حدیث - ۲۰

قالَ رَسُولُ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

مَنْ أعانَ مُؤْمِناً مُسافِراً، نَفَّسَ اللهُ عَنْهُ ثَلاثاً وَ سَبْعینَ کُرْبَةً.

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

هر کس مسافر مؤمنی را کمک کند، خداوند از او هفتاد و سه گرفتاری رادفع می کند.

«من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۹۳».

حدیث - ۲۱

قالَ رَسُولُ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

... إذا قَضی اَحَدُکُمْ سَفَرَهُ فَلْیَسْرَع الإیابَ إلی أهْلِهِ.

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

... زمانی که یکی از شما سفرش را تمام کرد زود به نزد اهلش برگردد.

«من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۳۰۰».

حدیث - ۲۲

قالَ رَسُولُ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

إذا خَرَجَ اَحَدُکُمْ إلی سَفَرٍ ثُمَّ قَدِمَ عَلی أهْلِهِ فَلْیُهْدِهِمْ.

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

هرگاه کسی از شما به سفر برود و سپس به خانه اش باز گردد، برای اهل خانه هدیه ای بیاورد.

«بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۲۸۳».

حدیث - ۲۳

قالَ رَسُولُ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

إذا خَرَجَ اَحَدُکُمْ إلی سَفَرٍ فَلْیُوَدِّعْ إخْوانَهُ فَإنَّ الله جاعِلٌ لَهُ فی دُعائِهِمْ اَلْبَرَکَةَ.

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

هر گاه کسی به سفری می رود، با برادرانش وداع کند که خداوند در دعای آنها برای او برکت قرار می دهد.

«کنز العمال، ح ۱۷۴۷۳».

حدیث - ۲۴

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

إذا کانَ ثَلاثَةُ نَفَرٍ فی سَفَرٍ فَلْیَوُمَّهُمْ أقْرَؤَهُمْ و إنْ کانَ أصْغَرَهُمْ سِنّاً فَإذا أمَّهُمْ فَهُوَ أمیرُهُمْ.

پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

هر گاه در سفر سه نفر شد، باید آنکه آگاه تر است، سرپرست باشد، اگر چه از نظر سن کوچکتر از دیگران باشد و آنکه سرپرستی دیگران را پذیرفت او رهبر و امیر آنهاست.

«کنز العمال، ح ۱۷۵۴۸».

حدیث - ۲۵

قال الامام علیعليه‌السلام :

لایَخْرُجْ فی سَفَرٍ یُخافَ فیهِ عَلی دینِهِ وَ صَلاتِهِ.

علیعليه‌السلام فرمودند:

به سفری که در آن بیم خطر بر دین و نماز هست، نروید.

«بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۰۸».

حدیث - ۲۶

قال الامام علیعليه‌السلام :

أمّا مُروةُ السَّفَرِ، فَبَذْلُ الزّادِ وَ قِلَّةُ الخِلافِ عَلی مَنْ صَحِبَکَ وَ کِثْرَةُ ذِکْرِ اللهِ ـ عَزَّوَجَلَّ فی کُلِّ مَصْعَدٍ وَ مَهْبَطٍ وَ قیامٍ وَ قُعُودٍ.

حضرت علیعليه‌السلام فرمودند:

امّا مردانگی در سفر، عبارت است از: بخشش مال، کمی اختلاف سازگاری با همسفران، و زیادی ذکر خدای عزّوجلّ در هر پستی و بلندی و نشست و برخاستی در هر یک از منازل سفر.

«بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۲۶۶».

حدیث - ۲۷

قال الامام الصادقعليه‌السلام : اَلمُرُوَّةُ فی السَّفَرِ کثرَةُ الزَّادِ وَطِیبُهُ وبَذلُهُ لِمَن کانَ مَعَک، وَکتمَانُک عَلَی القَومِ أَمرَهُم بَعدَ مُفَارِقَتَک إِیَّاهُم، وَکثرَةُ المَزَاحِ فی غَیرِ مَا یُسخِطُ اللهَ عَزَوَجَلَ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: جوانمردی در مسافرت برگرفتن توشه زیاد است و باکمال رغبت بخشیدن آن به همراهانت است و اینکه هر وقت از آنها جدا شدی امر آنها را پنهان داری و بسیار شوخی کنی در آنچه که خدا را به خشم نمی آورد.

«مکارم الأخلاق، ج ۱، ص ۵۴۱»

مهمانی و ضیافت

حدیث - ۱

قال الإمام علیعليه‌السلام : من آتاه الله مالاً فلیَصل به القَرابة و لیُحسن منه الضیافة.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: هر که خداوند به او ثروتی دهد، باید با آن به خویشانش رسیدگی کرده و مهمانداری نماید.

«نهج البلاغه، خطبه ۱۴۱»

حدیث - ۲

قال الإمام علیعليه‌السلام لعلاء بن زیاد، لما رأی سعة داره: ما کنت تصنع بسعة هذه الدار فی الدنیا و أنت إلیها فی الآخرة کنت أحوج؟ و بلی إن شئت .

امام علیعليه‌السلام وقتی خانه وسیع علاء بن زیاد را دید به او فرمودند: این خانه وسیع در دنیا به چه کار تو می آید، وقتی در آخرت به آن محتاج تری؟ آری، اگر بخواهی می توانی به وسیله چنین خانه ای به آخرت دست یابی به شرط آن که در این خانه از میهمان پذیرایی کنی، به خویشاوندانت رسیدگی کنی و حقوق آن را بگذاری، در این صورت به وسیله این خانه به آخرت دست یافته ای.

«نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹»

حدیث - ۳

قال الإمام علیعليه‌السلام لما رئی حزینا فسئل عن علته: لسبع أتت لم یضف إلینا ضیف.

روزی امام علیعليه‌السلام را غمگین یافتند، از سبب ناراحتی ایشان پرسیدند، حضرت فرمودند: هفت روز است که مهمانی بر ما وارد نشده است.

«بحار الانوار، ج ۴۱، ص ۲۸»

حدیث - ۴

قال الإمام علیعليه‌السلام مما کتب إلی ابن حنیف عامله علی البصرة: یابن حنیف! فقد بلغنی أن رجلا من فتیة أهل البصرة دعاک إلی مأدبة، .

امام علیعليه‌السلام در نامه ای به ابن حنیف، کارگزار خود در بصره، چنین نوشت: ای پسر حنیف! به من خبر رسیده که مردی از جوانان بصره تو را به میهمانی دعوت کرده و تو با شتاب به آن مجلس رفته ای و خوراک های رنگارنگ و کاسه های بزرگ نوشیدنی در برابرت نهاده اند. گمان نمی کردم تو به میهمانی جماعتی روی که نیازمندان آن ها رانده شده اند و توانگرانشان دعوت شده.

«نهج البلاغه، نامه ۴۵»

حدیث - ۵

قال الإمام الصادقعليه‌السلام : من الحقوق الواجبات للمؤمن علی المؤمن أن یجیب دعوته.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: یکی از حقوق واجب مؤمن بر مؤمن، این است که دعوت او را بپذیرد.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۰»

حدیث - ۶

قال الإمام علیعليه‌السلام : لذة الکرام فی الإطعام، و لذة اللئام فی الطعام.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: لذت کریمان، در خوراندن است و لذت لئیمان انسان های پست، در خوردن.

«غرر الحکم، ح ۷۶۳۸»

حدیث - ۷

قال الإمام الصادقعليه‌السلام : هلک لامرئ احتقر لأخیه ما حضره، هلک لامرئ احتقر من أخیه ما قدم إلیه.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هلاک باد مردی که آن چه را پیش برادرش می گذارد، ناچیز شمارد و هلاک باد مردی که آن چه را برادرش جلو او می گذارد، ناچیز شمارد.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۶»

حدیث - ۸

قال الإمام الرضاعليه‌السلام : دعا رجل أمیر المؤمنینعليه‌السلام فقال له: قد أجبتک علی أن تضمن لی ثلاث خصال، قال: وما هی یا أمیر المؤمنین؟ .

امام رضاعليه‌السلام فرمودند: مردی امیرالمؤمنینعليه‌السلام را به میهمانی دعوت کرد. حضرت علیعليه‌السلام فرمودند: می پذیرم به شرط این که سه قول به من بدهی. آن شخص پرسید آن هاچیستند؟ حضرت فرمودند: از بیرون چیزی برای من تهیه نکنی، حاضری خانه ات را از من دریغ نکنی و به زن و فرزندانت اجحاف ننمایی. مرد گفت هر چه شما بفرمایید. پس علی بن ابی طالبعليه‌السلام دعوت او را پذیرفت.

«عیون أخبار الرضا -عليه‌السلام -، ج ۲، ص ۴۲، ح ۱۳۸»

حدیث - ۹

إن الحارث الأعور أتی أمیر المؤمنین -عليه‌السلام - فقال: یا أمیر المؤمنین جعلنی الله فداک! احب أن تکرمنی بأن تأکل عندی .

حارث اعور خدمت امیرالمؤمنینعليه‌السلام آمد و عرض کرد: ای امیر المؤمنین خداوند مرا فدای تو کند! دوست دارم به من افتخار دهی و نزد من غذا بخوری. حضرت فرمودند: به شرط این که خودت را به زحمت نیندازی و آن گاه وارد خانه او شد.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۷»

حدیث - ۱۰

قال الإمام علیعليه‌السلام : قوت الأجساد الطعام و قوت الأرواح الإطعام.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: خوراک بدنها، غذاست و خوراک جانها، اطعام کردن.

«مشکاة الأنوار، ح ۳۲۵»

حدیث - ۱۱

قال الإمام الصادقعليه‌السلام : إذا أتاک أخوک فأته بما عندک وإذا دعوته فتکلف له.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هرگاه برادر دینی ات ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذایی که در خانه داری برایش بیاور و هرگاه او را دعوت کردی در پذیرایی از او زحمت بکش.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۷۹»

حدیث - ۱۲

قال الإمام الصادقعليه‌السلام : إذا دخل علیک أخوک فأعرض علیه الطعام، فإن لم یأکل فأعرض علیه الماء، فإن لم یشرب فأعرض علیه الوضوء.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هرگاه برادرت به خانه تو وارد شد به او غذا تعارف کن، اگر نخورد به او آب تعارف کن، اگر آب ننوشید به او وضو گرفتن پیشنهاد کن.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۹۰»

حدیث - ۱۳

قال ابن أبی یعفور: رأیت عند أبی عبد الله -عليه‌السلام - ضیفا، فقام یوما فی بعض الحوائج، فنهاه عن ذلک، و قام بنفسه إلی تلک الحاجة، و قال: نهی رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عن أن یستخدم الضیف.

ابن ابی یعفور می گوید: در خانه امام صادقعليه‌السلام میهمانی دیدم. روزی آن شخص مشغول انجام بعضی از کارها شد. در این هنگام حضرت او را از انجام آن ها نهی کرد و خود به انجام آن ها مشغول شد و فرمودند: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از به کار گرفتن میهمان، نهی فرموده است.

«الکافی، ج ۶، ص ۲۸۳»

حدیث - ۱۴

قال الإمام الباقرعليه‌السلام : إذا دخل أحدکم علی أخیه فی رحله فلیقعد حیث یأمر صاحب الرحل، فإن صاحب الرحل أعرف بعورة بیته من الداخل علیه.

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: هرگاه یکی از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشیند، زیرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از میهمان آشنا تر است.

«بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۴۵۱»

حدیث - ۱۵

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : لا یتکلفن أحد لضیفه ما لا یقدر.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هیچ کس نباید بیش از توانش، خود را برای میهمان به زحمت اندازد.

«کنز العمال، ح ۲۵۸۷۶»

حدیث - ۱۶

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فی وصیته لعلی: یا علی! لا ولیمة إلا فی خمس: فی عرس، أو خرس، أو عذار، أو وکار، أو رکاز: فالعرس التزویج، و الخرس النفاس بالولد، و العذار الختان، و الوکار فی بناء الدار و شرائها، و الرکاز الرجل یقدم من مکة.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در سفارشی به علیعليه‌السلام فرمودند: ای علی! ولیمه جز در پنج مورد نباشد: برای ازدواج، برای تولد فرزند، برای ختنه کردن، برای ساختن یا خرید خانه و برای بازگشت از مکه.

«من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۵۶، ح ۵۷۶۲»

حدیث - ۱۷

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : الولیمة أول یوم حق، والثانی معروف، وما زاد ریاء وسمعة.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: ولیمه دادن روز اول حق است و روز دوم احسان، از دو روز که گذشت خودنمایی و شهرت طلبی است.

«الکافی، ج ۶، ص ۲۸۳»

حدیث - ۱۸

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : الضیافة أول یوم و الثانی و الثالث، و ما بعد ذلک فإنها صدقة تصدق بها علیه.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: میهمانی یک روز و دو روز و سه روز است. بعد از آن، آن چه به او داده می شود، صدقه است.

«الکافی، ج ۶، ص ۲۸۳»

حدیث - ۱۹

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : الضیف یلطف لیلتین، فإذا کانت اللیلة الثالثة فهو من أهل البیت یأکل ما أدرک.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: میهمان تا دو شب پذیرایی شود و از شب سوم جزو اهل خانه به شمار می آید و هر چه رسید بخورد.

«الکافی، ج ۶، ص ۲۸۳»

حدیث - ۲۰

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : إذا دعی أحدکم إلی طعام فلا یستتبعن ولده، فإنه إن فعل ذلک کان حراما و دخل عاصیا.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هرگاه یکی از شما بدون فرزند به میهمانی دعوت شد، فرزندش را هم به دنبال خود راه نیندازد که اگر چنین کند، کار حرامی کرده و با نافرمانی وارد خانه میزبان شده است.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۱»

حدیث - ۲۱

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : من أکل طعامه مع ضیفه فلیس له حجاب دون الرب.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هر کس غذای خود را با میهمانش بخورد، میان او و پروردگار هیچ حجابی نباشد.

«تنبیه الخواطر، ج ۲، ص ۱۱۶»

حدیث - ۲۲

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : من أحب أن یحبه الله و رسوله فلیأکل مع ضیفه.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هر کس دوست دارد که خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با میهمانان خود غذا بخورد.

«تنبیه الخواطر، ج ۲، ص ۱۱۶»

حدیث - ۲۳

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : کفی بالمرء إثما أن یستقل ما یقرب الی إخوانه، و کفی بالقوم إثما أن یستقلوا ما یقربه إلیهم أخوهم.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: مرد میزبان را همین گناه بس که غذایی را که پیش برادران خود می گذارد، کم شمارد و میهمانان را همین گناه بس که آن چه را برادرشان در برابرشان می گذارد، کم شمارند.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۶»

حدیث - ۲۴

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : أبی الله لی زاد المشرکین و المنافقین و طعامهم.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: خداوند ابا دارد که من از توشه و غذای مشرکان و منافقان، استفاده کنم.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۰»

حدیث - ۲۵

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : لو أن مؤمنا دعانی إلی طعام ذراع شاة لأجبته، و کان ذلک من الدین.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: اگر مؤمنی مرا به خوردن حتی پاچه گوسفندی دعوت کند، می پذیرم، که این کار جزو دین است.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۰»

حدیث - ۲۶

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : من الجفاء أن یدعی الرجل إلی طعام فلا یجیب أو یجیب فلا یأکل.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: از ادب به دور است که مردی به مهمانی دعوت شود و نپذیرد یا بپذیرد و از غذای آن نخورد.

