شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

راه توبه

مردی خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و گفت: ای پیامبر خدا! من در زندگی، بسیار گناه کرده ام و اکنون پشیمانم و می خواهم توبه کنم. راهی به من نشان ده که خداوند زود از گناهان من درگذرد. حضرت فرمود: «از پدر و مادرت کدام یک زنده اند؟» مرد گفت: پدرم. حضرت فرمود: «برو و به پدرت خدمت کن.» وقتی آن جوان حرکت کرد و رفت، پیامبر خدا فرمود: «اگر این مرد مادر داشت و به مادرش خدمت می کرد،

_______

۱- [۱] نک: داستان های بحارالانوار، ج ۲، صص ۳۲ و۳۳.

۲- [۲] سیدحسین شیخ الاسلامی، وظایف ما، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵، چ ۶، ص ۲۴۱.

گناهانش زودتر بخشیده و گذشته اش جبران می شد».(۱)

مشق شب

عطار نیشابوری می نویسد:

دانشمندی در راه به کودکی برخورد که به شدت گریه می کرد. دلیل گریه اش را پرسید. کودک گفت: آموزگار به من مشق شب گفته و تکلیف برایم معیّن کرده است، ولی من به دلیل بازی گوشی، موفق به انجام آن نشده ام. اکنون می خواهم به مکتب بروم، ولی نمی دانم چگونه با او روبه رو شوم. دانشمند با شنیدن این حرف دگرگون شد و با خود گفت: خدایا! این کودک، تکلیف یک شب خود را انجام نداده است و این گونه بی تابی می کند. وای بر من! حال من چگونه خواهد بود که تمام عمر را به بازی گوشی گذرانده ام و تکالیفم را انجام نداده ام و در قیامت، با تو چگونه روبه رو خواهم شد؟ پس از این ماجرا، دانشمند عمرش را به گریه و زاری و محاسبه نفس گذراند.(۲)

یوسف و زلیخا

از ابن عباس روایت شده است زلیخا به حضرت یوسفعليه‌السلام گفت: ای یوسف! چه موی زیبایی داری! حضرت یوسفعليه‌السلام گفت: «اول چیزی که در خاک از بدن آدمی جدا می گردد و به خاک می ریزد، همین موست.» زلیخا گفت: ای یوسف! دستی بر دل غمناک من نه و این خسته عشق را مرهمی گذار! یوسفعليه‌السلام گفت: «من به آقا و مولای خود خیانت نمی کنم و حرمتش را زیر پا نمی گذارم».(۳)

_______

۱- [۱] نک: کاظم سعیدپور، داستان های موضوعی، نشر جمال، ۱۳۸۵، چ ۲، ص ۶۸ ؛ به نقل از: کشکول ممتاز، ص۱۸۶.

۲- [۲] همان، ص۲۴۳، به نقل از: مبانی اخلاق و تربیت اسلامی، ص۱۹۳.

۳- [۳] رشیدالدین میبدی، برگزیده کشف الاسرار و عده الابرار، منوچهر دانش پژوه، نشر فروزان، ص۱۱۲.

پس نوشت

انسان آن گاه به کمال انسانی خویش دست می یابد که استعدادهای درونی خویش را به فعلیت درآورد؛ همچنان که رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می فرماید: «اِعمَلُوا فَکُلُّ مُیَسَّرٌ لِما خُلِقَ لَهُ؛ کار کنید که هر کس برای کاری که آفریده شده مهیاتر است و آن را آسان تر انجام می دهد.»(۱) پیروی بی قید و شرط از خواسته های غریزی، مستلزم سرکوب کردن خواسته های انسانی است. کسی که مایل است به مراتب کمال انسان حقیقی برسد باید در برابر هوای نفس و خواسته های نفسانی، سرسختانه مقاومت کند تا بتواند خویشتن را از پستی و سقوط حتمی دور دارد. حضرت علیصلى‌الله‌عليه‌وآله می فرماید:

