HADİSLER IŞIĞINDA RESULULLAH'IN ŞEMAİLİ HADİSLER IŞIĞINDA RESULULLAH'IN ŞEMAİLİ
Muhammed Hüseyin TABATABAİ (r.a)
eKitap: www.islamkutuphanesi.com
HADİSLER IŞIĞINDA RESULULLAH'IN ŞEMAİLİ
Peygamber efendimizin (s.a.a) üstün ahlâkı ve güzel edebini
yansıtan Kur'ân ayetlerinin büyük bir kısmı, emir ve yasak şeklinde
sunulmuştur. Bu yüzden bu bölümde, Peygamberimizin (s.a.a)
üstün ahlâkı hakkında bütünsel bir fikir veren, onun güzel edebine
işaret eden, aynı zamanda Kur'ân ayetleriyle desteklenen örnekleri,
onun (s.a.a) sünnetine dayanan rivayetlerden derlemeyi
uygun gördük.
1- Meani'l-Ahbar adlı eserde Ebu Hâle Temimî'den, o da İmam
Hasan b. Ali'den (ikisine de selâm olsun), diğer bir kanalda da İmam
Rıza'dan, o da atalarından, onlar Ali b. Hüseyin'den, o Hasan
b. Aliden (hepsine selâm olsun), başka bir rivayet kanalında da
Ebu Hâle-nin çocuklarından birinden, o da Hasan b. Ali'den (her ikisine
selâm olsun) rivayet eder ki:
"Dayım Hind b. Ebu Hâle Peygamber efendimizi (s.a.a) iyi vasfeden
biriydi. Ben de Peygamberin (s.a.a) vasıflarını özümseyip
kalben bağlanırım diye onun bana Peygamberi anlatmasını çok
isterdim. Bu yüzden Peygamberin (s.a.a) nasıl biri olduğunu ona
sordum. Dedi ki:
"Resulullah (s.a.a) iri ve heybetli birisiydi. Yüzü on dördündeki
ay gibi parlardı. Orta boylu birinden daha uzun, ince uzun boylu birinden
daha kısaydı. Başı büyükçeydi. Saçları ne kıvırcık, ne de
düzdü, hafif dalgalıydı. Saçlarını salıverdiği zaman ortadan ayırırdı.
................................................ 423
Topladığı zaman da kulak memesini geçmezdi. Parlak ve berrak
renkliydi. Alnı genişti. Kaşları ince, uzun ve genişti, bitişik değildi.
İki kaşının arasında sinirlendiğinde belirginleşen bir damar vardı.
Bu damar öyle bir parlaktı ki, dikkat etmeyenler onu burnunun
devamı sanırlardı. Sakalları gürdü. Yanakları düz ve az etliydi. Ağzı
nispeten büyük ve genelde dudakları hafifçe açıktı. Dişleri beyaz
ve seyrekti. Göğsünün ortasından karna uzanan kılları inceydi.
Boynu ceylan boynu gibi güzel, gümüş gibi parlaktı.
Dengeli bir vücut yapısı vardı. Cüsseli ve sağlam yapılıydı. Karnı
ve göğsü dümdüzdü. İki omzunun arası genişti. Eklemleri iriydi.
Geniş göğüslüydü. Vücudu oldukça güzel ve uyumluydu. Boyun
çukurundan göbeğine kıldan bir çizgi uzanıyordu. Bunun dışında
memeleri ve karnı kılsızdı. Kolları, omuzları ve göğsünün üst kısmı
daha kıllıydı. Bilekleri uzundu. El ayası genişti. Elleri ve ayakları iriydi.
Dört bir yanı düzgündü. Kemikleri düz ve çıkıntısızdı. Ayaklarının
altı çukurdu (düz taban değildi). Ayakları genişti, suya bassa
altından su kaynıyor gibi olurdu. Yere bastığında tam basardı. Ayağını
kaldırdığında tam kaldırarak yere sürtmezdi. Adımlarını
denk atardı. Teenni ve vakarla yürürdü. Çabuk yol alırdı. Yürüdüğü
zaman yokuş aşağı iniyormuş gibi yürürdü. Bir tarafa baktığında
bütün vücuduyla o tarafa dönerdi. Bakışlarını yere indirirdi. Göğe
baktığından çok yere bakardı. Bakışlarının çoğu anlıktı. Karşılaştığı
kimseye ilk selâm veren o olurdu."
"Ona dedim ki: 'Şimdi de bana Peygamberimizin (s.a.a) konuşma
tarzını anlat.' Dedi ki:
"Sürekli hüzünlüydü. Devamlı düşünceli olurdu. Dinlenmesi ve
rahatı yoktu. Uzun süre sessiz kalırdı ve gerekmedikçe
konuşmazdı. Avurtlarıyla söze başlar ve avurtlarıyla sözü tamamlardı
(açık ve net konuşurdu). En açıklayıcı ve anlamlı sözlerle konuşurdu,
sözünde faz-lalık ve eksiklik bulunmazdı. Yumuşak huyluydu.
Kaba ve aşağılayıcı değildi. Az dahi olsa onun katında nimet
değerliydi. Hiçbir nimeti kötülemezdi. Tattığı yiyecekleri yermediği
gibi övmezdi de."
"Dünya ve dünyalık şeyler onu öfkelendirmezdi. Hak çiğnendiği
zaman da (gazabından) kimse onu tanımazdı ve onu alıncaya
kadar kimse öfkesinin önünde duramazdı. Bir şeyi gösterdiğinde
bütün eliyle işaret ederdi. Bir şeye hayret ettiği zaman elini ters
424 .................................... – c.6
çevirirdi. Konuştuğu zaman ellerini kavuşturur, sağ elinin ayasını
sol elinin baş parmağının ayasına vururdu. Bir şeye kızdığı zaman
ondan yüz çevirir, gözlerini yumardı. Gülmesi genellikle gülümse
şeklindeydi. Gülümsediği zaman inci dişleri görünürdü."
