در شرح زندگاني امام رضا - عليه السلام - گفتيم که مامون چون در ميان يک سلسله تنگناها و شرائط دشوار سياسي قرار گرفته بود، براي رهايي از اين تنگناها، تصميم گرفت خود را به خاندان پيامبر نزديک سازد، و بر همين اساس با تحميل وليعهدي بر امام هشتم مي خواست سياست چند بعدي خود را به مورد اجرا بگذارد.
از سوي ديگر، عباسيان از اين روش مامون که احتمال مي رفت خلافت را از بني عباس به علويان منتقل سازد، سخت ناراضي بودند و به همين جهت به مخالفت با او برخاستند و چون امام توسط مامون مسموم و شهيد شد آرام گرفتند و خشنود شدند و به مامون روي آوردند.
مامون کار زهر دادن به امام را بسيار سري و مخفيانه انجام داده بود و سعي داشت جامعه از اين جنايت آگاهي نيابد و از همينرو براي پوشاندن جنايات خود تظاهر به اندوه و عزاداري مي کرد، اما با همه پرده پوشي و رياکاري، سرانجام بر علويان آشکار گرديد که قاتل امام جز مامون کسي نبوده است، لذا سخت دل آزرده و خشمگين گرديدند و مامون بار ديگر حکومت خويش را در معرض خطر ديد و براي پيشگيري از عواقب امر، توطئه ديگري آغاز کرد و با تظاهر به مهرباني و دوستي نسبت به امام جواد - عليه السلام - تصميم گرفت دختر خود را به حضرت تزويج کند تا استفاده اي را که از تحميل وليعهدي بر امام رضا - عليه السلام - در نظر داشت از اين وصلت نيز بدست آورد.
بر اساس همين طرح بود که امام جواد - عليه السلام - را در سال 204 ه. ق يعني يک سال پس از شهادت امام رضا - عليه السلام - از مدينه به بغداد آورد و به دنبال مذاکراتي که در جلسه مناظره امام با يحيي بن اکثم گذشت (و قبلا آن را نقل کرديم) دختر خود «ام الفضل» را به همسري حضرت در آورد!

انگيزه هاي مامون

اين ازدواج که مامون بر آن اصرار داشت، کاملا جنبه سياسي داشت و مي توان دريافت که وي از اين کار چند هدف ياد شده در زير را تعقيب مي کرد:
1 - با فرستادن دختر خود به خانه امام، آن حضرت را براي هميشه دقيقا زير نظر داشته باشد و از کارهاي او بيخبر نماند (دختر مامون نيز براستي وظيفه خبرچيني و گزارشگري مامون را خوب انجام مي داد و تاريخ شاهد اين حقيقت است) .
2 - با اين وصلت، به خيال خام خويش، امام را با دربار پرعيش و نوش خود مرتبط و آن بزرگوار را به لهو و لعب و فسق و فجور بکشاند و بدين ترتيب بر قداست امام لطمه وارد سازد و او را در انظار عمومي از مقام ارجمند عصمت و امامت ساقط و خوار و خفيف نمايد!
3 - با اين وصلت علويان را از اعتراض و قيام بر ضد خود باز دارد و خود را دوستدار و علاقه مند به آنان وانمود کند (1).
4 - هدف چهارم مامون، عوامفريبي بود;چنانکه گاهي مي گفت: من به اين وصلت اقدام کردم تا ابو جعفر - عليه السلام - از دخترم صاحب فرزند شود و من پدر بزرگ کودکي باشم که از نسل پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و علي بن ابي طالب - عليه السلام - است. اما خوشبختانه اين حقه مامون نيز بي نتيجه بود زيرا دختر مامون هرگز فرزندي نياورد! (2) و فرزندان امام جواد - عليه السلام - همگي از همسر ديگر امام بودند.
اينها انگيزه هاي مامون از اين ازدواج بود. حال بايد ديد امام جواد - عليه السلام - چرا با اين ازدواج موافقت کرد؟
از آنجا که بي هيچ شکي، امام اهداف و مقاصد واقعي مامون را از اين گونه کارها مي دانست و نيز مي دانست که او همان کسي است که مرتکب جنايت بزرگ قتل پدرش امام رضا - عليه السلام - شده، به نظر مي رسد که موافقت امام با اين ازدواج عمدتا بر اثر فشاري بوده است که مامون از پيش بر امام وارد کرده بوده است، زيرا ازدواجي اينچنين، تنها به مصلحت مامون بوده است نه به مصلحت امام! نيز مي توان تصور کرد که نزديکي امام به دربار مي توانست مانع ترور حضرت از طرف معتصم و عامل پيشگيري از سرکوبي سران تشيع و ياران برجسته امام توسط عوامل خليفه باشد، و اين، به يک معنا مي توانست شبيه قبول وزارت هارون از طرف علي بن يقطين يعني نفوذ در دربار خلافت به نفع جبهه تشيع باشد.

--------------------------------------------
پي نوشت ها :
1) پيشواي نهم حضرت امام محمد تقي - عليه السلام - ، مؤسسه در راه حق، قم، 1366 ه. ش، ص 38.
2) ابن واضح، تاريخ يعقوبي، نجف، المطبعة الحيدرية، 1384 ه. ق، ج 3، ص 189 - ابن شهراشوب، مناقب آل ابي طالب، قم، المطبعة العلمية، ج 4، ص 380. مامون قبلا هم به همين منظور يکي از دختران خود را به امام هشتم تزويج کرده و در آن مورد نيز ناکام مانده بود!