نهج البلاغه

نهج البلاغه0%

نهج البلاغه نویسنده:
مترجم: محمد دشتى
ناشرین: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام
گروه: امام علی علیه السلام
صفحات: 648

نهج البلاغه

این کتاب در موسسه الحسنین علیهما السلام تصحیح و مقابله شده است.

نویسنده: سید رضی رحمت الله علیه
مترجم: محمد دشتى
ناشرین: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام
گروه: صفحات: 648
مشاهدات: 389851
دانلود: 29567

توضیحات:

نهج البلاغه
جستجو درون كتاب
  • شروع
  • قبلی
  • 648 /
  • بعدی
  • پایان
  •  
  • دانلود HTML
  • دانلود Word
  • دانلود PDF
  • مشاهدات: 389851 / دانلود: 29567
اندازه اندازه اندازه
نهج البلاغه

نهج البلاغه

نویسنده:
ناشرین: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام
فارسی

این کتاب در موسسه الحسنین علیهما السلام تصحیح و مقابله شده است.

و درود خدا بر او فرمود: اگر خدا بر گناهان وعده عذاب هم نمى داد، لازم بود به خاطر سپاسگذارى از نعمتهایش نافرمانى نشود.

حکمت ۲۹۱

روش تسلیت گفتن(جهت تسلیت گفتن به اشعث به قیس در مرگ فرزندش)

(اخلاق اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: (جهت تسليت گفتن به اشعث بن قيس در مرگ فرزندش) اى اشعث! اگر بر پسرت اندوهناكى به خاطر پيوند خويشاوندى سزاوار است، اما اگر شكيبا باشى هر مصيبتى را نزد خدا پاداشى است. اى اشعث! اگر شكيبا باشى تقدير الهى بر تو جارى و تو پاداش داده خواهى شد و اگر بى تابى كنى نيز تقدير الهى بر تو جارى و تو گناهكارى. اى اشعث! پسرت تو را شاد مى ساخت و براى تو گرفتارى و آزمايش بود، و مرگ او تو را اندوهگين كرد در حالى كه براى تو پاداش و رحمت است.

حکمت ۲۹۲

عزای پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و بی تابی ها

(اعتقادی)

و درود خدا بر او هنگام به خاك سپردن رسول الله (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: همانا شكيبايى نيكوست جز در غم از دست دادنت، و بى تابى ناپسند است جز در اندوه مرگ تو، مصيبت تو بزرگ، اما مصيبتهاى پيش از تو و پس از تو ناچيزند.

حکمت ۲۹۳

دوستی با احمق، هرگز!!

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: همنشين بى خرد مباش، كه كار زشت خود را زيبا جلوه داده، دوست دارد تو همانند او باشى.

حکمت ۲۹۴

فاصله میان شرق و غرب

(علمی)

(از فاصله ميان مشرق و مغرب پرسيدند فرمود:) به اندازه يك روز رفتن خورشيد.

حکمت ۲۹۵

شناخت دوستان و دشمنان

(اخلاق اجتماعی، سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: دوستان تو سه گروهند، و دشمنان تو نيز سه دسته اند، اما دوستانت، پس دوست تو و دوست دوست تو، و دشمن دشمن تو است. و اما دشمنانت، پس دشمن تو، و دشمن دوست تو، و دوست دشمن تو است.

حکمت ۲۹۶

پرهیز از دشمنی ها

(اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: (شخصى را ديد كه چنان بر ضد دشمنش مى كوشيد كه به خود زيان مى رسانيد، فرمود:) تو مانند كسى هستى كه نيزه در بدن خود فرو برد تا ديگرى را كه در كنار اوست بكشد!.

حکمت ۲۹۷

ضرورت عبرت گرفتن

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: عبرت ها چقدر فراوانند و عبرت پذيران چه اندك!.

حکمت ۲۹۸

اعتدال در دشمنی ها

(اخلاقی، سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: كسى كه در دشمنى زياده روى كند گناهكار است، و آن كس كه در دشمنى كوتاهى كند ستمكار است، و هر كس كه بى دليل دشمنى كند نمى تواند باتقوا باشد!.

حکمت ۲۹۹

نماز در نگرانی ها

(اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: آنچه كه بين من و خدا نارواست اگر انجام دهم و مهلت دو ركعت نماز داشته باشم كه از خدا عافيت طلبم، مرا اندوهگين نخواهد ساخت.

حکمت ۳۰۰

شگفتی روزی بندگان

(اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: (از امام پرسيدند چگونه خدا با فراوانى انسانها به حسابشان رسيدگى مى كند؟ فرمود:) آن چنانكه با فراوانى آنان روزيشان مى دهد. (و باز پرسيدند چگونه به حساب انسانها رسيدگى مى كند كه او را نمى بينيد فرمود:) همانگونه كه آنان را روزى مى دهد و او را نمى بينند!.

حکمت ۳۰۱

احتیاط در فرستادن پیک ها و نامه ها

(اجتماعی، سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: فرستاده تو بيانگر ميزان عقل تو، و نامه تو گوياترين سخنگوى تو است!

حکمت ۳۰۲

نیاز انسان به دعا

(معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: آن كس كه به شدت گرفتار بلايى است نيازش به دعا بيشتر از ديگرى نيست كه از بلا در امان است، نمى باشد.

۵۰۱

الحکمة ۳۰۲

فضل حبّ الدنیا

وَ قَالَ عليه‌السلام : النَّاسُ أَبْنَأُ الدُّنْيَا، وَ لاَ يُلاَمُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ أُمِّهِ.

الحکمة ۳۰۳

إجابة الفقیر

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ الْمِسْكِينَ رَسُولُ اللَّهِ فَمَنْ مَنَعَهُ فَقَدْ مَنَعَ اللَّهَ، وَ مَنْ أَعْطَاهُ فَقَدْ أَعْطَى اللَّهَ.

الحکمة ۳۰۵

عصمة الغیور

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَا زَنَى غَيُورٌ قَطُّ.

الحکمة ۳۰۶

الأجل و حراسة الانسان

وَ قَالَ عليه‌السلام : كَفَى بِالْأَجَلِ حَارِسا.

الحکمة ۳۰۷

مشکلة الحرب

وَ قَالَ عليه‌السلام : يَنَامُ الرَّجُلُ عَلَى الثُّكْلِ، وَ لاَ يَنَامُ عَلَى الْحَرَبِ!

وَ مَعْنى ذلِكَ أَنَّهُ يَصْبِرْ عَلى قَتْلِ الا وْلادِ وَ لا يَصْبِرُ عَلى سَلْبِ الا مْوالِ.

الحکمة ۳۰۸

أثر مودّة الآباء أبنائهم

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَوَدَّةُ الْآبَأِ قَرَابَةٌ بَيْنَ الْأَبْنَأِ، وَ الْقَرَابَةُ أَحْوَجُ إِلَى الْمَوَدَّةِ مِنَ الْمَوَدَّةِ إِلَى الْقَرَابَةِ.

الحکمة ۳۰۹

ظنون المؤمنین

وَ قَالَ عليه‌السلام : اتَّقُوا ظُنُونَ الْمُؤْمِنِينَ، فَإِنَّ اللَّهَتعالی جَعَلَ الْحَقَّ عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ.

الحکمة ۳۱۰

الاعتماد علی الله تعالی

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ يَصْدُقُ إِيمَانُ عَبْدٍ حَتَّى يَكُونَ بِمَا فِي يَدِ اللَّهِ سَبْحانَهُ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِي يَدِهِ.

الحکمة ۳۱۱

لعن أنس بن مالک

وَ قَالَ عليه‌السلام لأنس بن مالک، وَ قَد كَانَ بَعَثَهُ إِلَى طَلْحَةَ وَالزُّبَيْرِ لَمَّا جَأَ إِلَى الْبَصْرَةِ يُذَكِّرُهُمَا شَيْئا مِمَّا سَمِعَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فِي مَعْنَاهُمَا، فَلَوى عَنْ ذَلِكَ، فَرَجَعَ إِلَيْهِ، فَقَالَ:

إِنِّي أُنْسِيتُ ذَلِكَ ألْأَمْرَ، فقالعليه‌السلام : إِنْ كُنْتَ كَاذِباً فَضَرَبَكَ اللَّهُ بِهَا بَيْضَأَ لاَمِعَةً لاَ تُوَارِيهَا الْعِمَامَةُ.

يعني البرصَ، فأصاب أنَساْ هذا الدأُ فيما بَعْدُ في وجهه، فكانَ لا يُرَى إلا مُبرقاً.

الحکمة ۳۱۲

التعامل مع الفرائض و النوافل

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالاً وَ إِدْبَارا، فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ، وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِضِ.

الحکمة ۳۱۳

کمال قرآن کریم

وَ قَالَ عليه‌السلام : فِي الْقُرْآنِ نَبَأُ مَا قَبْلَكُمْ، وَ خَبَرُ مَا بَعْدَكُمْ، وَ حُكْمُ مَا بَيْنَكُمْ.

الحکمة ۳۱۴

أسلوب مواجهة العدو

وَ قَالَ عليه‌السلام : رُدُّوا الْحَجَرَ مِنْ حَيْثُ جَاءَ، فَإِنَّ الشَّرَّ لاَ يَدْفَعُهُ إِلا الشَّرُّ.

الحکمة ۳۱۵

أسلوب الکتابة

وَ قَالَ عليه‌السلام لِكَاتِبِهِ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي رَافِعٍ: أَلِقْ دَوَاتَكَ، وَ أَطِلْ جِلْفَةَ قَلَمِكَ، وَ فَرِّجْ بَيْنَ السُّطُورِ، وَ قَرْمِطْ بَيْنَ الْحُرُوفِ، فَإِنَّ ذَلِكَ أَجْدَرُ بِصَبَاحَةِ الْخَطِّ.

الحکمة ۳۱۶

امام المؤمنین و قائد الفجار

وَ قَالَ عليه‌السلام : أَنَا يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْفُجَّارِ.وَ مَعْنى ذَلِكَ أنَّ المُؤ مِنينَ يَتَّبعُونَني، والْفُجَّارُ يَتَّبِعُون المَالَ، كما يَتَّبِعْ النَّحْلُ يَعْسُوبَها، وَ هُوَ رَئيسُها.

الحکمة ۳۱۷

اعوجاج الیهود

وَ قَالَ لَهُ بَعْضُ الْيَهُودِ: مَا دَفَنْتُمْ نَبِيَّكُمْ حَتَّى اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ.

۵۰۲

حکمت ۳۰۳

ارزش دنیا دوستی

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: مردم فرزندان دنيا هستند و هيچ كس را بر دوستى مادرش نمى توان سرزنش كرد.

حکمت ۳۰۴

ضرورت پاسخ دادن به درخواست ها

(اخلاقی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: نيازمندى كه به تو روى آورده فرستاده خداست، كسى كه از يارى او دريغ كند، از خدا دريغ كرده، و آن كس كه به او بخشش كند، به خدا بخشيده است.

حکمت ۳۰۵

غیرتمندی و ترک زنا

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: غيرتمند هرگز زنا نمى كند.

حکمت ۳۰۶

أجل، نگهبان انسان

(اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: اجل، نگهبان خوبى است.(۱)

حکمت ۳۰۷

مشکل مال غارت شده

(اقتصادی)

           

و درود خدا بر او فرمود: آدم داغدار مى خوابد، اما مال غارت شده نمى خوابد.می گویم : (معنای سخن امامعليه‌السلام این است که انسان بر کشته شدن فرزندان بردباری می کند، امّا در غارت و ربوده شدن اموال بردبار نیست).

حکمت ۳۰۸

ره آورد دوستی پدران

(اخلاق اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: دوستى ميان پدران سبب خويشاوندى فرزندان است، و خويشاوندى به دوستى نيازمندتر است از دوستى به خويشاوندى.

حکمت ۳۰۹

ارزش گمان مؤمن

(اخلاقی، معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: از گمان مومنان بپرهيز كه خدا حق را بر زبان آنان قرار داده است.

حکمت ۳۱۰

ضرورت اطمینان به وعده الهی

(اعتقادی)

           

و درود خدا بر او فرمود: ايمان بنده اى راست نباشد جز آنكه اعتماد او به آنچه در دست خداست بيشتر از آن باشد كه در دست اوست.