اَلنَّفْسُ مَحْبوُلَهٌ عَلی اُسوءِ الاَْدَبِ وَ الْعَبْدُ مَأْموُرٌ بِمُلازِمَهِ حُسْنِ الاَْدَبِ وَ النَّفْسُ تَجْری بِطَبْعِها فِی مَیَدانِ الْمُخالَفَهِ وَ الْعَبْدُ یَجْهَدُ بِرَدِّها عَنْ سُوءِ الْمُطالَبَهِ فَمَتی اَطْلَقَ عِنانَها فَهُوَ شَریکٌ فی فَسادِها وَ مَنْ اَعانَ نَفْسَهُ فِی هَوی نَفْسِه فَقَدْ اَشْرَکَ نَفْسَهُ فِی قَتْلِ نَفْسِهِ.(۲)

نفس آدمی به طور طبیعی، مایل به لجام گسیختگی و اخلاق های ناپسند است و بنده مطیع حق، موظّف است خویشتن را به صفات پسندیده آراسته سازد. نفس آدمی، به دلیل سرشت سرکش خود، در میدان مخالفت با فضیلت و مصلحت می تازد و بنده درست کار الهی می کوشد تا مسیر او را از آرزوهای ناروا بگرداند. کسی که عنان نفس سرکش خود را رها کند و آن را در برآوردن خواسته های نادرستش آزاد بگذارد، به تباهی و فساد نفس خویش کمک کرده و کسی که نفس سرکش خود را در خواسته های نابه جایش یاری کند خویشتن را شریک کشتن انسانیت خود ساخته است.

_______

۱- [۱] سفینه البحار، ص ۷۳۲.

۲- [۲] مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۷۰.

حضرت امام صادقعليه‌السلام نیز در مبارزه با نفس و دوری از گناه می فرماید:

اِقْصِرْ نَفْسَکَ عَمّا یَضُرُّها مِنْ قَبْلِ اَنْ تُفارِقَکَ واسِعَ فِی فَکاکِها کَما تَسْعی فِی طَلَبَ مَعیشَتِکَ فَاِنَّ نَفْسَکَ رَهینٌ بِعَمَلِکَ.(۱)

نفس خود را از خواسته های زیان بارش بازدار پیش از آنکه مرگت فرا رسد و جان از تنت جدا گردد و در راه آزادی نفس خویش بکوش، همان گونه که در طلب معاش خود تلاش می کنی که نفس تو در گرو اعمال تو خواهد بود.

یکی از امتیازهای انسان، پیروی از عقل و مصلحت دادن، پاسخ مثبت به خواهش های سودمند خود و پشت پازدن به خواهش های ناپسندش است. در مکتب آسمانی اسلام، پی ریزی شخصیت انسانی، از قدرت خویشتن داری و چیرگی بر خواسته های غریزی آغاز می شود. افراد زبون که بنده فرمانبردار شهوت های خویش هستند و نفسشان همواره به سرکشی و گناه مشغول است، هرگز نمی توانند به صفات عالی انسانی دست یابند. رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می فرماید:

اِنَّ الشَّدیدَ لَیْسَ مَنْ غَلَبَ النّاسَ وَلکِنّ الشَّدیدَ مَنْ غَلَبَ عَلی نَفْسِهِ.(۲)

نیرومند آن کسی نیست که بر مردم پیروز شود، بلکه قدرتمند کسی است که بر نفس خویشتن چیره گردد.از نظر پیشوایان گرامی اسلام، چیرگی بر خواهش های ناروای نفس و دوری از گناه، نه تنها نشانه اراده استوار و قدرت آدمی است، بلکه مایه عزت و سرافرازی اوست. کسی که بر خواسته های نفسانی خود چیره و بر آنها حاکم می شود، عنان نفس سرکش خود را به عقل می سپارد و خواهش های وی را محدود می کند، دارای عالی ترین سرمایه

_______

۱- [۱] مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۳۱۰.

