فصل چهارم: عوامل مصونیت از گناه

۱ - باور به حضور خدا

ایمان و اعتقاد به اینکه همه ما در محضر خداوند هستیم، در بازدارندگی انسان از گناه نقش اساسی دارد و از همه قدرت ها مؤثرتر و مفیدتر است. نیروهای خارجی هیچ گاه توان کنترل گناهان پنهان را ندارند، ولی ایمان و اعتقاد به حضور خدا در پنهان و آشکار، محافظ انسان از گناهان است. آیات الهی نیز بر تقویت این باور بسیار تأکید دارند، چنان که در آیه ای آمده است:( أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللّهَ یَری ) آیا انسان نمی داند که خداوند همه اعمالش را می بیند.» (علق: ۱۴) یا در آیه ای دیگر می خوانیم:( إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ ) به یقین، پروردگار تو در کمین گاه است.» (فجر: ۱۴) یا خداوند در آیه ای چنین می فرماید:( یَعْلَمُ خائِنَهَ اْلأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ ) خداوند چشم هایی را که به خیانت گردش می کنند، می شناسد و به آنچه در سینه ها پنهان است، آگاهی دارد.» (مؤمن: ۱۹) این آیات به روشنی بیان می کند که همه ما در محضر خدای بزرگ هستیم و هر جا، چه پنهانی و چه آشکارا کاری بکنیم و حتی اگر در فکر و مغز خود گناهی بپرورانیم، خداوند از آن آگاه است.

روایت های معصومانعليه‌السلام نیز ما را به تقویت این باور فرا می خوانند، چنان که در دعای یستشیر از قول رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده است: «أَسْمَعَ السّامِعِینَ و أَبْصَرَ النّاظِرِینَ؛ خداوندی که شنواترین شنواها و بیناترین بینندگان است.» حضرت امیرمؤمنان علیعليه‌السلام نیز در این باره می فرماید: «إِتَّقُوا مَعاصِیَ اللّهِ فِی الْخَلَواتِ فَإِنَّ الشّاهِدَ هُوَ الْحاکِمُ؛ از معصیت خدا در پنهان و خلوت گاه ها بپرهیزید؛ زیرا شاهد، همان دادرس است.»(۱) ایشان در روایتی دیگر، به پیروان خود این گونه سفارش می کند:( وَ لاتَهْتِکُوا أَسْتارَکُمْ عِنْدَ مَنْ یَعْلَمُ أَسْرارَکُمْ ) پرده خویش را نزد خداوندی که از اسرارتان آگاه است، ندرید».(۲)

در روایتی آمده است شخصی به حضور امام حسینعليه‌السلام آمد و عرض کرد: ای فرزند رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله ! من شخصی گنه کارم و نمی توانم گناهم را ترک کنم. مرا نصیحت کن. حضرت پنج سفارش به وی کرد: یکی از آنها این بود: «جایی را انتخاب کن تا خدا تو را نبیند و هر چه خواهی، گناه کن».(۳)

___________

۱- [۱] نهج البلاغه، حکمت ۳۲۴.

۲- [۲] همان، خطبه ۲۰۳.

۳- [۳] منهاج الشهاده، ص ۳۱۱.

۲ - یاد خدا

ذکر و یاد پروردگار، بازدارنده از گناهان است. امام محمد باقرعليه‌السلام در این باره می فرماید: «سه چیز از مهم ترین اموری است که خداوند بر خلق واجب کرده است: انصاف و فداکاری در حق برادر ایمانی و یاد خدا در هر حال.» سپس فرمود: «یاد خدا آن است که انسان، هنگام نزدیک شدن به گناه، خدا را یاد کند و همین امر او را از گناه باز دارد.»(۱) آن گاه ادامه داد: «همین سخن خداست که می فرماید:( إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ ) پرهیزکاران هنگامی که گرفتار وسوسه های شیطان شوند، به یاد خدا می افتند و بینا می گردند». (اعراف: ۲۰۱)

گفتنی است برای خو گرفتن به یاد الهی، باید از عوامل غفلت زا دوری کرد و گرد غفلت و بی خبری را از چهره درون و بیرون زدود. اگر انسان، جهت و هدف خلقتش را از یاد نبرد و همواره متوجه خداوند باشد، به راحتی گرفتار زشتی گناه نمی شود.