حکمت ۳۱۱

نفرین امامعليه‌السلام

(اعتقادی)

(چون به شهر بصره رسيد انس بن مالك را به سوى طلحه و زبير فرستاد تا آنچه از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم درباره آنان شنيده يادشان آورد، انس، سر باز زد و گفت من آن سخن پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را فراموش كردم، فرمود:)(۲) اگر دروغ مى گويى خداوند تو را به بيمارى برص (سفيدى روشن) دچار كند كه عمامه آن را نپوشاند. (پس از نفرين امام انس به بيمارى برص در سر و صورت دچار شد كه همواره نقاب مى زد.)

حکمت ۳۱۲

روانشناسی عبادات

(علمی، عبادی)

و درود خدا بر او فرمود: دلها را روى آوردن و نشاط، و پشت كردن و فرارى است، پس آنگاه كه نشاط دارند آن را بر انجام مستحبات واداريد، و آنگاه كه پشت كرده بى نشاط است، به انجام واجبات قناعت كنيد.

حکمت ۳۱۳

جامعیّت قرآن

(علمی)

و درود خدا بر او فرمود: در قرآن اخبار گذشتگان، و آيندگان، و احكام مورد نياز زندگيتان وجود دارد.

حکمت ۳۱۴

روش برخورد با متجاوزان

(سیاسی، اخلاقی)

           

و درود خدا بر او فرمود: سنگ دشمن را از همان جايى كه پرت كرده، باز گردانيد، كه شر را جز شر پاسخى نيست.

حکمت ۳۱۵

روش نویسندگی

(علمی، هنری)

و درود خدا بر او فرمود: (به نويسنده خود عبيدالله بن ابى رافع دستور داد) در دوات، ليقه بينداز، نوك قلم را بلند گير، ميان سطرها فاصله بگذار، و حروف را نزديك به يكديگر بنويس، كه اين براى زيبايى خط سزاوارتر است.

حکمت ۳۱۶

پیشوایی مؤمنان و تبهکاران

(اعتقادی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: من پيشواى مومنان، و مال، پيشواى تبهكاران است.

حکمت ۳۱۷

اختلاف مسلمین و انحراف یهودیان

(اعتقادی، سیاسی)

           

و درود خدا بر او فرمود: (شخصى يهودى به امام گفت: هنوز پيامبرتان را دفن نكرده، درباره اش اختلاف كرديد امام فرمود:) ما درباره آن چه كه از او رسيده اختلاف كرديم، نه در خود او، اما شما يهوديان، هنوز پاى شما پس

۵۰۳

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّمَا اخْتَلَفْنَا عَنْهُ لاَ فِيهِ؛ وَ لَكِنَّكُمْ مَا جَفَّتْ أَرْجُلُكُمْ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّى قُلْتُمْ لِنَبِيِّكُمْ:( اجْعَلْ لَنا إِل ها كَم ا لَهُمْ آلِهَةٌ فق الَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ ) .(۱)

الحکمة ۳۱۸

شجاعة الامامعليه‌السلام

وَ قِيلَ لَهُعليه‌السلام : بِأَيِّ شَيْءٍ غَلَبْتَ الْأَقْرَانَ؟ فَقَالَ: مَا لَقِيتُ أحدا إِلا أَعَانَنِي عَلَى نَفْسِهِ.يُومىٌ بِذَلِكَ إ لَى تَمُكِّنِ هَيْبَتِهِ في الْقُلُوبِ.

الحکمة ۳۱۹

الآثار الذّمیمة للفقر

وَ قَالَعليه‌السلام : لاِبْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ: يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ، فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ!.

الحکمة ۳۲۰

اهداف السؤال

وَ قَالَ عليه‌السلام : لِسَائِلٍ سَأَلَهُ عَنْ مُعْضِلَةٍ: سَلْ تَفَقُّها، وَ لاَ تَسْأَلْ تَعَنُّتا، فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِيهٌ بِالْعَالِمِ، وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَسِّفَ(المتعنّف) شَبِيهٌ بِالْجَاهِلِ الْمُتَعَنِّتِ.

الحکمة ۳۲۱

عزم القائد فی المشورة

وَ قَالَ عليه‌السلام : لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ، وَ قَدْ أَشَارَ إِلَيْهِ فِي شَيْءٍ لَمْ يُوَافِقْ رَأْيَهُ: لَكَ أَنْ تُشِيرَ عَلَيَّ وَ أَرَى، فَإِنْ عَصَيْتُكَ فَأَطِعْنِي.

الحکمة ۳۲۲

تقویة النفّوس بعد الحرب

وَ رُوِيَ أَنَّهُعليه‌السلام ، لَمَّا وَرَدَ الْكُوفَةَ قَادِما مِنْ صِفِّينَ مَرَّ بِالشِّبَامِيِّينَ، فَسَمِعَ بُكَاءَ النِّسَأِ عَلَی قَتْلَى صِفِّينَ، وَ خَرَجَ إِلَيْهِ حَرْبُ بْنُ شُرَحْبِيلَ الشِّبَامِيِّ، وَ كَانَ مِنْ وُجُوهِ قَوْمِهِ، فَقَالَعليه‌السلام لَهُ:

أَ تَغْلِبُكُمْ(لا یغیلکم) نِسَاؤُكُمْ عَلَى مَا أَسْمَعُ؟ أَ لاَ تَنْهَوْنَهُنَّ عَنْ هَذَا الرَّنِينِ؟. وَ أَقْبَلَ حَرْبٌ يَمْشِي مَعَهُ، وَ هُوَعليه‌السلام رَاكِبٌ، فَقَالَعليه‌السلام :ارْجِعْ فَإِنَّ مَشْيَ مِثْلِكَ مَعَ مِثْلِي فِتْنَةٌ لِلْوَالِي، وَ مَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِ.

الحکمة ۳۲۳

علل انحراف الخوارج

وَ قَالَ عليه‌السلام ، وَ قَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ يَوْمَ النَّهْرَوَانِ: بُؤْساً لَكُمْ! لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ.فَقِيلَ لَهُ: مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ؟ فَقَالَ: الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ، وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ، غَرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ، وَ فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي، وَ وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ، فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ.

الحکمة ۳۲۴

تقوی الله فی الخلوات

وَ قَالَ عليه‌السلام : اتَّقُوا مَعَاصِيَ اللَّهِ فِي الْخَلَوَاتِ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاكِمُ.

الحکمة ۳۲۵

فضیلة محمد بن ابی بکر

وَ قَالَ عليه‌السلام ، لَمَّا بَلَغَهُ قَتْلُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ:

إِنَّ حُزْنَنَا عَلَيْهِ عَلَى قَدْرِ سُرُورِهِمْ بِهِ، إِلا أَنَّهُمْ نَقَصُوا بَغِيضاً، وَ نَقَصْنَا حَبِيباً.

الحکمة ۳۲۶

مهلة التوبة

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْعُمُرُ الَّذِي أَعْذَرَ اللَّهُ فِيهِ إِلَى ابْنِ آدَمَ سِتُّونَ سَنَةً.

الحکمة ۳۲۷

الغالب بالشّر

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَا ظَفِرَ مَنْ ظَفِرَ الْإِثْمُ بِهِ، وَ الْغَالِبُ بِالشَّرِّ مَغْلُوبٌ.

الحکمة ۳۲۸

مسؤولیة الأغنیاء

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ اللَّهَسُبْحَانَهُ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَأِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ: فَمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلا بِمَا مَتَعَ بِهِ غَنِيُّ، وَ اللَّهُتَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ.

_____________________

۱- اعراف ۱۳۸

۵۰۴

از نجات از درياى نيل خشك نشده بود كه به پيامبرتان گفتيد: (براى ما خدايى بساز، چنانكه بت پرستان خدايى دارند!.) و پيامبر شما (گفت: شما مردمى نادانيد.)

حکمت ۳۱۸

قاطعیّت در مبارزات

(سیاسی، نظامی)

و درود خدا بر او فرمود: (از امام پرسيدند: با كدام نيرو بر حريفان خود پيروز شدى؟. فرمود:) كسى را نديدم جز آنكه مرا در شكست خود يارى مى داد!میگویم : (امام به اين نكته اشاره كرد كه هيبت و ترس او در دلها جاى گرفته بود.)

حکمت ۳۱۹

ره آورد شوم تهیدستی

(اقتصادی)

و درود خدا بر او، به پسرش محمد حنيفه سفارش كرد: اى فرزند! من از تهيدستى بر تو هراسناكم، از فقر به خدا پناه ببر، كه همانا فقر، دين انسان را ناقص، و عقل را سرگردان مى كند، و عامل دشمنى(۱) است.

حکمت ۳۲۰

روش صحیح پرسیدن

(علمی)

و درود خدا بر او فرمود: (شخصى مسئله پيچيده اى سوال كرد، فرمود:) براى فهميدن بپرس، نه براى آزار دادن، كه نادان آموزش گيرنده، همانند داناست، و همانا داناى بى انصافى چون نادان بهانه جو است.

حکمت ۳۲۱

قاطعیّت رهبری در مشورت

(سیاسی، اجتماعی)

(عبدالله بن عباس در مسئله اى نظر داد كه امام آن را قبول نداشت و فرمود:) بر تو است كه راى خود را به من بگويى، و من بايد پيرامون آن بينديشم، پس اگر خلاف نظر تو فرمان دادم بايد اطاعت كنى!.(۲)

حکمت ۳۲۲

ضرورت تقویت روحیه مردم پس از جنگ

(سیاسی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: (وقتى امام از جنگ صفين باز مى گشت به محله شباميان(۳) رسيد، آواز گريه زنان بر كشتگان جنگ را شنيد، ناگاه حرب بن شر حبيل شبامى بزرگ قبيله شباميان خدمت امام رسيد به او فرمود:) چنانكه مى شنوم، زنان شما بر شما چيره شدند؟ چرا آنان را از گريه و زارى باز نمى داريد؟ (حرب پياده و امام سوار بر اسب مى رفتند به او فرمود:) باز گرد، كه پياده رفتن رئيس قبيله اى چون تو پشت سر من، موجب انحراف زمامدار و زبونى مومن است.

حکمت ۳۲۳

علل انحراف خوارج

(سیاسی، اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: (در جنگ نهروان هنگامى كه از كنار كشتگان خوارج مى گذشت فرمود:) بدا به حال شما! آنكه شما را فريب داد به شما زيان رساند. (پرسیدند: چه کسی آنان را فریفت، ای امیرالمؤمنینعليه‌السلام ؟. فرمود) شيطان گمراه كننده، و نفسى كه به بدى فرمان مى دهد، آنان را با آرزوها مغرور ساخت، و راه گناه را بر ايشان آماده كرد، و به آنان وعده پيروزى داد، و سرانجام به آتش جهنم گرفتارشان نمود.

حکمت ۳۲۴

خدا ترسی در خلوتگاه

(اعتقادی، اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: از نافرمانى خدا در خلوت ها بپرهيزيد، زيرا همان كه گواه است داورى كند.

حکمت ۳۲۵

اندوه عزای محمد بن ابی بکر

(سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: (آنگاه كه خبر كشته شدن محمد بن ابى بكر را به او دادند فرمود:) همانا اندوه ما بر شهادت او، به اندازه شادى شاميان است، جز آنكه از آنان دشمن، و از ما دوستى كاسته شد.

حکمت ۳۲۶

مهلت پذیرش توبه

(معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: عمرى كه خدا از فرزند آدم پوزش را مى پذيرد، شصت سال است.

حکمت ۳۲۷

پیروز های دروغین

(سیاسی، اخلاقی)

           

و درود خدا بر او فرمود: پيروز نشد آن كس كه گناه بر او چيرگى يافت، و آنكه با بدى پيروز شد شكست خورده است.

حکمت ۳۲۸

وظیفه سرمایه داران

(اقتصادی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: همانا خداى سبحان روزى فقرأ را در اموال سرمايه داران قرار داده است، پس فقيرى گرسنه نمى ماند جز به كاميابى توانگران، و خداوند از آنان نسبت به گرسنگى گرسنگان خواهد پرسيد.

_____________________

۱. داعیه للمقت: بر انگیزاننده خشم است، خشم خدا، یا خشم بندگان خدا.