«قرب الإسناد، ص ۱۶۰، ح ۵۸۳»

حدیث - ۲۷

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اوصی الشاهد من امتی و الغائب أن یجیب دعوة المسلم و لو علی خمسة أمیال، فإن ذلک من الدین.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: به حاضران و غایبان امت خود سفارش می کنم که دعوت مسلمان را، گر چه از فاصله پنج میل باشد بپذیرند، هر میل حدود سه فرسخ می باشد زیرا این کار جزو دین است.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۰»

حدیث - ۲۸

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لأبی ذر و هو یعظه: لا تصاحب إلا مؤمنا، و لا یأکل طعامک إلا تقی.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در اندرزی به ابوذر فرمودند: با کسی جز مؤمن، همنشینی مکن و کسی جز انسان پرهیزگار، غذای تو را نخورد.

«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۸۵»

حدیث - ۲۹

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لأبی ذر و هو یعظه: أطعم طعامک من تحبه فی الله، و کل طعام من یحبک فی الله عزوجل.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در اندرزی به ابوذر فرمودند: کسی را که به خاطر خدا دوستش داری از غذای خود بخوران و از غذای کسی که تو را به خاطر خدای عزوجل دوست دارد، بخور.

«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۸۵»

حدیث - ۳۰

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : یکره إجابة من یشهد ولیمته الأغنیاء دون الفقراء.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: پذیرفتن دعوت کسی که ثروتمندان در دعوت او هستند و فقیران حضور ندارند ناپسند است.

«الدعوات، ص ۱۴۱، ح ۳۵۸»

حدیث - ۳۱

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : کل بیت لا یدخل فیه الضیف لا تدخله الملائکة.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هر خانه ای که مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمی شوند.

«جامع الأخبار، ص ۳۷۸، ح ۱۰۵۸»

حدیث - ۳۲

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : البیت الذی یمتار منه الخیر و البرکة أسرع إلیه من الشفرة فی سنام البعیر.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: خیر و برکت به خانه ای که در آن اطعام می شود، سریعتر از سرعت فرو رفتن تیغ در کوهان شتر می رسد.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۴۷»

حدیث - ۳۳

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : الرزق أسرع إلی من یطعم الطعام من السکین فی السنام.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: کسی که اطعام می کند، روزی به او سریعتر از سرعت فرو رفتن کارد در کوهان شتر، می رسد.

«المحاسن، ج ۲، ص ۱۴۷»

حدیث - ۳۴

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : الضیف ینزل برزقه، و یرتحل بذنوب أهل البیت.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: مهمان، روزی خود را می آورد و گناهان اهل خانه را می برد.

«بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۴۶۱»

حدیث - ۳۵

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلیکرم ضیفه.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هر که به خدا و روز واپسین ایمان دارد، باید میهمانش را گرامی بدارد.

«جامع الأخبار، ص ۳۷۷، ح ۱۰۵۳»

حدیث - ۳۶

قال الإمام الصادقعليه‌السلام : المکارم عشرة، فإن استطعت أن تکون فیک فلتکن: إقراء الضیف.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: مکارم اخلاق ده تاست، اگر توانی آن ها را داشته باشی، چنان باش: یکی از آنها مهمان نوازی است.

«الخصال، ص ۴۳۱، ح ۱۱»

حوادث و بلایا

حدیث - ۱

قال امیرالمؤمنینعليه‌السلام : فاِنْ اتاکُم اللهُ بِعافِیّةٍ فاقْبَلوا، و اِنْ اُبْتِلْتُمْ فاصْبروا.

امیرمؤمنانعليه‌السلام فرمودند: اگر خداوند به شما عافیت و سلامتی داد قدرشناس باشید و اگر به بلاء و گرفتاری مبتلا کرد صبور باشید.

«نهج البلاغه، خطبه ۹۸»

حدیث - ۲

قال امیرالمؤمنینعليه‌السلام : اِدفَعوا امواجُ الْبَلاءَ بالدُّعا.

امیرمؤمنانعليه‌السلام فرمودند: موجهای بلا را با دعا از خود دور کنید.

«نهج البلاغه، خطبه ۱۴۶»

حدیث - ۳

قال امیرالمؤمنینعليه‌السلام : عِنْد تَناهِیَ الْبلاءُ یکونُ الفَرَج.

امیرمؤمنانعليه‌السلام فرمودند: پایان هر بلا، گشایش است.

«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۱۲»

حدیث - ۴

قال الامام علیعليه‌السلام : فی تقلّبِ الْاَحوال، عُلِمَ جواهِر الرّجال.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: چهره واقعی انسانها در تحوّلات و گرفتاریها مشخّص می گردد.

«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۲۸۶»

حدیث - ۵

قال الامام الباقرعليه‌السلام : المؤمنُ یَبتَلی بکلّ بلیّة و یَمُوتُ بکلّ میتةٍ اِلّا انّه لا یَقتُل نَفسُهُ.

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: مؤمن به هر گرفتاری و بلا مبتلا می گردد به به هر نوع مرگ می میرد، اما دست به خودکشی نمی زند.

«بحار الانوار، ج ۸۱، ص ۱۹۶»

حدیث - ۶

قال امیرالمؤمنینعليه‌السلام : مَا المُبْتلی الّذی قد اِشْتَدَّ بِه البلاء بِأَحْوَجَ إِلَی الدُّعَاءِ الَّذِی لَا یَأْمَنُ الْبَلَاءَ.

امیرمؤمنانعليه‌السلام فرمودند: کسی که سخت گرفتار بلا شده است، از کسی که از بلا در امان نیست هنوز بلا به او نرسیده، نیازش به دعا بیشتر نمی باشد.

«نهج البلاغه، حکمت ۳۰۲»

حدیث - ۷

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : یقُول اللهُ عزّوجل: یا دنیا تحرّرُ علی عبدالمؤمنِ باَنواع البَلاء...

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: خداوند می فرماید: ای دنیا، با انواع بلا و گرفتاری بر بنده مؤمن گردش کن، و از نظر معیشت بر او سخت گیر، تا اینکه بار اقامت به سوی ما بسته و قصد ماندن در دنیا را نکند.

«بحار الانوار، ج ۷۲، ص ۵۲»

حدیث - ۸

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اِذا غَضَبَ الله عُلی اُمّةٍ وَلم یَنْزلْ بِها العذابَ...

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هرگاه خدا بر امتی غضب کند و عذاب بر آنها نفرستد، آنها را به چند بلا مبتلا می کند: ارزانی را از آنها گرفته و عمرهایشان را کوتاه و بازارگانانشان را بی سود، درختهایشان را بی ثمر، نهرها را بی آب، بارانها را بی موقع و انسانی بداخلاق را بر آنها حاکم می کند.

«خصال صدوق، ج ۲، ص ۴۱۵»

حدیث - ۹

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اِذا عَمِلَتْ امَّتی خمسَ عَشرةَ خِصْلَةٌ حَلَّ بها الْبَلاءَ...

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هرگاه امّت من پانزده کار را مرتکب شوند گرفتار بلا میگردند: امانت را غنیمت بدانند و زکات دادن را زیان شمارند، به خاطر رضایت همسر از مادر نافرمانی کنند، با دوست خوش رفتار و با پدر بد رفتار باشند. پست ترین افراد بر آنها ریاست کنند در حالی که مردم از ترس احترامشان کنند، آوازهای نامشروع در مساجد بلند شود .

«خصال صدوق،ج ۲، ص ۵۹۴»

حدیث - ۱۰

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ما زلتُ اَنا و مِنَ النّبیّین مِنْ قَبلی و المؤمنین، مَبْتَلینَ بِمَنْ یؤُذینا...

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: زمانی بر من و انبیاء پیشین و همچنین مؤمنان نگذشت، مگر اینکه ما را آزار رسانده اند و مؤمن اگر در قله کوه هم باشد آزار می بیند، برای اینکه مستحق پاداش خداوند شود.

«بحار الانوار، ج ۶۴، ص ۲۲۸»

حدیث - ۱۱

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : قال اللهُ تعالی: یا داوُود قل لعبادی، یا عبادیِ...

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: خداوند به جضرت داودعليه‌السلام خطاب کرد: ای داود! به بندگانم بگو، ای بندگان من اگر راضی به قضا و شاکر بر نعمتها و صابر در برابر بلاهایم نیستید، بدنبال پروردگاری غیر از من بروید.

«بحار الانوار، ج ۶۴، ص ۲۳۶»

حدیث - ۱۲

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : فاِذا اَحَبَّ اللهُ عبداً، اِبْتلاءَ بِعظیمِ البلاء.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هرگاه خداوند بنده ای را دوست داشته باشد او را به بلایی بزرگ گرفتار می کند.

«اصول کافی، ج ۳، ص ۳۷۷»

حدیث - ۱۳

قال الامام الصادقعليه‌السلام : ما بَلی اللهُ العِبادَ بِشیءٍ اَشَدَّ عَلیِهم مِن اِخراجِ الدّراهِمٌ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: خداوند هیچ بلایی امتحانی را برای بندگانش، همانند گرفتاری و امتحان ثروتمند شدن قرار نداده است.

«بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۱۳۹»

حدیث - ۱۴

قال الامام علی بن الحسینعليه‌السلام : اِنّی لاکرهُ اِنَّ یُعافی الرّجل فی الدُّنیا، ولا یُصِیْبَهُ شیءٌ من المصائب.

امام زین العابدینعليه‌السلام فرمودند: کراهت دارم از مردی که در دنیا به عافیت بسر برد و هیچ مصیبتی از مصائب دنیا به او نرسد.

«بحار الانوار، ج ۸۱، ص ۱۷۶»

حدیث - ۱۵

قال الامام الصادقعليه‌السلام : لَنْ تکونوا مُؤمِنینَ حَتّی تعدُّوا البلاءَ نِعمَةٌ والرّخاء مُصیبةٌ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: تا بلا را نعمت و آسایش را مصیبت ندانید، مؤمن نیستید.

«تحف العقول، ص ۴۴۱»

حدیث - ۱۶

قال الامام الصادقعليه‌السلام : یَنْبَغی لِمؤمنِ اَنْ یکونَ فیه خصالٌ:...

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: سزاوار است که مؤمن دارای خصلتهایی باشد: در بحرانها و حوادث ثابت قدم و در بلاها صابر و در گشایش شاکر و به رزق خود قانع باشد.

«تحف العقول، ص ۴۱۹»

حدیث - ۱۷

قال الامام الصادقعليه‌السلام : اِذا اَضِیفَ الْبَلاءُ اِلی الْبَلاءِ، کانَ مِنَ البلاءُ عافیةٌ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: وقتی بلا بر بلا افزوده شد، گرفتاری مؤمن زیاد گردید، پس از آن دوران عافیت و نجات از بلا فرا می رسد.

«تحف العقول، ص ۴۱۴»

حدیث - ۱۸

قال الامام الصادقعليه‌السلام : اِنَّ اَیوبعليه‌السلام مَعَ جَمیعِ ما یُبتلی بِه لَمْ یَستُنْ لَهُ رائحة...

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: ایوبعليه‌السلام با آن همه گرفتاری که داشت، بوی بدی از او پیدا نشد. و زشت رو نگردید. و کسی که به نزدش آمد و شد داشت از او وحشت نکرد، اما کناره گیری مردم از او به خاطر تنگدستی بود.

«خصال صدوق، ج ۲، ص ۲۶۲»

حدیث - ۱۹

قال الامام الصادقعليه‌السلام : اِبْتلی ایُوبَعليه‌السلام سَبْعَ سَنین بِلا ذَنْب.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: حضرت ایوبعليه‌السلام هفت سال به بلا مبتلا بود و حال آنکه گناهی نداشت.

«خصال صدوق، ج ۲، ص ۴۶»

٨٩- باب كراهت همسايگى با اشخاص بد ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : از بلاهايى كه پشت انسان را مى‏شكند

همسايه بد است كه اگر خوبى ببيند آن را پنهان مى‏كند و اگر كار بدى مشاهده نمايد آن را پخش مى‏كند.

٢- امام جعفر صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : به خدا پناه مى‏برم از همسايه بدى كه در خانه‏اى زندگى مى‏كند با چشمانش تو را زير نظر دارد و با دلش به تو توجّه دارد، اگر تو را در خوشى ببيند ناراحت شود و اگر در بدى مشاهده كند خوشحال گردد.

٣- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل فرموده است كه : پيامبر (ص) در وصيّتش به على (ع) فرمود : يا على چهار چيز كمر شكن است : ١- پيشوايى كه مردم امرش را اطاعت كنند امّا خود نافرمانى خدا كند. ٢- زنى كه شوهر در عفّت و پاكدامنى او بكوشد ولى به شوهرش خيانت كند. ٣- فقرى كه صاحب آن دستگير و ياورى نيابد. ٤- همسايه بدى كه در خانه‏اى ساكن باشد.

٩٠- باب استحباب رعايت حدّ همسايگى كه از هر طرف چهل خانه است‏ ١- امام باقر (ع) فرمود : حدّ همسايگى چهل خانه است از روبرو و پشت سر و سمت راست و سمت چپ.

٢- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : هر چهل خانه از روبرو، و پشت سر و سمت راست و سمت چپ همسايه است.

٣- معاوية بن عمّار گويد : به امام صادق (ع) عرض كردم : فدايت شوم‏

حدود همسايگى چقدر است؟ فرمود : از هر طرف چهل خانه.

٤- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) فرمود :

حريم مسجد چهل ذراع [تقريبا ٢٠ متر] و حريم همسايگى چهل خانه از چهار جانب است.

٩١- استحباب مدارا كردن با همسفر ١- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : از جمله حقوق مسافر بر همراهانش اين است كه اگر مريض شود سه روز براى او توقّف كنند.

٢- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : دو نفر كه با يك ديگر معاشرت مى‏كنند آن كه نسبت به دوستش بيشتر مدارا مى‏كند اجرش بيشتر و در نزد خدا گرامى‏تر است.

٣- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : هر گاه در سفر يكى از همراهان شما مريض شود سه روز بخاطر او توقّف كنيد.

٤- امام صادق (ع) فرمود : رساندن سخن به گوش شخص ناشنوا در حدّى كه باعث ملال و خستگى نگردد صدقه پسنديده‏اى است.