روایت شده است یکی از دانشمندان بزرگ پس از پایان تحصیلات خود در حوزه علمیه نجف اشرف، هنگامی که می خواست به کشورش باز گردد، از استادش تقاضای پند و نصیحتی کرد. استاد گفت: پس از تمام این زحمت ها، آخرین اندرزم، کلام خداست. این آیه را هرگز فراموش مکن:( أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللّهَ یَری ) آیا او ندانست که خداوند همه اعمالش را می بیند.» (علق: ۱۴)(۲) به طور

__________

۱- [۱] میزان الحکمه، ج ۳، ص ۴۲۵.

۲- [۲] سید احمد فاطمی، به سوی سعادت، ص ۷۸.

کلی، از دیدگاه مؤمن حقیقی، همه جهان محضر خدا و همه کارها در حضور او انجام می گیرد. همین شرم حضور برای دوری از گناهان کافی است.

۳ - آگاهی از کرامت انسانی

شناخت و آگاهی از کرامت و شخصیت انسانی، یکی از عوامل بازدارنده گناه است. انسان از دیدگاه قرآن، خلیفه خداوند و مسجود فرشتگان است و خداوند همه چیز را برای او آفریده و در اطاعت و تسخیر او قرار داده است، چنان که در آیه ای می فرماید: «سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی اْلأَرْضِ جَمِیعاً؛ خداوند، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است، همه را از سوی خویش، مسخر شما ساخته است.» (جاثیه: ۱۳) یا در آیه ای دیگر می فرماید:

( وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً .) (اسراء: ۷۰)

و هر آینه، فرزندان آدم را گرامی داشتیم و در خشکی ودریا [بر مرکب ها و کشتی ]برنشاندیم و از چیزهای پاکیزه روزی شان دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان برتری کامل بخشیدیم.

بر این اساس، اگر آدمی به شخصیت والای خود توجه داشته باشد، هیچ گاه گرد گناه نمی گردد و شخصیت و کرامت خویش را در برابر زیبایی های دروغین دنیا از بین نمی برد؛ زیرا امیر مؤمنان علیعليه‌السلام ، رهبر رادمردان جهان به او سفارش کرده است: «اِنَّه لَیسَ لِاَنْفُسِکُم ثَمَنٌ إلاّ الجَنَّه فَلا تَبیعُوها اِلاّ بِها؛ بدانید که جان شما هیچ بهایی جز بهشت ندارد. پس آن را به کمتر از بهشت نفروشید.»(۱) مگر ممکن است آدمی با آلودگی

______

۱- [۱] نهج البلاغه، حکمت ۴۵۶.

به گناهان به بهشت راه یابد؟ چگونه انسان عارف می تواند به جایگاه حقیقی خود بی توجه باشد، در حالی که امام علیعليه‌السلام می فرماید:

الْعارِفُ مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَاعْتَقَها وَ نَزَّهها عَنْ کُلِّ ما یَبْعُدُها وَ یُوبِقُها.(۱)

عارف کسی است که روح خود را بشناسد و آن را آزاد کند و آن را از هر چیزی که موجب دوری از [کمال] و مایه هلاک می گردد، پاک سازد.

و چه نیکو سخنی است که باید آن را بر صحیفه دل ها نگاشت، این حدیث مولا علیعليه‌السلام که فرمود: «وَ لَبِئْسَ الْمَتْجَرُ أَنْ تَرَی الدُّنْیا لِنَفْسِکَ ثَمَنا؛ و چه تجارت زشتی است که انسان، دنیا را بهای خویشتن بنگرد».(۲)

۴ - معاد باوری

ایمان به معاد، یعنی ایمان به دریافت کیفر و پاداش کارهایی که ما در دنیا انجام داده ایم و اعتقاد به اینکه هیچ کدام از نیکی ها و بدی های ما نابود و فانی نمی شود و هر کس در گرو اعمال خویش است و به فرموده قرآن کریم، هر آنچه را انجام داده است، حاضر می بیند: «یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَرًا وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَدًا بَعِیدًا؛ روز قیامت، روزی است که هر کس آنچه را از کار نیک انجام داده، حاضر می بیند و آرزو می کند میان او و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانی زیادی باشد.» (آل عمران: ۳۰) حتی ظن و گمان به وجود معاد نیز موجب می شود آدمی جانب احتیاط را رعایت کند و از گناهان دوری کند.

