شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

سوگند بخورد، من پول را به او می دهم.» شریح به آن مرد گفت: بگو: «بِاللّهِ الَّذِی لا اِلهَ اِلاّ هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ؛ سوگند به خدایی که معبودی جز او نیست، دانای غیب و شهود». امام حسن مجتبیعليه‌السلام به آن مرد فرمود: «نه، نمی خواهم این گونه سوگند بخوری. بگو: «بِاللّهِ اِنَّ لَکَ عَلیَّ هذا وَ خُذِ الاَْلْفَ؛ به خدا من این مبلغ را از تو طلب کارم. سپس آن هزار درهم را بگیر.» مرد همان گونه که امام فرموده بود، سوگند خورد و پول را گرفت، ولی به محض آنکه از جای برخاست، به رو افتاد و مرد.(۱)

امام باقرعليه‌السلام در روایتی ارزشمند می فرماید:

ثَلاثُ خِصالٍ لایَمُوتُ صاحِبُهُنَّ أَبَدا حَتّی یَری وَبالَهُنَّ الْبَغیُ وَ قَطِیعَهُ الرَّحِمِ وَالْیَمِینَ الْکاذِبَهُ یُبارِزُ اللّهَ بِها وَ اِنَّ أَعَجَلَ الطّاعَهَ ثَوابا لِصِلَهُ الرَّحِمِ وَ اِنَّ الْقَوْمَ لَیَکُونُونَ فُجّارا فَیَتَواصَلُونَ فَتَنْمِی أَمْوالُهُم وَ یَثْرُونَ وَ اِنَّ الْیَمِینَ الْکاذِبَهَ وَ قَطِیعَهَ الرَّحِمِ لَیَذَرانِ الدِّیارَ بَلاقِعَ مِن اَهْلِها.(۲)

سه ویژگی است که هر کس مرتکب آن شود، از دنیا نرود تا کیفر آن را [در این دنیا] ببیند. ستم کاری، قطع رحم و سوگند دروغ برای مخالفت با خدا و در میان طاعت ها، پاداش صله رحم از همه زودتر می رسد و همانا مردمی گناه کارند، ولی صله رحم می کنند. در نتیجه، اموالشان افزون می گردد و ثروتمند می شوند. به راستی که سوگند دروغ و قطع رحم، خانه را خالی از اهل و خانمان می گرداند.

سه زنا

یکی از پی آمدهای شوم زنا، کوتاهی عمر است. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در کلامی شیوا، به روشنی به این پی آمد نامطلوب اشاره می فرماید:

یا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ اِیّاکُمْ وَ الزِّنا، فَاِنَّ فِیهِ سِتَّ خِصالٍ: ثَلاثٌ فِی الدُّنْیا وَ ثَلاثٌ فِی الْآخِرَهِ فَاَمَّا

____

۱- [۱] مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۷.

۲- [۲] تحف العقول، ص ۲۹۴؛ کافی، ج ۲، ص ۳۴۷.

الَّتِی فِی الدُّنْیا: فَاِنَّهُ یَذهَبُ بِالْبَهاءِ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَنْقُصُ الْعُمُرَ وَ اَمّا الَّتِی فِی الْآخِرَهِ فَاِنّه یُوجِبُ سَخَطُ الرَّبِّ وَ سُوءَ الْحِسابِ وَ الْخُلُودَ فیِ النّارِ.(۱)

ای گروه مسلمانان! از زنا بپرهیزید که آن، شش پی آمد دارد؛ سه در دنیا و سه در آخرت. آن سه که در دنیا است، اینکه جمال و زیبایی را می برد و پریشانی و تنگ دستی می آورد و عمر را کوتاه می کند. آن سه که در آخرت است، اینکه موجب خشم خدا، بدی حساب و جاودانگی در آتش دوزخ می شود.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در حدیثی، درباره دیگر آثار زنا می فرماید: «الزِّنا یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَدَعُ الدِّیارَ بَلاقِعَ مِن اَهْلِها؛ زنا، فقر و نداری می آورد و خانه ها را از اهل و خانمان خالی می سازد».(۲)

ایشان در روایتی دیگر، به مرگ ناگهانی بر اثر زنا اشاره دارد و می فرماید: «اذا ظَهَرَ الزِّنا مِنْ بَعدی کَثُرَ مَوتُ الفُجْأَهِ؛ هرگاه پس از من زنا شایع شد، مرگ ناگهانی نیز بسیار می شود».(۳)

در تاریخ آمده است پس از رحلت حضرت موسیعليه‌السلام ، جانشین وی، یوشع بن نون به همراه بنی اسرائیل برای فتح شهرهای شام حرکت کرد و چون به آنجا رسید، شهر را محاصره کرد. از آن سو، حاکم شهرشام،بلعم بن باعور را به حضور خواست. بلعم بر اثر عبادت بسیار، مستجاب الدعوه بود. ازاین رو، حاکم به وی دستور داد برای از بین بردن یوشع و لشکریانش نفرین کند. بلعم برخاست و بر الاغ خود سوار شد و به راه افتاد، ولی الاغ از وی اطاعت

______

۱- [۱] خصال، ج ۱، ص ۳۲۰.