Şeyh Saduk der ki: "Buraya kadar olan kısım, Kasım b. Menî'in
İsmail b. Muhammed b. İshak b. Cafer b. Muhammed'den aktardığı
rivayettir. Sonuna kadar geri kalan kısmı ise Abdurrahman'ın
rivayetidir."
İmam Hasan (a.s) der ki: "Bu rivayeti bir süre Hüseyin'e (a.s)
açmadım. Sonra ona anlattım. Baktım ki, o bu rivayeti benden
önce duy-muş. Bunu nereden öğrendiğini sordum. Baktım ki, babasından
(a.s) Peygamberimizin (s.a.a) girişini, çıkışını, oturuşunu,
şeklini sormuş, Peygamberimizle (s.a.a) ilgili olarak öğrenilmesi
gereken hiçbir şeyi eksik bırakmamıştır."
İmam Hüseyin (a.s) dedi ki: "Babama Peygamberimizin (s.a.a)
bir yere nasıl girdiğini sordum. Buyurdu ki: Peygamberin (s.a.a)
eve girmesi kendi elinde olan bir durumdu (dilediği zaman eve girerdi).
Evine girdiği zaman zamanını üç kısma ayırırdı. Bir kısmını
Allah için, bir kısmını ailesi için, bir kısmını da kendisi için ayırırdı.
Sonra kendisi için ayırdığı kısmı kendisi ile insanlar arasında pay
ederdi. Bunu özel dostları aracılığı ile bütün halka teşmil ederdi.
Bu zamandan, onlardan esirgeyip sırf kendine sakladığı zaman
olmazdı."
"Günlük hayatının ümmete ayırdığı kısmında faziletli kimselere
öncelik vermesi onun (s.a.a) edebinin bir göstergesiydi. Onları
da dindeki değerlerine göre ayırırdı. İçlerinde kimisi bir, kimisi iki
ve kimisi de daha fazla ihtiyaç sahibi olurdu. Durumlarına göre onlarla
ilgilenirdi. Onların durumlarını düzeltecek, kendilerini ıslâh
edecek şeylerle uğraşmaya yöneltirdi. Ümmetinin hâlini sorardı.
Onlar için gerekli olan şeyleri bildirmeye özen gösterirdi ve şöyle
derdi: Burada bulunanlar benim sözlerimi bulunmayanlara bildirsin.
İhtiyacını bana bildirmeye güçleri yetmeyenlerin ihtiyaçlarını
bana bildirin. Çünkü bir yöneticiye, ihtiyacını bildirmeye güç yetirmeyen
birinin ihtiyacını bildiren kimsenin kıyamet günü yüce Allah
ayaklarını sabitleştirir. Onun yanında sadece bunlardan söz edilebilirdi.
Hiç kimsenin bundan başka bir şey söylemesini kabul
.............................................. 425
etmezdi. İnsanlar ihtiyaçlarını bildirmek için onun yanına girip çıkarlardı.
Bir şey tatmadan evinden çıkan olmazdı. Aydınlanmış,
hayra delâlet edebilecek bir hâlde evinden çıkarlardı."
"Ona, Peygamberimizin (s.a.a) evinden çıkarken nasıl hareket
ettiğini de sordum. Buyurdu ki: Peygamberimiz (s.a.a) kendisini ilgilendirmeyen
meselelerle ilgili olarak konuşmaktan kaçınırdı. İnsanları
kaynaştırırdı, ayırıp dağıtmazdı. Her kavmin saygın kişilerine
saygı gösterir, onları kavimlerine yönetici olarak atardı. İnsanlardan
sakınır, kendisini onlardan korurdu. Ama güler yüzünü ve
üstün ahlâkına uygun davranışını hiç kimseden esirgemezdi. Ashabının
hâl hatırını sorardı. İnsanları başka insanlardan sorardı. İyi
işlerin iyiliğini vurgular ve onu güçlendirirdi. Çirkin işlerin çirkinliğini
söyler ve onu aşağılardı. İşlerinde ılımlıydı ve çelişkiye
düşmezdi."
"Halkın gaflet edip batıla eğilim göstermelerinden endişe ettiği
için durumlarından gafil kalmazdı. Haktan hiçbir eksikliğe
gitmez, hakkın sınırlarını da aşmazdı. İnsanlar içinde ona en yakın
ve dost olanlar, insanların en hayırlıları olurdu. Müslümanların en
çok hayrını isteyenler, onun katında en üstün konuma sahip olurdu.
Katında en saygın yere sahip olanlar, yardım ve destek bakımından
en güzel örneği sergileyen kimseler olurdu."
İmam Hüseyin (a.s) der ki: "Ona (babam Hz. Ali'ye -a.s-), Peygamber
efendimizin (s.a.a) oturuşunu da sordum. Buyurdu ki: Allah'ı
anmadan oturmaz ve yerinden kalkmazdı. Bir mecliste kendisine
yer ayırmaz ve başkalarının da yer beğenip ayırmalarına
engel olurdu. Bir kavmin oturduğu yere geldiğinde kimsenin oturmadığı
boş bir yere otururdu ve insanlara da böyle davranmalarını
emrederdi. Yanında oturan herkesle ilgilenirdi. Yanında oturanların
hiçbiri, bir başkasının onun yanında kendisinden daha saygın
ve daha değerli olduğunu düşünmezdi. Onun yanında oturan kimse,
o oradan ayrılmadan yanında kalmaya devam ederdi. Ondan
bir ihtiyacının giderilmesini isteyen kimse, ihtiyacını almadan veya
en azından güzel bir söz duymadan dönüp gitmezdi."