__________

۱- [۱] غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۹، ح ۴۸۴۱.

۲- [۲] نهج البلاغه، خطبه ۳۲.

خداوند در آیه ای از قرآن می فرماید:

( أَ لایَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظیمٍ یَوْمَ یَقُومُ النّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ. ) (مطففین: ۴ _ ۶)

آیا این کم فروشان گمان نمی کنند که در روز بزرگی برانگیخته خواهند شد. روزی که همه مردم در پیش گاه پروردگار برانگیخته می شوند.

فردی که به معاد ایمان دارد، معتقد است تمام کارهای او در روز قیامت محاسبه می شود و به حساب ریز و درشت اعمال او رسیدگی خواهد شد و جزای آنها را خواهد دید. بنابراین، در این دنیا مراقب رفتار و کردار خود خواهد بود. خداوند متعال در قرآن مجید در این باره می فرماید:

( وَ اتَّقُوا یَوْمًا لا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئًا وَ لایُقْبَلُ مِنْها شَفاعَهٌ وَ لایُؤخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ .) (بقره: ۴۸)

بپرهیز از روزی که هیچ کس به جای دیگری جزا داده نمی شود و نه شفاعت و نه غرامت و بدلی از او پذیرفته می شود و نه کسی به یاری او می آید.

همچنین در آیه ای دیگر می فرماید:

( وَ لَوْ أَنَّ لِکُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ ما فِی اْلأَرْضِ لاَفْتَدَتْ بِهِ وَ أَسَرُّوا النَّدامَهَ لَمّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لایُظْلَمُونَ .) (یونس: ۵۴)

هر کس از آنها که ستم کرده است، اگر تمامی روی زمین را در اختیار داشته باشد، در آن روز همه را برای نجات خویش می دهد و هنگامی که عذاب الهی را می بیند، پشیمانی خود را بیان می کند [مبادا رسواتر شود] و در میان آنها به عدالت، داوری می شود و ستمی بر آنها نخواهد رفت. در روایات نیز بر این باور، به منظور نگهبانی از نفس تأکید شده است، چنان که امام علیعليه‌السلام می فرماید:

وَ لَنْ تَحْکُمْ ذلِکَ مِنْ نَفْسِکَ حَتّی تُکْثِرَ هُمُومِکَ بِذِکْرِ الْمَعادِ إِلی رَبِّکَ.(۱)

هرگز برخویشتن حاکم نخواهی بود، جز اینکه فراوان به یاد قیامت و بازگشت به سوی پروردگار باشی.

در روایتی آمده است روزی سلمان از بازار آهنگران عبور می کرد. چشمش به جوانی افتاد که نعره ای کشید و بی هوش بر زمین افتاد. مردم گرد او جمع شدند و وقتی سلمان را دیدند، به او گفتند: مثل اینکه این جوان دچار حمله مغزی شده است. شما بیا و دعایی در گوش او بخوان! شاید سلامت خود را باز یابد. وقتی سلمان نزد جوان آمد، وی به هوش آمد و سلمان را شناخت و به او گفت: این گونه که مردم می گویند، بیمار نیستم، بلکه هنگام عبور از بازار آهنگرها وقتی دیدم آنها میله های سرخ شده را با پتک می کوبند، به یاد این آیه قرآن افتادم:( وَ لَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَدِیدٍ ) برای مأموران دوزخ گرزهایی از آهن است.» (حج: ۲۱) آن گاه از ترس عذاب الهی عقل از سرم پرید و بی هوش شدم. سلمان، پس از شنیدن سخنان جوان به او علاقه مند شد و پیوند دوستی با وی بست و همواره از او یاد می کرد تا اینکه چند روزی وی را ندید. جویای حالش شد و دریافت که بیمار و بستری است. پس به عیادتش رفت. وقتی به بالین جوان رسید، او را در حال جان دادن دید. از وی دل جویی کرد و خطاب به عزرائیل گفت: «یْا مَلَکَ الْمَوْتِ اُرْفُقْ بِأَخِی؛ ای فرشته مرگ! با برادر ایمانی ام مدارا کن.» عزرائیل گفت: «إِنِّی بِکُلِّ مُؤْمِنٍ رَفِیقٌ؛ من به همه مؤمنان مهربانم».(۲)