۲- [۲] وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۹۳.

۳- [۳] اصول کافی، ج ۴، ص ۸۱

نکرد. سرانجام، آن حیوان را زیر ضربه های شلاق کشت و خود، پیاده برای نفرین کردن به راه افتاد، ولی در میان راه، با دیدن ماجرایی، نتوانست دعا کند. ازاین رو، به ناچار نزد حاکم بازگشت و گفت: راهی برای نفرین اینها نیست، ولی من برای نابودی آنان، راه دیگری به شما نشان می دهم و آن این است که زنان بدکاره را زینت کنید و به بهانه خرید و فروش، به میان آنها بفرستید. پیشنهاد بلعم اجرا شد و زنان روسپی به میان لشکریان یوشع آمدند. در نتیجه، بسیاری از سپاهیان دچار انحراف اخلاقی شدند و به بیماری طاعون مبتلا گردیدند و در عرض چند روز، بسیاری از لشکریان مردند. وقتی یکی از سرداران، به نام فنحاص که مردی غیرتمند و شجاع بود، از ماجرا آگاه شد، نیزه خود را برداشت و به میان لشکریان آمد و به زن و مردی که در حال زنا بودند، حمله کرد و هر دو را به هلاکت رسانید. آن گاه دستور داد، اعلام کنند از این پس، سزای چنین کاری، هلاکت خواهد بود. سربازان یوشع با دیدن این ماجرا از کار زشت خود دست برداشتند. در نتیجه، طاعون از بین رفت و سپاهیان به رهبری یوشع، شهر را فتح کردند.(۱)

چهار آزار پدر و مادر

از دیگر گناهان که عمر آدمی را کوتاه می سازد، نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آنهاست. امام صادقعليه‌السلام به نقل از پدر بزرگوارش می فرماید:

نَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَناءَ وَ تُقَرِّبُ الْآجالَ وَ تُخْلِی الدِّیارَ وَ هِیَ قَطِیعَهُ الرَّحِمِ وَ الْعُقُوقُ وَ تَرْکُ الْبِرَّ.(۲)

______

۱- [۱] ابن اثیر، الکامل، ج ۱، ص ۶۸.

۲- [۲] اصول کافی، ج ۴، ص ۱۸۴.

پناه می برم به خدا، از گناهانی که در نابودی شتاب می کنند و مرگ ها را نزدیک می سازند و خانه ها را بی خانمان می کنند و آن گناهان عبارتند از: قطع رحم، آزردن پدر و مادر و دست کشیدن از احسان و نیکی.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نیز در حدیثی، آزار رساندن به والدین را موجب شتاب در عقوبت شمرده و فرموده است:

ثَلاثَهٌ مِنَ الذُنُوبِ تُعَجِّلُ عُقُوبَتُها وَ لاتُؤَخَّرُ اِلیَ الْآخِرَهِ: عُقُوقُ الْوالِدَیْنِ وَ الْبَغیِ عَلَی النّاسِ وَ کُفْرُ الاِْحْسانِ.(۱)

سه گناه است که در کیفر آن، شتاب می شود و به روز قیامت نمی رسد: نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آنها، ستم بر مردم و کفران احسان و نیکی.

حنان بن سدیر، یکی از اصحاب امام صادقعليه‌السلام روایت می کند:

با جمعی در خدمت امام صادقعليه‌السلام بودیم. در میان ما، [شخصی به نام] میسر بود که سخن از صله رحم پیش آورد. حضرت به او فرمود: «ای میسر! تاکنون چند بار مرگ تو فرا رسیده، ولی هر بار به دلیل صله رحمی که انجام داده ای، خداوند آن را به تأخیر انداخته است. اگر می خواهی عمرت طولانی شود، به پدر و مادرت نیکی کن».(۲)

د) از بین رفتن برکت

اشاره

بنا بر برخی آیات قرآن و احادیث امامان معصومعليهم‌السلام ، برخی گناهان و نافرمانی های افراد، سبب از بین رفتن برکت در زندگی فردی و جامعه می شود. این گناهان عبارتند از:

یک ترک نماز

حضرت زهراعليها‌السلام به نقل از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم درباره رخت بربستن

_______

۱- [۱] شیخ طوسی، امالی، ج ۲، ص ۱۳.