۲- [۲] مجموعه ورام، ج ۲، ص۱۰.

روحانی و شخصیت معنوی است. چنین کسی پیرامون گناه و ناپاکی نمی گردد و مرتکب جرم و جنایت نمی شود. امیرالمؤمنین علیعليه‌السلام در این باره می فرماید: «مَنْ قَدَّمَ عَقْلَهُ عَلی هواهُ حَسُنَتْ مَساعیه؛ کسی که عقل خود را بر هوای نفسش مقدم بدارد، اعمال وکوشش های او همواره نیکو و پسندیده است.»(۱) در مقابل، کسی که در راه ارضای غرایز خود، به ندای عقل و مصلحت توجه نکند و نفس سرکش خویش را در خواسته های ناروایش آزاد بگذارد، همواره در معرض انحراف و سقوط است. او بنده شهوت و لذت های پست است و از آزادگی که نشانه شرف انسانی و مایه سعادت و خوشبختی اوست بی بهره است. امام علیعليه‌السلام در سخنی فرمود: «مَنْ اَهْمَلَ نَفْسَهُ فِی لَذّاتِها شَقِیَ وَ بَعُدَ؛ کسی که نفس خویش را در لذت هایش رها سازد، بدبخت و دور افتاده از فیض الهی خواهد بود.»(۲) پیروی از خواسته های نفسانی، زمینه بسیار مناسبی است برای وسوسه گناه و اعمال ضدانسانی است؛ انسان های الهی برای زندگی پاک و منزه و در امان داشتن خویشتن از اندیشه گناه، برای جهاد با نفس تصمیم قاطع می گیرند و با کمک باری تعالی، غرایز سرکش را مهار می کنند و خواسته های حیوانی را تسلیم خود می سازند. بنابراین، چیرگی بر هوای نفس واپس زدن خواسته های ناروا و هدایت کردن نیروی غرایز به راه انسانیت، از راه های دست یافتن به مکارم اخلاق و ارزش های انسانی است.(۳) امید است که در پرتو مبارزه با نفس، به فضیلت های اخلاقی، آراسته گردیم و با پیروی از پیشوایان معصوم، در راه روشن و هموار بندگی خدای متعال قدم نهیم. این همه در پرتو الطاف و عنایات الهی امکان پذیر خواهد بود:

من به سر چشمه خورشید نه خودم بردم راه

ذره ای بودم و مهر تو مرا بالا برد

______

۱- [۱] غررالحکم و دررالکلم، ص ۶۴۵.

۲- [۲] همان، ص ۶۴۴.

۳- [۳] محمدتقی فلسفی، جوان از نظر عقل و احساس، ص ۲۱۸.

کتاب نامه

۱. آمدی، عبدالواحدین محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه: هاشم رسولی محلاتی، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۳۸۱.

۲. آیتی، عبدالمجید، ترجمه صحیفه سجادیه، تهران، سروش، ۱۳۷۲.

ص:۲۱۳

۳. ابن اثیر جزری، عزالدین، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.

۴. ، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، بی تا.

۵. ابن بابویه (صدوق)، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین، ترجمه ثواب الاعمال، ترجمه: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۶۶ ه_ ق.

۶. ، خصال، تهران، مکتبه صدوق، ۱۳۸۹ ه_ ق.

۷. ، امالی، تهران، مؤسسه البعث، ۱۴۱۷ ه_ ق.

۸. ، ثواب الاعمال، تهران، نشر صدوق، ۱۳۷۳.

۹. ، معانی الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱.

۱۰. ، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، بی تا.

۱۱. ، علل الشرایع، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶

۱۲. ابن شعبه حرّانی، ابومحمد الحسن بن علی بن الحسین، تحف العقول عن آل الرسولصلى‌الله‌عليه‌وآله ، قم، مکتبه بصیرتی، ۱۳۹۴ ه_ ق.