________

۱- [۱] نهج البلاغه، نامه ۵۳.

۲- [۲] بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۳۶۰.

آن گاه که آدمی به آیات الهی ایمان داشته باشد و این ایمان در نهاد وی رسوخ کند، وی را از هرگونه گناه و کار بد باز می دارد و انسان، کوچک ترین اعمال خود را با در نظر گرفتن پاداش یا کیفر آن انجام خواهد داد.

۵ - ایمان به عرضه اعمال به پیشوایان دینی

یکی از عقاید اسلامی، عرضه اعمال بر پیشوایان دینی است. انسان وقتی بداند اعمالش بر امامش عرضه می شود، نسبت به اعمال خود بیشتر توجه و دقت می کند و می کوشد با ترک گناهان، رضایت و خشنودی آنان را به دست آورد. در قرآن مجید در این باره آمده است:

( وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ .) (توبه: ۱۰۵)

بگو عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را می بینند و به زودی به سوی کسی باز می گردید که پنهان و آشکار را می داند و شما را به آنچه عمل می کردید، خبر می دهد.

در روایت ها نیز به این مسئله اشاره شده و آمده است که اعمال نیک و بد انسان هر روز صبح بر پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله عرضه می شود و در برخی روایت های دیگر آمده است هر عصر پنج شنبه اعمال انسان بر پیشوایان دینی عرضه می گردد.(۱)

۶ - خداترسی و یاد مرگ

ترس از خدا و هراس از پی آمدهای گناه، آدمی را از ارتکاب گناهان باز می دارد، چنان که امام صادقعليه‌السلام می فرماید:

______

۱- [۱] اصول کافی، ج۱، ص ۲۱۹؛ میزان الحکمه، ج ۷، ص ۳۵؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۱۰۱.

کسی که بداند خدا او را می بیند و گفتار او را می شنود و از کار نیک و بد او آگاه است، همین دانستن، وی را از کارهای زشت باز می دارد و چنین فردی، کسی است که از مقام پروردگارش ترسیده و نفس خود را از هوس گناه بازداشته است.(۱)

همچنین در کلام دیگری می فرماید: «چنان از خدا بترس که گویا خدا را می بینی و اگر تو او را نمی بینی، او تو را می بیند.»(۲) رسول گرامی اسلام نیز در تشبیهی زیبا فرموده است:

مؤمن، گناهش را چون سنگ بزرگی می بیند و می ترسد آن سنگ بر سر او فرود آید، ولی کافر، گناه خود را چون پشه ای می بیند که از کنار بینی اش عبور می کند.(۳)

امام صادقعليه‌السلام نیز دوری از گناه را نشانه ترس از عذاب الهی می داند و می فرماید: «أَلْعَجَبُ مِمَّنْ یَخافُ الْعِقابَ وَ لَمْ یَکْفِ؛ عجبا از کسی که از عذاب الهی می ترسد، ولی از گناه، خودداری نمی کند».(۴)

در روایتی آمده است بیداردلی پس از گناهی توبه کرده بود و پیوسته می گریست. گفتند: چرا چنین می گریی، مگر نمی دانی خداوند متعال، «غفور» است؟ بیداردل گفت: آری، ممکن است او ببخشاید، ولی این شرم ساری را که او مرا در حال گناه دیده است، چگونه از خود دور سازم؟

______

۱- [۱] اصول کافی، ج ۲، ص ۷۰.

۲- [۲] همان، ص ۶۷

۳- [۳] میزان الحکمه، ج ۳، ص ۱۸۲.

۴- [۴] بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۲۳۷.