"Güzel ahlâkıyla bütün insanları kuşatmıştı. İnsanlara bir baba
gibi davranırdı. Hak söz konusu olduğunda bütün insanlar onun
yanında eşitti. Onun oturduğu meclis, hilmin, hayânın, doğruluğun
ve güvenilirliğin meclisi olurdu. Meclisinde sesler yükselmez, say
426....................................... – c.6
gınlıklar çiğnenmezdi. Bir sürçme olduğunda onun tekrarı olmazdı.
Orada oturanlar dengeli davranır ve sürekli olarak takva duygusuna
bağlı kalırlardı. Mütevazı olur, büyüklere saygı gösterir,
küçüklere merhamet ederlerdi. İhtiyaç sahiplerini kendilerine tercih
eder ve yabancıları korurlardı."
"Sonra, Peygamberimizin (s.a.a) oturuşlarındaki davranışı nasıldı?
diye sordum. Buyurdu ki: Daima güler yüzlüydü. Yumuşak
huyluydu. Yanındaki insanlara son derece yumuşak davranırdı. Kırıcı,
kaba, gürültücü değildi. Çirkin söz söylemez, kimseyi ne ayıplar,
ne de överdi. Hoşuna gitmeyen, canının çekmediği bir şeyden
hoşlanmadığını belli etmezdi. Dolayısıyla ondan ümit kesilmezdi,
ümit bağlayanlar ümitsizliğe kapılmazdı."
"Üç şeyden uzak dururdu. Gösteriş, çok mal biriktirmek, kendisini
ilgilendirmeyen şeylerle ilgilenmek. İnsanlar hakkında da üç
şeyden uzak dururdu: Hiç kimseyi yermez, ayıplamazdı; hiç kimsenin
kusurlarını ve ayıplarını araştırmazdı; ancak sevabını umduğu
şeyler hakkında konuşurdu. Konuşmaya başladığı zaman yanında
oturanlar başlarının üzerinde kuş varmış gibi pür dikkat kesilirlerdi.
Ancak o sustuktan sonra konuşmaya başlarlardı. Onun
yanında laf dalaşına girmez, çekişmezlerdi. Birisi konuşunca diğerleri,
o sözlerini tamamlayıncaya kadar seslerini keserlerdi. Onun
yanında birbirlerinin sırasını gözeterek konuşurlardı. Onların
güldüğü şeye kendisi de gülerdi. Hayret ettikleri şeye o da hayret
ederdi."
"Yabancı bir kimsenin istekleri ve konuşması kabaca da olsa
ona karşı sabırlı davranırdı. Öyle ki kimi kaba yabancılara karşı
ashabı harekete geçer, onu Peygamberden uzaklaştırmak isterlerdi.
Ama o, 'Bir ihtiyaç sahibinin bir şey istediğini gördüğünüz
zaman ona yardım edin.' buyururdu. Bir nimetin karşılığında teşekkür
mahiyetinde olmadığı sürece kimsenin övgüsünü kabul
etmezdi. Hiçbir kimsenin konuşmasını kesmezdi. Ancak o kimse
hakkın sınırlarını aştığı zaman ya onu böyle konuşmaktan
nehyeder veya yanından kalkardı."
"Ona Peygamberin (s.a.a) sükûtunu da sordum. Buyurdu ki:
Onun sükûtu dört şeyden ileri gelirdi. Hilim, sakınma, değerlendirme,
düşünme. Değerlendirmeye gelince; insanları gözlemleme
................................................. 427
ve onları dinleme şeklinde olurdu. Düşünmeye gelince; kalıcı ve
yok olup gidici olanın düşünürdü. [Hilme gelince;] hilim ve sabır nitelikleri
onda birleşmişti, hiçbir şey onu öfkelendirmez, metanetini
kırmazdı. Sakınmaya gelince; dört şeyde kendisini gösterirdi: Güzele
uyardı ki, insanlar onu örnek alsınlardı. Çirkini terk ederdi ki,
insanlar ondan kaçınsınlar-dı. Ümmetinin ıslâhı üzerinde düşünürdü.
Dünya ve ahiret hayrına olacak işleri yapardı."
Ben derim ki: Mekarim'ul-Ahlâk adlı eserin müellifi bu hadisi
Muhammed b. İshak b. İbrahim Taleganî'nin kitabından naklen
aktarmıştır. Taleganî de bu hadisi güvenilir ravileri aracılığıyla Hz.
Hasan (a.s) ve Hüseyin'den (a.s) aktarmıştır. Bihar'ul-Envar adlı
eserde şu açıklamaya yer verilir: "Bu rivayet meşhurdur. Birçok Ehlisünnet
âlimi de bu hadisi eserlerinde rivayet etmişlerdir."
Bu hadisin tümünün anlamını veya bazı bölümlerinin anlamını
içeren başka rivayetler çok sayıdaki sahabîden de aktarılmıştır.
Hadiste geçen "el-Merbû" kelimesi, uzun boylu ile kısa boylu
arasında bir boy uzunluğuna sahip olan kimse (orta boylu) demektir.
el-Müşezzeb, bedeni fazla etli olmayan (ince) uzun boylu demektir.