۲- [۲] بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۸۴

برکت از زندگی و عمر کسی که به نماز خود بی توجهی می کند و آن را سبک می شمارد، روایت می کند: «یَرْفَعُ اللّهُ الْبَرَکَهَ مِنْ عُمُرِهِ وَ یَرْفَعُ اللّهُ الْبَرَکَهَ مِنْ رِزْقِهِ؛ خداوند، برکت را از عمر و روزی آنان برمی دارد».(۱)

دو کم فروشی

حضرت علیعليه‌السلام درباره زیان ها و پی آمدهای کم فروشی می فرماید:

إِذا طُفِّفَتِ الْمِکْیال أَخَذَهُمُ اللّهُ بِالسِّنیِنَ وَ النَّقْصِ.(۲)

هرگاه کم فروشی در میان مردم رایج شود، خداوند آنان را به خشکسالی و قحطی گرفتار می کند.

سه نپرداختن زکات

امیر مؤمنان علیعليه‌السلام درباره پی آمدهای خودداری از پرداخت زکات فرمود:

اِذا مَنَعُوا الزَّکاهَ مَنَعَتِ الْأَرْضُ بَرَکاتِها مِنَ الزَّرْع وَ الثِّمارِ وَ الْمَعادِنِ.(۳)

هرگاه مردم زکات خود را نپردازند، زمین، برکات خود را از زراعت و میوه ها و معدن ها دریغ می دارد.

چهار _ پرهیز از امر به معروف و نهی از منکر

رسول بزرگوار اسلام درباره پی آمدهای خودداری از امر به معروف و نهی از منکر می فرماید:

لایَزالُ النّاسُ بِخَیْرٍ، ما أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ فَاِذا لَمْ یَفْعَلُوا

_________

۱- [۱] بحارالانوار، ج ۸۰ ، ص ۲۱.

۲- [۲] غرر الحکم و درر الکلم، ج ۱، ص ۳۲۴.

۳- [۳] همان.

ذلِکَ، نُزِعَتْ عَنْهُمُ الْبَرَکاتُ.(۱)

تا زمانی که مردم امر به معروف و نهی از منکر می کنند و در کارهای خیر، به هم یاری می رسانند، قرین خیر و برکاتند، ولی هرگاه این کارها را ترک کنند، خیر و برکت از آنان دور می شود.

پنج _ حرام خواری

امام موسی بن جعفرعليه‌السلام درباره حرام خواری که رباخواری، رشوه خواری و دیگر درآمدهای نامشروع را دربرمی گیرد، می فرماید: «اِنَّ الْحَرامَ لایَنْمِی وَ اِنْ نَمی لَمْ یُبارَکْ فِیهِ؛ در آمد حرام، نشوونمایی ندارد و اگر هم داشته باشد، با خیر و برکت نیست».(۲)

شش _ خیانت

امام علیعليه‌السلام درباره اثر وضعی و تخریبی و ظهور فاجعه شوم و انسان سوز خیانت فرموده است: «اذا ظهرت الخیانات ارتفعت البرکات؛ وقتی خیانت ها فراوان شوند، برکت ها نیز از بین می روند.»(۳) نافرمانی و گناهان اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی، فاجعه های دردناک و هستی سوز جامعه بشری هستند که خشم خداوند متعال را برمی انگیزند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در این باره می فرماید:

اِذا غَضِبَ اللّهُ عَلی اُمَّهِ ثُمَّ لَمْ یُنْزِلِ الْعَذابَ عَلَیْهِمْ غَلَتْ أَسْعارُها وَ قَصُرَتْ اَعْمارُها وَ لَمْ تَرْبَحْ تِجارَتُها وَ لَمْ تَزْکُ ثِمارُها وَ لَمْ تَغْزُرْ أَنْهارُها وَ حُبِسَ عَنْها أَمْطارُها.

هرگاه خداوند بر امتی خشمگین شود و آن گاه بر آنان عذاب نازل نگرداند، نرخ های آنها را بالا می برد (گرانی می شود)، عمرهای آنها را کوتاه می کند، تجارت های آنان را به سوددهی

_________

۱- [۱] بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۹۴.

۲- [۲] وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۵۳.

۳- [۳] غرر الحکم و درر الکلم، ج ۱، ص ۳۱۲.