۱۳. ابن شهر آشوب، ابوجعفر محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ ه_ ق.

۱۴. ابن طاووس، اقبال الاعمال، تهران، دارالمکتبه الاسلامیه، چاپ دوم.

۱۵. ، مقاییس اللغه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۴ ه_ ق.

۱۶. ابن فارس، مقاییس اللغه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۴ ه_ ق.

۱۷. ابن کثیر، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالمعرفه، چاپ سوم.

۱۸. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، داراحیاء التراث العربی،

ص:۲۱۴

۱۳۷۴.

۱۹. اربلی، عیسی، کشف الغمه، تبریز، مکتبه بنی هاشمی، ۱۳۸۱ه_ ق.

۲۰. اسکندری، حسین، آیه های زندگی، تهران، سروش، ۱۳۸۱.

۲۱. المنذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، قاهره، ۱۳۷۳.

۲۲. انصاریان، حسین، توبه (آغوش رحمت)، دارالصادقین، چاپ اول، ۱۳۷۸.

۲۳. ، عرفان اسلامی، تهران، پیام آزادی، ۱۳۶۶.

۲۴. برقی، ابوجعفر، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، به اهتمام: جمال الدین حسینی محدث، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۰ ه_ ق.

۲۵. بروجردی، حسین، جامع الاحادیث الشیعه، قم، مدینه العلم، ۱۳۶۵.

۲۶. تاج لنگرودی، محمدمهدی، کشکول ممتاز، تهران، چاپ خانه ناصرخسرو، ۱۳۶۷.

۲۷. تویسرکانی، محمدنبی بن احمد، لئالی الاخبار، قم، مکتبه العلامه، ۱۳۷۳.

۲۸. جعفری، محمد حسین، توبه؛ زیباترین پوزش، قم، الهادی، چاپ دوم، ۱۳۷۳.

۲۹. جواد آملی، عبدالله، تسنیم، قم، نشر اسراء، چاپ اول، ۱۳۷۸.

۳۰. حر عاملی، محمد بن حسن، کلیات حدیث قدسی، تهران، دهقان، ۱۳۶۶.

۳۱. ، وسائل الشیعه، تهران، دارالمکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶.

۳۲. حسن زاده آملی، حسن، دیوان اشعار، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ اول، ۱۳۶۴.

۳۳. حسنی، سیدمجید، گناه و ناهنجاری (عوامل و زمینه های آن)، قم، دارالغدیر، چاپ اول، ۱۳۷۹.

۲۱۵

۳۴. حسینی، غلام علی، احلی من عسل، تهران، گلفام، ۱۳۶۸.

۳۵. خمینی، سید روح اللّه، آداب الصلاه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله، ۱۳۷۰.

۳۶. ، تحریر الوسیله، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۳.

۳۷. ، جهاد اکبر، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۱.

۳۸. ، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، بی تا.

۳۹. ، چهل حدیث، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوازدهم.

۴۰. دانش پژوه، روح اللّه، نور علی نور، مشهد، سنبله، ۱۳۸۲.

۴۱. درود آبادی، همدانی، حسین بن محمد تقی، شرح الاسماء الحسنی، قم، بیدار، ۱۳۷۹.

۴۲. دستغیب، عبدالحسین، ایمان، مشهد، نشر هجرت، ۱۳۶۲.

۴۳. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم، شریف الرضی، ۱۳۶۸.

۴۴. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات، تهران، چاپ و نشر بنیاد، ۱۳۶۶.

۴۵. رسولی محلاتی، سید هاشم، کیفر گناه، قم، بوستان کتاب، چاپ هیجدهم، ۱۳۸۲.

۴۶. زمانی، مصطفی، داستان ها و پندها، تهران، پیام عدالت، ۱۳۷۷.

۴۷. سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول.

۴۸. سبحانی نیا، محمد، توبه تولدی دوباره، قم، عصر جوان، ۱۳۸۴.