۵- [۵] به سوی سعادت، ص ۴۱.

یاد مرگ نیز موجب شکسته شدن غرور آدمی و عامل بازدارنده از گناهان است. پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله می فرماید: «أَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ فَإِنَّهُ یُمَحِّصُ الذُّنُوبَ؛ بسیار به یاد مرگ باشید؛ زیرا یاد مرگ گناهان را می زداید».(۱)

۷ - پرهیز از هم نشینان بد

یکی از عوامل بسیار مهم در روی آوردن به گناه، معاشرت با افراد و دوستان ناصالح است. این عامل به قدری اهمیت دارد که برخی تأثیر آن را بیش از محیط خانواده می دانند. در حدیثی از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده است: «اَلْمَرْءُ عَلی دِینِ خَلِیلِهِ وَ قَرِینِهِ؛ انسان، بر همان دینی است که دوست و رفیقش از آن پیروی می کند.»(۲) اهمیت این امر را می توان از کلام امام صادقعليه‌السلام نیز دریافت که می فرماید:

لاتُصْحَبُوا اهْلَ الْبِدَعِ وَ لاتُجالِسُوهُمْ فَتَصِیرُوا عِنْدَ النّاسِ کَواحِدٍ مِنْهُمْ. قالَ رَسُولُ اللّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أَلْمَرْءُ عَلی دِینِ خَلِیلِهِ وَ قَرِینِهِ.(۳)

با بدعت گذاران رفاقت نکنید و با آنها هم نشین نشوید که نزد مردم مانند یکی از آنها خواهید بود [که] رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: انسان، پیرو دین دوستش است.

از حضرت علیعليه‌السلام نیز در این باره حدیثی روایت شده است که به تأثیر متقابل افراد بر یکدیگر اشاره دارد. آن حضرت می فرماید:

مُجالَسَهُ الاَْخْیارِ تُلْحِقُ الْأشْرارَ بِالاَْخْیارِ وَ مُجالَسَهُ الاَْبْرارِ لِلْفُجّارِ تُلْحِقُ الاَْبْرارَ بِالْفُجّارِ فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ اَمْرُهُ وَ لَمْ تَعْرُفُوا دِینَهُ فَانْظُرُوا إِلی خُلَطاِئِه. فَإِنْ کانُوا أَهْلَ دِینِ اللّّّهِ فَهُوَ عَلی دِینِ

_________

۱- [۱] نهج الفصاحه، ح ۴۴۴.

۲- [۲] اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷۵.

۳- [۳] همان.

اللّهِ وَ إِنْ کانُوا عَلی غَیْرِ دِینِ اللّهِ وَ إِنْ کانُوا عَلی غَیْرِ دِینِ اللّهِ فَلا حَظَّ لَهُ مِنْ دِینِ اللّهِ.(۱)

هم نشینی با خوبان، بدان را به خوبان پیوند می دهد و هم نشینی نیکان با بدان، نیکان را به بدان. هرگاه وضع کسی بر شما مبهم است و از دین او آگاه نیستید، به دوستان و هم نشینانش نگاه کنید. [اگر آن فرد با دوستان خدا هم نشین است، وی را از مؤمنان بدانید و اگر با دشمنان حق هم نشین است، او را از بدان بدانید.]

از این روایت ها درمی یابیم که هم نشینی با بدان، زمینه های پیوستن به بدی را فراهم می سازد و هم نشینی با نیکان، نور هدایت و فضیلت های اخلاقی را به دل انسان می تاباند. اثر هم نشینی و اخلاق و رفتار دوستان بر انسان چنان است که حضرت سلیمان در این باره فرمود:

لاتَحْکُمُوا عَلی رَجُلٍ بِشَیْ ءٍ حَتّی تَنْظُرُوا اِلی مَنْ یُصاحِبُ فَاِنَّما یُعْرَفُ الرَّجُلُ بِأَشْکالِهِ وَ أَقْرانِهِ وَ یُنْسَبُ إِلی أَصْحابِهِ وَ أَخْدانِهِ.(۲)

درباره کسی قضاوت نکنید تا ببینید با چه کسی هم نشین است؛ زیرا انسان را از دوستان و هم نشین هایش می توان شناخت و او نسبتی با اصحاب و یارانش دارد.