نمی رساند، میوه های آنان را سالم و از آفت دور نمی سازد، چشمه ها و نهرهای آنان را پر آب و قوی نمی گرداند و باران ها را از آنان دریغ و حبس می کند.(۱)

بنابراین، تنها راه بهره مند شدن از برکات الهی، تقرب به خداوند و عمل به آموزه های انسان ساز الهی است.(۲)

ه_) پرده دری

اشاره

یکی از پی آمدهای خطرناک گناه، پاره شدن پرده های شرم و از بین رفتن حریم های اجتماعی است. شیخ مفید در حدیثی از امام صادقعليه‌السلام روایت می کند:

اَنَّ لِلّهِ تَبارَکَ وَ تَعالی عَلی عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ أَرْبَعِینَ جُنَّهً فَمَتی أَذْنَبَ ذَنْبا کَبِیرا رُفِعَ عَنْهُ جُنَّهٌ.(۳)

همانا برای خدای تبارک و تعالی بر بنده باایمانش، چهل پرده است که هرگاه گناه بزرگی انجام دهد، یکی از آن پرده ها برداشته می شود.

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نیز در این باره فرمود: «برای مؤمن، هفتاد و دو پرده است که با هر گناهی، یکی از پرده هایش دریده می شود.»(۴) در فرازی از دعای کمیل نیز آمده است: «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُِوبَ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ؛ خدایا! بیامرز آن گناهان مرا که پرده ها را می درد.» امام صادقعليه‌السلام در حدیثی مشهور به مُفَضَّل بن عمرو، در این باره این گونه سفارش فرمود:

اُنْظُرْ یا مُفَضَّلُ: إِلی ما خُصَّ بِهِ الاِْنْسانُ دُونَ جَمِیعِ الْحَیَوانِ مِنْ هذَا الْخَلْقِ الْجَلِیلِ قَدْرُهُ الْعَظِیمُ غُناؤُهُ اَغْنِی الْحَیاءَ فَلَوْلاهُ لَمْ یُقْرَضَیْفٌ وَ لَمْ یُوفَ بِالْعِداتِ وَ لَمْ تُقْضَ الْحَوائِجُ وَ لَمْ یُتَحَرُّ الْجَمِیلُ وَ لَمْ یَتَنَکَّبُ الْقَبِیحُ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الاَْشْیاءِ حَتّی اِنَّ کَثِیرا مِنَ الْأُمُورِ الْمُفْتَرِضَهٍ أَیْضا اِنَّما

_________

۱- [۱] من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۳۳۳.

۲- [۲] احمد صادقی اردستانی، عوامل برکت و بی برکتی، ره توشه راهیان نور، ۱۳۷۶، ص ۱۱۲-۱۱۵.

۳- [۳] شیخ مفید، اختصاص، ص ۲۲۰.

۴- [۴] بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۳۶۲.

یَفْعَلُ لِلْحَیاءِ فَاِنَّ مِنَ النّاسِ مَنْ لَوْ لا الْحَیاءُ لَمْ یَرْعَ حَقَّ والِدَیْهِ وَ لَمْ یَصِلْ ذا رَحِمٍ وَ لَمْ یُؤَدِّ أَمانَهً وَ لَمْ یَعْفُ عَنْ فاِحَشهٍ.(۱)

ای مُفَضَّل! بنگر به آنچه از میان تمام حیوانات، فقط انسان به آن مخصوص گشت و آن، نعمت شرم و حیاست که اگر این نعمت در وجود انسان نبود، مهمانی نوازش نمی شد و به وعده وفا نمی شد و [انسان] از هیچ کار زشتی روی گردان نبود. حتی به بسیاری از واجبات نیز از روی شرم و حیا عمل می شود؛ زیرا اگر شرم و حیا نبود، برخی مردم، حق پدر و مادر خود را ادا نمی کردند، به خویشاوندانشان نمی پرداختند، امانت مردم را نمی دادند و از هیچ کار زشتی روی گردان نبودند.

بر همین اساس، انسانی که خواهان فضیلت و کمال است، باید از گناهانی که پرده های شرم و حیا را می درد و شهوت ها و غرایز نهفته حیوانی را تحریک می کند، دوری کند و در تقویت فضایلی بکوشد که از سرکشی و افسارگسیختگی غرایز حیوانی جلوگیری می کند.