۲. ابن عبّاس به امام پیشنهاد داد تا معاویه را بر کار خود باقی نگهدارد و پس از آرام شدن اوضاع مملکت، او را عزل کند، امام در پاسخ او این سخن را فرمود. (تاریخ طبری ج ۶ ص ۳۰۸۹) ۳. شبامیان: قبیله ای از مردم همدان بودند.

۵۰۵

الحکمة ۳۲۹

الاستغناء عن العذر

وَ قَالَ عليه‌السلام : الاِسْتِغْنَأُ عَنِ الْعُذْرِ أَعَزُّ مِنَ الصِّدْقِ بِهِ.

الحکمة ۳۳۰

مسؤولیّة النّعم

وَ قَالَ عليه‌السلام : أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ سُبْحانَهُ أَنْ لا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ.

الحکمة ۳۳۱

فضیلة الطّاعة

         

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ اللَّهَسُبْحَانَهُ جَعَلَ الطَّاعَةَ غَنِيمَةَ الْأَكْيَاسِ عِنْدَ تَفْرِيطِ الْعَجَزَةِ!.

الحکمة ۳۳۲

مسؤولیّة القائد

وَ قَالَ عليه‌السلام : السُّلْطَانُ وَزَعَةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ.

الحکمة ۳۳۳

خصائص المؤمن

       

وَ قَالَ عليه‌السلام فِي صِفَةِ الْمُؤْمِنِ: الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِي وَجْهِهِ، وَ حُزْنُهُ فِي قَلْبِهِ، أَوْسَعُ شَيْءٍ صَدْرا، وَ أَذَلُّ شَيْءٍ نَفْسا، يَكْرَهُ الرِّفْعَةَ، وَ يَشْنَأُ السُّمْعَةَ. طَوِيلٌ غَمُّهُ، بَعِيدٌ هَمُّهُ، كَثِيرٌ صَمْتُهُ، مَشْغُولٌ وَقْتُهُ، شَكُورٌ صَبُورٌ، مَغْمُورٌ بِفِكْرَتِهِ، ضَنِينٌ بِخَلَّتِهِ، سَهْلُ الْخَلِيقَةِ، لَيِّنُ الْعَرِيكَةِ! نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ، وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ الْعَبْدِ.

الحکمة ۳۳۴

ذکر المعاد

وَ قَالَ عليه‌السلام : لَوْ رَأَى الْعَبْدُ الْأَجَلَ وَ مَسِيرَهُ، لَأَبْغَضَ الْأَمَلَ وَ غُرُورَهُ.

الحکمة ۳۳۵

آفة الأموال

وَ قَالَ عليه‌السلام : لِكُلِّ امْرِئٍ فِي مَالِهِ شَرِيكَانِ؛ الْوَارِثُ، وَ الْحَوَادِثُ.

الحکمة ۳۳۶

مسؤولیّة الوعد

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْمَسْؤُولُ حُرُّ حَتَّى يَعِدَ.

الحکمة ۳۳۷

ضرورة العمل

وَ قَالَ عليه‌السلام : الدَّاعِي بِلاَ عَمَلٍ، كَالرَّامِي بِلاَ وَتَرٍ.

الحکمة ۳۳۸

انواع العلم

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْعِلْمُ عِلْمَانِ: مَطْبُوعٌ وَ مَسْمُوعٌ، وَ لاَ يَنْفَعُ الْمَسْمُوعُ إِذَا لَمْ يَكُنِ الْمَطْبُوعُ.

الحکمة ۳۳۹

القدرة و صواب الرّأی

وَ قَالَ عليه‌السلام : صَوَابُ الرَّأْيِ بِالدُّوَلِ يُقْبِلُ بِإِقْبَالِهَا، وَ يَذْهَبُ بِذَهَابِهَا.

الحکمة ۳۴۰

فضل العفاف

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْعَفَافُ زِينَةُ الْفَقْرِ، وَ الشُّكْرُ زِينَةُ الْغِنَى.

الحکمة ۳۴۱

یوم الظّالم المؤلم

وَ قَالَ عليه‌السلام : يَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ، أَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ.

الحکمة ۳۴۲

الغنی الحقیقی

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْغِنَى الْأَكْبَرُ الْيَأْسُ عَمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ.

الحکمة ۳۴۳

معرفة النّاس

         

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْأَقَاوِيلُ مَحْفُوظَةٌ، وَ السَّرَائِرُ مَبْلُوَّةٌ«وَ كُلُّ نَفْسٍ بِم اَسَبَتْ رَهِينَةٌ» ، وَ النَّاسُ مَنْقُوصُونَ مَدْخُولُونَ إِلا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ؛ سَائِلُهُمْ مُتَعَنِّتٌ وَ مُجِيبُهُمْ مُتَكَلِّفٌ، يَكَادُ أَفْضَلُهُمْ رَأْياً يَرُدُّهُ عَنْ فَضْلِ رَأْيِهِ الرِّضَى وَ السُّخْطُ، وَ يَكَادُ أَصْلَبُهُمْ عُوداً تَنْكَؤُهُ اللَّحْظَةُ، وَ تَسْتَحِيلُهُ الْكَلِمَةُ الْوَاحِدَةُ.

الحکمة ۳۴۴

معرفة النّاس

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَعَاشِرَ النَّاسِ، اتَّقُوا اللَّهَ، فَكَمْ مِنْ مُؤَمِّلٍ مَا لاَ يَبْلُغُهُ، وَ بَانٍ مَالاَ يَسْكُنُهُ، وَ جَامِعٍ

۵۰۶

حکمت ۳۲۹

بی نیازی از عذر خواهی

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: بى نيازى از عذرخواهى، گرامى تر از عذر راستين است.

حکمت ۳۳۰

مسؤولیت نعمت ها

(اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: كمترين حق خدا بر عهده شما اينكه از نعمت هاى الهى در گناهان يارى نگيريد.

حکمت ۳۳۱

ارزش اطاعت و بندگی

(عبادی، اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: خداى سبحان طاعت را غنيمت زيركان قرار داد آنگاه كه مردم ناتوان كوتاهى كنند.

حکمت ۳۳۲

مسؤولیت رهبری

(سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: حاكم اسلامى، پاسبان خدا در زمين اوست.

حکمت ۳۳۳

روانشناسی مؤمن

(علمی، اجتماعی)

                           

و درود خدا بر او فرمود: (در توصيف مومن فرمود:) شادى مومن در چهره او، و اندوه وى در دلش پنهان است، سينه اش از هر چيزى فراخ تر، و نفس او از هر چيزى خوارتر است، برترى جويى را زشت، و رياكارى را دشمن مى شمارد، اندوه او طولانى، و همت او بلند است، سكوتش فراوان، و وقت او با كار گرفته است، شكرگزار و شكيبا و ژرف انديش است، از كسى درخواست ندارد و نرم خو و فروتن است، نفس او از سنگ خارا سخت تر اما در ديندارى از بنده خوارتر است.

حکمت ۳۳۴

یاد مرگ و آرزو

(اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: اگر بنده خدا اجل و پايان كارش را مى ديد، با آرزو و فريب آن دشمنى مى ورزيد.

حکمت ۳۳۵

آفات اموال

(اقتصادی)

و درود خدا بر او، فرمود: برای هر کسی در مال او دو شریک است: وارث، و حوادث.

حکمت ۳۳۶

مسؤولیت وعده دادن

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: كسى كه چيزى از او خواسته اند تا وعده نداده آزاد است.

حکمت ۳۳۷

ضرورت عمل گرایی

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: دعوت كننده بى عمل، چون تيرانداز بدون كمان است.

حکمت ۳۳۸

اقسام علم

(علمی)

                 

و درود خدا بر او فرمود: علم دو گونه است، علم فطرى و علم اكتسابى، علم اكتسابى اگر هماهنگ با علم فطرى(۱) نباشد سودمند نخواهد بود.

حکمت ۳۳۹

قدرت و حاکمیّت اندیشه

(سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: استوارى راى با كسى است كه قدرت دارد، با روى آوردن قدرت روى آورد، و با پشت كردن آن روى برتابد.

حکمت ۳۴۰

ارزش پاکدامنی و شکر گزاری

(اخلاقی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: پاكدامنى زيور تهيدستى، و شكرگزارى زيور بى نيازى (ثروتمندی) است.

حکمت ۳۴۱

روز دردناک ظالم

(سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: روز انتقام گرفتن از ظالمان سخت تر از ستمكارى بر مظلوم است.

حکمت ۳۴۲

راه بی نیازی

(اخلاق اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: برترين بى نيازى، نوميدى از آنچه در دست مردم است.

حکمت ۳۴۳

شناخت مردم و شناخت ضد ارزش ها

(سیاسی، علمی)

                     

و درود خدا بر او فرمود: گفتارها نگهدارى مى شود، و نهانها آشكار، و هر كسى در گرو اعمال خويش است، و مردم گرفتار كمبودها و آفت هايند جز آن را كه خدا نگهدارد، درخواست كنندگانشان مردم آزار، و پاسخگويان به زحمت و رنج دچارند، و آن كس كه در انديشه از همه برتر است با اندك خشنودى يا خشمى از راى خود باز گردد. و آنكس كه از همه استوارتر است از نيم نگاهى ناراحت شود يا كلمه اى او را دگرگون سازد.

حکمت ۳۴۴

ضرورت توجّه به فنا پذیری دنیا

(اخلاقی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: اى مردم! از خدا بترسيد، چه بسا آرزومندى كه به آرزوى خود نرسيد، و سازنده ساختمانى كه در آن مسکن نکرد،

_____________________

۱. علومی که انسان در طبیعت و فطرت خود آن را می یابد و زمینه های یافتن آن را دارد (مطبوع) است، و علومی که با درس و بحث آن را بدست می آورد (مسموع) می باشد، اشاره به علم: این تیوشن INTUITION (علم حضوری، درک مستقیم) و برگسونیسم BERGSONISM )درون بینی یا درک مستقیم) و اشاره به اکتسابی بودن برخی از علوم (اکی رد ACGUIRED ) علم اکتسابی و (نیچرال ساینیس NATURAL SCIENCE ).

۵۰۷

مَا سَوْفَ يَتْرُكُهُ، وَ لَعَلَّهُ مِنْ بَاطِلٍ جَمَعَهُ، وَ مِنْ حَقِّ مَنَعَهُ، أَصَابَهُ حَرَاماً، وَ احْتَمَلَ بِهِ آثَاماً، فَبَأَ بِوِزْرِهِ، وَ قَدِمَ عَلَى رَبِّهِ آسِفاً لاَهِفاً، قَدْ( خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةَ ذ لِكَ هُوَ الْخُسْر انُ الْمُبِينُ ) .(۱)

الحکمة ۳۴۵

طریق العصمة

وَ قَالَ عليه‌السلام : مِنَ الْعِصْمَةِ تَعَذُّرُ الْمَعَاصِي.

الحکمة ۳۴۶

طریق العصمة

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَاءُ وَجْهِكَ جَامِدٌ يُقْطِرُهُ السُّؤَالُ، فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقْطِرُهُ.

حكمت: ۳۳۹

الحکمة ۳۴۷

العدل فی الثناء

وَ قَالَ عليه‌السلام : الثَّنَاءُ بِأَكْثَرَ مِنَ الاِسْتِحْقَاقِ مَلَقٌ، وَ التَّقْصِيرُ عَنِ الاِسْتِحْقَاقِ عِيُّ أَوْ حَسَدٌ.

الحکمة ۳۴۸

اشدّ الذّنوب

وَ قَالَ عليه‌السلام : أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَهَانَ بِهِ صَاحِبُهُ.