لقمان حکیم نیز در سفارش به فرزندش می گوید:

یا بُنَیَّ صاحِبِ الْعُلَماءَ وَ اقْرَبْ مِنْهُمْ وَ جالِسْهُمْ وَ زُرْهُمْ فِی بُیُوتِهِمْ فَلَعَلَّکَ تُشْبِهُهُمْ فَتَکُونَ مَعَهُمْ.(۳)

فرزندم! با دانشمندان دوستی و هم نشینی کن و به آنها نزدیک باش و به زیارت آنها در خانه هایشان برو! باشد که شبیه آنها شوی و [در دنیا و آخرت] با آنها باشی.

این حدیث زیبا و پرمحتوا از امام علیعليه‌السلام نیز به اهمیت موضوع اشاره دارد، آنجا که حضرت می فرماید:

_________

۱- [۱] بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۹۷.

۲- [۲] همان، ص ۱۸۸.

۳- [۳] همان.

قارِنْ أَهْلَ الْخَیْرِ تَکُنْ مِنْهُمْ وَ بایِنْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُمْ.(۱)

با نیکان هم نشین باش تا از آنها شوی و از بدان جدایی گزین تا [از بدی ها] جدا شوی.

۸ - پیروی از معصومینعليهم‌السلام

توفیق انجام کار خیر شامل کسانی می شود که خواهان آن باشند. کسی که در باطن، به انجام کار خیر بی توجه و بی علاقه است، توفیق الهی شامل حالش نمی شود، چنان که حضرت علیعليه‌السلام در این باره می فرماید:

اَلتَّوفِیقُ وَ الْخِذْلانُ یُتَجْاذَبانِ النَّفْسَ فَأَیِّهُما غَلَبَ کانَتْ فِی حَیِّرِهِ.(۲)

توفیق و خذلان، در کشاکش جذب نفس آدمی هستند. هر یک از این دو غلبه کرد، نفس به آن میل و گرایش می یابد.

هدایت کردن به راه خیر و صلاح، امری پسندیده است که در وهله نخست، شایسته ذات ربوبی است؛ زیرا او صلاح حقیقی همه موجودات را می داند. در وهله بعد، پیامبران الهی با راهنمایی پروردگار جهان، هادیان مردم به سوی هدایت هستند. حضرت علیعليه‌السلام درباره هدایت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرموده است:

وَ اقْتَدُوا بِهَدْیِ نَبِیِّکُمْ فَاِنَّهُ اَفْضَلُ الْهَدْیِ وَ اسْتَنُّو بِسُنَّتِهِ فَاِنَّها اَهْدَی السُنَنِ.(۳)

به هدایت پیامبرتان اقتدا کنید که آن برترین هدایت است و پیرو سنّت او باشید که در هدایت، از تمام سنن کامل تر است.

خداوند در آیه ای از قرآن کریم می فرماید:( إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ ) ای پیامبر! تو هشداردهنده مردمی و هر قومی را هادی و راهنمایی است.» (رعد: ۷) امام باقر

_____

۱- [۱] نهج البلاغه، نامه ۳۱.

۲- [۲] فهرست موضوعی غررالحکم و دررالکلم، ص ۴۰۹.

۳- [۳] نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰.

عليه‌السلام در تفسیر این آیه فرمود:

رَسُولُ اللّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم الْمُنْذِرُ وَ لِکُلِّ زَمانٍ مِنّا هادٍ یَهْدِیهِمْ إِلی ما جاءَ بِهِ نَبِیُّ اللّهِ.(۱)

رسول گرامی، انذارکننده است و در هر زمان، از ما اهل بیت راهنمایی است که مردم را هدایت می کند به آنچه رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آورده است.

امامان معصومعليه‌السلام نیز هر یک در عصر خود هادی مردم اند و راه صلاح و رستگاری را به آنان می نمایانند.