Rec-l'uş-şa'r, düz ile kıvırcık arası saç (hafif dalgalı) demektir.
el-Akîka, top edilmiş uzun saç demektir. Ezher'ul-levn, parlak
ve berrak renk anlamındadır.
el-Ezc, ince ve uzun kaş demektir. es-Sevabiğ, geniş kaş anlamındadır.
el-Karan, kaşların bitişik olmasıdır. eş-Şemem, güzel
ve düzgün olup ortası kemerli burun anlamındadır. Kess'ül-lihye,
uzun olmayıp gür olan sakal demektir. Sehl'ül-hadd, yanağın düz
olup çok etli, tombul olmaması demektir. Zalî'ul-fem, ağzın büyük
olması anlamındadır. Erkekler için ağzın büyük olması bir güzellik
belirtisi kabul edilir. el-Müfellec, ayakların, ellerin veya dişlerin arasının
açık olması demektir. el-Eşneb, beyaz dişli demektir.
el-Meşrebe, göğsün ortasından karna uzanan kıllar demektir.
ed-Dumye, ceylan demektir. el-Minkeb, baş, omuz ve kasın buluştuğu
yer (omuz) demektir. el-Keradîs, el-kurdus'un çoğuludur ve
bir mafsalda buluşan iki kemiğe denir. Enver'ül-mütecerrid; elmütecerrid,
et-tecerrüd kelimesinin ism-i faili olsa gerek, elbise ve
benzeri şeyleri üstünden çıkarmak, soyunmak demektir. Bununla
428 ............................. – c.6
Peygamberimizin (s.a.a) elbisesini çıkardığında dış görünüşünün
güzel, bedensel yaratılışının hoş ve çekici olduğu kastedilmiştir.
el-Lübbe, göğüste gerdanlığın yeri anlamındadır. es-Sürre, bildiğimiz
göbektir. ez-Zend, kol ile elin buluştuğu kısım (bilek) demektir.
eş-Şesen, ayakların ve ellerin iri olması anlamına gelir.
Sebît'ül-ka-sab, kemiklerin düzgün olması, çarpık olmaması demektir.
Ahmas'ul-kadam, ayağın altında yere değmeyen çukur anlamındadır.
el-Hum-san, karnı çekik olan demektir. Humsan'ulahmaseyn,
ayakların altının yere değmeyecek şekilde iyice çukur
olması demektir. el-Fusha, genişlik demektir. el-Kal', güçlü yürüme
anlamına gelir.
et-Tekeffu, meyilli yürümek demektir. Zerî'ul-meşye, hızlı yürüme
anlamındadır. es-Sabab, yolun veya yerin baş aşağı olması
demektir. Hâfız'ut-tarf ifadesi, sonrasındaki cümlede "yere bakardı"
şeklinde açıklanmıştır.
el-Eşdâk, şıdk'ın çoğuludur. Yanakların iç kısmı (avurt) demektir.
Sözün avurtlarla açılıp onlarla son bulması, düzgün ve açık konuşmadan
kinayedir. Araplar, "teşeddeka=tüzgün ve fasih konuşmak
için avurtlarını eğdi." derler. ed-Demes, ed-dimâse kökünden
gelir. Bir sonraki cümle (Kaba ve aşağılayıcı değildi) bunun açıklaması
konumundadır. ez-Zevak, yiyecekten tadılan şey demektir.
İnşahe, en-nuşuh kökünden gelir ve "yüz çevirdi" demektir.
Yefterru misle habb'il-ğe-mam, güzel ve tatlı gülmek anlamını ifade
eder. Habb'ul-ğemam, dolu anlamına gelir. Bu ifade, Peygamberimizin
(s.a.a) güzel ve tatlı güldüğünden ve gülerken dişlerinin
göründüğünden kinayedir.
"Sonra kendisi için ayırdığı kısmı kendisi ile insanlar arasında
pay ederdi..." Yani kendine ayırdığı vaktinde yalnız kalırdı, ama bu,
insanlarla bütün irtibatını kestiği anlamına gelmezdi. Bilakis çok
yakınında olanlar aracılığıyla insanlarla ilişkisini sürdürürdü, onların
sorularına cevap verir, ihtiyaçlarını giderirdi. Kendine ayırdığı vaktinden,
insanlardan esirgeyip kendisine sakladığı bir bölüm olmazdı.
er-Ruvvad, er-râid'in çoğuludur. Halka önderlik eden veya kafilenin
önünde gidip onlar için mera veya konaklayacak menzil arayan
kimse demektir.
......................................... 429
"Bir mecliste kendisine yer ayırmaz ve başkalarının da yer
beğenip ayırmalarına engel olurdu." Burada kastedilen, başta
veya önde olayım diye kendisi için özel bir yer seçmediğidir.
Dolayısıyla hadiste geçen "Bir kavmin oturduğu yere geldiğinde..."
ifadesi, bu cümlenin bir açıklaması gibidir. "Meclisinde...
saygınlıklar çiğnenmezdi." Yani, onun yanında insanların
saygınlıkları ayıplanmazdı. el-Ubne, ayıp de-mektir. el-Hurum ise,
hürmet (saygınlık) kelimesinin çoğuludur.
"Bir sürçme olduğunda onun tekrarı olmazdı." el-Feletat, elfelte-
nin çoğuludur; sürçme demektir. Yani yanında oturanlardan
biri bir yanlışlık yapıp sürçtüğü zaman o hatayı onlara açıklar, böylece
dikkat eder, ikinci kez o hataya düşmezlerdi. el-Bişr, güler yüzlülük
demektir. es-Sahhab, çok haykıran, feryat eden, gürültü çıkaran
anlamına gelir.
"Onun yanında birbirlerinin sırasını gözeterek konuşurlardı."
el-Evliye, el-velî'nin çoğuludur. Bunun anlamı da ardından gelen,
tâbidir. Kastedilen anlam şudur: Onlar birbirinin ardından sırayla
konuşurlardı, birbirlerinin sözlerine müdahale etmez, birbirlerinin
sözlerini kesmez, biri konuşurken gürültü çıkarmazlardı. "Öyle ki
kimi kaba yabancılara karşı ashabı harekete geçer, onu Peygamberden
uzaklaştırmak isterlerdi." Yani ashabı Peygambere karşı
kaba davranan yabancıyı çekip Peygamberi ondan kurtarmak isterlerdi.