الحکمة ۳۴۹

نصائح خالدة

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ نَظَرَ فِي عَيْبِ نَفْسِهِ اشْتَغَلَ عَنْ عَيْبِ غَيْرِهِ، وَ مَنْ رَضِيَ بِرِزْقِ اللَّهِ لَمْ يَحْزَنْ عَلَى مَا فَاتَهُ، وَ مَنْ سَلَّ سَيْفَ الْبَغْيِ قُتِلَ بِهِ، وَ مَنْ كَابَدَ الْأُمُورَ عَطِبَ، وَ مَنِ اقْتَحَمَ اللُّجَجَ غَرِقَ، وَ مَنْ دَخَلَ مَدَاخِلَ السُّوءِ اتُّهِمَ وَ مَنْ كَثُرَ كَلاَمُهُ كَثُرَ خَطَؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَيَاؤُهُ، وَ مَنْ قَلَّ حَيَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ، وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ، وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ. وَ مَنْ نَظَرَ فِي عُيُوبِ النَّاسِ، فَأَنْكَرَهَا، ثُمَّ رَضِيَهَا لِنَفْسِهِ، فَذَلِكَ الْأَحْمَقُ بِعَيْنِهِ. وَالْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ يَنْفَدُ. وَ مَنْ أَكْثَرَ مِنْ ذِكْرِ الْمَوْتِ رَضِيَ مِنَ الدُّنْيَا بِالْيَسِيرِ، وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ كَلاَمَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلاَمُهُ إِلا فِيمَا يَعْنِيهِ.

الحکمة ۳۵۰

نفسیّة الظّالم

وَ قَالَ عليه‌السلام : لِلظَّالِمِ مِنَ الرِّجَالِ ثَلاَثُ عَلاَمَاتٍ: يَظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِيَةِ، وَ مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ، وَ يُظَاهِرُ الْقَوْمَ الظَّلَمَةَ.

الحکمة ۳۵۱

مآل الشدّائد

وَ قَالَ عليه‌السلام : عِنْدَ تَنَاهِي الشِّدَّةِ تَكُونُ الْفَرْجَةُ، وَ عِنْدَ تَضَايُقِ حَلَقِ الْبَلاَءِ يَكُونُ الرَّخَاءُ.

الحکمة ۳۵۲

الاشتغال بامور العیان

وَ قَالَ عليه‌السلام لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ: لاَ تَجْعَلَنَّ أَكْثَرَ شُغُلِكَ بِأَهْلِكَ وَ وَلَدِكَ: فَإِنْ يَكُنْ أَهْلُكَ وَ وَلَدُكَ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ لاَ يُضِيعُ أَوْلِيَاءَهُ، وَ إِنْ يَكُونُوا أَعْدَاءَ اللَّهِ فَمَا هَمُّكَ وَ شُغُلُكَ بِأَعْدَأِ اللَّهِ؟!

الحکمة ۳۵۳

أکبر العیب

وَ قَالَ عليه‌السلام : أَكْبَرُ الْعَيْبِ أَنْ تَعِيبَ مَا فِيكَ مِثْلُهُ.

الحکمة ۳۵۴

طریق التهنئة للولد

       

وَ هَنَّأَ بِحَضْرَتِهِ رَجُلٌ رَجُلاً بِغُلاَمٍ، وُلِدَ لَهُ فَقَالَ لَهُ: لِيَهْنِئْكَ الْفَارِسُ؛ فَقَالَ عليه‌السلام : لاَ تَقُلْ ذَلِكَ، وَ لَكِنْ قُلْ: شَكَرْتَ الْوَاهِبَ، وَ بُورِكَ لَكَ فِي الْمَوْهُوبِ، وَ بَلَغَ أَشُدَّهُ، وَ رُزِقْتَ بِرَّهُ.

_____________________

۱- حج ۱۱

۵۰۸

و گردآورنده اى كه زود آنها را رها خواهد نمود، شايد كه از راه باطل گرد آورده، و يا حق ديگران را باز داشته، و با حرام به هم آميخته كه گناهش بر گردن اوست، و يا سنگينى بار گناه درگذشت، و با پشيمانى و حسرت به نزد خدا رفت كه: (در دنيا و آخرت زيان كرده و اين است زيانكارى آشكار)

حکمت ۳۴۵

یکی از راه ها پاک ماندن

(معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: دست نيافتن به گناه نوعى عصمت است.

حکمت ۳۴۶

مشکلات درخواست کردن

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: آبروى تو چون يخى جامد است كه درخواست آن را قطره قطره بچكاند، پس بنگر كه آن را نزد چه كسى فرو مى ريزى؟

حکمت ۳۴۷

جایگاه ستایش

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: ستودن بيش از آنچه كه سزاوار است نوعى چاپلوسى، و كمتر از آن، درماندگى يا حسادت است.

حکمت ۳۴۸

سخت ترین گناه

(اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: سخت ترين گناه آن است كه گناهكار آن را كوچك شمارد.

حکمت ۳۴۹

الگوی انسان کامل

(اخلاقی، معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: آن كس كه در عيب خود بنگرد از عيب جويى ديگران باز ماند، و كسى كه به روزى خدا خشنود باشد بر آنچه از دست رود، اندوهگين نباشد، و كسى كه شمشير ستم بركشد با آن كشته خواهد شد، و آن كس كه در كارها خود را به رنج انداخت خود را هلاك ساخت، و هركس خود را در گردابهاى بلا افكند غرق خواهد شد، و هر كس كه به جاهاى بدنام قدم گذاشت متهم گرديد. و كسى كه سخن زياد مى گويد زياد هم اشتباه دارد، و هر كس كه بسيار اشتباه كرد، شرم و حيأ او اندك است، و آنكه شرم او اندك، پرهيزكارى او نيز اندك خواهد بود، و كسى كه پرهيزكارى او اندك است دلش مرده، و آنكه دلش مرده باشد در آتش جهنم سقوط خواهد كرد. و آن كس كه زشتيهاى مردم را بنگرد، و آن را زشت بشمارد سپس همان زشتيها را مرتكب شود، پس او احمق واقعى است. قناعت مالى است كه پايان نيابد، و آن كس كه فراوان به ياد مرگ باشد در دنيا به اندك چيزى خشنود است، و هركس بداند كه گفتار او نيز از اعمال او به حساب آيد جز به ضرورت سخن نگويد.

حکمت ۳۵۰

روان شناسی مردان ستمکار

(سیاسی، اجتماعی، اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: مردم ستمكار را سه نشان است، با سركشى به مافوق خود ستم روا دارد، و به زيردستان خود با زور و چيرگى ستم مى كند، و ستمكاران را يارى مى دهد.

حکمت ۳۵۱

امیدواری در سختی ها

(معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: چون سختى ها به نهايت رسد، گشايش پديد آيد، و آن هنگام كه حلقه هاى بلا تنگ گردد آسايش فرا خواهد رسيد.

حکمت ۳۵۲

اعتدال در پرداختن به امور خانوده

(اخلاق اجتماعی، خانوادگی)

و درود خدا بر او فرمود: (به برخى از ياران خود فرمود:) بيشترين اوقات زندگى را به زن و فرزندت اختصاص مده، زيرا اگر زن و فرزندت از دوستان خدا باشند خدا آنها را تباه نخواهد كرد، و اگر دشمنان خدايند، چرا غم دشمنان خدا را مى خورى؟!

حکمت ۳۵۳

بزرگ ترین عیب

(اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: بزرگترين عيب آنكه چيزى را در خوددارى بر ديگران عيب بشمارى!.

حکمت ۳۵۴

روش تبریک گفتن در توّلد فرزند

(اجتماعی، اخلاقی)

(در حضور امام، شخصى با اين عبارت، تولد نوزادى را تبريك گفت: قدم دلاورى كه سوار مبارك باد.)(۱) حضرت فرمود: چنين مگو! بلكه بگو: خداى بخشنده را شكرگزار باش، و نوزاد بخشيده بر تو مبارك، اميد كه بزرگ شود و از نيكوكاريش بهره مند گردى!.

_____________________

۱. نوشتند، وقتی خدا به امام حسن مجتبی فرزندی عطا کرد، برخی با رسوم جاهلی او را تبریک گفتند که امام این رهنمود را مطرح فرمود.

۵۰۹

الحکمة ۳۵۵

علامة الغنی

وَ بَنَى رَجُلٌ مِنْ عُمَّالِهِ بِنَأً فَخْما فَقَالَ عليه‌السلام : أَطْلَعَتِ الْوَرِقُ رُؤُوسَهَا! إِنَّ الْبِنَاءَ يَصِفُ لَكَ الْغِنَى.

الحکمة ۳۵۶

قدرة الله فی ارزق و الأجل

وَ قِيلَ لَهُ عليه‌السلام : لَوْ سُدَّ عَلَى رَجُلٍ بَابُ بَيْتٍ وَ تُرِكَ فِيهِ، مِنْ أَيْنَ كَانَ يَأْتِيهِ رِزْقُهُ؟ فَقَالَ عليه‌السلام : مِنْ حَيْثُ يَأْتِيهِ أَجَلُهُ.

الحکمة ۳۵۷

طریقة التعزیة

وَ عَزَّى قَوْما عَنْ مَيِّتٍ مَاتَ لَهُمْ فَقَال عليه‌السلام : إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَيْسَ لَكُمْ بَدَأَ، وَ لاَ إِلَيْكُمُ انْتَهَى، وَ قَدْ كَانَ صَاحِبُكُمْ هَذَا يُسَافِرُ فَعُدُّوهُ فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، فَإِنْ قَدِمَ عَلَيْكُمْ وَ إِلا قَدِمْتُمْ عَلَيْهِ.

الحکمة ۳۵۸

مسؤولیة النّعم

وَ قَالَ عليه‌السلام : أَيُّهَا النَّاسُ، لِيَرَكُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِينَ، كَمَا يَرَاكُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِينَ! إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً، وَ مَنْ ضُيِّقَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اخْتِبَاراً فَقَدْ ضَيَّعَ مَأْمُولاً.

الحکمة ۳۵۹

تربیة النّفس

وَ قَالَ عليه‌السلام : يَا أَسْرَى الرَّغْبَةِ أَقْصِرُوا، فَإِنَّ الْمُعَرِّجَ عَلَى الدُّنْيَا لاَ يَرُوعُهُ مِنْهَا إِلا صَرِيفُ أَنْيَابِ الْحِدْثَانِ. أَيُّهَا النَّاسُ، تَوَلَّوْا مِنْ أَنْفُسِكُمْ تَأْدِيبَهَا، وَ اعْدِلُوا بِهَا عَنْ ضَرَاوَةِ عَادَاتِهَا.

الحکمة ۳۶۰

التحذیر من سوء الظّن

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ تَظُنَّنَّ بِكَلِمَةٍ خَرَجَتْ مِنْ أَحَدٍ سُوءاً، وَ أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِي الْخَيْرِ مُحْتَمَلاً.

الحکمة ۳۶۱

طریقة السؤال من الله تعالی

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِذَا كَانَتْ لَكَ إِلَى اللَّهِسُبْحَانَهُ حَاجَةٌ فَابْدَأْبِمَسْأَلَةِ الصَّلاَةِ عَلَى رَسُولِهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، ثُمَّ سَلْ حَاجَتَكَ؛ فَإِنَّ اللَّهَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُسْأَلَ حَاجَتَيْنِ، فَيَقْضِيَ إِحْدَاهُمَا وَ يَمْنَعَ الْأُخْرَى.

الحکمة ۳۶۲

الاجتناب من المجادلة

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ ضَنَّ بِعِرْضِهِ فَلْيَدَعِ الْمِرَاءَ.

الحکمة ۳۶۳

علامة الأحمق

وَ قَالَ عليه‌السلام : مِنَ الْخُرْقِ الْمُعَاجَلَةُ قَبْلَ الْإِمْكَانِ، وَ الْأَنَاةُ بَعْدَ الْفُرْصَةِ.

الحکمة ۳۶۴

منزلة السؤال

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ تَسْأَلْ عَمَّا لاَ يَكُونُ، فَفِي الَّذِي قَدْ كَانَ لَكَ شُغُلٌ.

الحکمة ۳۶۵

الفضائل الاخلاقیّة

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ، وَ الاِعْتِبَارُ مُنْذِرٌ نَاصِحٌ. وَ كَفَى أَدَبا لِنَفْسِكَ تَجَنُّبُكَ مَا كَرِهْتَهُ لِغَيْرِكَ.

الحکمة ۳۶۶

وحدة العلم و العمل

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ: فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ؛ وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ، فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلا ارْتَحَلَ عَنْهُ.

الحکمة ۳۶۷

أسلوب مواجهة الدّنیا

۵۱۰

حکمت ۳۵۵

پرهیز از تجمّل گرایی

(اقتصادی، سیاسی)

(وقتى يكى از كارگزاران امام خانه شكوهمند ساخت به او فرمود: ) سكه هاى طلا و نقره سر برآورده خود را آشكار ساختند، همانا ساختمان بى نيازى تو را مى رساند.