حضرت علیعليه‌السلام در این باره می فرماید: «بِنَا اهْتدیْتُمْ فِی الظَّلْماءِ؛ از تیرگی های جهالت، با هدایت ما، راه صلاح را شناختید و هدایت شدید».(۲)

مأموریت پیامبر اعظمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آن بود که دین حق را به جهانیان ابلاغ کند. آن حضرت رسالت داشت آیین الهی را که صراط مستقیم است، به مردم عرضه و آنان را به پیروی از این آیین دعوت کند تا آنها به رستگاری و سعادت دست یابند، چنان که در قرآن آمده است:

( وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ. ) (انعام: ۱۵۳)

این، صراط مستقیم من است. از آن پیروی کنید و پیرو راه های باطل نباشید که نتیجه اش پراکندگی و بازماندن از راه حق و حقیقت است.

پیروی از باطل، روح آدمی را جولان گاه شیطان می سازد. شیطان در این جولان گاه، فعالیت بسیار گسترده ای خواهد داشت و همه اندام های ظاهری مانند چشم، گوش، دست، پا و اندام های باطنی چون امیال، اندیشه ها و

_______

۱- [۱] اصول کافی، ج ۱، ص ۱۹۱.

۲- [۲] نهج البلاغه، خطبه ۴.

عواطف را به مسیر گناه و انحراف می کشاند. امیر مؤمنان علیعليه‌السلام در نهج البلاغه می فرماید:

اِنَّ الشَّیْطاَن یُسَنِّی لَکُمْ طُرُقَهُ وَ یُرِیدُ اَنْ یَحُلَّ دِینَکُمْ عُقْدَهً عُقْدَهً وَ یُعْطِیَکُمْ بِاْلجَماعَهِ الْفُرْقَهَ وَ بِالْفُرْقَهِ الْفِتْنَهَ.(۱)

شیطان، راه های خود را برای شما آسان می کند و قصدش آن است که پیوندهای دینی شما را گره گره بگشاید، جماعت شما را به پراکندگی بدل سازد و با تفرقه افکنی، فتنه و فساد پدید آورد.

۹ - خویشتن داری و کنترل نفس

اشاره

نفس آدمی، اژدهایی خطرناک است که هرگاه فرصتی یابد، دست به ستم و تجاوز می زند و به فرموده خداوند در قرآن کریم:( إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ إِلاّ ما رَحِمَ رَبِّی ) بی شک، نفس به بدی امر می کند، مگر آنکه خدا رحم کند». (یوسف: ۵۳)

بر اساس آموزه های دینی، خداوند متعال و فرشتگان الهی همواره و در همه حال، ناظر کارها، رفتار و حتی نیت های انسان هستند. از این دیدگاه، عالم، محضر خداست. ازاین رو، هر انسانی باید مراقب کارها، رفتار و نیت های خود باشد.

خویشتن داری، نوعی مراقبت درونی است که بر اساس آن، فرد بدون نظارت یا کنترل خارجی، وظایف خویش را انجام می دهد و از رفتارهای ناهنجار و غیرقانونی دوری می کند. در این نوع نظارت، انسان همواره به اعمال و رفتار خود، توجه دارد و پیش از آنکه دیگران عملکرد وی را ارزیابی کنند، خود عملکرد و رفتارش

_______

۱- [۱] نهج البلاغه، خطبه ۱۲۱.

را ارزیابی می کند.(۱) خداوند متعال در این باره می فرماید:

ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوا پیشه کنید و مراقب خویش باشید که چه پیش می فرستید. تقوای الهی پیشه کنید و بدانید که خدا از همه کارهای شما آگاه است. (حشر: ۱۸)

در آموزه های دینی سفارش شده است آدمی باید همواره خود را در محضر خدا ببیند. در آیه ای از قرآن در این باره آمده است:( وَ کانَ اللّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ رَقِیبًا ) و خداوند مراقب همه چیز است.» (احزاب: ۵۲) و در آیه ای دیگر می خوانیم:( أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللّهَ یَری ) آیا نمی داند که خداوند نظاره گر اوست». (علق : ۱۴)

معصومینعليه‌السلام نیز در روایت های بسیاری، به مراقبت از نفس و نظارت و توجه بر آن تأکید و سفارش می کنند.