٩٢- باب استحباب بدرقه همسفر هنگام جدا شدن هر چند ذمّى باشد

١- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) با مردى ذمّى همسفر شد، ذمّى به آن حضرت گفت : قصد كجا دارى؟ حضرت فرمود :

مى‏خواهم به كوفه بروم، چون ذمّى جدا شد و به راه خود رفت امير المؤمنين (ع) نيز با او رفت تا اين كه ذمى پرسيد چرا مسير خود را به جانب من تغيير داديد؟

حضرت گفتند : اين نشانه كمال حسن رفاقت است كه انسان هنگام جدا شدن چند قدمى همراهش را بدرقه كند، اين دستور پيامبر ماست. در دنباله همين مطلب آمده است كه آن ذمى به همين جهت اسلام آورد.

٩٣- باب استحباب نامه نوشتن در سفر و وجوب پاسخ دادن به نامه ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : پاسخ دادن به نامه مانند جواب دادن به سلام واجب است.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : پيوند بين دوستان، در حضر به ديدن يك ديگر رفتن و در سفر نامه نوشتن به يك ديگر است.

٣- در كتاب الاخوان از امام صادق (ع) نقل شده است : پيوند بين دوستان، به ديدن يك ديگر رفتن، و در سفر، نامه نوشتن است.

٩٤- باب استحباب شروع نامه با بسم اللّه و نوشتن آن به بهترين خط ١- امام صادق (ع) فرمود : در نوشتن [نامه] «بسم اللّه الرحمن الرحيم» را فراموش مكن اگر چه بعد از آن شعر باشد.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود :

«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» را (در اوّل نامه) با نيكوترين خط بنويس، و حرف «ب» را كشيده ننويس مگر زمانى كه «سين» را با دندانه نوشته باشى.

٣- علىّ بن موسى الرّضا (ع) از پدرانش در حديثى نقل فرموده است كه از امير المؤمنين (ع) سؤال شد چرا تبع، تبع ناميده شده؟ امام فرمود : او جوانى كاتب بود كه براى ملك قبل از خود نامه مى‏نوشت، و در اوّل نامه‏ها مى‏نوشت به نام خدايى كه رعد و باد را آفريد، ملك به او گفت : در آغاز نامه بنويس بنام فرشته رعد، جوان گفت جز به نام خداى خويش آغاز نمى‏كنم، سپس فرمانهاى تو را مى‏نويسم، خدا بدين جهت از او سپاسگزارى كرد و حكومت آن سرزمين را به او داد، و مردم از او اطاعت كردند، بدين سبب تبّع ناميده شد.

٩٥- باب چگونگى نوشتن عنوان نامه ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : [در مكاتبات] بعد از

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‏

بلافاصله ننويس «براى فلانى» ولى اشكال ندارد كه بر پشت پاكت بنويسى «براى فلانى».

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : داخل نامه ننويس : «براى ابى فلان» بلكه بنويس «به سوى ابى فلان» و بر پشت نامه بنويس «براى فلان».

٩٦- باب استحباب آغاز نامه به نام كسى كه نامه برايش فرستاده مى‏شود ١- امام صادق (ع) فرمود : اشكال ندارد كه شخص نام دوستش را در آغاز نامه قبل از اسم خود بنويسد.

٢- سماعه گويد : از امام صادق (ع) در باره كسى كه نام شخص را در آغاز نامه بنويسد پرسيدم، فرمود : اشكال ندارد، اين فضيلتى است كه شخص به وسيله آن به دوستش احترام مى‏گذارد.

٩٧- باب استحباب نوشتن «ان شاء اللّه» در نامه هر جا كه مناسب باشد ١- مرازم بن حكيم گويد : امام صادق (ع) دستور داد براى كارى نامه بنويسند، نامه را نوشتند و به نظر آن حضرت رساندند و در آن كلمه «ان شاء اللّه» نبود، امام فرمود : چگونه اميد داريد اين نامه به نتيجه برسددر صورتى كه «ان شاء اللّه» در آن نيست؟ دقّت كنيد هر جا لازم است بنويسيد.

٩٨- باب استحباب خشك كردن خطهاى نامه‏ ١- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد : ابو الحسن علىّ بن موسى الرضا (ع) روى نامه [ براى خشك شدن] خاك مى‏پاشيد، و مى‏فرمود : اشكال ندارد.

٢- علىّ بن عطيّه [از اصحاب امام موسى كاظم (ع)] گويد : نامه‏هايى را از امام كاظم (ع) ديده است كه خاك بر آن پاشيده بوده است.

٣- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد : امام رضا (ع) روى نامه خاك مى‏پاشيد.

٤- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود :

براى حاجات خود صبح زود از خانه بيرون رويد تا آن حاجتها انجام شود، و روى نامه خاك بپاشيد [براى خشك شدن نامه و مخدوش نشدن خطوط آن] كه در برآوردن حاجت مؤثر است، و خير را در نزد خوشرويان جستجو كنيد.

٩٩- باب عدم جواز سوزاندن كاغذهايى كه در آن آيات قرآن يا نام خدا باشد ١- عبد الملك بن عتبه گويد : از ابو الحسن اوّل امام موسى كاظم (ع) در باره‏

كاغذهايى كه جمع مى‏شود و در آن نام خدا هست پرسيدم كه آيا مى‏شود آنها را سوزاند؟

امام فرمود : نه، اوّل آنها را با آب بشوييد سپس بسوزانيد.

٢- عبد اللّه بن سنان گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : كاغذها را نسوزانيد بلكه خطوط آنها را محو و سپس پاره كنيد.

٣- زراره گويد : از امام صادق (ع) در باره نامى از نامهاى خدا كه به وسيله آب دهان محو شود سؤال شد، امام فرمود : با پاكترين چيزى كه به آن دسترسى داريد از بين ببريد.

٤- محمّد بن اسحاق بن عمّار گويد : از ابو الحسن، موسى بن جعفر (ع) در باره نامه‏هايى كه در آن نام خداى عزّ و جلّ نوشته شده است سؤال شد، امام فرمود :

آنها را بشوييد.

٥- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : آيات قرآن و نام خدا را با پاكترين چيزى كه دسترسى داريد محو كنيد، (و نيز فرمود) پيامبر مسلمانان را از سوزاندن و از بين بردن آنها با لگدمال كردن يا قلم كشيدن روى آنها نهى فرموده است.

٦- جعفر بن محمد (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) [مسلمانان را] از محو كردن يا نوشتن آيات قرآن با آب دهان نهى فرموده است.

٧- حسن بن علىّ وشّاء گويد : عبّاس بن جعفر بن اشعث از من خواست كه از امام رضا (ع) در باره سوختن نامه‏هايش بعد از اين كه آنها را مى‏خواند از ترس اين كه به دست ديگران نيفتد سؤال كنم، وشّاء گويد : قبل از اين كه بپرسم حضرت نامه‏اى به من نوشت و فرمود : به دوست خود بگو : من وقتى كه نامه‏هايش را مى‏خوانم آنها را مى‏سوزانم. (شيخ حرّ عاملى فرمايد : اين حمل بر جواز يا

ضرورت است، يا به نامه‏هائى مربوط مى‏شود كه [آيات] قرآن يا نام خدا در آن نيست) ٨- علىّ بن جعفر گويد : از برادرم امام موسى كاظم (ع) در باره سوزاندن كاغذى كه در آن چيزى نوشته باشد سؤال كردم، امام فرمود : اگر بترسى كه در آن چيزى باشد [و به دست دشمن بيفتد] سوزاندنش اشكال ندارد.

١٠٠- استحباب تقسيم وقت بين دوستان به طور مساوى ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : رسول خدا (ص) وقتش را بين دوستانش تقسيم مى‏كرد، و به اين و آن به يك چشم نگاه مى‏كرد، و نيز فرمود : پيامبر (ص) هرگز پاهايش را در مقابل يارانش دراز نمى‏كرد، و وقتى مصافحه مى‏نمود دستش را از دست طرف نمى‏كشيد تا او دست پيامبر را رها نمايد، چون اصحاب اين مطلب را دانستند وقتى كه به آن حضرت دست مى‏دادند آنها دستشان را مى‏كشيدند.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : از زمانى كه خدا پيامبر (ص) را مبعوث كرد تا آخر عمر در حال تكيه كردن غذا نخورد، و هرگز پيش همنشين خويش پا روى پا نمى‏انداخت، و در موقع مصافحه هرگز دستش را پس نمى‏كشيد تا طرف دستش را پس بكشد، و هيچ وقت سائل را رد نمى‏كرد اگر چيزى داشت به او مى‏داد و اگر نمى‏داشت مى‏فرمود : خدا مى‏دهد.

٣- امام باقر (ع) فرمود : وقتى كه شخص با دوستش مصافحه مى‏كند آن كه دست دادن را ادامه مى‏دهد اجرش بيشتر است و گناهان آنها آمرزيده مى‏شود تا حدّى كه هيچ گناهى باقى نمى‏ماند.

٤- امام صادق (ع) فرمود : هرگز رسول خدا با كسى مصافحه نكرد كه دستش را از دست آن شخص بكشد تا اين كه شخص دستش را از دست پيامبر (ص) مى‏كشيد.

١٠١- باب استحباب سؤال كردن از نام و نام خانوادگى و نسب و حال دوست و همنشين‏

١- علىّ بن الحسين (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) روزى به دوستانش فرمود : مى‏دانيد ناتوانى چيست؟ گفتند : خدا و رسولش داناترند، فرمود :

سه چيز نشانه ناتوانى است : اوّل اين كه كسى دوستش را دعوت كند، غذايى تهيّه نمايد امّا آن دوست خلف وعده كند و نيايد، دوّم اين كه : يكى دوست يا همنشين كسى باشد و علاقمند باشد بداند او كيست و از كجاست، امّا از وى جدا شود و سؤال نكند، سوّم : در باره زنهاست كه كسى به زن خود نزديك شود و از وى لذت برد امّا زن بهره‏اش را از همسرش نبرد. عبد الله پسر عمر و عاص عرض كرد : چه بايد كرد؟ فرمود : يك ديگر را تحريك نمايند تا هر دو لذّت ببرند.

٢- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : ناتوانترين افراد كسى است كه شخصى را ملاقات كند و از رفتار او خوشش آيد امّا از نام و نسب و محلّ زندگى او نپرسد.

٣- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : اگر كسى از شما برادر

مسلمانش را دوست دارد از نام او و نام پدر و نام قبيله و خاندانش سؤال كند، اين از حقوق واجب و صدق و صفاى در دوستى است، و الّا شناختى نادرست مى‏باشد.

٤- امام جعفر صادق (ع) از پدرش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : سه چيز جور و ستم است : ١- شخصى با كسى معاشرت كند و از نام و نام خانوادگى او نپرسد. ٢- كسى او را براى صرف غذا دعوت كند و او نپذيرد يا دعوت را بپذيرد ولى غذا نخورد ٣- قبل از اين كه با همسرش شوخى و بازى كند جماع نمايد.

١٠٢- باب كراهت از بين رفتن شرم و حيا بين دوستان‏

١- امام جعفر صادق (ع) فرمود : به برادر مسلمانت كاملا اطمينان مكن، زيرا به زمين خوردن در اثر اطمينان و انس زياد جبران پذير نيست.

٢- سماعه گويد : از ابو الحسن امام موسى (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : از بين تو و برادر مسلمانت احترام برداشته نشود، احترام يك ديگر را نگه داريد زيرا رعايت نكردن احترام حيا را از بين مى‏برد.

٣- امام جعفر صادق (ع) فرمود : دوستى داراى شرايطى است هر كس آن شرايط را رعايت نكند او را دوست كامل به حساب نياورد، و هر كس هيچ كدام از آن شرايط را ندارد دوستش مخوان. (آن شرايط عبارتند از) ١- نهان و آشكارش يكى باشد. ٢- خوبى تو را خوبى خود و بدى تو را بدى خود بداند. ٣- دارايى و پست و مقام او را نسبت به تو دگرگون نسازد. ٤- هر چه در توان و قدرت اوست از تو

باز ندارد. ٥- در گرفتاريها تو را رها نكند.

٤- امام صادق (ع) به بعضى از يارانش فرمود : به دوست خود اطمينان كامل نداشته باشيد زيرا به زمين خوردن از راه اطمينان و زياد انس گرفتن جبران پذير نيست.

٥- و نيز امام صادق (ع) به بعضى از دوستانش فرمود : هر كس سه مرتبه از تو خشمگين شود و در باره تو بدى نگويد او را براى خود دوست انتخاب كن.

٦- امام صادق (ع) فرمود : دوستت را از راز خود آگاه مكن مگر تا حدّى كه اگر دشمن تو بر آن راز آگاه شود نتواند به تو زيان رساند، چون ممكن است دوست روزى دشمن گردد.

٧- علىّ بن موسى الرضا (ع) از پدرانش از امير المؤمنين (ع) نقل فرموده است : با دوست خويش در دوستى زياده روى مكن، زيرا شايد روزى دشمن تو شود و با دشمنت در دشمنى ميانه روى كن چون ممكن است روزى دوست تو گردد.

٨- طبرسى در تفسير مجمع البيان در باره قول خداى متعال : «در محفلتان ناپسند وارد مى‏شويد» فرموده است : در آن وجوهى است، يكى اين است كه اعراب وقتى دور هم مى‏نشستند بدون اين كه از يك ديگر شرم كنند از خود باد خارج مى‏كردند.

١٠٣- باب انتخاب دوستانى كه نمازشان را بموقع مى‏خوانند و نسبت به دوستان نيكى مى‏كنند

  ١- امام صادق (ع) فرمود : دوستانتان را به دو خصلت آزمايش كنيد، اگر داراى آن دو خصلت نباشند از آنها دورى گزينيد، دورى گزينيد، دورى گزينيد، آن دو خصلت عبارتند از : خواندن نماز در وقتش، و نيكى به دوستان در سختى و رفاه.

١٠٤- باب استحباب خوشخويى با مردم‏

  ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : باايمانترين مردم خوشخوترين آنهاست.

٢- امام صادق (ع) فرمود : چهار چيز در هر كس باشد ايمانش كامل است و اگر از سر تا پا گناه باشد آسيبى به او نرساند، آنها عبارتند از : راستگويى، اداى امانت، شرم، و خوشخويى.

٣- امام صادق از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : براى شخص خوشخو اجرى مانند اجر روزه‏دار شب زنده‏دار است.

٤- امام صادق (ع) فرمود : خوشخويى به صاحبش اجر روزه‏دار شب زنده‏دار را مى‏رساند.

٥- از امام صادق (ع) نقل شده است : نيكى و خوشخويى باعث آبادى‏

خانه‏ها و زيادى عمر مى‏شود. ٦- امام صادق (ع) فرمود : خوشخويى گناهان را ذوب مى‏كند همچنان كه آفتاب يخ را آب مى‏كند.