"Bir nimetin karşılığında teşekkür mahiyetinde olmadığı sürece
kimsenin övgüsünü kabul etmezdi." Yani bir başkasına verdiği
herhangi bir nimetin karşılığı olarak teşekkürden başka hiçbir
övgüyü kabul etmezdi. Hadiste geçen "mukâfi" kelimesi, "kâfee"
fiilinden gelir, karşılığını verdi demektir. Ya da eşitlik anlamına gelen
el-mukâfee kökünden türemiştir. Bu durumda, verdiği bir nimetin
hakkı olan abartısız ve aşırılığa kaçmayan bir övgünün dışında
hiçbir övgüyü hoş karşılamazdı, anlamı çıkar. "Hiçbir kimsenin
konuşmasını kesmezdi. Ancak o kimsenin hakkın sınırlarını
aştığı..." Yani bir kimse konuşurken hakkın sınırlarını aşsaydı, onu
bu işten sakındırır veya yanından kalkıp giderdi. el-İstifzaz, küçük
düşürmek ve metaneti yitirmek anlamına gelir.
2- İhya'ul-Ulûm adlı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimizin
(s.a.a) konuşmaları son derece fasih ve tatlı idi... Özlü sözlerle
konuşurdu. Konuşmasında eksiklik ve fazlalık olmazdı. Sözleri
430 ................ – c.6
nuşurdu. Konuşmasında eksiklik ve fazlalık olmazdı. Sözleri birbirine
bağlı idi. Sözleri arasında duraklamalar olurdu. Bu duraklamalarda
dinleyiciler sözlerini algılayıp anlama imkânı bulurlardı.
Sesi gür ve son derece tatlı nağmeli idi." [c.7, s.135)
3- et-Tehzib adlı eserde İshak b. Cafer'e, o da kardeşi İmam
Musa Kâzım'a (a.s), o da dedelerine dayanılarak verilen bilgiye göre
Hz. Ali (a.s) şöyle diyor: "Peygamberimizin (s.a.a) şöyle dediğini
duydum: Ben üstün ve güzel ahlâk örnekleri ile gönderildim."
4- Mekarim'ul-Ahlâk adlı eserde verilen bilgiye göre Ebu Said
Hudrî şöyle diyor: "Peygamberimiz (s.a.a) evden dışarı çıkmamış
utangaç bir genç kızdan daha da utangaçtı. Hoşlanmadığı bir şey
olunca, bunu onun yüz ifadesinden anlardık." [s.17]
5- el-Kâfi adlı eserde Muhammed b. Müslim'e dayanılarak verilen
bilgiye göre İmam Muhammed Bâkır (a.s) şöyle buyuruyor:
"Bir gün bir melek Peygamberimize (s.a.a) gelerek dedi ki: 'Allah
seni mütevazı bir kul peygamber olmak ile padişah peygamber
olmak arasında serbest bırakıyor.' dedi. Peygamber efendimiz
(s.a.a) Cebrail'e baktı. Cebrail de ona eli ile, 'Mütevazı ol.' işaretini
yaptı. Bunun üzerine Peygamberimiz (s.a.a), 'Mütevazi bir kul peygamber
olmayı tercih ediyorum.' dedi. Yeryüzü hazinelerinin anahtarları
yanında olan o melek de, 'Böyle olman, Allah katındaki derecende
hiçbir noksanlığa yol açmaz.' dedi." [c.2, s.122, h:5]
6- Nehc'ül-Belâğa adlı eserde verilen bilgiye göre Hz. Ali (a.s)
şöyle diyor: "Temiz ve pâk Peygamberini (s.a.a) örnek al (ona uy).
Dünyada... ağız dolusu bir lokma yemediği gibi, gözünün ucuyla bile
bakmadı ona. Dünya ehlinin bedeni en zayıf ve karnı en aç olanıydı
(karnı dünyadan yana boştu). Dünya ona olduğu gibi sunuldu,
fakat onu kabul etmedi. Allah'ın bir şeyden nefret ettiğini öğrenince
o da ondan nefret etti, bir şeyi küçümsediğini öğrenince o
da onu küçük gördü. Eğer Allah'ın nefret ettiğini sevmekten ve
küçük gördüğünü yüceltmekten başka kusurumuz olmasa bu kusur,
Allah'a isyan etme, O'nun emrine karşı çıkma bakımından tek
başına yeterli bir kusurdur. Peygamber (s.a.a) yerde yemek yer,
köleler gibi otururdu. Ayakkabısını kendi eli ile tamir ederdi. Çıplak
sırtlı merkebe biner ve birini de arkasına bindirirdi."
.............................. 431
"Evinin kapısında asılı perdede bir resim görünce, eşlerinden
birine, 'O resmi kaldır. Çünkü ona baktığımda dünya ve onun cazibeleri
aklıma geliyor.' derdi. Kalbi ile dünyadan yüz çevirmişti. Onun
nefsindeki anısını öldürmüştü. Bu yüzden onun süslerinin gözünden
uzak olmasını istiyordu. Böylece dünyanın süslü elbiselerini
heves etmek, dünyada yerleşmeyi düşünmek ve dünyadan
makam ummak istemiyordu. Dünyayı gönlünden çıkarmış, kalbinden
sıyırmış ve gözünden uzaklaştırmıştı. Bu böyledir; insan bir
şeyden nefret edince, ona bakmaktan ve onun yanında anılmasından
da nefret eder."
7- el-İhticac adlı eserde Musa b. Cafer'in (a.s) babasından, onun
da dedelerinden, onların da İmam Hasan'dan (a.s) naklederek
verdikleri bilgiye göre İmam Ali (a.s) uzun bir rivayetin bir yerinde
şöyle buyurmuştur: "Peygamberimiz (s.a.a) öyle çok ağlardı
ki, namaz kıldığı yer ıslanırdı. Hiçbir günahı olmadığı hâlde Allah'-
tan korktuğu için ağlardı..." [c.1, s.331, en-Nu'man Yayınevi]
8- el-Menakıb adlı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimiz
(s.a.a) baygın düşene kadar ağlardı. Kendisine, 'Senin önceki ve
sonraki bütün günahların affedilmiş değil mi?' diye sorulduğunda,
'Ben şükreden bir kul olmayayım mı?' karşılığını verirdi. Peygamberimizin
(s.a.a) vasîsi olan Hz. Ali (a.s) de ibadetleri sırasında böyle
baygın düşerdi."