۴۹. سبزواری، اسماعیل بن محمد جعفر، جامع النورین، تهران، علمیه اسلامیه، ۱۳۶۳.

۵۰. سبزواری، هادی بن مهدی، شرح دعای مصباح، تهران، دانشگاه تهران،

۱۳۷۲.

۵۱. سعیدپور، کاظم، داستان های موضوعی، قم، جمال، ۱۳۸۳.

۵۲. سید بن طاووس، علی بن موسی، محاسبه النفس، تهران، مرتضوی، ۱۳۳۶۱.

۵۳. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار؛ تحقیق: حسن مصطفوی، تهران، مرکز نشر کتاب، ۱۳۸۲.

۵۴. شیخ الاسلامی، سید حسن، وظایف ها، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۷.

۵۵. شیرازی، رضا، قصه های عطار، تهران، نشر دانش آموز، ۱۳۷۷.

۵۶. شیر، عبداللّه، ترجمه اخلاق، مترجم: محمدرضا جباران، قم، روح، ۱۳۶۴.

۵۷. صدر، رضا، پیشوای شهیدان، قم، ۱۳۵۵.

۵۸. طاهر، عباس، گناه از نگاه قرآن، بازگردان: آژیر حمیدرضا، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۷.

۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دارالکتب الاسلامی، ۱۳۸۳.

۶۰. ، تفسیر المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، انتشارات محمدی، ۱۳۶۳.

۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۶۵.

۶۲. ، مکارم الاخلاق، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۶۱.

۶۳. طبسی، میر علی نقی، کشکول طبسی، مشهد، کتاب خانه طبسی حائری، ۱۳۶۶.

۶۴. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، نجف، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵.

ص:۲۱۷

۶۵. ، امالی، بیروت، دارالثقافه، ۱۴۱۴ه_ ق.

۶۶. ظهیری، علی اصغر، اخلاق اجتماعی جوانان، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی انصاری، چاپ دوم، ۱۳۸۰.

۶۷. غرویان، محسن، ترجمه صحیفه سجادیه، شاهرودی، قم، الهادی،

۶۸. فاطمی، سیداحمد، به سوی سعادت؛ تدوین: سید میراحمد فقیه، دارالهدی، چاپ اول، ۱۳۷۹.

۶۹. فاطمی، سید احمد، به سوی سعادت، تدوین: سید میر احمد فقیه نیریزی، دارالهدی، چاپ اول، ۱۳۷۹.

۷۰. فلسفی، محمدتقی، جوان از نظر عقل و احساس، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸.

۷۱. ، کودک از نظر وراثت و تربیت، تهران، هیئت نشر معارف اسلامی، ۱۳۵۳.

۷۲. فیض الاسلام، علی نقی، ترجمه صحیفه سجادیه، تهران، رودکی، ۱۳۷۷.

۷۳. فیض کاشانی، ملا محسن، محجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، بی جا، دفتر انتشارات.

۷۴. ، تفسیر صافی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.

۷۵. قرائتی، محسن، گناه شناسی، تدوین: محمد محمدی اشتهاردی، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۷۷.

۷۶. قمی، شیخ عباس، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، قم، مؤسسه انتشارات فراهانی، ۱۳۷۳.

۷۷. ، منتهی الآمال، قم، انتشارات هجرت، ۱۳۷۱.

۷۸. کاشانی، فتح بن شکراللّه، منهج الصادقین، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، علمیه اسلامیه، ۱۳۳۶۳.

ص:۲۱۸

۷۹. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ه_ ق.

۸۰. ، ترجمه اصول کافی، مترجم: جواد مصطفوی، تهران، بنیاد رسالت، ۱۳۶۴.

۸۱. لوبون، گوستاو، تمدن اسلام وغرب، ترجمه: محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، بی تا، ۱۳۳۴.

۸۲. ، حیوه القلوب، قم، سرور، ۱۳۷۵.

۸۳. ، مشکاه الانوار، تهران، میقات، ۱۳۷۱.