ویژگی های اخلاقی و فضایل انسانی به منزله پرده ای است که بر روی غرایز حیوانی کشیده شده است و آن غریزه را در وجود انسان پنهان می سازد. کرم، عدالت، انصاف، رعایت حق ناتوان، ایثار، احسان و مانند آن، هر یک چون سرپوشی است که بر روی غرایز حیوانی گذارده شده یا مانند خاکستری است که آتش شهوت را در وجود انسان می پوشاند. حال اگر تندباد انگیزه های شهوانی بوزد و انسان، تحت تأثیر غرایز سرکش خویش قرار گیرد، آن سرپوش برداشته می شود و خاکستر حیا و شرم از روی آتش شهوت کنار می رود. در نتیجه، انسان به صورت حیوانی خشمگین و افسار

_______

۱- [۱] همان. ج ۳، ص ۸۱

گسیخته درمی آید و غرایز حیوانی و شهوانی وی طغیان می کند. بر همین اساس، عده ای از مردم، از روی شرم و حیا به گناه آلوده نمی شوند و شرم و حیا، ترس، رسوایی و تنفر عمومی، آنها را از گناه باز می دارد.

ارتکاب برخی از گناهان، موجب از بین رفتن پرده های حیا می شود. امام سجادعليه‌السلام در حدیثی به این گناهان این گونه اشاره می کند:

أَلذُّنُوبُ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّلعِبُ بِالْقِمارِ وَ تَعاطی ما یُضْحِکُ النّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزاجِ وَ ذِکرُ عُیُوبِ النّاسِ وَ مُجالَسَهُ اَهْلِ الرَّیْبِ.(۱)

گناهانی که پرده ها را می درد، عبارت است از: نوشیدن شراب، قماربازی؛ رد و بدل کردن سخنان لغو و شوخی برای خنداندن مردم؛ بیان عیوب مردم، هم نشینی با انسان های بدنام.

در ادامه به بررسی هر یک از آنها و زوایای پنهان آن می پردازیم.(۲)

یک _ شراب خواری

براساس بررسی های دانشمندان قدیم و معاصر، از جمله پی آمدهای زیان بخش شراب، آثار ویران گری است که بر سیستم مغز و قوای عقلانی دارد و موجب از کار افتادن قدرت تفکر می شود. روشن است با از بین رفتن عقل، پرده شرم کنار می رود و انسان، گرفتار غرایز حیوانی می شود. امام هشتم، امام رضاعليه‌السلام می فرماید:

اِنَّ اللّهَ تَعالی حَرَّمَ الْخَمْرَ لِما فیها مِنَ الْفَسادِ وَ بُطْلانِ الْعُقُولِ فِی الْحَقائِقِ وَ ذَهابِ الْحَیاءِ مِنَ الْوَجْهِ.(۳)

خدای تعالی، از آن رو شراب را حرام کرد که مایه فساد و بازداشتن عقل از درک حقایق و از

_____

۱- [۱] معانی الاخبار، ص ۲۷۰.

۲- [۲] سید هاشم رسولی محلاتی، کیفر گناه، ص ۲۲۷ به بعد.

۳- [۳] مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۱۳۷.

بین رفتن حیاست.

در حدیث دیگری از آن بزرگوار آمده است:

حَرَّمَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ الْخَمْرَ لِما فِیها مِنَ الْفَسادِ وَ مِنْ تَغْیِیرِ عُقُولِ شارِبِیها وَ حَمْلِها اِیّاهِمْ عَلی اِنْکارِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الْفِرْیَهِ عَلَیْهِ وَ عَلی رُسُلِهِ وَ سائِرِ مایَکُونُ مِنْهُمْ مِنَ الْفَسادِ وَ الْقَتْلِ وَ الْقَذْفِ وَ الزِّنا وَ قِلَّهِ الاِْحْتِجازِ مِنْ شَیْ ءٍ مِنَ الْمَحارِمِ.(۱)

خدای عزوجل، از آن رو شراب را حرام کرد که مایه فساد است و خود می خوارگان را دگرگون می سازد و آنها را به انکار خدا و افترا بستن به او و رسولانش وا می دارد و فسادهای دیگری چون تهمت، زنا و بی پروایی از انجام کارهای حرام را در پی دارد.

حماد بن بشیر نیز از امام صادقعليه‌السلام به نقل از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم این گونه روایت کرده است:

لایَزالُ الْعَبْدُ فِی فُسْحَهٍ مِنَ اللّهِ حَتّی یَشْرَبَ الْخَمْرَ فَاِذا شَرِبَها خَرَقَ اللّهُ عَنْهُ سِرْبالَهُ وَ کانَ وَلیُّهُ وَ اَخُوهُ اِبْلِیسَ وَ سَمْعُهُ وَ بَصَرُهُ وَ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ یَسُوقُهُ اِلی کُلِّ شَرٍّ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ کُلِّ خَیْرٍ.(۲)

بنده خدا تا شراب نخورده، پیوسته در کنف حمایت و آمرزش خداست [و] چون شراب خورد، پرده اش را می درد و در آن حال، سرپرست و برادرش و همچنین گوش و چشم و دست و پایش، همه شیطان است که او را به هر کار بدی می کشاند و از هر کار خیری باز می دارد.