Ben derim ki: Peygamberimize (s.a.a) bu soruyu soran kimse,
ibadetin amacının azaptan kurtulmak olduğu faraziyesine dayanıyordu.
Rivayetlere göre bu tür ibadet kölelerin ibadetidir. Peygamberimizin
(s.a.a) verdiği cevap ise, ibadetin Allah'a şükretmek
maksadı ile yapılması gerektiği ilkesine dayanıyor ki, bu da seçkinlerin
ibadetidir ve ibadetlerin başka ve farklı bir çeşididir. Ehlibeyt
İmamlarından (Allah'ın selâmı onlara olsun) gelen rivayete
göre, öyle ibadetler var ki, azap korkusu ile yapılır. Bu ibadetler
kölelerin ibadetidir. Öyle ibadetler var ki, sevap arzusu ile yapılır.
Bu ibadetler tacirlerin ibadetidir. Öyle ibadetler de var ki, Allah'a
şükretmek için, bazı rivayetlere göre ise Allah sevgisinin etkisi ile,
diğer bazı rivayetlere göre de Allah buna lâyık olduğu için yapılır.
[bkz. Bihâr'ul-Envâr, c.70, s.255, h:7]
Bu rivayetlerin anlamını dördüncü ciltte, "Şükredenleri ise Allah
ödüllendirecektir." (Âl-i İmrân, 144) ayetinin tefsiri sırasında
432.......................... – c.6
uzun uzun açıkladık. Orada şu gerçeği vurguladık: Allah'a ibadet sırasında
O'na şükretmek, O'na ihlâsla yönelmek demektir. Şükreden
kullar, "Hâşâ Allah, onların taktıkları sıfatlardan münezzehtir.
Fakat Alah'ın halis kulları hariç." (Sâffât, 159-160) gibi ayetlerde
kastedilen halis edilmiş seçkin kullardır.
9- İrşad-i Deylemî adlı eserde şöyle yer alır: "İbrahim Peygamber
(a.s) namaz kılarken Allah korkusunun etkisi ile, korkuya kapılmış
kimselerin seslerine benzer bir ses çıkarırdı. Peygamber
(s.a.a) de öyle yapardı."" [c.1, s.105]
10- Ebu'l-Futuh tefsirinde Ebu Said Hudri'den şöyle nakledilir:
"Yüce Allah, 'Ey inananlar! Allah'ı çok zikredin.' (Ahzâb, 41) ayetini
indirdiğinde, Peygamberimiz (s.a.a) o kadar çok Allah'ı zikretmeye
daldı ki, kâfirler, 'Bu adamı cinler çarptı' dediler."
11- el-Kâfi adlı eserde, müellif kendi rivayet zinciriyle Zeyd
Şeh-ham'dan İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle buyurduğunu nakleder:
"Pey-gamberimiz (s.a.a) her gün yetmiş kere Allah'a tövbe
ederdi." Kendisine, "Peygamberimiz (s.a.a) 'estağfirullahe ve
etûbu ileyhi (Allah'tan af diler, ona tövbe ederim)' diyerek mi tövbe
ederdi?" diye sordum. İmam bana, "Hayır, etûbu ilellah (Allah'a
tövbe ederim) derdi" karşılığını verdi. Kendisine, "O tövbe ettikten
sonra günah işlemezdi. Biz ise tövbe ediyor, fakat arkasından yine
günah işliyoruz" dedim. Buyurdu ki: "Allah yardımcımız olsun." [Usûl-
i Kâfi, c.2, s.432]
12- Mekarim'ul-Ahlâk adlı eserde Kitab'un-Nübüvvet adlı eserden
aktarılarak verilen bilgiye göre İmam Ali (a.s) Peygamberimizi
(s.a.a) tanıtırken şöyle derdi: "O insanların en cömerdi, en cesuru,
en doğru sözlüsü, en ahdine sadık olanı ve en yumuşak huylusu
idi. Yakınları da en saygın yakınlardı. Onu ilk görenler, ondan korkup
çekinirlerdi. Onunla oturup kalkarak onu tanıyanlar onu severlerdi.
Ben, ne ondan önce ve ne ondan sonra onun gibi birini görmedim.
Allah'ın selâm ve rahmeti onun üzerine olsun." [s.18]
13- el-Kâfi adlı eserde Ömer b. Ali'ye dayanılarak verilen bilgiye
göre İmam Ali (a.s) şöyle dedi: "Peygamberimizin (s.a.a) yeminlerinden
biri 'Lâ ve's-teğfirullahe (Hayır, Allah'tan af dilerim.)' şeklinde
idi." [Fürû-i Kâfi, c.7, s.140]
14- İhya'ul-Ulûm adlı eserde verilen bilgiye göre, Peygamberi
................................ 433
miz (s.a.a) şiddetli vecde geldiği zaman sık sık mübarek sakalını
sıvazlardı. [c.7, s.140]
15- Yine aynı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimiz (s.a.a) insanların
en cömerdi idi. Yanında dinar ve dirhem diye hiç para kalmazdı.
Eğer elinde bir şey kalır da onu birine vermeden akşam
olurduysa, onu ihtiyacı olan birine vermeden evine gitmezdi. Allah-
'ın kendisine verdiklerinden sadece yıllık geçimini karşılayacak
kadarını alırdı. Bunlar da en ucuzundan bir miktar arpa ve hurma
olurdu. Diğerlerini Allah yolunda harcardı."