٧- امام صادق (ع) فرمود : تا مى‏توانى با كسانى معاشرت كن كه نفع تو به آنها برسد، زيرا گاهى بنده در عبادت كوتاهى مى‏كند ولى اخلاقش نيكوست و خدا به سبب حسن خلقش او را به درجه روزه‏دار شب زنده‏دار مى‏رساند.

٨- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : بيشترين چيزى كه امّت مرا وارد بهشت مى‏كند تقواى الهى و خوشخويى است.

٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : عاقلترين مردم خوشخوترين آنهاست.

١٠- عنبسه عابد گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : مؤمن بعد از انجام واجبات پيش خداى عزّ و جلّ چيزى محبوبتر از اين ندارد كه مردم را از لحاظ خلقش در وسعت گذارد.

١١- بحر (بن كثير) سقّاء گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : اى بحر سقّاء خوش خلقى مايه آسانى امور است. سپس حضرت حديثى نقل فرمود كه : پيامبر (ص) خوش خلق بود. ١٢- امام صادق (ع) فرمود : خداى تبارك و تعالى به بعضى از پيامبرانش وحى فرمود : خوى نيكو خطاها را از بين مى‏برد همان طور كه آفتاب يخ را ذوب مى‏كند.

١٣- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : در روز قيامت چيزى بهتر از خوشخويى در ميزان اعمال انسان گذاشته نمى‏شود.

١٤- امام صادق (ع) فرمود : خلق و خوى بخششى است كه خدا به مخلوقش عطا مى‏كند، برخى از آن فطرى و برخى مربوط به نيّت وارده مى‏باشد [شخص از

راه اراده و قصد مى‏تواند آن را به دست آورد ،] عرض كردم : كدام بهتر است؟

فرمود : آنچه فطرى است انسان بر آن سرشته شده و جز آن نمى‏تواند انجام دهد و آنچه مربوط به نيّت و اراده مى‏باشد بايد براى تحقّق آن صبر و سختى را تحمّل كند، پس اين بهتر است. ١٥- امام صادق (ع) فرمود : خداى تبارك و تعالى مانند ثواب كسى را كه صبح و شام در راه خدا جهاد كند به بنده خوش خلق مى‏بخشد.

١٦- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) فرمود : جبرئيل از جانب پروردگار عالم بر من نازل شد و گفت : اى محمّد بر تو باد به خوشخويى، چون باعث خير دنيا و آخرت مى‏شود، آگاه باشيد شبيه‏ترين شما به من خوشخوترين شماست.

١٧- امام رضا (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : بر شما باد به خوشخويى، زيرا خوشخو ناگزير جايش در بهشت است، و بپرهيزيد از بد خويى چون بدخو ناگزير در آتش است.

١٨- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : خوى بد عمل را فاسد مى‏كند همچنان كه سركه عسل را فاسد مى‏نمايد.

١٩- امام رضا (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : بنده به واسطه خوشخويى پاداش روزه‏دار شب زنده‏دار را دريافت مى‏كند.

٢٠- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : در ميزان اعمال هيچ چيز سنگين‏تر از خوشخويى نيست.

٢١- امام رضا (ع) از حضرت علىّ (ع) نقل فرموده است : كاملترين شما از حيث ايمان خوشخوترين شماست.

٢٢- حضرت رضا (ع) از علىّ بن ابى طالب نقل فرموده است : خوشخويى بهترين همنشين است.

٢٣- حضرت رضا (ع) از حضرت على (ع) نقل فرموده است : از رسول خدا (ص) سؤال شد : بهترين وسيله براى ورود به بهشت چيست؟ فرمود :

پرهيزگارى و خوشخويى.

٢٤- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود :

در روز قيامت نزديكترين شما به من خوشخوترين و مهربانترين شما نسبت به خانواده‏اش مى‏باشد.

٢٥- نيز آن حضرت از پيامبر (ص) نقل فرموده است : بهترين مردم از لحاظ ايمان خوشخوترين آنها، و مهربانترين‏شان به خانواده خويش مى‏باشد، و من مهربانترين شما به خانواده‏ام هستم.

٢٦- امام حسن (ع) فرمود : بهترين خوبيها خوى نيكو است.

٢٧- پيامبر (ص) فرمود : خوشخويى نصف دين است.

٢٨- زياد بن علاقه بن شريك گويد : از رسول خدا (ص) سؤال شد : بهترين چيزى كه به مسلمان عطا شده چيست؟ فرمود : خوش خلقى. ٢٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : خدا اسلام را به عنوان دين شما پسنديد، شما با سخاوت و خوشخويى آن را زينت بخشيد.

٣٠- امّ سلمه به پيامبر (ص) عرض كرد : پدر و مادرم فداى تو، اگر زنى دو

شوهر داشته باشد كه هر دو اهل بهشت باشند، زن در بهشت به كدام يك تعلق خواهد داشت؟ پيامبر فرمود : آن را كه خوشخوتر و براى خانواده‏اش بهتر است انتخاب كند، اى امّ سلمه خوشخويى باعث خير دنيا و آخرت است.

٣١- موسى بن ابراهيم گويد : از ابو الحسن اول [امام موسى كاظم (ع)] شنيدم كه مى‏فرمود : خدا بنده‏اش را به بهترين صورت و بهترين خلق و خوى آفريده است و حيا مى‏كند از اين كه گوشت او را در روز قيامت طعمه آتش قرار دهد. ٣٢- علىّ بن ميمون صائغ گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : هر كس مى‏خواهد رحمت خدا شامل حال او شود و او را در بهشت ساكن گرداند بايد خلقش را نيكو، و عدالت را رعايت كند، و به يتيم رحم، و به ضعيف كمك، و به بندگان خدا تواضع نمايد.

٣٣- در كتاب معانى الاخبار نقل شده كه : لقمان به پسرش گفت : پسر عزيزم با صد نفر دوست باش و با يك نفر دشمن مباش، پسرم هر چه هست خلاق و خلق توست، خلاق تو همان دينت و خلق تو همان خوى و نحوه برخورد تو با مردم است، مردم را با خود دشمن نكن، و اخلاق پسنديده را بياموز، پسرم بنده نيكان باش و فرزند بدان مباش، پسرم امانت را به صاحبانش برگردان تا دنيا و آخرت تو سالم باشد، امين باش تا بى‏نياز گردى.

٣٤- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : كاملترين مؤمنين از لحاظ ايمان خوشخوترين آنهاست.

٣٥- پيامبر (ص) فرمود : كاملترين مؤمنين از جهت ايمان خوشخوترين‏

آنهاست، و بهترين شما كسى است كه با همسرش بهترين رفتار را داشته باشد.

٣٦- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : در روز قيامت اوّلين چيزى كه در ميزان اعمال بنده گذاشته مى‏شود حسن خلق است.

١٠٥- باب استحباب انس و الفت با مردم‏

١- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است برترين شما خوشخوترين و بخشنده‏ترين شماست و آنان كه با مردم انس مى‏گيرند، و ديگران با آنان مأنوس مى‏شوند و با مردم رفت و آمد دارند (كنايه از مردم دارى و خوشرويى با مردم است).

٢- امام صادق (ع) فرمود : مؤمن انس پذير است. كسى كه با ديگران انس نگيرد، و ديگران با او مأنوس نشوند خيرى ندارد.

٣- على (ع) فرمود : دلهاى مردم رمنده است هر كه به آنها محبّت كند، به او رو آورند.

١٠٦- باب استحباب خوشرفتارى با مردم‏

  ١- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است آيا خبر ندهم شما را از كسى كه فردا (روز قيامت) آتش دوزخ بر او حرام مى‏شود؟ گفتند چرا يا

رسول الله، فرمود : كسى كه خوشخو و خوشرفتار باشد.

٢- ابو البخترى در حديث مرفوعه‏اى گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود : مؤمنان خوشرفتار، و نرمخويند. همچون شتر رام، اگر مهار شود فرمان بردار است، و اگر بر روى سنگ خوابانده شود مى‏خوابد.

٣- امام صادق (ع) فرمود : از نشانه‏هاى ايمان آگاهى در دين است، و از علايم آگاهى در دين بردبارى، و از نشانه‏هاى بردبارى مدارا نمودن با مردم است، و از نشانه‏هاى مردم داراى نرمخويى، و از نشانه‏هاى نرمخويى آسان‏گيرى و ملايمت است.

٤- امام رضا (ع) از پدرانش نقل مى‏كند، كه على (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است : مؤمن نرمخو، خوشرفتار، با سخاوت، و خوش اخلاق است. و كافر خشن، تندخو، بد اخلاق و متكبّر است.

١٠٧- باب استحباب خوشرويى و خوش برخوردى

‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : نيكى به ديگران، و خوشرويى محبت مى‏آورد و آدمى را به بهشت داخل مى‏كند بخل و ترشرويى انسان را از خدا دور وارد دوزخ مى‏نمايد.

٢- امام باقر (ع) فرمود : شخصى نزد پيغمبر (ص) آمد و عرض كرد يا رسول الله مرا سفارشى فرماييد. از جمله سفارشات حضرت به آن شخص اين بود :

برادرت را با چهره باز ديدار و ملاقات كن.

٣- يكى از ياران امام صادق (ع) نقل مى‏كند كه به آن حضرت عرض كردم :

ميزان و معيار خوش اخلاقى چيست؟ فرمود : اين كه فروتنى نشان دهى، خوش سخن باشى، و با برادرت با چهره باز برخورد كنى.

٤- حسن بن حسين گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود :

پيغمبر (ص) خطاب به فرزندان عبد المطلب فرمود : اى فرزندان عبد المطلب، شما هرگز نمى‏توانيد يا اموالتان در زندگى مردم گشايشى حاصل كنيد. پس با چهره باز و خوشرويى با آنها برخورد كنيد (حديث ٥ مانند حديث ٤ است).

٥- امام صادق (ع) فرمود : سه چيز است كه اگر كسى براى خدا يكى از آنها را انجام دهد خداوند بهشت را بر او واجب گرداند :

١- انفاق در حال فقر و تنگدستى، ٢- خوشرويى با همه مردم، ٣- رعايت انصاف نسبت به ديگران.

٦- موسى بن جعفر (ع) فرمود : كه پيغمبر (ص) فرموده است : خوشرويى كينه را از بين مى‏برد.

٧- امام جواد (ع) از پدرانش نقل مى‏كند : كه حضرت على (ع) فرمود : شما كه نمى‏توانيد با مالتان به مردم كمك كنيد پس با چهره باز و ديدار خوش آنان را خشنود سازيد، زيرا از پيغمبر (ص) شنيدم كه مى‏فرمود : شما كه هرگز نمى‏توانيد در زندگى مردم با اموالتان گشايشى حاصل كنيد، پس با اخلاقتان آنان را خوشنود سازيد.

١٠٨- باب وجوب راستگويى‏

١- امام صادق (ع) فرمود : مردم را به نيكى دعوت كنيد به غير زبانتان (يعنى با عمل و كردارتان) تا اين كه آنان كوشش در عبادت، و راستگويى و پرهيزكارى را از شما ببينند.

٢- امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است.

٣- ابو بصير گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : بنده خدا راست مى‏گويد تا اين كه نزد خداوند جزء راستگويان محسوب گردد، و دروغ مى‏گويد تا اين كه نزد خدا از دروغگويان نوشته شود، پس هر گاه راست گويد خداى عزّ و جلّ فرمايد : اين بنده راست گفت و نيكوكار است، و هنگامى كه دروغ بگويد خداوند مى‏فرمايد : اين بنده دروغ گفت، و بدكار است.

٤- امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است، و هر كه نيّتش خوب باشد روزى‏اش زياد شود، و هر كه به خانواده‏اش نيكى كند عمرش طولانى گردد.

٥- عمرو بن ابى مقدام گويد : نخستين بار كه خدمت امام باقر (ع) رسيدم آن حضرت فرمود : پيش از سخن گفتن راستگويى بياموزيد.

٦- امام صادق (ع) فرمود : اى فضيل نخستين كسى كه راستگو را تصديق‏

مى‏كند خداى عزّ و جلّ است، كه مى‏داند او راستگو است. و خود شخص نيز خويشتن را تصديق مى‏كند، زيرا مى‏داند كه صادق است. ٧- ربيع بن سعد گويد : كه امام باقر (ع) به من فرمود : اى ربيع شخص راست مى‏گويد، تا آن جا كه خداوند او را صدّيق (بسيار راستگو) مى‏نويسد ٨- پيغمبر (ص) فرمود : فرداى قيامت آن كه از همه شما به من نزديكتر، و شفاعتش بر من واجبتر است، كسى است كه در سخنانش راستگوتر و در ردّ امانت درستكارتر و خوش اخلاق‏تر، و به مردم نزديكتر باشد.

٩- در حديث مرفوعه‏اى امام صادق (ع) : از پيغمبر (ص) روايت كرده كه فرمود : اى على تو را به چند خصلت سفارش مى‏كنم، خداوندا على را در داشتن اين خصال يارى ده، نخستين آنها راستگويى است، هرگز از دهانت دروغى خارج نشود.

٨٩- باب كراهت همسايگى با اشخاص بد ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : از بلاهايى كه پشت انسان را مى‏شكند

همسايه بد است كه اگر خوبى ببيند آن را پنهان مى‏كند و اگر كار بدى مشاهده نمايد آن را پخش مى‏كند.

٢- امام جعفر صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : به خدا پناه مى‏برم از همسايه بدى كه در خانه‏اى زندگى مى‏كند با چشمانش تو را زير نظر دارد و با دلش به تو توجّه دارد، اگر تو را در خوشى ببيند ناراحت شود و اگر در بدى مشاهده كند خوشحال گردد.

٣- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل فرموده است كه : پيامبر (ص) در وصيّتش به على (ع) فرمود : يا على چهار چيز كمر شكن است : ١- پيشوايى كه مردم امرش را اطاعت كنند امّا خود نافرمانى خدا كند. ٢- زنى كه شوهر در عفّت و پاكدامنى او بكوشد ولى به شوهرش خيانت كند. ٣- فقرى كه صاحب آن دستگير و ياورى نيابد. ٤- همسايه بدى كه در خانه‏اى ساكن باشد.

٩٠- باب استحباب رعايت حدّ همسايگى كه از هر طرف چهل خانه است‏ ١- امام باقر (ع) فرمود : حدّ همسايگى چهل خانه است از روبرو و پشت سر و سمت راست و سمت چپ.

٢- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : هر چهل خانه از روبرو، و پشت سر و سمت راست و سمت چپ همسايه است.

٣- معاوية بن عمّار گويد : به امام صادق (ع) عرض كردم : فدايت شوم‏

حدود همسايگى چقدر است؟ فرمود : از هر طرف چهل خانه.

٤- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) فرمود :

حريم مسجد چهل ذراع [تقريبا ٢٠ متر] و حريم همسايگى چهل خانه از چهار جانب است.