در کتاب جوان در زمینه پی آمد شراب خواری آمده است:

نوشابه های الکلی پس از استعمال، سریعا جذب خون می شود و خون، در مسیر خود، مغز و مغز حرام را بی نصیب نمی گذارد و در نتیجه، عمل سلسله اعصاب، ضعیف می شود و کفِّ نفس که ارادی بوده و منشأ شرم و حیا در

_________

۱- [۱] وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۳۲۹.

۲- [۲] وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۳۵۷.

انسان [و] مانع بروز اعمال وقیحانه است، از کف به درمی رود. به عبارت دیگر، الکل، عالی ترین اعمال مغزی؛ یعنی اعمال توقفی آن را فلج می سازد.(۱)

برخی افراد، در حالت عادی بسیار متین و بی آزار و سر به راهند، ولی همین انسان های بی آزار ممکن است با باده نوشی، بزرگ ترین جنایت ها را مرتکب شوند. ازاین رو، پیامبر گرامی اسلام، شراب را مادر پلیدی شمرده و فرموده است: «الخَمْرُ اُمُّ الْخَبائِث؛ شراب، ریشه هر ناپاکی و پلیدی است.»(۲) امام باقرعليه‌السلام نیز در حدیثی به همین امر اشاره می کند:

اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ لِلْشَّرِّ أَقْفالاً وَ جَعَلَ مَفاتِیحَ تِلْکَ الاَْقْفالِ الشَّرابَ.(۳)

خدای عزوجل، برای شر و بدی ها قفل هایی قرار داده و شراب، کلید همه آن قفل هاست.

دو _ قمار

قمار، عامل خطرناکی برای بیدار کردن و تحریک حس رقابت، انتقام جویی و دشمنی است. کسی که در قمار، تمام دارایی خود را از دست می دهد، طرف مقابل را عامل بدبختی و بیچارگی خود می داند و کینه و انتقام او را به دل می گیرد. خدای تعالی از این حقیقت، این گونه یاد می کند:

( إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَهَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ.) (مائده: ۹۱)

جز این نیست که شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار، میان شما دشمنی و کینه برانگیزد.

______

۱- [۱] کیفر گناه، صص ۲۲۸ و ۲۲۹؛ به نقل از: جوان، ج ۲، ص ۴۸.

۲- [۲] مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۱۳۹.

۳- [۳] اصول کافی، ج ۴، ص ۳۵.

مرد قماربازی که حریف خود را با سه ضربه چاقو به قتل رسانیده، در بازپرسی گفته است:

مقتول، در قمار خیلی از من پول برده بود و حاضر به بازی مجدد نشد و هر چه به او گفتم، بازی را ادامه نداد و فرار کرد. من هم او را تعقیب کردم و... .»(۱)

البته این آثار بد، تنها دامن گیر بازنده نیست، بلکه برنده قمار را نیز دربرمی گیرد. طبیعی است وقتی شخصی در کوتاه مدت و با قمار، صدها و هزارها و گاه میلیون ها تومان پول بی زحمت به دست می آورد، به فکر خوش گذرانی و بی بندوباری می افتد و پول بادآورده را بر باد می دهد.

سه _ بیهوده گویی

بیهوده گویی نیز پرده های شرم را می درد. پروردگار حکیم، انسان را از سخنی که هیچ سودی برایش ندارد، باز می دارد و شنیدن سخنان بیهوده را عامل بازدارنده آدمی از کمال معرفی می کند و به پرهیز و روی گردانی از آن دستور می دهد و می فرماید:

( وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ لانَبْتَغِی الْجاهِلِینَ .) (قصص: ۵۵)

و هرگاه سخن بیهوده بشنوند، از آن روی برمی گردانند و می گویند اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن خودتان. سلام بر شما، ما خواهان جاهلان نیستیم.

سخن بیهوده، گمراه کننده است و انسان را از یاد خدا دور می سازد. در قرآن مجید به این نکته نیز این گونه اشاره شده است:

( وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْتَری لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ .) (لقمان:۶)

۱- [۱] کیفر گناه، صص ۲۳۶ و ۲۳۷؛ به نقل از: بلاهای اجتماعی، ص ۲۸۳.

و برخی از مردم، سخنان بیهوده سرگرم کننده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند.