۸۴. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مکتبه الاسلامیه، ۱۳۹۷ه_ ق.

۸۵. محمد بن عبداللّه حکم، نهج الفصاحه، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان، بی تا.

۸۶. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمه: حمیدرضا شیخی، قم، بی نا، ۱۳۷۹.

۸۷. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، سازمان تبلیغات، ۱۳۷۴.

۸۸. ، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله، ۱۳۷۵.

۸۹. مطهری، مرتضی، داستان های معنوی، تألیف: لطیف راشدی، تهران، آفاق دانش، ۱۳۸۱.

۹۰. ، گفتارهای معنوی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۶۳.

۹۱. مظاهری، حسین، جهاد با نفس، قم، انجمن اسلامی معلمان قم، ۱۳۶۳.

۹۲. مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۷۹ه_ ق.

۹۳. مکارم شیرازی و همکاران، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۲.

ص:۲۱۹

۹۴. ملکی تبریزی، جواد بن شفیع، ترجمه المراقبات، قم، نشر اخلاق، ۱۳۷۵.

۹۵. ، رساله لقاء اللّه، تهران، فیض، ۱۳۶۸.

۹۶. موسوی خمینی، سید روح اللّه، اربعین، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۵.

۹۷. مهدوی کنی، محمدرضا، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۱.

۹۸. میبدی، احمد بن محمد، تقسیر کشف الاسرار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۱.

۹۹. ناصری، محمود، داستان های بحارالانوار، قم، دارالثقلین، ۱۳۷۷.

۱۰۰. نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعاده، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۸.

۱۰۱. ___ ، جامع السعادت، تحقیق: محمد کلانتر، نجف، منشورات جامعه النجف الدینیه.

۱۰۲. نراقی، مهدی بن ابوذر، علم اخلاق اسلامی، تهران، حکمت، ۱۳۶۳.

۱۰۳. نوری، حسین محمدتقی، دارالسلام، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷.

۱۰۴. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ ه_ ق.

۱۰۵. ورام، مسعود بن ابی فرانس بن حمدان، تنبیه الخواطر، بی جا، بی تا، بی تا.

۱۰۶. ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورام «آداب و اخلاق در اسلام»، ترجمه: محمدرضا عطائی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۵.

۱۰۷. هشام، ابومحمد عبدالملک، السیره النبویه، مصر، قاهره، ۱۳۵۵ ه_ ق.

۱۰۸. هندی، علاءالدین متقی بن حسام الدین، کنز العمال فی احادیث الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ ه_ ق.

۱۰۹. هویدی، محمد، تفسر معین، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ۱۳۸۰.

۹۴. ملکی تبریزی، جواد بن شفیع، ترجمه المراقبات، قم، نشر اخلاق، ۱۳۷۵.

۹۵. ، رساله لقاء اللّه، تهران، فیض، ۱۳۶۸.

۹۶. موسوی خمینی، سید روح اللّه، اربعین، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۵.

۹۷. مهدوی کنی، محمدرضا، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۱.

۹۸. میبدی، احمد بن محمد، تقسیر کشف الاسرار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۱.

۹۹. ناصری، محمود، داستان های بحارالانوار، قم، دارالثقلین، ۱۳۷۷.

۱۰۰. نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعاده، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۸.

۱۰۱. ، جامع السعادت، تحقیق: محمد کلانتر، نجف، منشورات جامعه النجف الدینیه.

۱۰۲. نراقی، مهدی بن ابوذر، علم اخلاق اسلامی، تهران، حکمت، ۱۳۶۳.

۱۰۳. نوری، حسین محمدتقی، دارالسلام، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷.

۱۰۴. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ ه_ ق.

۱۰۵. ورام، مسعود بن ابی فرانس بن حمدان، تنبیه الخواطر، بی جا، بی تا، بی تا.