حکمت ۳۵۶

قدرت خداوند در روز رسانی

(اعتقادی)

(از امام پرسيدند اگر در خانه مردى را به رويش بندند، روزى او از كجا خواهد آمد؟ فرمود: ) از آن جايى كه مرگ او مى آيد!.

حکمت ۳۵۷

روش تسلیت گفتن

(اخلاق اجتماعی)

(مردى را در مرگ يكى از خويشاندانش تسليت گفت: ) مردن از شما آغازنشده، و به شما نيز پايان نخواهد يافت. اين دوست شما به سفر مى رفت، اكنون پنداريد كه به يكى از سفرها رفته، اگر او بازنگردد شما به سوى او خواهيد رفت.

حکمت ۳۵۸

مسؤولیت نعمت ها

(اخلاقی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: اى مردم! بايد خدا شما را به هنگام نعمت همانند هنگامه كيفر، ترسان بنگرد، زيرا كسى كه رفاه و گشايش را زمينه گرفتار شدن خويش نداند، پس خود را از حوادث ترسناك ايمن مى پندارد و آن كس كه تنگدستى را آزمايش الهى نداند پاداش اميدبخش را از دست خواهد داد.

حکمت ۳۵۹

راه خود سازی

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: اى اسيران آرزوها! بس كنيد! زيرا صاحبان مقامات دنيا را تنها دندان حوادث روزگار به هراس افكند، اى مردم! كار تربيت خود را خود بر عهده گيريد، و نفس را از عادتهايى كه به آن حرص دارد باز گردانيد.

حکمت ۳۶۰

ضرورت پرهیز از بد گمانی

(اخلاقی اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: هرگز سخنى را كه از كسى خارج شد با گمان بد مگير كه براى آن برداشت نيكويى مى توان داشت.

حکمت ۳۶۱

روش خواتسن از خدا

(عبادی، معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: هرگاه از خداى سبحان درخواستى دارى، ابتدا بر پيامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم درود بفرست، سپس حاجت خود را بخواه، زيرا خدا بزرگوارتر از آن است كه از دو حاجت درخواست شده، يكى را برآورد و ديگرى را باز دارد.

حکمت ۳۶۲

ضرورت پرهیز از جدال و درگیری

(اجتماعی، اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: هركس كه از آبروى خود بيمناك است از جدال بپرهيزد.

حکمت ۳۶۳

نشانه بی خردی

(اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: از بيخردى است، شتاب پيش از توانايى بر كار، و سستى پس از به دست آوردن فرصت.

حکمت ۳۶۴

جایگاه پرسیدن

(علمی)

و درود خدا بر او فرمود: از آنچه پديد نيامد نپرس، كه آنچه پديد آمده براى سرگرمى تو كافى است.

حکمت ۳۶۵

ارزش های اخلاقی

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: انديشه آيينه اى شفاف، و عبرت از حوادث بيم دهنده اى خيرانديش است، و تو را در ادب كردن نفس همان بس كه از آنچه انجام دادنش را براى ديگران نمى پسندى بپرهيزى.

حکمت ۳۶۶

هماهنگی علم و عمل

(علمی، اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: علم و عمل پيوندى نزديك دارند، و كسى كه دانست بايد به آن عمل كند، چرا كه علم. عمل را فرا خواند، اگر پاسخش داد مى ماند وگرنه كوچ مى كند.

حکمت ۳۶۷

روش برخورد با دنیا

(اخلاقی، معنوی)

۵۱۱

وَ قَالَ عليه‌السلام : يَا أَيُّهَا النَّاسُ، مَتَاعُ الدُّنْيَا حُطَامٌ مُوبِئٌ فَتَجَنَّبُوا مَرْعَاهُ! قُلْعَتُهَا أَحْظَى مِنْ طُمَأْنِينَتِهَا، وَ بُلْغَتُهَا أَزْكَى مِنْ ثَرْوَتِهَا(اثراثها) . حُكِمَ عَلَى مُكْثِريهابِالْفَاقَةِ، وَ أُعِينَ مَنْ غَنِيَ عَنْهَا بِالرَّاحَةِ(بالرّحمة) . وَ مَنْ رَاقَهُ زِبْرِجُهَا أَعْقَبَتْ نَاظِرَيْهِ كَمَهاً، وَ مَنِ اسْتَشْعَرَ الشَّغَفَ بِهَا مَلَأَتْ ضَمِيرَهُ أَشْجَانا، لَهُنَّ رَقْصٌ عَلَى سُوَيْدَأِ قَلْبِهِ، هَمُّ يَشْغَلُهُ، وَ هَمُّ يَحْزُنُهُ، كَذَلِكَ حَتَّى يُؤْخَذَ بِكَظَمِهِ فَيُلْقَى بِالْفَضَأِ، مُنْقَطِعا أَبْهَرَاهُ، هَيِّنا عَلَى اللَّهِ فَنَاؤُهُ، وَ عَلَى الْإِخْوَانِ إِلْقَاؤُهُ، وَ إِنَّمَا يَنْظُرُ الْمُؤْمِنُ إِلَى الدُّنْيَا بِعَيْنِ الاِعْتِبَارِ، وَ يَقْتَاتُ مِنْهَا بِبَطْنِ الاِضْطِرَارِ، وَ يَسْمَعُ فِيهَا بِأُذُنِ الْمَقْتِ وَ الْإِبْغَاضِ، إِنْ قِيلَ أَثْرَى قِيلَ أَكْدَى! وَ إِنْ فُرِحَ لَهُ بِالْبَقَأِ، حُزِنَ لَهُ بِالْفَنَاءِ! هَذَا وَ لَمْ يَأْتِهِمْ يَوْمٌ فِيهِ يُبْلِسُونَ.

الحکمة ۳۶۸

فلسفه العذاب و الثّواب

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ اللَّهَسُبْحَانَهُ وَضَعَ الثَّوَابَ عَلَى طَاعَتِهِ، وَ الْعِقَابَ عَلَى مَعْصِيَتِهِ، زِيَادَةً لِعِبَادِهِ عَنْ نِقْمَتِهِ، وَ حِيَاشَةً لَهُمْ إِلَى جَنَّتِهِ.

الحکمة ۳۶۹

الإخبار عن المستقبل

وَ قَالَ عليه‌السلام : يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لاَ يَبْقَى فِيهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ إِلا رَسْمُهُ وَ مِنَ الْإِسْلاَمِ إِلا اسْمُهُ، وَ مَسَاجِدُهُمْ يَوْمَئِذٍ عَامِرَةٌ مِنَ الْبِنَاءِ، خَرَابٌ مِنَ الْهُدَى، سُكَّانُهَا وَ عُمَّارُهَا شَرُّ أَهْلِ الْأَرْضِ، مِنْهُمْ تَخْرُجُ الْفِتْنَةُ، وَ إِلَيْهِمْ تَأْوِي الْخَطِيئَةُ، يَرُدُّونَ مَنْ شَذَّ عَنْهَا فِيهَا وَ يَسُوقُونَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهَا إِلَيْهَا. يَقُولُ اللَّهُسُبْحَانَهُ :فَبِي حَلَفْتُ، لَأَبْعَثَنَّ عَلَى أُولَئِكَ فِتْنَةً اَتْرُكُ الْحَلِيمَ فِيهَا حَيْرَانَ ، وَ قَدْ فَعَلَ، وَ نَحْنُ نَسْتَقِيلُ اللَّهَ عَثْرَةَ الْغَفْلَةِ.

الحکمة ۳۷۰

ضرورة التقوی

وَ رُوِيَ أَنَّهُ عليه‌السلام قَلَّمَا اعْتَدَلَ بِهِ الْمِنْبَرُ إِلا قَالَ أَمَامَ الْخُطْبَةِ: أَيُّهَا النَّاسُ، اتَّقُوا اللَّهَ، فَمَا خُلِقَ امْرُؤٌ عَبَثا فَيَلْهُوَ، وَ لاَ تُرِكَ سُدًى فَيَلْغُوَ! وَ مَا دُنْيَاهُ الَّتِي تَحَسَّنَتْ لَهُ بِخَلَفٍ مِنَ الْآخِرَةِ الَّتِي قَبَّحَهَا سُوءُ النَّظَرِ عِنْدَهُ، وَ مَا الْمَغْرُورُ الَّذِي ظَفِرَ مِنَ الدُّنْيَا بِأَعْلَى هِمَّتِهِ كَالْآخَرِ الَّذِي ظَفِرَ مِنَ الْآخِرَةِ بِأَدْنَى سُهْمَتِهِ.

الحکمة ۳۷۱

نصائح خالدة

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ شَرَفَ أَعْلَى مِنَ الْإِسْلاَمِ، وَ لاَ عِزَّ أَعَزُّ مِنَ التَّقْوَى، وَ لاَ مَعْقِلَ أَحْصَنُ مِنَ الْوَرَعِ، وَ لاَ شَفِيعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَةِ، وَ لاَ كَنْزَ أَغْنَى مِنَ الْقَنَاعَةِ، وَ لاَ مَالَ أَذْهَبُ لِلْفَاقَةِ مِنَ الرِّضَى بِالْقُوتِ. وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَةِ الْكَفَافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَةَ، وَ تَبَوَّأَ خَفْضَ الدَّعَةِ، وَ الرَّغْبَةُ مِفْتَاحُ النَّصَبِ، وَ مَطِيَّةُ التَّعَبِ، وَ الْحِرْصُ وَ الْكِبْرُ وَ الْحَسَدُ دَوَاعٍ إِلَى التَّقَحُّمِ فِي الذُّنُوبِ، وَ الشَّرُّ جَامِعُ مَسَاوِئِ الْعُيُوبِ.

الحکمة ۳۷۲

قوام الدّین و الدّنیا

وَ قَالَ عليه‌السلام لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ: يَا جَابِرُ، قِوَامُ الدِّينِ وَ الدُّنْيَا بِأَرْبَعَةٍ: عَالِمٍ مُسْتَعْمِلٍ عِلْمَهُ، وَ جَاهِلٍ لاَ يَسْتَنْكِفُ أَنْ يَتَعَلَّمَ، وَ جَوَادٍ لاَ يَبْخَلُ بِمَعْرُوفِهِ، وَ فَقِيرٍ لاَ يَبِيعُ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ؛ فَإِذَا

۵۱۲

و درود خدا بر او فرمود: اى مردم، كالاى دنياى حرام چون برگهاى خشكيده وباخيز است، پس از چراگاه آن دورى كنيد، كه دل كندن از آن لذت بخش تر از اطمينان داشتن به آن است، و به قدر ضرورت از دنيا برداشتن بهتر از جمع آورى سرمايه فراوان است.

آن كس كه از دنيا زياد برداشت به درويشى محكوم است و آن كس كه خود را بى نياز دانست در آسايش است. و آن كس كه زيور دنيا ديدگانش را خيره سازد دچار كوردلى گردد، و آن كس كه به دنياى حرام عشق ورزيد، درونش پر از اندوه شد، و غم و اندوهها در خانه دلش رقصهاى ويژه دارند، كه از سويى سرگرمش سازند، و از سويى ديگر رهايش نمايند، تا آنجا كه گلويش را گرفته در گوشه اى بميرد، رگهاى حيات او قطع شده، و نابود ساختن او بر خدا آسان، و به گور انداختن او به دست دوستان است. اما مومن با چشم عبرت به دنيا مى نگرد، و از دنيا به اندازه ضرورت برمى دارد، و سخن دنيا را از روى دشمنى مى شنود، دنيايى كه تا گويند سرمايه دار شد، گويند تهيدست گرديد، و تا در زندگى شاد مى شوند، با مرگ غمگين مى گردند، و اين اندوه چيزى نيست كه روز پريشانى و نوميدى هنوز نيامده است.

حکمت ۳۶۸

فلسفه کیفر و پاداش

(عبادی، معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: همانا خداوند پاداش را بر اطاعت، و كيفر را بر نافرمانى قرار داد، تا بندگان را از عذابش برهاند، و به سوى بهشت كشاند.