٩١- استحباب مدارا كردن با همسفر ١- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : از جمله حقوق مسافر بر همراهانش اين است كه اگر مريض شود سه روز براى او توقّف كنند.

٢- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : دو نفر كه با يك ديگر معاشرت مى‏كنند آن كه نسبت به دوستش بيشتر مدارا مى‏كند اجرش بيشتر و در نزد خدا گرامى‏تر است.

٣- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : هر گاه در سفر يكى از همراهان شما مريض شود سه روز بخاطر او توقّف كنيد.

٤- امام صادق (ع) فرمود : رساندن سخن به گوش شخص ناشنوا در حدّى كه باعث ملال و خستگى نگردد صدقه پسنديده‏اى است.

٩٢- باب استحباب بدرقه همسفر هنگام جدا شدن هر چند ذمّى باشد

١- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) با مردى ذمّى همسفر شد، ذمّى به آن حضرت گفت : قصد كجا دارى؟ حضرت فرمود :

مى‏خواهم به كوفه بروم، چون ذمّى جدا شد و به راه خود رفت امير المؤمنين (ع) نيز با او رفت تا اين كه ذمى پرسيد چرا مسير خود را به جانب من تغيير داديد؟

حضرت گفتند : اين نشانه كمال حسن رفاقت است كه انسان هنگام جدا شدن چند قدمى همراهش را بدرقه كند، اين دستور پيامبر ماست. در دنباله همين مطلب آمده است كه آن ذمى به همين جهت اسلام آورد.

٩٣- باب استحباب نامه نوشتن در سفر و وجوب پاسخ دادن به نامه ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : پاسخ دادن به نامه مانند جواب دادن به سلام واجب است.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : پيوند بين دوستان، در حضر به ديدن يك ديگر رفتن و در سفر نامه نوشتن به يك ديگر است.

٣- در كتاب الاخوان از امام صادق (ع) نقل شده است : پيوند بين دوستان، به ديدن يك ديگر رفتن، و در سفر، نامه نوشتن است.

٩٤- باب استحباب شروع نامه با بسم اللّه و نوشتن آن به بهترين خط ١- امام صادق (ع) فرمود : در نوشتن [نامه] «بسم اللّه الرحمن الرحيم» را فراموش مكن اگر چه بعد از آن شعر باشد.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود :

«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» را (در اوّل نامه) با نيكوترين خط بنويس، و حرف «ب» را كشيده ننويس مگر زمانى كه «سين» را با دندانه نوشته باشى.

٣- علىّ بن موسى الرّضا (ع) از پدرانش در حديثى نقل فرموده است كه از امير المؤمنين (ع) سؤال شد چرا تبع، تبع ناميده شده؟ امام فرمود : او جوانى كاتب بود كه براى ملك قبل از خود نامه مى‏نوشت، و در اوّل نامه‏ها مى‏نوشت به نام خدايى كه رعد و باد را آفريد، ملك به او گفت : در آغاز نامه بنويس بنام فرشته رعد، جوان گفت جز به نام خداى خويش آغاز نمى‏كنم، سپس فرمانهاى تو را مى‏نويسم، خدا بدين جهت از او سپاسگزارى كرد و حكومت آن سرزمين را به او داد، و مردم از او اطاعت كردند، بدين سبب تبّع ناميده شد.

٩٥- باب چگونگى نوشتن عنوان نامه ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : [در مكاتبات] بعد از

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‏

بلافاصله ننويس «براى فلانى» ولى اشكال ندارد كه بر پشت پاكت بنويسى «براى فلانى».

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : داخل نامه ننويس : «براى ابى فلان» بلكه بنويس «به سوى ابى فلان» و بر پشت نامه بنويس «براى فلان».

٩٦- باب استحباب آغاز نامه به نام كسى كه نامه برايش فرستاده مى‏شود ١- امام صادق (ع) فرمود : اشكال ندارد كه شخص نام دوستش را در آغاز نامه قبل از اسم خود بنويسد.

٢- سماعه گويد : از امام صادق (ع) در باره كسى كه نام شخص را در آغاز نامه بنويسد پرسيدم، فرمود : اشكال ندارد، اين فضيلتى است كه شخص به وسيله آن به دوستش احترام مى‏گذارد.

٩٧- باب استحباب نوشتن «ان شاء اللّه» در نامه هر جا كه مناسب باشد ١- مرازم بن حكيم گويد : امام صادق (ع) دستور داد براى كارى نامه بنويسند، نامه را نوشتند و به نظر آن حضرت رساندند و در آن كلمه «ان شاء اللّه» نبود، امام فرمود : چگونه اميد داريد اين نامه به نتيجه برسددر صورتى كه «ان شاء اللّه» در آن نيست؟ دقّت كنيد هر جا لازم است بنويسيد.

٩٨- باب استحباب خشك كردن خطهاى نامه‏ ١- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد : ابو الحسن علىّ بن موسى الرضا (ع) روى نامه [ براى خشك شدن] خاك مى‏پاشيد، و مى‏فرمود : اشكال ندارد.

٢- علىّ بن عطيّه [از اصحاب امام موسى كاظم (ع)] گويد : نامه‏هايى را از امام كاظم (ع) ديده است كه خاك بر آن پاشيده بوده است.

٣- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد : امام رضا (ع) روى نامه خاك مى‏پاشيد.

٤- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود :

براى حاجات خود صبح زود از خانه بيرون رويد تا آن حاجتها انجام شود، و روى نامه خاك بپاشيد [براى خشك شدن نامه و مخدوش نشدن خطوط آن] كه در برآوردن حاجت مؤثر است، و خير را در نزد خوشرويان جستجو كنيد.

٩٩- باب عدم جواز سوزاندن كاغذهايى كه در آن آيات قرآن يا نام خدا باشد ١- عبد الملك بن عتبه گويد : از ابو الحسن اوّل امام موسى كاظم (ع) در باره‏

كاغذهايى كه جمع مى‏شود و در آن نام خدا هست پرسيدم كه آيا مى‏شود آنها را سوزاند؟

امام فرمود : نه، اوّل آنها را با آب بشوييد سپس بسوزانيد.

٢- عبد اللّه بن سنان گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : كاغذها را نسوزانيد بلكه خطوط آنها را محو و سپس پاره كنيد.

٣- زراره گويد : از امام صادق (ع) در باره نامى از نامهاى خدا كه به وسيله آب دهان محو شود سؤال شد، امام فرمود : با پاكترين چيزى كه به آن دسترسى داريد از بين ببريد.

٤- محمّد بن اسحاق بن عمّار گويد : از ابو الحسن، موسى بن جعفر (ع) در باره نامه‏هايى كه در آن نام خداى عزّ و جلّ نوشته شده است سؤال شد، امام فرمود :

آنها را بشوييد.

٥- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : آيات قرآن و نام خدا را با پاكترين چيزى كه دسترسى داريد محو كنيد، (و نيز فرمود) پيامبر مسلمانان را از سوزاندن و از بين بردن آنها با لگدمال كردن يا قلم كشيدن روى آنها نهى فرموده است.

٦- جعفر بن محمد (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) [مسلمانان را] از محو كردن يا نوشتن آيات قرآن با آب دهان نهى فرموده است.

٧- حسن بن علىّ وشّاء گويد : عبّاس بن جعفر بن اشعث از من خواست كه از امام رضا (ع) در باره سوختن نامه‏هايش بعد از اين كه آنها را مى‏خواند از ترس اين كه به دست ديگران نيفتد سؤال كنم، وشّاء گويد : قبل از اين كه بپرسم حضرت نامه‏اى به من نوشت و فرمود : به دوست خود بگو : من وقتى كه نامه‏هايش را مى‏خوانم آنها را مى‏سوزانم. (شيخ حرّ عاملى فرمايد : اين حمل بر جواز يا

ضرورت است، يا به نامه‏هائى مربوط مى‏شود كه [آيات] قرآن يا نام خدا در آن نيست) ٨- علىّ بن جعفر گويد : از برادرم امام موسى كاظم (ع) در باره سوزاندن كاغذى كه در آن چيزى نوشته باشد سؤال كردم، امام فرمود : اگر بترسى كه در آن چيزى باشد [و به دست دشمن بيفتد] سوزاندنش اشكال ندارد.

١٠٠- استحباب تقسيم وقت بين دوستان به طور مساوى ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : رسول خدا (ص) وقتش را بين دوستانش تقسيم مى‏كرد، و به اين و آن به يك چشم نگاه مى‏كرد، و نيز فرمود : پيامبر (ص) هرگز پاهايش را در مقابل يارانش دراز نمى‏كرد، و وقتى مصافحه مى‏نمود دستش را از دست طرف نمى‏كشيد تا او دست پيامبر را رها نمايد، چون اصحاب اين مطلب را دانستند وقتى كه به آن حضرت دست مى‏دادند آنها دستشان را مى‏كشيدند.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : از زمانى كه خدا پيامبر (ص) را مبعوث كرد تا آخر عمر در حال تكيه كردن غذا نخورد، و هرگز پيش همنشين خويش پا روى پا نمى‏انداخت، و در موقع مصافحه هرگز دستش را پس نمى‏كشيد تا طرف دستش را پس بكشد، و هيچ وقت سائل را رد نمى‏كرد اگر چيزى داشت به او مى‏داد و اگر نمى‏داشت مى‏فرمود : خدا مى‏دهد.

٣- امام باقر (ع) فرمود : وقتى كه شخص با دوستش مصافحه مى‏كند آن كه دست دادن را ادامه مى‏دهد اجرش بيشتر است و گناهان آنها آمرزيده مى‏شود تا حدّى كه هيچ گناهى باقى نمى‏ماند.

٤- امام صادق (ع) فرمود : هرگز رسول خدا با كسى مصافحه نكرد كه دستش را از دست آن شخص بكشد تا اين كه شخص دستش را از دست پيامبر (ص) مى‏كشيد.

١٠١- باب استحباب سؤال كردن از نام و نام خانوادگى و نسب و حال دوست و همنشين‏

١- علىّ بن الحسين (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) روزى به دوستانش فرمود : مى‏دانيد ناتوانى چيست؟ گفتند : خدا و رسولش داناترند، فرمود :

سه چيز نشانه ناتوانى است : اوّل اين كه كسى دوستش را دعوت كند، غذايى تهيّه نمايد امّا آن دوست خلف وعده كند و نيايد، دوّم اين كه : يكى دوست يا همنشين كسى باشد و علاقمند باشد بداند او كيست و از كجاست، امّا از وى جدا شود و سؤال نكند، سوّم : در باره زنهاست كه كسى به زن خود نزديك شود و از وى لذت برد امّا زن بهره‏اش را از همسرش نبرد. عبد الله پسر عمر و عاص عرض كرد : چه بايد كرد؟ فرمود : يك ديگر را تحريك نمايند تا هر دو لذّت ببرند.

٢- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : ناتوانترين افراد كسى است كه شخصى را ملاقات كند و از رفتار او خوشش آيد امّا از نام و نسب و محلّ زندگى او نپرسد.

٣- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : اگر كسى از شما برادر

مسلمانش را دوست دارد از نام او و نام پدر و نام قبيله و خاندانش سؤال كند، اين از حقوق واجب و صدق و صفاى در دوستى است، و الّا شناختى نادرست مى‏باشد.

٤- امام جعفر صادق (ع) از پدرش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : سه چيز جور و ستم است : ١- شخصى با كسى معاشرت كند و از نام و نام خانوادگى او نپرسد. ٢- كسى او را براى صرف غذا دعوت كند و او نپذيرد يا دعوت را بپذيرد ولى غذا نخورد ٣- قبل از اين كه با همسرش شوخى و بازى كند جماع نمايد.

١٠٢- باب كراهت از بين رفتن شرم و حيا بين دوستان‏

١- امام جعفر صادق (ع) فرمود : به برادر مسلمانت كاملا اطمينان مكن، زيرا به زمين خوردن در اثر اطمينان و انس زياد جبران پذير نيست.

٢- سماعه گويد : از ابو الحسن امام موسى (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : از بين تو و برادر مسلمانت احترام برداشته نشود، احترام يك ديگر را نگه داريد زيرا رعايت نكردن احترام حيا را از بين مى‏برد.

٣- امام جعفر صادق (ع) فرمود : دوستى داراى شرايطى است هر كس آن شرايط را رعايت نكند او را دوست كامل به حساب نياورد، و هر كس هيچ كدام از آن شرايط را ندارد دوستش مخوان. (آن شرايط عبارتند از) ١- نهان و آشكارش يكى باشد. ٢- خوبى تو را خوبى خود و بدى تو را بدى خود بداند. ٣- دارايى و پست و مقام او را نسبت به تو دگرگون نسازد. ٤- هر چه در توان و قدرت اوست از تو

باز ندارد. ٥- در گرفتاريها تو را رها نكند.

٤- امام صادق (ع) به بعضى از يارانش فرمود : به دوست خود اطمينان كامل نداشته باشيد زيرا به زمين خوردن از راه اطمينان و زياد انس گرفتن جبران پذير نيست.

٥- و نيز امام صادق (ع) به بعضى از دوستانش فرمود : هر كس سه مرتبه از تو خشمگين شود و در باره تو بدى نگويد او را براى خود دوست انتخاب كن.

٦- امام صادق (ع) فرمود : دوستت را از راز خود آگاه مكن مگر تا حدّى كه اگر دشمن تو بر آن راز آگاه شود نتواند به تو زيان رساند، چون ممكن است دوست روزى دشمن گردد.

٧- علىّ بن موسى الرضا (ع) از پدرانش از امير المؤمنين (ع) نقل فرموده است : با دوست خويش در دوستى زياده روى مكن، زيرا شايد روزى دشمن تو شود و با دشمنت در دشمنى ميانه روى كن چون ممكن است روزى دوست تو گردد.

٨- طبرسى در تفسير مجمع البيان در باره قول خداى متعال : «در محفلتان ناپسند وارد مى‏شويد» فرموده است : در آن وجوهى است، يكى اين است كه اعراب وقتى دور هم مى‏نشستند بدون اين كه از يك ديگر شرم كنند از خود باد خارج مى‏كردند.

١٠٣- باب انتخاب دوستانى كه نمازشان را بموقع مى‏خوانند و نسبت به دوستان نيكى مى‏كنند

  ١- امام صادق (ع) فرمود : دوستانتان را به دو خصلت آزمايش كنيد، اگر داراى آن دو خصلت نباشند از آنها دورى گزينيد، دورى گزينيد، دورى گزينيد، آن دو خصلت عبارتند از : خواندن نماز در وقتش، و نيكى به دوستان در سختى و رفاه.

١٠٤- باب استحباب خوشخويى با مردم‏

  ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : باايمانترين مردم خوشخوترين آنهاست.