بر همین اساس، هر کس باید بکوشد از گفتار بیهوده بپرهیزد و این سخن امام علیعليه‌السلام را آویزه گوش کند که فرمود: «کَثَرَهُ الهَذَرِ یَکسِبُ العارَ؛ بیهوده گویی زیاد، ننگ و عار به بار می آورد.»(۱) حضرت علیعليه‌السلام در کلامی دیگر، از مؤمنان می خواهد بیشتر مراقب سخن گفتن خود باشند و به آنها این گونه سفارش می کند:

لاتَقُولُنَّ ما یُوافِقُ هَواکَ وَ اِنْ قُلْتَهُ لَهْوا اَوْ خِلْتَهُ لَغْوا فَرُبَّ لَهْوٍ یُوحِشُ مِنْکَ حُرّا وَ لَغْوٍ یَجْلِبُ عَلَیْکَ شَرّا.(۲)

هر چه موافق و دل خواه هوای نفس توست، مگو و اگر سخنی از سر لهو یا بیهوده بگویی، چه بسا سخنی سست، آزادمردی را از تو برنجاند و حرفی بیهوده، بدکرداری را علیه تو بشوراند.

آن حضرت در سفارش دیگری به پیروان خود، بیان سخن را به در نظر گرفتن زمان و مکان وابسته می داند و می فرماید: «لاتَتَکَلَّمَنَّ اِذا لَمْ تَجِدْ لِلْکَلامِ مَوْقِعا؛ آن گاه که برای سخن، زمان و مکان مناسبی نمی یابی، ساکت و خاموش باش.»(۳) رسول گرامی اسلام نیز در این باره می فرماید: «کَثْرَهُ الْمِزاحِ تَذْهَبُ بِماءِ الْوَجْهِ؛ شوخی بسیار، آبرو را می برد.»(۴) همچنین از امام حسن عسکریعليه‌السلام روایت شده است: «لاتُمارِ فَیَذْهَبَ بَهاؤُکَ وَ لاتُمازِحْ فَیُجْتَرَأَ عَلَیْکَ؛ جدال نکن، چون شخصیتت [از بین] می رود و

______

۱- [۱] غرر الحکم و درر الکلم، ص ۵۶۱.

۲- [۲] همان، ص ۸۰۷

۳- [۳] همان، ص ۸۰۸.

۴- [۴] بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۵۸.

شوخی نکن؛ چون بر تو گستاخ می شوند».(۱)

بزرگان دینی، با رفتار و گفتار خویش، مردم را از بیهوده گویی و انجام کار لغو برحذر داشته اند. شیخ صدوق از امام صادقعليه‌السلام روایت کرده است:

در مدینه، مردی یاوه گو بود که مردم را می خندانید[. وی همواره از اینکه نمی توانست علی بن الحسینعليه‌السلام را بخنداند، ناراحت بود] و می گفت: این مرد (علی بن الحسینعليه‌السلام ) مرا درمانده کرده است و تا کنون نتوانسته ام وی را بخندانم. روزی آن حضرت با دو تن از غلامانش می گذشت. مرد یاوه گو آمد و ردای آن حضرت را از روی شوخی از دوشش کشید و رفت. امام هیچ توجهی به او نکرد. مردم رفتند و ردای آن حضرت را از آن مرد گرفتند و آوردند و بر دوش مبارکش انداختند. حضرت پرسید: این مرد که بود؟ گفتند: مردی است که مردم مدینه را می خنداند. حضرت فرمود: «به او بگویید: اِنَّ لِلّهِ یَوْما یَخْسَرُ فِیهِ الْمُبْطِلُونَ؛ خدا را روزی است که یاوه گویان در آن روز، زیان کارند».(۲)

چهار _ عیب جویی

بیان عیب های دیگران برای اصلاح و از روی خیرخواهی، بسیار پسندیده است، چنان که مولا علیعليه‌السلام می فرماید:

مَن بَصَّرَکَ عَیْبَکَ وَ حَفِظَکَ فِی غَیْبِکَ فَهُوَ الصَّدِیقُ فَاحْفَظْهُ وَ مَنْ ساَتَرَک عَیْبَکَ َو عَابَکَ فِی غَیْبِکَ فَهُوَ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُ.(۳)

کسی که عیب تو را بر تو بنمایاند و پشت سرت آبرویت را حفظ کند، دوست حقیقی توست. وی را نگه دار و کسی که عیب تو را بر تو بپوشاند و در نهان، از تو عیب جویی کند، دشمن توست. از وی بپرهیز.