حکمت ۳۶۹

خبر از مسخ ارزش ها

(اجتماعی، تاریخی، سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: روزگارى بر مردم خواهد آمد كه از قرآن جز نشانى، و از اسلام جز نامى، باقى نخواهد ماند، مسجدهاى آنان در آن روزگار آبادان، اما از هدايت ويران است. مسجدنشينان و سازندگان بناهاى شكوهمند مساجد، بدترين مردم زمين مى باشند، كه كانون هر فتنه، و جايگاه هر گونه خطاكارى اند، هر كس از فتنه بركنار است او را به فتنه باز گردانند، و هر كس كه از فتنه عقب مانده او را به فتنه ها كشانند، كه خداى بزرگ فرمايد: «به خودم سوگند، بر آنان فتنه اى بگمارم كه انسان شكيبا در آن سرگردان ماند.» و چنين كرده است، و ما از خدا مى خواهيم كه از لغزش غفلت ها درگذرد.

حکمت ۳۷۰

هدفداری انسان و ضرورت تقوا

(اخلاقی، اجتماعی)

(نقل كردند كه امام (ع) كمتر بر منبرى مى نشست كه پيش از سخن اين عبارت را نگويد: ) اى مردم! از خدا بترسيد، هيچ كس بيهوده آفريده نشده تا به بازى پردازد، و او را به حال خود وانگذاشته اند تا خود را سرگرم كارهاى بى ارزش نمايد، و دنيايى كه در ديده ها زيباست، جايگزين آخرتى نشود كه آن را زشت مى انگارند، و مغرورى كه در دنيا به بالاترين مقام رسيده، چون كسى نيست كه در آخرت به كمترين نصيبى رسيده است.

حکمت ۳۷۱

ارزش های والای اخلاقی

(اخلاقی، معنوی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: هيچ شرافتى برتر از اسلام، و هيچ عزتى گرامى تر از تقوا، و هيچ سنگرى نيكوتر از پارسايى، و هيچ شفاعت كننده اى كارسازتر از توبه، و هيچ گنجى بى نيازكننده تر از قناعت، و هيچ مالى در فقرزدايى، از بين برنده تر از رضايت دادن به روزى نيست.

و كسى كه به اندازه كفايت زندگى از دنيا بردارد به آسايش دست يابد، و آسوده خاطر گردد، در حالى كه دنياپرستى كليد دشوارى، و مركب رنج و گرفتارى است، و حرص ورزى و خود بزرگ بينى و حسادت، عامل بى پروايى در گناهان است، و بدى جامع تمام عيبها است.

حکمت ۳۷۲

عوامل استحکام دین دنیا

(علمی، اخلاقی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: (به جابر بن عبدالله انصارى فرمود:) اى جابر! استوارى دنيا به چهار چيز است، عالمى كه به علم خود عمل كند، و جاهلى كه از آموختن سر باز نزند، و بخشنده اى كه در بخشش بخل نورزد، و فقيرى كه آخرت خود را به دنيا نفروشد.

۵۱۳

ضَيَّعَ الْعَالِمُ عِلْمَهُ اسْتَنْكَفَ الْجَاهِلُ أَنْ يَتَعَلَّمَ، وَ إِذَا بَخِلَ الْغَنِيُّ بِمَعْرُوفِهِ بَاعَ الْفَقِيرُ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ. يَا جَابِرُ، مَنْ كَثُرَتْ نِعَمُ اللَّهِ عَلَيْهِ، كَثُرَتْ حَوَائِجُ النَّاسِ إِلَيْهِ، فَمَنْ قَامَ لِلَّهِ فِيهَا بِمَا يَجِبُ فِيهَا عَرَّضَهَا لِلدَّوَامِ وَ الْبَقَأِ وَ مَنْ لَمْ يَقُمْ لِلّهِ فِيهَا بِمَا يَجِبُ عَرَّضَهَا لِلدَّوامِ وَالْبَقأِ وَ مَنْ لَمْ يَقُمْ لِلّهِ فيها بِما يَجِبُ عَرَّضَها لِلزَّوَالِ وَ الْفَنَاءِ.

الحکمة ۳۷۳

مراحل الامر بالمعروف و النّهی عن المنکر

وَ رَوَى ابْنُ جَرِيرٍ الطَّبَرِيُّ: فِي تَارِيخِهِ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي لَيْلَى الْفَقِيهِ - وَ كَانَ مِمَّنْ خَرَجَ لِقِتَالِ الْحَجَّاجِ مَعَ ابْنِ الْأَشْعَثِ - أَنَّهُ قَالَ فِيمَا كَانَ يَحُضُّ بِهِ النَّاسَ عَلَى الْجِهَادِ: إِنِّي سَمِعْتُ عَلِيّا - رَفَعَ اللَّهُ دَرَجَتَهُ فِي الصَّالِحِينَ وَ أَثَابَهُ ثَوَابَ الشُّهَدَأِ وَ الصِّدِّيقِينَ يَقُولُ يَوْمَ لَقِينَا أَهْلَ الشَّامِ:

أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ، إِنَّهُ مَنْ رَأَى عُدْوَاناً يُعْمَلُ بِهِ وَ مُنْكَراً يُدْعَى إِلَيْهِ، فَأَنْكَرَهُ بِقَلْبِهِ فَقَدْ سَلِمَ وَ بَرِئَ؛ وَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِلِسَانِهِ فَقَدْ أُجِرَ، وَ هُوَ أَفْضَلُ مِنْ صَاحِبِهِ؛ وَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِالسَّيْفِ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَ كَلِمَةُ الظَّالِمِينَ هِيَ السُّفْلَى، فَذَلِكَ الَّذِي أَصَابَ سَبِيلَ الْهُدَى، وَ قَامَ عَلَى الطَّرِيقِ، وَ نَوَّرَ فِي قَلْبِهِ الْيَقِينُ.

الحکمة ۳۷۴

مراتب الأمر بالمعروف و النّهی عن المنکر

فِي كَلاَمٍ آخَرَ لَهُ يَجْرِي هَذَا الْمَجْرَى: فَمِنْهُمُ الْمُنْكِرُ لِلْمُنْكَرِ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَذَلِكَ الْمُسْتَكْمِلُ لِخِصَالِ الْخَيْرِ؛ وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِيَدِهِ، فَذَلِكَ مُتَمَسِّكٌ بِخَصْلَتَيْنِ مِنْ خِصَالِ الْخَيْرِ، وَ مُضَيِّعٌ خَصْلَةً؛ وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِقَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَذَلِكَ الَّذِي ضَيَّعَ أَشْرَفَ الْخَصْلَتَيْنِ مِنَ الثَّلاَثِ، وَ تَمَسَّكَ بِوَاحِدَةٍ، وَ مِنْهُمْ تَارِكٌ لِإِنْكَارِ الْمُنْكَرِ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ يَدِهِ، فَذَلِكَ مَيِّتُ الْأَحْيَاءِ. وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنْ الْمُنْكَرِ إِلا كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيِّ. وَ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لاَ يُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ، وَ لاَ يَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ، وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ كُلِّهِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ.

الحکمة ۳۷۵

مراحل الجهاد

وَ عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام يقول:

أَوَّلُ مَا تُغْلَبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْجِهَادِ بِأَيْدِيكُمْ، ثُمَّ بِأَلْسِنَتِكُمْ، ثُمَّ بِقُلُوبِكُمْ؛ فَمَنْ لَمْ يَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً، وَ لَمْ يُنْكِرْ مُنْكَراً، قُلِبَ فَجُعِلَ أَعْلاَهُ أَسْفَلَهُ، وَ أَسْفَلُهُ أَعْلاَهُ.

الحکمة ۳۷۶

مستقبل الحق و الباطل

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ الْحَقَّ ثَقِيلٌ مَرِئٌ، وَ إِنَّ الْبَاطِلَ خَفِيفٌ وَبِئٌ.

الحکمة ۳۷۷

الخوف و الرّجاء

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ تَأْمَنَنَّ عَلَى خَيْرِ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَذَابَ اللَّهِ، لِقَوْلِهِتعالی :( فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللّهِ إِلا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ ) (۱) وَ لاَ تَيْأَسَنَّ لِشَرِّ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِقَوْلِهِتعالی :( إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِلا الْقَوْمُ الْكافِرُونَ ) .(۲)

_____________________

۱- اعراف ۹۹ ۲- یوسف ۸۷

۵۱۴

پس هرگاه عالم علم خود را تباه كند، نادان به آموختن روى نياورد، هرگاه بى نياز در بخشش بخل ورزد، تهيدست آخرت خويش را به دنيا فروشد. اى جابر! كسى كه نعمتهاى فراوان خدا به او روى آورد، نيازهاى فراوان مردم نيز به او روى آورد، پس اگر صاحب نعمتى حقوق واجب الهى را بپردازد، خداوند نعمتها را بر او جاودانه سازد. و آن كس كه حقوق واجب الهى در نعمتها را نپردازد، خداوند آن را به زوال و نابودى كشاند.

حکمت ۳۷۳

مراحل امر به معروف و نهی از منکر

(اخلاقی، اجتماعی، سیاسی)

(ابن جرير طبرى در تاريخ خود از عبدالرحمان بن ابى ليلى فقيه نقل كرد، كه براى مبارزه با حجاج به كمك ابن اشعث برخاست،(۱) براى تشويق مردم گفت من از علىعليه‌السلام «كه خداوند درجاتش را در ميان صالحان بالا برد، و ثواب شهيدان و صديقان به او عطا فرمايد» در حالى كه با شاميان روبرو شديم شنيدم كه فرمود: ) اى مومنان! هركس تجاوزى را بنگرد، و شاهد دعوت به منكرى باشد، و در دل آن را انكار كند خود را از آلودگى سالم داشته است، و هركس با زبان آن را انكار كند پاداش داده خواهد شد، و از اولى برتر است، و آن كس كه با شمشير به انكار برخيزد تا كلام خدا بلند و گفتار ستمگران پست گردد، او راه رستگارى را يافت و نور يقين در دلش تابيده.

حکمت ۳۷۴

مراحل امر به معروف و نهی از منکر

(اخلاقی، اجتماعی، سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: (و همانند حكمت گذشته، سخن ديگرى از امام نقل شد) گروهى، منكر را با زبان و قلب انكار مى كنند، پس آنان تمامى خصلتهاى نيكو را در خود گرد آورده اند. گروهى ديگر، منكر را با زبان و قلب انكار كرده، اما دست به كارى نمى برند، پس چنين كسى دو خصلت از خصلتهاى نيكو را گرفته و ديگرى را تباه كرده است. و بعضى منكر را تنها با قلب انكار كرده، و با دست و زبان خويش اقدامى ندارند، پس دو خصلت را كه شريف تر است تباه ساخته و يك خصلت را به دست آورده اند. و بعضى ديگر منكر را با زبان و قلب و دست رها ساخته اند كه چنين كسى از آنان، مرده اى ميان زندگان است.(۲)

و تمام كارهاى نيكو، و جهاد در راه خدا، برابر امر به معروف و نهى از منكر، چونان قطره اى(۳) بر درياى مواج و پهناور است، همانا امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كنند، و نه از مقدار روزى مى كاهند، و از همه اينها برتر، سخن حق در پيش روى حاكمى ستمكار است.

حکمت ۳۷۵

مراحل شکست در مبارزه

(سیاسی، نظامی، اخلاقی)

(از ابى جحيفه(۴) نقل شد، گفت از امير مومنان شنيدم كه فرمود:) اولين مرحله از جهاد كه در آن باز مى مانيد، جهاد با دستهاى شما، سپس در جهاد با زبان، و آنگاه در جهاد با قلب هايتان مى باشد؛ پس كسى كه با قلب معروفى را نشناسد، و منكرى را انكار نكند، قلبش واژگون گشته، بالاى آن پايين، و پايين قلب او بالا قرار خواهد گرفت.

حکمت ۳۷۶

سرانجام حقّ و باطل

(اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: حق سنگين اما گواراست، و باطل سبك اما كشنده است.

حکمت ۳۷۷

ضرورت ترسیدن از عذاب الهی

(اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: بر بهترين افراد اين امت از عذاب الهى ايمن مباشيد زيرا كه خداى بزرگ فرمود: «از كيفر خدا ايمن نيستند جز زيانكاران.» و بر بدترين افراد اين امت از حمت خدا نوميد مباشيد زيرا كه خداى بزرگ فرمود: «همانا از رحمت خدا نوميد نباشند جز كافران.»