"Kendisinden ne istenirse verirdi. Sonra yıllık geçimi için sakladığı
azığa döner, onu da muhtaçlara vererek onları kendinden
öne geçirirdi. Öyle ki, birçok zaman dünya malından kendisine bir
şeyler gelmemiş olurduysa, yıl sonu gelmeden muhtaç duruma
düşerdi. Kendisine ve dostlarına zararı dokunsa da hakkı yerine
getirirdi. Düşmanları arasında korumasız gezerdi. Dünyanın hiçbir
işi onu korkutmazdı."
"Fakirlerle oturup kalkar, yoksullarla birlikte yemek yerdi. Faziletli
kimseleri ahlâkları yüzünden üstün tutar, şerefli kimselere
iyilik ederek onlarla yakınlık kurardı. Yakınları ile sık sık görüşür,
fakat onları kendilerinden daha faziletli olan kimselere tercih
etmezdi. Hiç kimseye zulmetmez, hakkını çiğnemezdi. Özür beyan
edenlerin mazeretlerini kabul ederdi."
"Köleleri ve cariyeleri vardı. Fakat yemekte ve giyimde kendini
onlardan üstün tutmazdı. Bütün zamanını ya Allah için bir amel işleyerek
veya kendi için faydalı olan bir iş yaparak geçirirdi. Dostlarının
bahçelerinde gezintilere çıkardı. Hiç kimseyi fakir ve hastalıklı
olduğu için küçümsemezdi. Hiçbir padişahtan da padişah olduğu
için korkmazdı. Her ikisini (padişahı da, fakiri de) aynı üslûpla Allah'a
çağırırdı." [c.7, s.120]
16- Yine aynı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimiz (s.a.a) insanların
en zor öfkeleneni ve en çabuk hoşnut olanı idi. İnsanlara
insanlarn en şefkatlisi, insanlar için insanların en hayırlısı ve insanlara
insanların en yararlı olanı idi." [c.7, s.115]
17- Yine aynı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimiz (s.a.a)
sevinince ve hoşnut olunca, insanların en güzel hoşnut olanı idi. Öğüt
verirken ciddî idi. Öfkelendiğinde -ki yalnız Allah için öfkelenir
434...................... – c.6
di- öfkesine hiçbir şey karşı koyamazdı. Bütün işlerinde böyle idi.
Başına bir dert geldiğinde, işi Allah'a havale eder, kendinde güçkuvvet
olmadığını belirtir ve Allah'tan kurtuluş yolu göstermesini
isterdi."
Ben derim ki: Allah'a tevekkül etmek, işleri O'na havale etmek
ve insanın güç-kuvvetten uzak olduğunu belirterek Allah'tan çıkış
yolu göstermesini istemek, birbirine bağlı ilkelerdir ve hepsi birlikte
aynı temel inançtan kaynaklanırlar. Bu temel inanç, bütün gelişmelerin
Allah'ın yenilmez iradesine, sonsuz ve ezici gücüne dayandığı
gerçeğidir. Kur'ân'da ve sünnette bu gerçeğe yönelik çağrı
sık sık vurgulanmaktadır. Şu ayetlerde olduğu gibi, "Tevekkül edenler
yalnız Allah'a tevekkül etsinler." (İbrahîm, 12) "Ben işimi Allah'a
havale ediyorum." (Mü'min, 44) "Kim Allah'a tevekkül ederse,
O ona yeter." (Talâk, 3) "Biliniz ki, yaratmak da, emretmek de, O'a
mahsustur." (A'râf, 54) "Ve şüphesiz son varış Rabbinedir." (Necm,
42) Kur'ân'da bu anlamda daha birçok ayet olduğu gibi bu konudaki
rivayetler de sayılamayacak kadar çoktur.
Bu ahlâkla ahlâklanmak ve bu edep kurallarını gözetmek, insana
gerçeklerin mecrasını izleme ve realitelerle uyumlu işler
yapma imkânı verir, onu fıtrat dinine bağlı tutar. Çünkü bütün işlerin
Allah'ın iradesine dayandığı ilkesi, kesin bir gerçektir. Nitekim
yüce Allah, "İyi bilin ki, bütün işler Allah'a döner." (Şûrâ, 53) buyuruyor.
Ayrıca bu düşüncenin başka önemli bir faydası da vardır ki,
o da şudur: İnsanın sonsuz bir gücün ve yenilmez bir iradenin sahibi
olduğuna inandığı Rabbine dayanması, onun iradesini güçlendirir
ve azminin dayanaklarını pekiştirir. O zaman, insan önüne
çıkan hiçbir engel yüzünden tökezlemez, hiçbir sıkıntı ve yorgunluk
yüzünden azmi gevşemez, hiçbir nefsanî dürtünün ve hiçbir
şeytanî vesvesenin, içinde uyandırdığı vehimler yüzünden yolundan
dönmez.
Hz.Muhammed'in(s.a.a)Gündelik Hayatındaki Bazı Sünnetler ve Edep Kuralları
18- İrşad-i Deylemî adlı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimiz
(s.a.a) elbiselerini kendisi yamalar, pabuçlarını kendisi diker, kölelerle
birlikte yemek yer, yerde oturur, eşeğe biner ve arkasına biri
...................................... 435
ni bindirirdi. Ailesinin ihtiyaçlarını eve taşımaktan utanmazdı.
Zenginlerle de, fakirlerle de el sıkışır, el sıkıştığında karşı taraf elini
bırakmadıkça kendisi karşı tarafın elini bırakmazdı. Zenginfakir,
büyük-küçük karşılaştığı herkese selâm verirdi. Çürük hurma
olsa bile kendisine edilen ikramı küçümsemezdi."
"Peygamberimiz (s.a.a) az masraflı geçinir, yüce karekterli,
güzel geçimli ve güler yüzlü idi. Tebessüm eder, fakat gülmezdi.
