قوام هر حیایی (چه مثبت و چه منفی) بسته به حضور ناظران و درک نظارت آنان توسط فرد کم روست این نکته را در بحث حیا نیز یادآور شدیم آنچه در این جا باید بدان اشاره کرد ، این است که در صورتی یک حضور و نظارت به حیای منفی و کم رویی منجر می شود که میان فعل نیک و باورهای حاضران و ناظران ، اختلاف وجود داشته باشد اگر کسی بخواهد کار مثبتی انجام دهد و هیچ کس حضور نداشته باشد و یا اگر حضور دارد ، موافق انجام دادن آن کار باشد ، در چنین فرضی ، کم رویی شکل نمی گیرد وقتی کم رویی شکل می گیرد که اولاً کسانی حضور داشته باشند و یا دستِ کم ، تصوّر شود که وجود دارند ؛ ثانیا از دیدگاه آنان ، فعل مورد نظر ، قبیح شمرده شود و یا دستِ کم ، تصوّر شود که انجام دادن این کار نزد آنان ، قبیح است قبیح بودن کار نزد ناظران ، فشار سنگینی را بر فرد وارد می سازد این یک اصل است که حضور موافقان یک کار ، فضایی را ایجاد می کند که به تسهیل کار می انجامد و حضور مخالفان ، سبب ایجاد مانع می گردد به همین جهت ، کسی که اهل عبادت است ، در جمع عبادت کنندگان ، به راحتی وظایف عبادی خود را انجام می دهد ؛ امّا ممکن است برای انجام دادن همین کار در جمع افرادی که موافق آن نیستند ، با مشکل روبه رو شود و یا کار ، به سختی صورت پذیرد البته ، صِرف سخت شدن کار برای فرد ، موجب کم رویی نمی گردد ممکن است کسی به خاطر انجام دادن فرایض دینی ، مورد تمسخر و آزار و اذیّت دیگران قرار بگیرد ؛ امّا دست از کار خود نکشد رسول خدا و علی علیه السلام و خدیجه علیهاالسلام در آغاز اسلام ، به تنهایی در مسجد الحرام نماز می خواندند و همه آزارها و فشارهای روانی را تحمّل می کردند ؛ امّا از کار خود ، خجالت نمی کشیدند افرادی که کم رو نیستند ، از هیچ سرزنشی نمی ترسند1 و به خاطر هیچ نکوهشی ، دست از کار درست خویش نمی کشند بنا بر این ، صِرف وجود مخالفت و حضور مخالفان ، موجب کم رویی نمی شود آنچه این حضور را به عاملی برای کم رویی تبدیل می کند ، ضعف و ناتوانی فرد در تحمّل فشار روانی حاضران و مخالفت های آنان است به بیان دیگر افراد کم رو معمولاً انجام دادن برخی کارها را در حضور دیگران ، نادرست می دانند ، نه این که خود ، آن کار را نادرست بدانند این می تواند نشان دهنده اوج ضعف و ناتوانی روحی باشد در چنین حالتی ، فرد از انجام دادن یک کار ، ناتوان است ؛ کاری که حتّی از نظر حاضران نیز نادرست نیست1) «وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِمٍ ؛ و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی ترسند» (مائده : آیه 54)
_______________________________________