_____________________

۱. عبد الرّحمان، پدرش از اصحاب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است، و از پیامبر حدیث نقل کرده، و در رکاب امام علیعليه‌السلام در جنگ جمل حضور داشت، عبد الرّحمان بر ضد عبد الملک مروان با همدستی ابن أشعث قیام کرد و در واقعه «دیر جماجم» در سال ۸۳ هجری کشته شد.

۲. شخصی در میان سخنرانی امام برخاست و پرسید: میّت الاحیاء (زندگان مرده) چه کسانی هستند، امام سخنرانی را قطع کرد و پاسخ او را داد.

۳. نفثه یعنی آب دهانی که آن را بیرون اندازد.

۴. نام او وهب بن عبد اللَّه سوائی است که زمان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در حالی که کودک بود درک کرد، امیر المؤمنینعليه‌السلام او را بر بیت المال کوفه گمارد و او را وهب الخیر می نامید که در سال ۷۲ هجری درگذشت. «قاموس الرجال ج۹ ص۲۶۴».

۵۱۵

الحکمة ۳۷۸

نتائج السّوء للبُخل

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْبُخْلُ جَامِعٌ لَمَسَاوِئِ الْعُيُوبِ، وَ هُوَ زِمَامٌ يُقَادُ بِهِ إِلَى كُلِّ سُوءٍ.

الحکمة ۳۷۹

الوان الرّزق

وَ قَالَ عليه‌السلام : یابنَ آدَمَ، الرِّزْقُ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ يَطْلُبُكَ، فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاكَ، فَلاَ تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِكَ عَلَى هَمِّ يَوْمِكَ، كَفَاكَ كُلُّ يَوْمٍ مَا فِيهِ، فَإِنْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى سَيُؤْتِيكَ فِي كُلِّ غَدٍ جَدِيدٍ مَا قَسَمَ لَكَ وَ إِنْ لَمْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَمَا تَصْنَعُ بِالْهَمِّ فِيمَا لَيْسَ لَكَ؟ وَ لَنْ يَسْبِقَكَ إِلَى رِزْقِكَ طَالِبٌ، وَ لَنْ يَغْلِبَكَ عَلَيْهِ غَالِبٌ، وَ لَنْ يُبْطِئَ عَنْكَ مَا قَدْ قُدِّرَ لَكَ.

و قدْ مضى هذَا الكَلامُ فيما تقدَّمَ مِنْ هذَا البابِ، إ لا أنَّهُ هاهنا أَوْضَحُ وَ أْشرَحُ، فَلِذلكَ كَرَّرْناه على القاعدَة المُقرَّرَةِ في أوَّلِ الكِتابِ.

الحکمة ۳۸۰

ذکر الموت

وَ قَالَ عليه‌السلام : رُبَّ مُسْتَقْبِلٍ يَوْماً لَيْسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ، وَ مَغْبُوطٍ فِي أَوَّلِ لَيْلِهِ، قَامَتْ بَوَاكِيهِ فِي آخِرِهِ.

الحکمة ۳۸۱

حفظ السّر

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْكَلاَمُ فِي وَثَاقِكَ مَا لَمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ؛ فَإِذَا تَكَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِي وَثَاقِهِ، فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ، فَرُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً وَ جَلَبَت نِقمَةً.

الحکمة ۳۸۲

فضل السّکوت

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ تَقُلْ مَا لاَ تَعْلَمُ، بَلْ لاَ تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ، فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَ يَحْتَجُّ بِهَا عَلَيْكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

الحکمة ۳۸۳

السّعی فی طاعة الله

وَ قَالَ عليه‌السلام : احْذَرْ أَنْ يَرَاكَ اللَّهُ عِنْدَ مَعْصِيَتِهِ، وَ يَفْقِدَكَ عِنْدَ طَاعَتِهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ؛ وَ إِذَا قَوِيتَ فَاقْوَ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ، وَ إِذَا ضَعُفْتَ فَاضْعُفْ عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ.

الحکمة ۳۸۴

نصائح خالدة

وَ قَالَ عليه‌السلام : الرُّكُونُ إِلَى الدُّنْيَا مَعَ مَا تُعَايِنُ مِنْهَا جَهْلٌ، وَ التَّقْصِيرُ فِي حُسْنِ الْعَمَلِ إِذَا وَثِقْتَ بِالثَّوَابِ عَلَيْهِ غَبْنٌ، وَ الطُّمَأْنِينَةُ إِلَى كُلِّ أَحَدٍ قَبْلَ الاِخْتِبَارِ لَهُ عَجْزٌ.

الحکمة ۳۸۵

هوان الدنیا

وَ قَالَ عليه‌السلام : مِنْ هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ أَنَّهُ لاَ يُعْصَى إِلا فِيهَا، وَ لاَ يُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلا بِتَرْكِهَا.

الحکمة ۳۸۶

نتیجة الطلب

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ طَلَبَ شَيْئا نَالَهُ أَوْ بَعْضَهُ.

الحکمة ۳۸۷

الالخیر و الشّر

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَا خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ، وَ مَا شَرُّ بِشَرِّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ، وَ كُلُّ نَعِيمٍ دُونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقُورٌ، وَ كُلُّ بَلاَءٍ دُونَ النَّارِ عَافِيَةٌ.

الحکمة ۳۸۸

الطریق الی معرفة السّلامة

وَ قَالَ عليه‌السلام : أَلاَ وَ إِنَّ مِنَ الْبَلاَءِ الْفَاقَةَ، وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ، وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ. أَلاَ وَ إِنَّ صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ.

الحکمة ۳۸۹

نصائح خالدة

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ أبطَ بِهِ عَمَلُهُ لَم یُسرِع بِهِ نَسَبُهُ.

۵۱۶

حکمت ۳۷۸

آثار شوم بُخل ورزی

(اخلاقی، اقتصادی)

و درود خدا بر او فرمود: بخل ورزيدن كانون تمام عيبها، و مهارى است كه انسان را به سوى هر بدى مى كشاند.

حکمت ۳۷۹

اقسام روزی و پرهیز از حرص زدن

(اقتصادی، اعتقادی)

           

و درود خدا بر او فرمود: اى فرزند آدم! روزى دو گونه است، روزيى كه تو آن را جويى، و روزيى كه تو را مى جويد، كه اگر به سراغش نروى به سوى تو آيد، پس اندوه سال خود را بر اندوه امروزت منه، كه برطرف كردن اندوه هر روز از عمر تو را كافى است.

پس اگر سال آينده، در شمار عمر تو باشد همانا خداى بزرگ در هر روز سهم تو را خواهد داد، و اگر از شمار عمرت نباشد تو را با اندوه آنچه كار است؟ كه هرگز جوينده اى در گرفتن سهم روزى تو بر تو پيشى نگيرد، و چيره شونده اى بر تو چيره نگردد، و آن چه براى تو مقدر گشته بى كم و كاست به تو خواهد رسيد.

می گویم : (این سخن امامعليه‌السلام در حکمت ۲۶۷ آمده، امّا چون در اینجا همان مفاهیم آشکارتر و روشن تر بیان گردید آن را بر أساس روشی که در آغاز کتاب تذکّر دادیم آوردیم).

حکمت ۳۸۰

ضرورت یاد مرگ

(اخلاقی، معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: چه بسيار كسانى كه در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسيدند، و چه بسيار كسانى كه در آغاز شب بر او حسد مى بردند و در پايان شب عزاداران به سوگشان نشستند.

حکمت ۳۸۱

ضرورت رازداری و کنترل زبان

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: سخن در بند توست، تا آن را نگفته باشى، و چون گفتى، تو در بند آنى، پس زبانت را نگهدار چنانكه درهم و دينار را نگه مى دارى، زيرا چه بسا سخنى كه نعمتى را طرد يا نعمتى را جلب نمود.

حکمت ۳۸۲

ارزش سکوت

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: آنچه نمى دانى مگو، بلكه همه آنچه را كه مى دانى نيز مگو، زيرا خداوند بزرگ بر اعضأ بدنت چيزهايى را واجب كرده كه از آنها در روز قيامت بر تو حجت آورد.

حکمت ۳۸۳

تلاش در اطاعت و بندگی

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: بترس كه خداوند تو را به هنگام گناهان بنگرد، و در طاعت خويش نيابد، پس آنگاه از زيانكارانى، هرگاه نيرومند شدى توانت را در طاعت پروردگار بكار گير، و هرگاه ناتوان گشتى، ناتوانى را در نافرمانى خدا قرار ده.

حکمت ۳۸۴

راه چگونه زیستن!

(اخلاقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: به دنيا آرميدن در حالى كه ناپايدارى آن مشاهده مى گردد، از نادانى است، و كوتاهى در اعمال نيكو با وجود يقين به پاداش آن، زيانكارى است، و قبل از آزمودن اشخاص، اطمينان پيدا كردن از عجز و ناتوانى است.

حکمت ۳۸۵

دنیا شناسی

(علمی، معنوی)

و درود خدا بر او فرمود: از خوارى دنيا نزد خدا همان بس كه جز در دنيا، نافرمانى خدا نكنند، و جز با رها كردن دنيا به پاداش الهى نتوان رسيد.

حکمت ۳۸۶

ضرورت استقامت

(علمی، اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: جوينده چيزى يا به آن يا به برخى از آن، خواهد رسيد.

حکمت ۳۸۷

شناخت خوبی ها و بدی ها

(اخلاقی، اعتقادی)

           

و درود خدا بر او فرمود: خيرى كه در پى آن آتش باشد، خير نخواهد بود، و شرى كه در پى آن بهشت است شر نخواهد بود، و هر نعمتى بى بهشت ناچيز است، و هر بلايى بى جهنم، عافيت است.

حکمت ۳۸۸

فقر زدایی و سلامت

(اقتصادی،بهداشتی)

و درود خدا بر او فرمود: آگاه باشيد كه فقر نوعى بلاست، و سخت تر از تنگدستى بيمارى تن، و سخت تر از بيمارى تن، بيمارى قلب است، آگاه باشيد كه همانا عامل تندرستى تن، تقوا دل است.

حکمت ۳۸۹

ضرورت عمل گرایی

(اخلاقی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: آن كس كه كردارش او را به جايى نرساند، بزرگى خاندانش، او را به پيش نخواهد راند.

۵۱۷

و فی روایة أُخری: من فاتَهُ حَسَبُ نَفسِهِ لَم یَنفَعهُ حَسَبُ آبائِهِ.

الحکمة ۳۹۰

نظم المعیشة

وَ قَالَ عليه‌السلام : لِلْمُؤْمِنِ ثَلاَثُ سَاعَاتٍ: فَسَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ يَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ يُخَلِّي بَيْنَ نَفْسِهِ وَ بَيْنَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَ يَجْمُلُ. وَ لَيْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ شَاخِصا إِلا فِي ثَلاَثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ، أَوْ خُطْوَةٍ فِي مَعَادٍ، أَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ.

الحکمة ۳۹۱

مکاسب الزهد

وَ قَالَ عليه‌السلام : ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا يُبَصِّرْكَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا، وَ لاَ تَغْفُلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْكَ!.

الحکمة ۳۹۲

الطریق الی معرفة الرجال

وَ قَالَ عليه‌السلام : تَكَلَّمُوا تُعْرَفُوا، فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ.

الحکمة ۳۹۳

أسلوب مواجهة الدنیا

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : خُذْ مِنَ الدُّنْيَا مَا أَتَاكَ وَ تَوَلَّ عَمَّا تَوَلَّى عَنْكَ، فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَفْعَلْ فَأَجْمِلْ فِي الطَّلَبِ.

الحکمة ۳۹۴

فضل الکلام

وَ قَالَ عليه‌السلام : رُبَّ قَوْلٍ، أَنْفَذُ مِنْ صَوْلٍ.

الحکمة ۳۹۵

فضل القناعة

وَ قَالَ عليه‌السلام : كُلُّ مُقْتَصَرٍ عَلَيْهِ كَافٍ.