٢- امام صادق (ع) فرمود : چهار چيز در هر كس باشد ايمانش كامل است و اگر از سر تا پا گناه باشد آسيبى به او نرساند، آنها عبارتند از : راستگويى، اداى امانت، شرم، و خوشخويى.

٣- امام صادق از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : براى شخص خوشخو اجرى مانند اجر روزه‏دار شب زنده‏دار است.

٤- امام صادق (ع) فرمود : خوشخويى به صاحبش اجر روزه‏دار شب زنده‏دار را مى‏رساند.

٥- از امام صادق (ع) نقل شده است : نيكى و خوشخويى باعث آبادى‏

خانه‏ها و زيادى عمر مى‏شود. ٦- امام صادق (ع) فرمود : خوشخويى گناهان را ذوب مى‏كند همچنان كه آفتاب يخ را آب مى‏كند.

٧- امام صادق (ع) فرمود : تا مى‏توانى با كسانى معاشرت كن كه نفع تو به آنها برسد، زيرا گاهى بنده در عبادت كوتاهى مى‏كند ولى اخلاقش نيكوست و خدا به سبب حسن خلقش او را به درجه روزه‏دار شب زنده‏دار مى‏رساند.

٨- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : بيشترين چيزى كه امّت مرا وارد بهشت مى‏كند تقواى الهى و خوشخويى است.

٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : عاقلترين مردم خوشخوترين آنهاست.

١٠- عنبسه عابد گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : مؤمن بعد از انجام واجبات پيش خداى عزّ و جلّ چيزى محبوبتر از اين ندارد كه مردم را از لحاظ خلقش در وسعت گذارد.

١١- بحر (بن كثير) سقّاء گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : اى بحر سقّاء خوش خلقى مايه آسانى امور است. سپس حضرت حديثى نقل فرمود كه : پيامبر (ص) خوش خلق بود. ١٢- امام صادق (ع) فرمود : خداى تبارك و تعالى به بعضى از پيامبرانش وحى فرمود : خوى نيكو خطاها را از بين مى‏برد همان طور كه آفتاب يخ را ذوب مى‏كند.

١٣- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : در روز قيامت چيزى بهتر از خوشخويى در ميزان اعمال انسان گذاشته نمى‏شود.

١٤- امام صادق (ع) فرمود : خلق و خوى بخششى است كه خدا به مخلوقش عطا مى‏كند، برخى از آن فطرى و برخى مربوط به نيّت وارده مى‏باشد [شخص از

راه اراده و قصد مى‏تواند آن را به دست آورد ،] عرض كردم : كدام بهتر است؟

فرمود : آنچه فطرى است انسان بر آن سرشته شده و جز آن نمى‏تواند انجام دهد و آنچه مربوط به نيّت و اراده مى‏باشد بايد براى تحقّق آن صبر و سختى را تحمّل كند، پس اين بهتر است. ١٥- امام صادق (ع) فرمود : خداى تبارك و تعالى مانند ثواب كسى را كه صبح و شام در راه خدا جهاد كند به بنده خوش خلق مى‏بخشد.

١٦- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) فرمود : جبرئيل از جانب پروردگار عالم بر من نازل شد و گفت : اى محمّد بر تو باد به خوشخويى، چون باعث خير دنيا و آخرت مى‏شود، آگاه باشيد شبيه‏ترين شما به من خوشخوترين شماست.

١٧- امام رضا (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : بر شما باد به خوشخويى، زيرا خوشخو ناگزير جايش در بهشت است، و بپرهيزيد از بد خويى چون بدخو ناگزير در آتش است.

١٨- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : خوى بد عمل را فاسد مى‏كند همچنان كه سركه عسل را فاسد مى‏نمايد.

١٩- امام رضا (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : بنده به واسطه خوشخويى پاداش روزه‏دار شب زنده‏دار را دريافت مى‏كند.

٢٠- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : در ميزان اعمال هيچ چيز سنگين‏تر از خوشخويى نيست.

٢١- امام رضا (ع) از حضرت علىّ (ع) نقل فرموده است : كاملترين شما از حيث ايمان خوشخوترين شماست.

٢٢- حضرت رضا (ع) از علىّ بن ابى طالب نقل فرموده است : خوشخويى بهترين همنشين است.

٢٣- حضرت رضا (ع) از حضرت على (ع) نقل فرموده است : از رسول خدا (ص) سؤال شد : بهترين وسيله براى ورود به بهشت چيست؟ فرمود :

پرهيزگارى و خوشخويى.

٢٤- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود :

در روز قيامت نزديكترين شما به من خوشخوترين و مهربانترين شما نسبت به خانواده‏اش مى‏باشد.

٢٥- نيز آن حضرت از پيامبر (ص) نقل فرموده است : بهترين مردم از لحاظ ايمان خوشخوترين آنها، و مهربانترين‏شان به خانواده خويش مى‏باشد، و من مهربانترين شما به خانواده‏ام هستم.

٢٦- امام حسن (ع) فرمود : بهترين خوبيها خوى نيكو است.

٢٧- پيامبر (ص) فرمود : خوشخويى نصف دين است.

٢٨- زياد بن علاقه بن شريك گويد : از رسول خدا (ص) سؤال شد : بهترين چيزى كه به مسلمان عطا شده چيست؟ فرمود : خوش خلقى. ٢٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : خدا اسلام را به عنوان دين شما پسنديد، شما با سخاوت و خوشخويى آن را زينت بخشيد.

٣٠- امّ سلمه به پيامبر (ص) عرض كرد : پدر و مادرم فداى تو، اگر زنى دو

شوهر داشته باشد كه هر دو اهل بهشت باشند، زن در بهشت به كدام يك تعلق خواهد داشت؟ پيامبر فرمود : آن را كه خوشخوتر و براى خانواده‏اش بهتر است انتخاب كند، اى امّ سلمه خوشخويى باعث خير دنيا و آخرت است.

٣١- موسى بن ابراهيم گويد : از ابو الحسن اول [امام موسى كاظم (ع)] شنيدم كه مى‏فرمود : خدا بنده‏اش را به بهترين صورت و بهترين خلق و خوى آفريده است و حيا مى‏كند از اين كه گوشت او را در روز قيامت طعمه آتش قرار دهد. ٣٢- علىّ بن ميمون صائغ گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : هر كس مى‏خواهد رحمت خدا شامل حال او شود و او را در بهشت ساكن گرداند بايد خلقش را نيكو، و عدالت را رعايت كند، و به يتيم رحم، و به ضعيف كمك، و به بندگان خدا تواضع نمايد.

٣٣- در كتاب معانى الاخبار نقل شده كه : لقمان به پسرش گفت : پسر عزيزم با صد نفر دوست باش و با يك نفر دشمن مباش، پسرم هر چه هست خلاق و خلق توست، خلاق تو همان دينت و خلق تو همان خوى و نحوه برخورد تو با مردم است، مردم را با خود دشمن نكن، و اخلاق پسنديده را بياموز، پسرم بنده نيكان باش و فرزند بدان مباش، پسرم امانت را به صاحبانش برگردان تا دنيا و آخرت تو سالم باشد، امين باش تا بى‏نياز گردى.

٣٤- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : كاملترين مؤمنين از لحاظ ايمان خوشخوترين آنهاست.

٣٥- پيامبر (ص) فرمود : كاملترين مؤمنين از جهت ايمان خوشخوترين‏

آنهاست، و بهترين شما كسى است كه با همسرش بهترين رفتار را داشته باشد.

٣٦- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : در روز قيامت اوّلين چيزى كه در ميزان اعمال بنده گذاشته مى‏شود حسن خلق است.

١٠٥- باب استحباب انس و الفت با مردم‏

١- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است برترين شما خوشخوترين و بخشنده‏ترين شماست و آنان كه با مردم انس مى‏گيرند، و ديگران با آنان مأنوس مى‏شوند و با مردم رفت و آمد دارند (كنايه از مردم دارى و خوشرويى با مردم است).

٢- امام صادق (ع) فرمود : مؤمن انس پذير است. كسى كه با ديگران انس نگيرد، و ديگران با او مأنوس نشوند خيرى ندارد.

٣- على (ع) فرمود : دلهاى مردم رمنده است هر كه به آنها محبّت كند، به او رو آورند.

١٠٦- باب استحباب خوشرفتارى با مردم‏

  ١- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است آيا خبر ندهم شما را از كسى كه فردا (روز قيامت) آتش دوزخ بر او حرام مى‏شود؟ گفتند چرا يا

رسول الله، فرمود : كسى كه خوشخو و خوشرفتار باشد.

٢- ابو البخترى در حديث مرفوعه‏اى گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود : مؤمنان خوشرفتار، و نرمخويند. همچون شتر رام، اگر مهار شود فرمان بردار است، و اگر بر روى سنگ خوابانده شود مى‏خوابد.

٣- امام صادق (ع) فرمود : از نشانه‏هاى ايمان آگاهى در دين است، و از علايم آگاهى در دين بردبارى، و از نشانه‏هاى بردبارى مدارا نمودن با مردم است، و از نشانه‏هاى مردم داراى نرمخويى، و از نشانه‏هاى نرمخويى آسان‏گيرى و ملايمت است.

٤- امام رضا (ع) از پدرانش نقل مى‏كند، كه على (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است : مؤمن نرمخو، خوشرفتار، با سخاوت، و خوش اخلاق است. و كافر خشن، تندخو، بد اخلاق و متكبّر است.

١٠٧- باب استحباب خوشرويى و خوش برخوردى

‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : نيكى به ديگران، و خوشرويى محبت مى‏آورد و آدمى را به بهشت داخل مى‏كند بخل و ترشرويى انسان را از خدا دور وارد دوزخ مى‏نمايد.

٢- امام باقر (ع) فرمود : شخصى نزد پيغمبر (ص) آمد و عرض كرد يا رسول الله مرا سفارشى فرماييد. از جمله سفارشات حضرت به آن شخص اين بود :

برادرت را با چهره باز ديدار و ملاقات كن.

٣- يكى از ياران امام صادق (ع) نقل مى‏كند كه به آن حضرت عرض كردم :

ميزان و معيار خوش اخلاقى چيست؟ فرمود : اين كه فروتنى نشان دهى، خوش سخن باشى، و با برادرت با چهره باز برخورد كنى.

٤- حسن بن حسين گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود :

پيغمبر (ص) خطاب به فرزندان عبد المطلب فرمود : اى فرزندان عبد المطلب، شما هرگز نمى‏توانيد يا اموالتان در زندگى مردم گشايشى حاصل كنيد. پس با چهره باز و خوشرويى با آنها برخورد كنيد (حديث ٥ مانند حديث ٤ است).

٥- امام صادق (ع) فرمود : سه چيز است كه اگر كسى براى خدا يكى از آنها را انجام دهد خداوند بهشت را بر او واجب گرداند :

١- انفاق در حال فقر و تنگدستى، ٢- خوشرويى با همه مردم، ٣- رعايت انصاف نسبت به ديگران.

٦- موسى بن جعفر (ع) فرمود : كه پيغمبر (ص) فرموده است : خوشرويى كينه را از بين مى‏برد.

٧- امام جواد (ع) از پدرانش نقل مى‏كند : كه حضرت على (ع) فرمود : شما كه نمى‏توانيد با مالتان به مردم كمك كنيد پس با چهره باز و ديدار خوش آنان را خشنود سازيد، زيرا از پيغمبر (ص) شنيدم كه مى‏فرمود : شما كه هرگز نمى‏توانيد در زندگى مردم با اموالتان گشايشى حاصل كنيد، پس با اخلاقتان آنان را خوشنود سازيد.

١٠٨- باب وجوب راستگويى‏

١- امام صادق (ع) فرمود : مردم را به نيكى دعوت كنيد به غير زبانتان (يعنى با عمل و كردارتان) تا اين كه آنان كوشش در عبادت، و راستگويى و پرهيزكارى را از شما ببينند.

٢- امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است.

٣- ابو بصير گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : بنده خدا راست مى‏گويد تا اين كه نزد خداوند جزء راستگويان محسوب گردد، و دروغ مى‏گويد تا اين كه نزد خدا از دروغگويان نوشته شود، پس هر گاه راست گويد خداى عزّ و جلّ فرمايد : اين بنده راست گفت و نيكوكار است، و هنگامى كه دروغ بگويد خداوند مى‏فرمايد : اين بنده دروغ گفت، و بدكار است.

٤- امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است، و هر كه نيّتش خوب باشد روزى‏اش زياد شود، و هر كه به خانواده‏اش نيكى كند عمرش طولانى گردد.

٥- عمرو بن ابى مقدام گويد : نخستين بار كه خدمت امام باقر (ع) رسيدم آن حضرت فرمود : پيش از سخن گفتن راستگويى بياموزيد.

٦- امام صادق (ع) فرمود : اى فضيل نخستين كسى كه راستگو را تصديق‏

مى‏كند خداى عزّ و جلّ است، كه مى‏داند او راستگو است. و خود شخص نيز خويشتن را تصديق مى‏كند، زيرا مى‏داند كه صادق است. ٧- ربيع بن سعد گويد : كه امام باقر (ع) به من فرمود : اى ربيع شخص راست مى‏گويد، تا آن جا كه خداوند او را صدّيق (بسيار راستگو) مى‏نويسد ٨- پيغمبر (ص) فرمود : فرداى قيامت آن كه از همه شما به من نزديكتر، و شفاعتش بر من واجبتر است، كسى است كه در سخنانش راستگوتر و در ردّ امانت درستكارتر و خوش اخلاق‏تر، و به مردم نزديكتر باشد.

٩- در حديث مرفوعه‏اى امام صادق (ع) : از پيغمبر (ص) روايت كرده كه فرمود : اى على تو را به چند خصلت سفارش مى‏كنم، خداوندا على را در داشتن اين خصال يارى ده، نخستين آنها راستگويى است، هرگز از دهانت دروغى خارج نشود.

٨٩- باب كراهت همسايگى با اشخاص بد ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : از بلاهايى كه پشت انسان را مى‏شكند

همسايه بد است كه اگر خوبى ببيند آن را پنهان مى‏كند و اگر كار بدى مشاهده نمايد آن را پخش مى‏كند.

٢- امام جعفر صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : به خدا پناه مى‏برم از همسايه بدى كه در خانه‏اى زندگى مى‏كند با چشمانش تو را زير نظر دارد و با دلش به تو توجّه دارد، اگر تو را در خوشى ببيند ناراحت شود و اگر در بدى مشاهده كند خوشحال گردد.

٣- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل فرموده است كه : پيامبر (ص) در وصيّتش به على (ع) فرمود : يا على چهار چيز كمر شكن است : ١- پيشوايى كه مردم امرش را اطاعت كنند امّا خود نافرمانى خدا كند. ٢- زنى كه شوهر در عفّت و پاكدامنى او بكوشد ولى به شوهرش خيانت كند. ٣- فقرى كه صاحب آن دستگير و ياورى نيابد. ٤- همسايه بدى كه در خانه‏اى ساكن باشد.