امامان معصومعليه‌السلام همواره دوستان را تشویق و سفارش می کردند مانند

_________

۱- [۱] تحف العقول، ص ۴۸۶؛ کافی، ج ۲، ص ۶۶۵

۲- [۲] بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۶۸

۳- [۳] غرر الحکم و درر الکلم، ص ۶۷۹

آینه، برادران دینی خود را از عیب شان آگاه سازند، چنان که امام صادقعليه‌السلام فرمود: «اَحَبُّ اِخْوانی اِلَیَّ مَنْ اَهْدی اِلَیَّ عُیُوبِی؛ محبوب ترین برادران من، کسی است که عیوب مرا به من هدیه کند.»(۱) از سوی دیگر، اسلام، همگان را از عیب جویی که مایه برانگیختن کینه و دشمنی است، برحذر می دارد. در قرآن کریم در این باره آمده است:( وَ لاتَلْمِزُوا اَنْفُسَکُمْ ) از یکدیگر عیب جویی نکنید.» (حجرات: ۱۱) حضرت علیعليه‌السلام نیز می فرماید:

مَنْ تَتَّبَعَ خَفِیّاتِ الْعُیُوبِ حَرَّمَهُ اللّهُ سُبْحانَهُ مَوَدّاتِ الْقُلُوبِ.(۲)

کسی که در پی یافتن عیوب پنهانی مردم باشد، خداوند وی را از مهر و دوستی دل های مردم، محروم می گرداند.

امام صادقعليه‌السلام نیز به نقل از رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود:

یا مَعْشَرَ مَنْ اَسْلَمَ بِلِسانِهِ وَ لَمْ یُخْلِصِ الاْءِیمانَ اِلی قَلْبِهِ لا َتذُمُّوا الْمُسْلِمِینَ وَ لاتَتَّبِعُوا عَوْراتِهِمْ فَاِنَّهُ مَنْ تَتَّبَعَ عَوراتِهِم تَتَّبَعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَن تَتَّبَعَ اللّهُ عَورَتَهُ یَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِی بَیْتِهِ.(۳)

ای مردمی که به زبان، اسلام آورده اید، ولی در قلبتان [نشانی از آن] نیست! مسلمانان را نکوهش نکنید و در جست وجوی عیب های آنان نباشید که هر کس عیب های مسلمانان را جست وجو کند، خداوند عیب های او را دنبال می کند و هر کس که خداوند عیبش را پی گیرد، رسوایش می کند؛ اگرچه در خانه اش باشد.

گویند شخصی به نابینایی گفت: «مشهور است که خدای عزوجل هر نعمتی را که از روی حکمت از بنده باز می گیرد، در عوض، از روی رحمت، نعمتی بهتر از آن به وی عطا می فرماید. بگو چه نعمتی به جای کوری چشم

______

۱- [۱] سفینه البحار، ج ۲، ص ۲۹۵.

۲- [۲] غرر الحکم و درر الکلم، ص ۶۸۳.

۳- [۳] اصول کافی، ج ۴، ص ۵۷.

به تو مرحمت شده است؟» نابینا گفت: «چه نعمتی بالاتر از اینکه روی تو را نمی بینم؟»(۱)

سخن و رهنمود یکی از دانشمندان نیز در این باره سودمند است. وی می نویسد: «اگر می خواهید کینه هایی به وجود آورید که آتش آنها جاودانه التهاب داشته باشد، از اشخاصی که در اطراف شما هستند، انتقاد و عیب جویی [کنید]. آن وقت، خواهید دید که هر چند در نظرتان عیب جویی شما کاملاً به حق بوده است، ولی چه نتایجی خواهد داشت. انتقاد، شراره خطرناکی دارد. همچو برقی می ماند که ممکن است در انبار باروت غرور، انفجار عظیمی تولید کند و چه بسا که این انفجار، موجب قتل نفس گردد. بنیامین فرانکلین که در ایام شباب، مغرور و بی توجه بود، بعدا در فن روان شناسی چنان مهارتی کسب کرد و هنر مردم شناسی را آنچنان فرا گرفت که دولت امریکا او را به عنوان سفیر به فرانسه فرستاد. سرّ پیشرفت او در چه بود؟ خود او می گوید: «من هیچ گاه از دیگران عیب جویی و انتقاد نخواهم کرد و تا آنجایی که بتوانم، خوبی های افراد را ذکر می نمایم. هر شخص نادانی می تواند دیگران را با انتقاد و شکایت محکوم نماید و اغلب، احمق ها چنین می کنند. [پس ]به جای محکوم [کردن] افراد، بکوشیم تا آنها را بشناسیم و کشف نماییم که چرا طرز رفتار آنان چنین است و طور دیگری نیست. این عمل، پرمنفعت تر و لذت بخش تر از انتقاد و عیب جویی است. این عمل، منشأ هم دردی، اغماض و مهربانی است. شناختن همه، مستلزم عفو

_________________

۱- [۱] فلسفی، کودک، ج ۲، ص ۲۳۱.