الحکمة ۳۹۶

نصائح الخالدة

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْمَنِيَّةُ وَ لاَ الدَّنِيَّةُ! وَ التَّقَلُّلُ وَ لاَ التَّوَسُّلُ.وَ مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِداً، لَمْ يُعْطَ قَائِماً، وَ الدَّهْرُ يَوْمَانِ: يَوْمٌ لَكَ، وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ؛ فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلاَ تَبْطَرْ، وَ إِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ!.

الحکمة ۳۹۷

افضل الطّیب

وَ قَالَ عليه‌السلام : نِعْمَ الطِّيبُ الْمِسْكُ، خَفِيفٌ مَحْمِلُهُ، عَطِرٌ رِيحُهُ.

الحکمة ۳۹۸

الإجتناب من العُجب

وَ قَالَ عليه‌السلام : ضَعْ فَخْرَكَ وَ احْطُطْ كِبْرَكَ وَ اذْكُرْ قَبْرَكَ.

الحکمة ۳۹۹

الحقوق المتبادلة بین الوالد و الوالد

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : إِنَّ لِلْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ حَقّاً، وَ إِنَّ لِلْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ حَقّاً. فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ أَنْ يُطِيعَهُ فِي كُلِّ شَيْءٍ، إِلا فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِسُبْحَانَهُ ؛ وَ حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ، وَ يُحَسِّنَأَدَبَهُ، وَ يُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ

الحکمة ۴۰۰

معرفة الحق و الباطل

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْعَيْنُ حَقُّ، وَ الرُّقَى حَقُّ، وَ السِّحْرُ حَقُّ، وَ الْفَأْلُ حَقُّ، وَ الطِّيَرَةُ لَيْسَتْ بِحَقِّ وَ الْعَدْوَى لَيْسَتْ بِحَقِّ وَ الطِّيبُ نُشْرَةٌ، وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ، وَ الرُّكُوبُ نُشْرَةٌ، وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ.

الحکمة ۴۰۱

أسلوب مواجهة النّاس

وَ قَالَ عليه‌السلام : مُقَارَبَةُ(مفارقة) النَّاسِ فِي أَخْلاَقِهِمْ أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ.

الحکمة ۴۰۲

معرفة النّاس

وَ قَالَ عليه‌السلام : لِبَعْضِ مُخَاطِبِيهِ وَ قَدْ تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ يُسْتَضْغَرُ مِثْلُهُ عَنْ قَوْلِ مِثْلِهَا : لَقَدْ طِرْتَ شَكِيراً، وَ هَدَرْتَ سَقْباً.

۵۱۸

در نقل دیگری آمده: آن کس که ارزش خویش را دست بدهد، بزرگی خاندانش او را سودی نخواهد رساند.

حکمت ۳۹۰

برنامه ریزی صحیح در زندگی

(اخلاقی، اجتماعی، اخلاق خانواده)

و درود خدا بر او فرمود: مومن بايد شبانه روز خود را به سه قسم تقسيم كند: زمانى براى نيايش و عبادت پروردگار، و زمانى براى تامين هزينه زندگى، و زمانى براى واداشتن نفس به لذتهايى كه حلال و زيباست. خردمند را نشايد جز آنكه در پى سه چيز حركت كند، كسب حلال براى تامين زندگى، يا گام نهادن در راه آخرت، يا به دست آوردن لذتّ هاى حلال.

حکمت ۳۹۱

ضرورت ترک حرام و غفلت زدگی

(اخلاقی، اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: از حرام دنيا چشم پوش، تا خدا زشتي هاى آن را به تو نماياند، و غافل مباش كه لحظه اى از تو غفلت نشود.

حکمت ۳۹۲

راه شناخت انسان ها (سخن گفتن)

(علمی، اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: سخن گوييد تا شناخته شويد، زيرا كه انسان در زير زبان خود پنهان است.

حکمت ۳۹۳

روش برخورد با دنیا

(اخلاقی، اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: از دنيا آن مقدار كه به تو مى رسد بردار، و از آنچه روى گرداند، روى گردان، و اگر نتوانى، در جستجوى دنيا نيكو تلاش كن.

حکمت ۳۹۴

ارزش سخن

(علمی، سیاسی)

و درود خدا بر او فرمود: بسا سآنكه از حمله كارگرتر است.

حکمت ۳۹۵

ارزش قناعت

(اقتصادی، اخلاقی)

و درود خدا بر او فرمود: هر مقدار كه قناعت كنى كافى است.

حکمت ۳۹۶

راه خوب زیستن

(اخلاقی، اجتماعی)

           

و درود خدا بر او فرمود: مرگ بهتر از تن به ذلت دادن، به اندك ساختن بهتر از دست نياز به سوى مردم داشتن است، اگر به انسان نشسته در جاى خويش چيزى ندهند، با حركت و تلاش نيز نخواهند داد، روزگار دو روز است، روزى به سود تو، و روزى به زيان تو است، پس آنگاه كه به سود تو است به خوشگذرانى و سركشى روى نياور، و آنگاه كه به زيان تو است شكيبا باش.

حکمت ۳۹۷

عطر خوب

(تجمّل و زیبایی، بهداشتی)

و درود خدا بر او فرمود: چه خوب است عطر مشك، تحمل آن سبك و آسان، و بوى آن خوش و عطرآگين است.

حکمت ۳۹۸

ترک غرور و یاد مرگ

(اخلاقی، اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: فخرفروشى را كنار بگذار، تكبر و خود بزرگ بينى را رها كن، به ياد مرگ باش.

حکمت ۳۹۹

حقوق متقابل پدر و فرزند

(اخلاقی، حقوقی، تربیتی)

و درود خدا بر او فرمود: همانا فرزند را به پدر، و پدر را به فرزند حقى است، پس حق پدر بر فرزند اين است كه فرزند در همه چيز جز نافرمانى خدا، از پدر اطاعت كند، و حق فرزند بر پدر آنكه نام نيكو بر فرزند نهد، خوب تربيتش كند، و او را قرآن بياموزد.(۱)

حکمت ۴۰۰

شناخت واقعیّت ها و خرافات

(علمی، اعتقادی)

و درود خدا بر او فرمود: چشم زخم راست است، استفاده از نيروهاى مرموز طبيعت و افسون راست است، سحر و جادو وجود دارد(۲) ، و فال نيك راست است؛ و رويداد بد را بدشگون دانستن، صحیح نيست. بوى خوش درمان و نشاطآور، عسل درمان و نشاطآور، سوارى درمان و نشاطآور، و نگاه به سبزه زار درمان و نشاط آور است.

حکمت ۴۰۱

ضرورت هماهنگی با مردم

(اخلاق اجتماعی)

و درود خدا بر او فرمود: هماهنگى در اخلاق و رسوم مردم، ايمن ماندن از دشمنى و كينه هاى آنان است.

حکمت ۴۰۲

ضرورت موقعیّت شناسی

(اخلاقی، تربیتی)

(شخصى در حضور امام سخنى بزرگتر از شان خود گفت، فرمود: ) پر درنياورده پرواز كردى، و در خردسالى آواز بزرگان سر دادى!.

_____________________

۱. نقد تفکّر: پاترنالیسم PATERNALISM (پدر سالاری) بلکه در روابط پدر و فرزند حقوق متقابل مطرح است.

۲. اشاره به علم: ماجیک لوژی LOGY -MAGIC (سحر شناسی)

۵۱۹

وَ الشَّكِيرُ هاهنا: أولُ مَا يَنْبُتُ مِنْ رِيشِ الطَّائِرِ قَْبلَ أَنْ يَقْوَى و يَسْتَحْصِفَ. وَالسَّقْبُ الصَّغيرُ مِنَ الا بِلِ وَ لا يَهْدِرُ إ لا بَعْدَ أَنْ يَسْتَفْحِلَ.

الحکمة ۴۰۳

الاجتناب من الأعمال المتنوعة

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ.

الحکمة ۴۰۴

تفسیر: لا حول ولا قوة الاّ بالله

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَعْنَى قَوْلِهِمْ: «لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ»: إِنَّا لاَ نَمْلِكُ مَعَ اللَّهِ شَيْئاّ، وَ لاَ نَمْلِكُ إِلا مَا مَلَّكَنَا، فَمَتَى مَلَّكَنَا؛ مَا هُوَ أَمْلَكُ بِهِ مِنَّا كَلَّفَنَا، وَ مَتَى أَخَذَهُ مِنَّا وَضَعَ تَكْلِيفَهُ عَنَّا.

الحکمة ۴۰۵

فضح المغیرة بن شعبة

وَ قَالَ عليه‌السلام لِعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ؛ وَ قَدْ سَمِعَهُ يُرَاجِعُ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ كَلاَما: دَعْهُ يَا عَمَّارُ، فَإِنَّهُ لَمْ يَأْخُذْ مِنَ الدِّينِ إِلا مَا قَارَبَتْهُ مِنَ الدُّنْيَا، وَ عَلَى عَمْدٍ لَبَسَ عَلَى نَفْسِهِ لِيَجْعَلَ الشُّبُهَاتِ عَاذِرا لِسَقَطَاتِهِ.

الحکمة ۴۰۶

اخلاق الفقراء و الأغنیاء

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَا أَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْأَغْنِيَأِ لِلْفُقَرَأِ طَلَبا لِمَا عِنْدَ اللَّهِ! وَ أَحْسَنُ مِنْهُ تِيهُ الْفُقَرَاءِ عَلَى الْأَغْنِيَاءِ اتِّكَالاً عَلَى اللَّهِ.

الحکمة ۴۰۷

قیمة العقل

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلاً إِلا لِيَسْتَنْقَذَهُ بِهِ يَوْما مَا.

الحکمة ۴۰۸

مصیر مکافحة الحق

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ صَارَعَ الْحَقَّ صَرَعَهُ.

الحکمة ۴۰۹

ضرورة وحدة القلب و العین

وَ قَالَ عليه‌السلام : الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ.

الحکمة ۴۱۰

قیمة التّقوی

وَ قَالَ عليه‌السلام : التُّقَى رَئِيسُ الْأَخْلاَقِ.

الحکمة ۴۱۱

فضل المعلّم

       

وَ قَالَ عليه‌السلام : لاَ تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِكَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَكَ، وَ بَلاَغَةَ قَوْلِكَ عَلَى مَنْ سَدَّدَكَ.

الحکمة ۴۱۲

طریقة تربیة النّفس

وَ قَالَ عليه‌السلام : كَفَاكَ أَدَبا لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِكَ.

الحکمة ۴۱۳

الصبر و التّغافل

وَ قَالَ عليه‌السلام : مَنْ صَبَرَ صَبْرَ الْأَحْرَارِ، وَ إِلا سَلاَ سُلُوَّ الْأَغْمَارِ.

الحکمة ۴۱۴

الصبر و لاتغافل

       

وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ أَنَّهُ عليه‌السلام قَالَ لِلْأَشْعَثِ بْنِ قَيْسٍ مُعَزِّيا عب ابن له : إِنْ صَبَرْتَ صَبْرَ الْأَكَارِمِ، وَ إِلا سَلَوْتَ سُلُوَّ الْبَهَائِمِ.

الحکمة ۴۱۵

حقیقة الدنیا

وَ قَالَ عليه‌السلام فِي صِفَةِ الدُّنْيَا: الدُّنْيَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ، إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ يَرْضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِيَائِهِ، وَ لاَ عِقَاباً لِأَعْدَائِهِ، وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ، بَيْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا.

الحکمة ۴۱۶

أسلوب مواجهة الدّنیا

وَ قَالَ لاِبْنِهِ الْحَسَنِ عليه‌السلام : لاَ تُخَلِّفَنَّ وَرَأَكَ شَيْئا مِنَ الدُّنْيَا، فَإِنَّكَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَيْنِ: إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ؛ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ، اللَّهِ، فَشَقِيَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ؛ فَكُنْتَ عَوْنا لَهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ وَ لَيْسَ أَحَدُ هَذَيْنِ حَقِيقاً أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِكَ.وَ يُرْوَى هَذَا الْكَلاَمُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ: أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الَّذِي فِي يَدِكَ مِنَ الدُّنْيَا قَدْ كَانَ لَهُ أَهْلٌ قَبْلَكَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى أَهْلٍ بَعْدَكَ،

۵۲۰