۱۰۶. ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورام «آداب و اخلاق در اسلام»، ترجمه: محمدرضا عطائی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۵.

۱۰۷. هشام، ابومحمد عبدالملک، السیره النبویه، مصر، قاهره، ۱۳۵۵ ه_ ق.

۱۰۸. هندی، علاءالدین متقی بن حسام الدین، کنز العمال فی احادیث الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ ه_ ق.

۱۰۹. هویدی، محمد، تفسر معین، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ۱۳۸۰.

۹۴. ملکی تبریزی، جواد بن شفیع، ترجمه المراقبات، قم، نشر اخلاق، ۱۳۷۵.

۹۵. رساله لقاء اللّه، تهران، فیض، ۱۳۶۸.

۹۶. موسوی خمینی، سید روح اللّه، اربعین، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۵.

۹۷. مهدوی کنی، محمدرضا، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۱.

۹۸. میبدی، احمد بن محمد، تقسیر کشف الاسرار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۱.

۹۹. ناصری، محمود، داستان های بحارالانوار، قم، دارالثقلین، ۱۳۷۷.

۱۰۰. نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعاده، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۸.

۱۰۱. جامع السعادت، تحقیق: محمد کلانتر، نجف، منشورات جامعه النجف الدینیه.

۱۰۲. نراقی، مهدی بن ابوذر، علم اخلاق اسلامی، تهران، حکمت، ۱۳۶۳.

۱۰۳. نوری، حسین محمدتقی، دارالسلام، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷.

۱۰۴. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ ه_ ق.

۱۰۵. ورام، مسعود بن ابی فرانس بن حمدان، تنبیه الخواطر، بی جا، بی تا، بی تا.

۱۰۶. ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورام «آداب و اخلاق در اسلام»، ترجمه: محمدرضا عطائی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۵.

۱۰۷. هشام، ابومحمد عبدالملک، السیره النبویه، مصر، قاهره، ۱۳۵۵ ه_ ق.

۱۰۸. هندی، علاءالدین متقی بن حسام الدین، کنز العمال فی احادیث الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ ه_ ق.

۱۰۹. هویدی، محمد، تفسر معین، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ۱۳۸۰.

۹۴. ملکی تبریزی، جواد بن شفیع، ترجمه المراقبات، قم، نشر اخلاق، ۱۳۷۵.

۹۵. رساله لقاء اللّه، تهران، فیض، ۱۳۶۸.

۹۶. موسوی خمینی، سید روح اللّه، اربعین، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۵.

۹۷. مهدوی کنی، محمدرضا، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۱.

۹۸. میبدی، احمد بن محمد، تقسیر کشف الاسرار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۱.

۹۹. ناصری، محمود، داستان های بحارالانوار، قم، دارالثقلین، ۱۳۷۷.

۱۰۰. نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعاده، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۸.

۱۰۱. ، جامع السعادت، تحقیق: محمد کلانتر، نجف، منشورات جامعه النجف الدینیه.

۱۰۲. نراقی، مهدی بن ابوذر، علم اخلاق اسلامی، تهران، حکمت، ۱۳۶۳.

۱۰۳. نوری، حسین محمدتقی، دارالسلام، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷.

۱۰۴. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ ه_ ق.

۱۰۵. ورام، مسعود بن ابی فرانس بن حمدان، تنبیه الخواطر، بی جا، بی تا، بی تا.

۱۰۶. ورام، مسعود بن عیسی، مجموعه ورام «آداب و اخلاق در اسلام»، ترجمه: محمدرضا عطائی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۵.

۱۰۷. هشام، ابومحمد عبدالملک، السیره النبویه، مصر، قاهره، ۱۳۵۵ ه_ ق.

۱۰۸. هندی، علاءالدین متقی بن حسام الدین، کنز العمال فی احادیث الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ ه_ ق.

۱۰۹. هویدی، محمد، تفسر معین، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ۱۳۸۰.

۰۹۱۳۲۰۰۰۱۰۹