Mahzun görünüşlü idi, ama asık suratlı değildi. Alçak gönüllü idi,
ama zillet görüntüsü vermezdi. Cömertti; fakat israfa kaçmazdı.
İnce kalpli idi. Bütün Müslümanlara karşı merhametli idi. Çok yemek
yediği için geğirdiği hiç işitilmemiş, hiçbir zaman hiçbir şeye
karşı tamahkârlık göstermemiştir." [c.1, s.115, Beyrut baskısı]
19- Mekarim'ul-Ahlâk adlı eserde şöyle deniyor: "Peygamberimiz
(s.a.a) aynaya bakar, saçını ve sakalını tarardı. Kimi zaman
[ayna bulamadığında] suya bakarak saçını düzeltirdi. Aile fertlerine
karşı yaptığından daha çok ashabı için süslenirdi ve 'Allah, kulunun
arkadaşlarının yanına giderken hazırlanıp süslenmesini sever.'
derdi." [s.34]
20- İlel'uş-Şerâyi, Uyûn-u Ahbar'ir-Rıza ve el-Mecalis adlı eserlerin
İmam Rıza'ya (a.s), onun da dedelerine (hepsine selâm olsun)
dayanarak verdiği bilgiye göre, Peygamberimiz (s.a.a) şöyle
dedi: "Şu beş şeyi ölünceye kadar bırakmam: Kölelerle birlikte yer
sofrasında yemek yemek, çıplak sırtlı eşeğe binmek, elimle keçi
sağmak, yünden dokunmuş elbise giymek ve çocuklara selâm
vermek. Bunları, benden sonra sünnetim olsun diye yapıyorum."
[İlel'üş-Şerâyi, s.130, bab:108, h:1]
21- Men La Yahzuruh'ul-Fakih adlı eserde verilen bilgiye göre
İmam Ali (a.s), Benî Sa'd kabilesinden birine şöyle dedi: "Sana
kendim ve eşim Fatıma hakkında bir bilgi vereyim istemez misin?...
Bir sabah biz henüz yataktayken Peygamber (s.a.a) bize
geldi ve 'es-Selâmu aleykum' dedi. Biz içinde bulunduğumuz durumdan
utandığımız için ses çıkarmadık. Arkasından yine, 'es-
Selâmu aleykum' dedi. Biz yine ses çıkarmadık. Arkasından bir
daha 'es-Selâmu aleykum' deyince, eğer cevap vermezsek geri
döner diye korktuk. Çünkü hep böyle yapardı. Bir eve varınca, kapıda
üç kere selâm verir ve eğer girmesine izin verilmezse geri
dönerdi. İşte bu endişe ile, 'Ve aleyk'es-selâm, ey Allah'ın Resulü,
436 ................................. – c.6
buyur.' dedik. Bunun üzerine içeri girdi." [c.1, s.11, h:32]
22- el-Kâfi adlı eserde Rib'î b. Abdullah'a dayanılarak verilen
bilgiye göre İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle dedi: "Peygamberimiz
(s.a.a) kadınlara selâm verir, onlar da onun selâmına cevap verirlerdi.
İmam Ali (a.s) de kadınlara selâm verirdi. Fakat genç kızlara
selâm vermek istemezdi. Bunun sebebini şöyle açıklardı: Seslerinin
hoşuma gideceğinden ve böylece selâm vermekten beklediğim
sevaptan daha büyük zarara uğrayacağımdan korkuyorum."
[Usûl-i Kâfi, c.2, s.148, h:1]
Ben derim ki: Bu rivayeti, Şeyh Saduk mürsel olarak [raviler
zincirine yer vermeyerek]1 ve Tabersî'nin torunu, el-Mişkat adlı eserinde
el-Mehasin adlı eserden iktibas ederek nakletmiştir.
23- Yine el-Kâfi adlı eserde müellif kendi rivayet zinciriyle Abdülazim
b. Abdullah el-Hasanî'nin merfu olarak aktardığı bir hadiste
şöyle dediğini nakleder: "Peygamberimizin (s.a.a) üç türlü oturuşu
var-dı: 'Kurfesa' diye adlandırılan birinci şekilde ayak bileklerini
diker ve ayak bileklerinin önünden elleri ile dirseklerini kavrardı.
İkincisinde dizleri üzerine çömelirdi. Üçüncüsünde bir ayağını
büker ve öbür ayağını onun üzerine uzatırdı. Bağdaş kurarak
oturduğu hiç görülmemiştir." [Usûl-i Kâfi, c.2, s.558, h:2
24- Mekarim'ul-Ahlâk adlı eserin Kitab'un-Nübüvvet adlı eserden
iktibas ederek naklettiğine göre İmam Ali (a.s) şöyle diyor:
"Peygamberimizin (s.a.a), el sıkıştığı kişinin elini karşı taraf elini
çekmeden bıraktığı hiç görülmemiştir. Biri ona uzun uzun bir ihtiyacını
arz ettiğinde veya onunla arasında yaptığı konuşmayı uzattığında,
karşı taraf konuşma yerinden ayrılmadan önce onun konuşma
yerinden ayrıldığı hiç görülmemiştir. Biri onunla tartıştığında
susardı (tartışmayı kesen taraf mutlaka o olurdu), karşı taraf
susana kadar onu dinlerdi. Onunla oturana doğru ayaklarını uzattığı
hiç görülmemiştir. "
"İki iş arasında tercih yapması istendiğinde, mutlaka zor olanı
seçerdi. Şahsına yapılan hiçbir haksızlığın intikamını almaya
kalkışmazdı. Yalnız Allah'ın yasaklarının çiğnendiği durumlar hariç.
O zaman yüce Allah adına öfkeye kapılırdı. Ölünceye kadar bir
1- [Men La Yahzuruh'ul-Fakih, c.3, s.300, h:19]