حدیث شریف نبوی درباره تقسیم کار میان امیرالمؤمنین علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س)، نه تنها یک رهنمود عملی برای مدیریت خانواده است، بلکه تصویری عمیق از حکمت الهی در حفظ کیان خانواده، پاسداری از جایگاه زن و مرد و تامین آرامش روانی اعضای آن ارائه می‌دهد. این حدیث، به ویژه با فرمایش تکان‌دهنده‌ی حضرت زهرا (س) پس از این تقسیم کار، ابعاد وسیع‌تری به خود می‌گیرد و الگویی متعالی برای جامعه اسلامی ترسیم می‌کند.

متن حدیث و شرح آن:
هنگامی که امیرالمومنین علی (ع) و فاطمه (س) نزد پیامبر اکرم (ص) آمدند تا در مورد تقسیم کارهای خانه مشورت کنند، پیامبر (ص) کارهای بیرون از منزل را به امیرالمومنین(ع) و کارهای داخل منزل را به فاطمه (س) سپردند. این تقسیم کار، که بر اساس مقتضیات طبیعی و فطری زن و مرد صورت گرفت، با استقبال بی‌نظیر حضرت زهرا (س) روبرو شد. ایشان فرمودند: "فَلا یَعْلَمُ ما دَخَلَنی مِنَ السُّرُورِ اِلاَّ اللّه ُ بِاِکْفائی رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله تَحَمُّلَ اَرْقابِ الرِّجالِ" (1)
 "جز خدا کسی نمی‌داند که من چقدر از این تقسیم (کار) خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا (ص) مرا از دوش به دوش شدن با مردان بیگانه نجات داد."

این فرمایش حضرت زهرا (س) بیانگر چند نکته کلیدی است:
اهمیت حفظ حریم و عفاف: نهایت خوشحالی حضرت فاطمه (س) از این بود که وظیفه‌ای بر عهده‌اش گذاشته نشده بود که او را ملزم به تعامل مستقیم و مداوم با مردان نامحرم در محیط بیرون از خانه کند. این بیان، عمق نگاه اسلام به حفظ حریم زن و صیانت از عفاف او را نشان می‌دهد. حضور زن در جامعه با رعایت موازین شرعی و حفظ حریم عفاف، از ارزش‌های اسلامی است، اما دور ماندن از موقعیت‌های غیرضروری که می‌تواند به آسیب دیدن این حریم منجر شود، همواره مطلوب است.

آرامش روانی زن:

 دوش به دوش شدن با مردان بیگانه، می‌تواند بار روانی و مسئولیت‌های اضافی برای زن ایجاد کند. راحتی و آرامشی که حضرت زهرا (س) از رهایی از این بار احساس کردند، نشان‌دهنده توجه اسلام به سلامت روانی زن و دوری او از تنش‌ها و فشارهای غیرضروری است.

تقسیم کار هوشمندانه: این تقسیم کار، نه تنها به معنای خانه‌نشینی مطلق زن نیست (زیرا حضرت زهرا (س) در بسیاری از عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی حضور فعال و تأثیرگذاری داشتند)، بلکه به معنای اولویت‌بندی نقش‌ها و توجه به استعدادها و توانمندی‌های طبیعی هر جنس است. مدیریت امور داخلی خانه، تربیت فرزندان و ایجاد محیطی آرام و بالنده، وظیفه‌ای بس سنگین و اساسی است که کمتر از کارهای بیرون از خانه نیست و بنیان جامعه را تشکیل می‌دهد.

قوامیت و مسئولیت‌پذیری مرد:
"الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ..."(2)
 "مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتری‌هایی که خداوند برای بعضی از آنان بر بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر اینکه از اموال خود نفقه می‌دهند..."
این آیه، نقش "قوامیت" و سرپرستی اقتصادی مرد در خانواده را بیان می‌کند که با مسئولیت کارهای بیرون از خانه (تامین معیشت) که به امیرالمومنین (ع) سپرده شد، همخوانی دارد. این قوامیت، نه به معنای برتری ذاتی، بلکه به معنای مسئولیت‌پذیری بیشتر در تامین معاش و حمایت است.

آرامش و وقار در منزل:
"وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ..."(3)
 "و در خانه‌های خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید و نماز را برپا دارید و زکات را بدهید و خدا و رسولش را اطاعت کنید..."
این آیه، با وجود اینکه خطاب به همسران پیامبر (ص) است، یک اصل کلی برای زنان مسلمان را بیان می‌کند که همانا حفظ وقار و آرامش در منزل و دوری از خودنمایی در جامعه است. این آیه نیز با خوشحالی حضرت زهرا (س) از رهایی از "دوش به دوش شدن با مردان" همسو است و اهمیت جایگاه خانه به عنوان پناهگاه آرامش زن را نشان می‌دهد. البته این به معنای عدم حضور در اجتماع نیست، بلکه با حفظ موازین و رعایت حجاب و عفاف است.

لزوم رعایت حجاب و عدم خودنمایی:
"وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ..."(4)
"و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را (از هر نامحرمی) فرو بندند و دامن خود را حفظ کنند و زینت خود را آشکار نکنند، مگر آنچه از آن آشکار است؛ و روسری‌های خود را بر گردن و سینه خود اندازند؛ و زینت خود را آشکار نکنند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان..."
این آیه به صراحت، حدود حجاب و پوشش زنان را بیان می‌کند و هدف آن، حفظ عفاف و دوری از جلب توجه نامحرمان است. احساس رضایت حضرت زهرا (س) از عدم نیاز به "شانه به شانه شدن با مردان بیگانه" در محیط بیرون، کاملاً با روح این آیه که به دنبال حفظ حریم و کرامت زن است، سازگار است.
پس حدیث شریف تقسیم کار در خانه امیرالمومنین علی (ع) و فاطمه (س) و به‌ویژه فرمایش حضرت زهرا (س)، الگویی جامع برای خانواده اسلامی ارائه می‌دهد. این الگو بر مبنای تقسیم وظایف متناسب با توانمندی‌ها و فطرت زن و مرد، با تأکید بر حفظ کرامت و آرامش زن و صیانت از حریم عفاف در جامعه بنا شده است. آیات قرآن کریم نیز این اصول را تأیید و تبیین می‌کنند، تا خانواده، به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، بر پایه‌های مستحکم و آرامش‌بخش بنا گردد. این روایت، درس بزرگی برای جوامع امروز دارد که چگونه می‌توان با رویکردی حکیمانه، هم به فعالیت اجتماعی زنان ارج نهاد و هم از جایگاه و حریم آنان صیانت کرد.

پی نوشت:
1.وسائل ج 14: 123 ح 25341
2.سوره نساء/آیه 34 
3.سوره احزاب/ آیه 33
4.سوره نور/ آیه 31