سرد و تر بود، بر چرب مالیدن سود کند و صلابت مفاصل بنشاند و دفع بی‌خوابی کند؛ صنعت آن: مغز بادام شیرین که هیچ تلخ نباشد سفید کنند و نیمه کنند و خشک کنند و هر دو من بادام، یک من بید مشک دراندازند یک هفته و بعد از آن از بیدمشک جدا کنند و چهار نوبت بنفشه تازه که هیچ علف نباشد به رویش کنند و چند روز در شیب جامه خواب نهند و بعد از آن معلق درآویزند تا هشتاد روز بگذرد و روغن از او بکشند و بنفشه نگاه دارند که به کارها می‌آید.
معتدل بود در برودت و گویند سرد بود و سودمند بود حرارت دماغ را و فهم بیفزاید و اسهال مراری باز بندد؛ صنعت آن: مغز بادام ابیض کنند و خشک کنند و هر ده من بادام سه من برگ گل سرخ اضافه کنند و در کیسه کنند تا نیک بوی گل بگیرد و هرچند روز در دست می‌گردانند تا گل خراب نشود. روغن بادام را به دستوری که مشهور است، روغن حنا برگ یک چهار یک در دو من آب بپزند تا باز نیم من آید و بپالایند و یک چهار یک روغن کنجد اضافه کنند و بجوشانند.
آفتابی گیرند.
روغن سورنجان:
مفاصل را سود دهد: گل سورنجان در شیشه کنند و روغن به رویش کنند و در آفتاب بیاویزند و اگر گل سورنجان نباشد بیست درم سورنجان و ده درم قصب الذّریره، کوفته، یک شبانه‌روز بجوشانند و روز دیگر بجوشانند و بپالایند و یک چهار یک روغن کنجد اضافه کنند، چنان چه ذکر رفت؛ و اگر روغن گل بکنند، صواب باشد.
ناسور را گرم کند و بواسیر را مفید بود.
آب گندنا یک من، روغن کنجد نیم من، در یکدیگر بجوشانند و ده درم مقل اوّل در آب کنند تا حل شود و بعد از آن بجوشانند که آن را دهن المبارک خوانند و خواصّ بسیار دارد و گرم‌تر از نفت سفید بود و لطیف‌تر و هر امراضی که سبب آن سردی باشد، دفع کند و به جهت سمّ عقرب و کسی که افیون و بزر البنج خورده باشد سود دهد؛ صنعت آن:
بستانند آجر سرخ نو و بادام بادام کنند و در میان آتش اندازند تا سرخ شود و به انبر بیرون می‌آورند و در میان روغن زیت اندازند. بعد از آن بیرون آورند و زمانی رها کنند تا روغن از
خواص الأشیاء، متن، ص: 122
آن بپالایند و خرد کنند و در شیشه کنند که به گل حکمت گرفته باشند و سرش به موی اسب بگیرند، واژگونه در قلّکی [102] نهند و فحم نو در آنجا کنند و آتش کنند که به قدرت اللّه- تعالی- روغن از آن می‌چکد.
روغن جو و گندم و زرده تخم‌مرغ:
چنین گیرند: زرده تخم‌مرغ بریان کرده و در دست بمالند و هر ده زرده یک مثقال نوشادر سوده در آن پاشند و در شیشه کنند.
موی دراز کند و سیاه: سادج و حماما و حضض هریک پنج درم، لادن سه درم، آمله پنج درم، کوفته، در سه رطل آب بجوشانند تا باز نیم آید و با چهار یکی روغن کنجد بجوشانند و اوّل سه مرتبه به آب کنجد و چغندر می‌شویند و روغن می‌مالند.
مغز ساق گاو و پیه مرغ و کوهان شتر و روغن گل مساوی در یکدیگر بگدازند و با قدری موم صافی در هاون کنند و با قدری افیون نیک نیک می‌مالند تا مرهم شود و به کار دارند، امید که نافع بود.
خواص الأشیاء، متن، ص: 123
جهت بواسیر و شقاق مقعد سود دارد؛ صنعت آن: روغن بنفشه و روغن گل بادام از هریک ده درم، عصاره لحیة التّیس و طین رومی و طین ارمنی و شادنج مغسول از هریک سه درم، افیون نیم مثقال، موم ابیض پنج درم، زعفران درمی، سفیداج دو درم، موم با روغن‌ها بگدازند و افیون در شیر زنان خوسانند و در هاون نیک بمالند.
که همان خواصّ دارد؛ صنعت آن: پیه بط و پیه مرغ و پیه گرده و پیه کبوتر و مغز گاو و کوهان شتر مجموع بگدازند و روغن آن بردارند و قدری افیون و قدری خون کبوتر، که در هاون نیک بمالند.
طرقیدن لب و مقعد و سوختگی و سوزش ناسور را سود دهد؛ صنعت آن:
مرداسنگ سفید و سفیداب ارزیز در روغن گل بگدازند و در هاون کنند با یک سفیده تخم‌مرغ و در یکدیگر بمالند.
آماس را نرم کند و ریش‌ها پخته کند؛ صنعت آن: مرداسنگ زرد پنج استیر چون سرمه سایند، روغن زیت یک چهار یک در پاتیله کنند و مرداسنگ بجوشانند تا رنگ بگرداند و لعاب کتان و لعاب اسفیوش و اقاقیا و خطمی از هریک چهار درم، در پاتیله کنند بر سر روغن و مرداسنگ به آتش آهسته می‌جوشانند تا جملگی مهرّا پذیرد و در هاون بمالند.