٩٠- باب استحباب رعايت حدّ همسايگى كه از هر طرف چهل خانه است‏ ١- امام باقر (ع) فرمود : حدّ همسايگى چهل خانه است از روبرو و پشت سر و سمت راست و سمت چپ.

٢- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : هر چهل خانه از روبرو، و پشت سر و سمت راست و سمت چپ همسايه است.

٣- معاوية بن عمّار گويد : به امام صادق (ع) عرض كردم : فدايت شوم‏

حدود همسايگى چقدر است؟ فرمود : از هر طرف چهل خانه.

٤- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) فرمود :

حريم مسجد چهل ذراع [تقريبا ٢٠ متر] و حريم همسايگى چهل خانه از چهار جانب است.

٩١- استحباب مدارا كردن با همسفر ١- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : از جمله حقوق مسافر بر همراهانش اين است كه اگر مريض شود سه روز براى او توقّف كنند.

٢- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : دو نفر كه با يك ديگر معاشرت مى‏كنند آن كه نسبت به دوستش بيشتر مدارا مى‏كند اجرش بيشتر و در نزد خدا گرامى‏تر است.

٣- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : هر گاه در سفر يكى از همراهان شما مريض شود سه روز بخاطر او توقّف كنيد.

٤- امام صادق (ع) فرمود : رساندن سخن به گوش شخص ناشنوا در حدّى كه باعث ملال و خستگى نگردد صدقه پسنديده‏اى است.

٩٢- باب استحباب بدرقه همسفر هنگام جدا شدن هر چند ذمّى باشد

١- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) با مردى ذمّى همسفر شد، ذمّى به آن حضرت گفت : قصد كجا دارى؟ حضرت فرمود :

مى‏خواهم به كوفه بروم، چون ذمّى جدا شد و به راه خود رفت امير المؤمنين (ع) نيز با او رفت تا اين كه ذمى پرسيد چرا مسير خود را به جانب من تغيير داديد؟

حضرت گفتند : اين نشانه كمال حسن رفاقت است كه انسان هنگام جدا شدن چند قدمى همراهش را بدرقه كند، اين دستور پيامبر ماست. در دنباله همين مطلب آمده است كه آن ذمى به همين جهت اسلام آورد.

٩٣- باب استحباب نامه نوشتن در سفر و وجوب پاسخ دادن به نامه ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : پاسخ دادن به نامه مانند جواب دادن به سلام واجب است.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : پيوند بين دوستان، در حضر به ديدن يك ديگر رفتن و در سفر نامه نوشتن به يك ديگر است.

٣- در كتاب الاخوان از امام صادق (ع) نقل شده است : پيوند بين دوستان، به ديدن يك ديگر رفتن، و در سفر، نامه نوشتن است.

٩٤- باب استحباب شروع نامه با بسم اللّه و نوشتن آن به بهترين خط ١- امام صادق (ع) فرمود : در نوشتن [نامه] «بسم اللّه الرحمن الرحيم» را فراموش مكن اگر چه بعد از آن شعر باشد.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود :

«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» را (در اوّل نامه) با نيكوترين خط بنويس، و حرف «ب» را كشيده ننويس مگر زمانى كه «سين» را با دندانه نوشته باشى.

٣- علىّ بن موسى الرّضا (ع) از پدرانش در حديثى نقل فرموده است كه از امير المؤمنين (ع) سؤال شد چرا تبع، تبع ناميده شده؟ امام فرمود : او جوانى كاتب بود كه براى ملك قبل از خود نامه مى‏نوشت، و در اوّل نامه‏ها مى‏نوشت به نام خدايى كه رعد و باد را آفريد، ملك به او گفت : در آغاز نامه بنويس بنام فرشته رعد، جوان گفت جز به نام خداى خويش آغاز نمى‏كنم، سپس فرمانهاى تو را مى‏نويسم، خدا بدين جهت از او سپاسگزارى كرد و حكومت آن سرزمين را به او داد، و مردم از او اطاعت كردند، بدين سبب تبّع ناميده شد.

٩٥- باب چگونگى نوشتن عنوان نامه ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : [در مكاتبات] بعد از

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‏

بلافاصله ننويس «براى فلانى» ولى اشكال ندارد كه بر پشت پاكت بنويسى «براى فلانى».

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : داخل نامه ننويس : «براى ابى فلان» بلكه بنويس «به سوى ابى فلان» و بر پشت نامه بنويس «براى فلان».

٩٦- باب استحباب آغاز نامه به نام كسى كه نامه برايش فرستاده مى‏شود ١- امام صادق (ع) فرمود : اشكال ندارد كه شخص نام دوستش را در آغاز نامه قبل از اسم خود بنويسد.

٢- سماعه گويد : از امام صادق (ع) در باره كسى كه نام شخص را در آغاز نامه بنويسد پرسيدم، فرمود : اشكال ندارد، اين فضيلتى است كه شخص به وسيله آن به دوستش احترام مى‏گذارد.

٩٧- باب استحباب نوشتن «ان شاء اللّه» در نامه هر جا كه مناسب باشد ١- مرازم بن حكيم گويد : امام صادق (ع) دستور داد براى كارى نامه بنويسند، نامه را نوشتند و به نظر آن حضرت رساندند و در آن كلمه «ان شاء اللّه» نبود، امام فرمود : چگونه اميد داريد اين نامه به نتيجه برسددر صورتى كه «ان شاء اللّه» در آن نيست؟ دقّت كنيد هر جا لازم است بنويسيد.

٩٨- باب استحباب خشك كردن خطهاى نامه‏ ١- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد : ابو الحسن علىّ بن موسى الرضا (ع) روى نامه [ براى خشك شدن] خاك مى‏پاشيد، و مى‏فرمود : اشكال ندارد.

٢- علىّ بن عطيّه [از اصحاب امام موسى كاظم (ع)] گويد : نامه‏هايى را از امام كاظم (ع) ديده است كه خاك بر آن پاشيده بوده است.

٣- احمد بن محمّد بن ابى نصر گويد : امام رضا (ع) روى نامه خاك مى‏پاشيد.

٤- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود :

براى حاجات خود صبح زود از خانه بيرون رويد تا آن حاجتها انجام شود، و روى نامه خاك بپاشيد [براى خشك شدن نامه و مخدوش نشدن خطوط آن] كه در برآوردن حاجت مؤثر است، و خير را در نزد خوشرويان جستجو كنيد.

٩٩- باب عدم جواز سوزاندن كاغذهايى كه در آن آيات قرآن يا نام خدا باشد ١- عبد الملك بن عتبه گويد : از ابو الحسن اوّل امام موسى كاظم (ع) در باره‏

كاغذهايى كه جمع مى‏شود و در آن نام خدا هست پرسيدم كه آيا مى‏شود آنها را سوزاند؟

امام فرمود : نه، اوّل آنها را با آب بشوييد سپس بسوزانيد.

٢- عبد اللّه بن سنان گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : كاغذها را نسوزانيد بلكه خطوط آنها را محو و سپس پاره كنيد.

٣- زراره گويد : از امام صادق (ع) در باره نامى از نامهاى خدا كه به وسيله آب دهان محو شود سؤال شد، امام فرمود : با پاكترين چيزى كه به آن دسترسى داريد از بين ببريد.

٤- محمّد بن اسحاق بن عمّار گويد : از ابو الحسن، موسى بن جعفر (ع) در باره نامه‏هايى كه در آن نام خداى عزّ و جلّ نوشته شده است سؤال شد، امام فرمود :

آنها را بشوييد.

٥- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : آيات قرآن و نام خدا را با پاكترين چيزى كه دسترسى داريد محو كنيد، (و نيز فرمود) پيامبر مسلمانان را از سوزاندن و از بين بردن آنها با لگدمال كردن يا قلم كشيدن روى آنها نهى فرموده است.

٦- جعفر بن محمد (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) [مسلمانان را] از محو كردن يا نوشتن آيات قرآن با آب دهان نهى فرموده است.

٧- حسن بن علىّ وشّاء گويد : عبّاس بن جعفر بن اشعث از من خواست كه از امام رضا (ع) در باره سوختن نامه‏هايش بعد از اين كه آنها را مى‏خواند از ترس اين كه به دست ديگران نيفتد سؤال كنم، وشّاء گويد : قبل از اين كه بپرسم حضرت نامه‏اى به من نوشت و فرمود : به دوست خود بگو : من وقتى كه نامه‏هايش را مى‏خوانم آنها را مى‏سوزانم. (شيخ حرّ عاملى فرمايد : اين حمل بر جواز يا

ضرورت است، يا به نامه‏هائى مربوط مى‏شود كه [آيات] قرآن يا نام خدا در آن نيست) ٨- علىّ بن جعفر گويد : از برادرم امام موسى كاظم (ع) در باره سوزاندن كاغذى كه در آن چيزى نوشته باشد سؤال كردم، امام فرمود : اگر بترسى كه در آن چيزى باشد [و به دست دشمن بيفتد] سوزاندنش اشكال ندارد.

١٠٠- استحباب تقسيم وقت بين دوستان به طور مساوى ‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : رسول خدا (ص) وقتش را بين دوستانش تقسيم مى‏كرد، و به اين و آن به يك چشم نگاه مى‏كرد، و نيز فرمود : پيامبر (ص) هرگز پاهايش را در مقابل يارانش دراز نمى‏كرد، و وقتى مصافحه مى‏نمود دستش را از دست طرف نمى‏كشيد تا او دست پيامبر را رها نمايد، چون اصحاب اين مطلب را دانستند وقتى كه به آن حضرت دست مى‏دادند آنها دستشان را مى‏كشيدند.

٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : از زمانى كه خدا پيامبر (ص) را مبعوث كرد تا آخر عمر در حال تكيه كردن غذا نخورد، و هرگز پيش همنشين خويش پا روى پا نمى‏انداخت، و در موقع مصافحه هرگز دستش را پس نمى‏كشيد تا طرف دستش را پس بكشد، و هيچ وقت سائل را رد نمى‏كرد اگر چيزى داشت به او مى‏داد و اگر نمى‏داشت مى‏فرمود : خدا مى‏دهد.

٣- امام باقر (ع) فرمود : وقتى كه شخص با دوستش مصافحه مى‏كند آن كه دست دادن را ادامه مى‏دهد اجرش بيشتر است و گناهان آنها آمرزيده مى‏شود تا حدّى كه هيچ گناهى باقى نمى‏ماند.

٤- امام صادق (ع) فرمود : هرگز رسول خدا با كسى مصافحه نكرد كه دستش را از دست آن شخص بكشد تا اين كه شخص دستش را از دست پيامبر (ص) مى‏كشيد.

١٠١- باب استحباب سؤال كردن از نام و نام خانوادگى و نسب و حال دوست و همنشين‏

١- علىّ بن الحسين (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) روزى به دوستانش فرمود : مى‏دانيد ناتوانى چيست؟ گفتند : خدا و رسولش داناترند، فرمود :

سه چيز نشانه ناتوانى است : اوّل اين كه كسى دوستش را دعوت كند، غذايى تهيّه نمايد امّا آن دوست خلف وعده كند و نيايد، دوّم اين كه : يكى دوست يا همنشين كسى باشد و علاقمند باشد بداند او كيست و از كجاست، امّا از وى جدا شود و سؤال نكند، سوّم : در باره زنهاست كه كسى به زن خود نزديك شود و از وى لذت برد امّا زن بهره‏اش را از همسرش نبرد. عبد الله پسر عمر و عاص عرض كرد : چه بايد كرد؟ فرمود : يك ديگر را تحريك نمايند تا هر دو لذّت ببرند.

٢- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : ناتوانترين افراد كسى است كه شخصى را ملاقات كند و از رفتار او خوشش آيد امّا از نام و نسب و محلّ زندگى او نپرسد.

٣- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : اگر كسى از شما برادر

مسلمانش را دوست دارد از نام او و نام پدر و نام قبيله و خاندانش سؤال كند، اين از حقوق واجب و صدق و صفاى در دوستى است، و الّا شناختى نادرست مى‏باشد.

٤- امام جعفر صادق (ع) از پدرش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : سه چيز جور و ستم است : ١- شخصى با كسى معاشرت كند و از نام و نام خانوادگى او نپرسد. ٢- كسى او را براى صرف غذا دعوت كند و او نپذيرد يا دعوت را بپذيرد ولى غذا نخورد ٣- قبل از اين كه با همسرش شوخى و بازى كند جماع نمايد.

١٠٢- باب كراهت از بين رفتن شرم و حيا بين دوستان‏

١- امام جعفر صادق (ع) فرمود : به برادر مسلمانت كاملا اطمينان مكن، زيرا به زمين خوردن در اثر اطمينان و انس زياد جبران پذير نيست.

٢- سماعه گويد : از ابو الحسن امام موسى (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : از بين تو و برادر مسلمانت احترام برداشته نشود، احترام يك ديگر را نگه داريد زيرا رعايت نكردن احترام حيا را از بين مى‏برد.

٣- امام جعفر صادق (ع) فرمود : دوستى داراى شرايطى است هر كس آن شرايط را رعايت نكند او را دوست كامل به حساب نياورد، و هر كس هيچ كدام از آن شرايط را ندارد دوستش مخوان. (آن شرايط عبارتند از) ١- نهان و آشكارش يكى باشد. ٢- خوبى تو را خوبى خود و بدى تو را بدى خود بداند. ٣- دارايى و پست و مقام او را نسبت به تو دگرگون نسازد. ٤- هر چه در توان و قدرت اوست از تو

باز ندارد. ٥- در گرفتاريها تو را رها نكند.

٤- امام صادق (ع) به بعضى از يارانش فرمود : به دوست خود اطمينان كامل نداشته باشيد زيرا به زمين خوردن از راه اطمينان و زياد انس گرفتن جبران پذير نيست.

٥- و نيز امام صادق (ع) به بعضى از دوستانش فرمود : هر كس سه مرتبه از تو خشمگين شود و در باره تو بدى نگويد او را براى خود دوست انتخاب كن.

٦- امام صادق (ع) فرمود : دوستت را از راز خود آگاه مكن مگر تا حدّى كه اگر دشمن تو بر آن راز آگاه شود نتواند به تو زيان رساند، چون ممكن است دوست روزى دشمن گردد.

٧- علىّ بن موسى الرضا (ع) از پدرانش از امير المؤمنين (ع) نقل فرموده است : با دوست خويش در دوستى زياده روى مكن، زيرا شايد روزى دشمن تو شود و با دشمنت در دشمنى ميانه روى كن چون ممكن است روزى دوست تو گردد.

٨- طبرسى در تفسير مجمع البيان در باره قول خداى متعال : «در محفلتان ناپسند وارد مى‏شويد» فرموده است : در آن وجوهى است، يكى اين است كه اعراب وقتى دور هم مى‏نشستند بدون اين كه از يك ديگر شرم كنند از خود باد خارج مى‏كردند.

١٠٣- باب انتخاب دوستانى كه نمازشان را بموقع مى‏خوانند و نسبت به دوستان نيكى مى‏كنند

  ١- امام صادق (ع) فرمود : دوستانتان را به دو خصلت آزمايش كنيد، اگر داراى آن دو خصلت نباشند از آنها دورى گزينيد، دورى گزينيد، دورى گزينيد، آن دو خصلت عبارتند از : خواندن نماز در وقتش، و نيكى به دوستان در سختى و رفاه.

١٠٤- باب استحباب خوشخويى با مردم‏

  ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : باايمانترين مردم خوشخوترين آنهاست.

٢- امام صادق (ع) فرمود : چهار چيز در هر كس باشد ايمانش كامل است و اگر از سر تا پا گناه باشد آسيبى به او نرساند، آنها عبارتند از : راستگويى، اداى امانت، شرم، و خوشخويى.

٣- امام صادق از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : براى شخص خوشخو اجرى مانند اجر روزه‏دار شب زنده‏دار است.

٤- امام صادق (ع) فرمود : خوشخويى به صاحبش اجر روزه‏دار شب زنده‏دار را مى‏رساند.

٥- از امام صادق (ع) نقل شده است : نيكى و خوشخويى باعث آبادى‏

خانه‏ها و زيادى عمر مى‏شود. ٦- امام صادق (ع) فرمود : خوشخويى گناهان را ذوب مى‏كند همچنان كه آفتاب يخ را آب مى‏كند.

٧- امام صادق (ع) فرمود : تا مى‏توانى با كسانى معاشرت كن كه نفع تو به آنها برسد، زيرا گاهى بنده در عبادت كوتاهى مى‏كند ولى اخلاقش نيكوست و خدا به سبب حسن خلقش او را به درجه روزه‏دار شب زنده‏دار مى‏رساند.

٨- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : بيشترين چيزى كه امّت مرا وارد بهشت مى‏كند تقواى الهى و خوشخويى است.

٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : عاقلترين مردم خوشخوترين آنهاست.

١٠- عنبسه عابد گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : مؤمن بعد از انجام واجبات پيش خداى عزّ و جلّ چيزى محبوبتر از اين ندارد كه مردم را از لحاظ خلقش در وسعت گذارد.

١١- بحر (بن كثير) سقّاء گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : اى بحر سقّاء خوش خلقى مايه آسانى امور است. سپس حضرت حديثى نقل فرمود كه : پيامبر (ص) خوش خلق بود. ١٢- امام صادق (ع) فرمود : خداى تبارك و تعالى به بعضى از پيامبرانش وحى فرمود : خوى نيكو خطاها را از بين مى‏برد همان طور كه آفتاب يخ را ذوب مى‏كند.

١٣- علىّ بن الحسين (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : در روز قيامت چيزى بهتر از خوشخويى در ميزان اعمال انسان گذاشته نمى‏شود.

١٤- امام صادق (ع) فرمود : خلق و خوى بخششى است كه خدا به مخلوقش عطا مى‏كند، برخى از آن فطرى و برخى مربوط به نيّت وارده مى‏باشد [شخص از

راه اراده و قصد مى‏تواند آن را به دست آورد ،] عرض كردم : كدام بهتر است؟

فرمود : آنچه فطرى است انسان بر آن سرشته شده و جز آن نمى‏تواند انجام دهد و آنچه مربوط به نيّت و اراده مى‏باشد بايد براى تحقّق آن صبر و سختى را تحمّل كند، پس اين بهتر است. ١٥- امام صادق (ع) فرمود : خداى تبارك و تعالى مانند ثواب كسى را كه صبح و شام در راه خدا جهاد كند به بنده خوش خلق مى‏بخشد.

١٦- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) فرمود : جبرئيل از جانب پروردگار عالم بر من نازل شد و گفت : اى محمّد بر تو باد به خوشخويى، چون باعث خير دنيا و آخرت مى‏شود، آگاه باشيد شبيه‏ترين شما به من خوشخوترين شماست.

١٧- امام رضا (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : بر شما باد به خوشخويى، زيرا خوشخو ناگزير جايش در بهشت است، و بپرهيزيد از بد خويى چون بدخو ناگزير در آتش است.

١٨- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : خوى بد عمل را فاسد مى‏كند همچنان كه سركه عسل را فاسد مى‏نمايد.

١٩- امام رضا (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است : بنده به واسطه خوشخويى پاداش روزه‏دار شب زنده‏دار را دريافت مى‏كند.

٢٠- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : در ميزان اعمال هيچ چيز سنگين‏تر از خوشخويى نيست.

٢١- امام رضا (ع) از حضرت علىّ (ع) نقل فرموده است : كاملترين شما از حيث ايمان خوشخوترين شماست.

٢٢- حضرت رضا (ع) از علىّ بن ابى طالب نقل فرموده است : خوشخويى بهترين همنشين است.

٢٣- حضرت رضا (ع) از حضرت على (ع) نقل فرموده است : از رسول خدا (ص) سؤال شد : بهترين وسيله براى ورود به بهشت چيست؟ فرمود :

پرهيزگارى و خوشخويى.

٢٤- امام رضا (ع) از رسول خدا (ص) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود :

در روز قيامت نزديكترين شما به من خوشخوترين و مهربانترين شما نسبت به خانواده‏اش مى‏باشد.

٢٥- نيز آن حضرت از پيامبر (ص) نقل فرموده است : بهترين مردم از لحاظ ايمان خوشخوترين آنها، و مهربانترين‏شان به خانواده خويش مى‏باشد، و من مهربانترين شما به خانواده‏ام هستم.

٢٦- امام حسن (ع) فرمود : بهترين خوبيها خوى نيكو است.

٢٧- پيامبر (ص) فرمود : خوشخويى نصف دين است.

٢٨- زياد بن علاقه بن شريك گويد : از رسول خدا (ص) سؤال شد : بهترين چيزى كه به مسلمان عطا شده چيست؟ فرمود : خوش خلقى. ٢٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : خدا اسلام را به عنوان دين شما پسنديد، شما با سخاوت و خوشخويى آن را زينت بخشيد.

٣٠- امّ سلمه به پيامبر (ص) عرض كرد : پدر و مادرم فداى تو، اگر زنى دو

شوهر داشته باشد كه هر دو اهل بهشت باشند، زن در بهشت به كدام يك تعلق خواهد داشت؟ پيامبر فرمود : آن را كه خوشخوتر و براى خانواده‏اش بهتر است انتخاب كند، اى امّ سلمه خوشخويى باعث خير دنيا و آخرت است.

٣١- موسى بن ابراهيم گويد : از ابو الحسن اول [امام موسى كاظم (ع)] شنيدم كه مى‏فرمود : خدا بنده‏اش را به بهترين صورت و بهترين خلق و خوى آفريده است و حيا مى‏كند از اين كه گوشت او را در روز قيامت طعمه آتش قرار دهد. ٣٢- علىّ بن ميمون صائغ گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : هر كس مى‏خواهد رحمت خدا شامل حال او شود و او را در بهشت ساكن گرداند بايد خلقش را نيكو، و عدالت را رعايت كند، و به يتيم رحم، و به ضعيف كمك، و به بندگان خدا تواضع نمايد.

٣٣- در كتاب معانى الاخبار نقل شده كه : لقمان به پسرش گفت : پسر عزيزم با صد نفر دوست باش و با يك نفر دشمن مباش، پسرم هر چه هست خلاق و خلق توست، خلاق تو همان دينت و خلق تو همان خوى و نحوه برخورد تو با مردم است، مردم را با خود دشمن نكن، و اخلاق پسنديده را بياموز، پسرم بنده نيكان باش و فرزند بدان مباش، پسرم امانت را به صاحبانش برگردان تا دنيا و آخرت تو سالم باشد، امين باش تا بى‏نياز گردى.

٣٤- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : كاملترين مؤمنين از لحاظ ايمان خوشخوترين آنهاست.

٣٥- پيامبر (ص) فرمود : كاملترين مؤمنين از جهت ايمان خوشخوترين‏

آنهاست، و بهترين شما كسى است كه با همسرش بهترين رفتار را داشته باشد.

٣٦- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : در روز قيامت اوّلين چيزى كه در ميزان اعمال بنده گذاشته مى‏شود حسن خلق است.

١٠٥- باب استحباب انس و الفت با مردم‏

١- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است برترين شما خوشخوترين و بخشنده‏ترين شماست و آنان كه با مردم انس مى‏گيرند، و ديگران با آنان مأنوس مى‏شوند و با مردم رفت و آمد دارند (كنايه از مردم دارى و خوشرويى با مردم است).

٢- امام صادق (ع) فرمود : مؤمن انس پذير است. كسى كه با ديگران انس نگيرد، و ديگران با او مأنوس نشوند خيرى ندارد.

٣- على (ع) فرمود : دلهاى مردم رمنده است هر كه به آنها محبّت كند، به او رو آورند.

١٠٦- باب استحباب خوشرفتارى با مردم‏

  ١- امام صادق (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است آيا خبر ندهم شما را از كسى كه فردا (روز قيامت) آتش دوزخ بر او حرام مى‏شود؟ گفتند چرا يا

رسول الله، فرمود : كسى كه خوشخو و خوشرفتار باشد.

٢- ابو البخترى در حديث مرفوعه‏اى گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود : مؤمنان خوشرفتار، و نرمخويند. همچون شتر رام، اگر مهار شود فرمان بردار است، و اگر بر روى سنگ خوابانده شود مى‏خوابد.

٣- امام صادق (ع) فرمود : از نشانه‏هاى ايمان آگاهى در دين است، و از علايم آگاهى در دين بردبارى، و از نشانه‏هاى بردبارى مدارا نمودن با مردم است، و از نشانه‏هاى مردم داراى نرمخويى، و از نشانه‏هاى نرمخويى آسان‏گيرى و ملايمت است.

٤- امام رضا (ع) از پدرانش نقل مى‏كند، كه على (ع) فرمود كه پيغمبر (ص) فرموده است : مؤمن نرمخو، خوشرفتار، با سخاوت، و خوش اخلاق است. و كافر خشن، تندخو، بد اخلاق و متكبّر است.

١٠٧- باب استحباب خوشرويى و خوش برخوردى

‏ ١- امام صادق (ع) فرمود : نيكى به ديگران، و خوشرويى محبت مى‏آورد و آدمى را به بهشت داخل مى‏كند بخل و ترشرويى انسان را از خدا دور وارد دوزخ مى‏نمايد.

٢- امام باقر (ع) فرمود : شخصى نزد پيغمبر (ص) آمد و عرض كرد يا رسول الله مرا سفارشى فرماييد. از جمله سفارشات حضرت به آن شخص اين بود :

برادرت را با چهره باز ديدار و ملاقات كن.

٣- يكى از ياران امام صادق (ع) نقل مى‏كند كه به آن حضرت عرض كردم :

ميزان و معيار خوش اخلاقى چيست؟ فرمود : اين كه فروتنى نشان دهى، خوش سخن باشى، و با برادرت با چهره باز برخورد كنى.

٤- حسن بن حسين گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود :

پيغمبر (ص) خطاب به فرزندان عبد المطلب فرمود : اى فرزندان عبد المطلب، شما هرگز نمى‏توانيد يا اموالتان در زندگى مردم گشايشى حاصل كنيد. پس با چهره باز و خوشرويى با آنها برخورد كنيد (حديث ٥ مانند حديث ٤ است).

٥- امام صادق (ع) فرمود : سه چيز است كه اگر كسى براى خدا يكى از آنها را انجام دهد خداوند بهشت را بر او واجب گرداند :

١- انفاق در حال فقر و تنگدستى، ٢- خوشرويى با همه مردم، ٣- رعايت انصاف نسبت به ديگران.

٦- موسى بن جعفر (ع) فرمود : كه پيغمبر (ص) فرموده است : خوشرويى كينه را از بين مى‏برد.

٧- امام جواد (ع) از پدرانش نقل مى‏كند : كه حضرت على (ع) فرمود : شما كه نمى‏توانيد با مالتان به مردم كمك كنيد پس با چهره باز و ديدار خوش آنان را خشنود سازيد، زيرا از پيغمبر (ص) شنيدم كه مى‏فرمود : شما كه هرگز نمى‏توانيد در زندگى مردم با اموالتان گشايشى حاصل كنيد، پس با اخلاقتان آنان را خوشنود سازيد.

١٠٨- باب وجوب راستگويى‏

١- امام صادق (ع) فرمود : مردم را به نيكى دعوت كنيد به غير زبانتان (يعنى با عمل و كردارتان) تا اين كه آنان كوشش در عبادت، و راستگويى و پرهيزكارى را از شما ببينند.

٢- امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است.

٣- ابو بصير گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مى‏فرمود : بنده خدا راست مى‏گويد تا اين كه نزد خداوند جزء راستگويان محسوب گردد، و دروغ مى‏گويد تا اين كه نزد خدا از دروغگويان نوشته شود، پس هر گاه راست گويد خداى عزّ و جلّ فرمايد : اين بنده راست گفت و نيكوكار است، و هنگامى كه دروغ بگويد خداوند مى‏فرمايد : اين بنده دروغ گفت، و بدكار است.

٤- امام صادق (ع) فرمود : هر كه زبانش راست باشد عملش پاك است، و هر كه نيّتش خوب باشد روزى‏اش زياد شود، و هر كه به خانواده‏اش نيكى كند عمرش طولانى گردد.

٥- عمرو بن ابى مقدام گويد : نخستين بار كه خدمت امام باقر (ع) رسيدم آن حضرت فرمود : پيش از سخن گفتن راستگويى بياموزيد.

٦- امام صادق (ع) فرمود : اى فضيل نخستين كسى كه راستگو را تصديق‏

مى‏كند خداى عزّ و جلّ است، كه مى‏داند او راستگو است. و خود شخص نيز خويشتن را تصديق مى‏كند، زيرا مى‏داند كه صادق است. ٧- ربيع بن سعد گويد : كه امام باقر (ع) به من فرمود : اى ربيع شخص راست مى‏گويد، تا آن جا كه خداوند او را صدّيق (بسيار راستگو) مى‏نويسد ٨- پيغمبر (ص) فرمود : فرداى قيامت آن كه از همه شما به من نزديكتر، و شفاعتش بر من واجبتر است، كسى است كه در سخنانش راستگوتر و در ردّ امانت درستكارتر و خوش اخلاق‏تر، و به مردم نزديكتر باشد.

٩- در حديث مرفوعه‏اى امام صادق (ع) : از پيغمبر (ص) روايت كرده كه فرمود : اى على تو را به چند خصلت سفارش مى‏كنم، خداوندا على را در داشتن اين خصال يارى ده، نخستين آنها راستگويى است، هرگز از دهانت دروغى خارج نشود.