خودکنترلی، همه گستره زندگی انسان خدامحور را در برمی گیرد. انسان خداجو در همه حال، کار و تلاش، تفریح و استراحت، مطالعه و... بر اعمال و رفتار خود نظارت دارد و همواره در چارچوب قوانین الهی، به انجام اعمال و تکالیف خود می پردازد که:

( تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ وَ مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا اْلأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ. ) (نساء: ۱۳)

اینها احکام الهی است و هر کسی از خدا و پیامبر او پیروی کند، [خداوند] وی را به باغ هایی وارد می سازد که از زیر آن، نهرها روان است. در آن جاودانند و این، همان کام یابی بزرگ است.

_______

۱- [۱] گروه مؤلفان، جلوه های خدامحوری در زندگی، مرکز مطالعات حوزه نمایندگی ولی فقیه در جهاد کشاورزی، ۱۳۸۴، چ ۴، ص ۱۵۵.

در حقیقت، تجاوز از حدود الهی، بزرگ ترین ستم انسان به خود است، چنان که خداوند می فرماید:( مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ) هر کس از احکام الهی پا فراتر نهد، به یقین، به خود ستم کرده است.» (طلاق: ۱) افزون بر آن، بدفرجامی را برای انسان به همراه دارد که در قرآن آمده است:

( وَ مَنْ یَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نارًا خالِدًا فیها وَ لَهُ عَذابٌ مُهِینٌ. ) (نساء: ۱۴)

هر کس خدا و پیامبر را نافرمانی و از احکام الهی تجاوز کند، [خداوند] وی را در آتشی وارد می کند که همواره در آن خواهد بود و برای او عذابی خفت آور است.

ایمان و یقین به خدا، مؤمنان را به کنترل اعمال و رفتارشان و دوری از هرگونه لغزش و گناه وا می دارد. آنها از یک سو بر این باورند که خدا همواره حاضر و ناظر بر اعمال آنان و آگاه از ظاهر و باطن آنان است که خداوند، خود می فرماید:( أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ ) آیا نمی دانند خداوند از باطن آنها و سخنان پنهانی شان آگاه است.» (توبه: ۷۸) و از سوی دیگر، از ارتکاب گناه و تجاوز از حدود الهی همواره ترسانند، چنان که در قرآن آمده است:( فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ ) پس، از آنها نترسید و از من بترسید؛ اگر اهل ایمان هستید.» (آل عمران: ۱۷۵) ازاین رو، چنین افرادی همواره از گناه دوری می کنند و نگران توشه اندوزی برای آخرت خویشند که خدا می فرماید:( وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ ) هر نفسی بنگرد برای فردا [قیامت] چه عملی پیش می فرستد.» (حشر: ۱۸)

فرآیند کنترل نفس

خودکنترلی در علم اخلاق، «مرابطه» نام دارد. مرابطه، حساس ترین مرحله سلوک سالکان به سوی خداوند است. مرابطه در لغت، به معنای به خود پیوستن، مراقب خود بودن و در یک کلمه، همواره نگران احوال خویشتن بودن است.(۱) مرابطه چهار مرحله دارد: مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه(۲) که به شرح هر یک می پردازیم.

الف) مشارطه

مشارطه آن است که انسان با خود عهد می کند در ادای تکالیف و وظایف و ایفای مسئولیت ها هیچ کوتاهی نکند و گرد گناهان نگردد. فرد در این مرحله متعهد می شود از آنچه موجب خشم الهی است، دوری کند و در انجام کارهای خیر کوشا باشد.(۳) این پیمان در صورتی مؤثر است که هر روز تجدید شود و برای نفس و روح انسان ملکه گردد. بهترین زمان برای مشارطه، صبح گاهان پس از ادای فریضه صبح است. هنگام صبح، دل آدمی باصفاتر و حق پذیرتر است. هنگام مشارطه، شایسته است روزی را به یاد آوریم که دستانمان از دنیا کوتاه شده است و انگشت حسرت به دندان گرفته ایم و ندا می دهیم:( یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللّهِ ) ای وای بر من که در ادای وظیفه ام کوتاهی کردم و جانب خدا را فرو گذاشتم!» (زمر: ۵۶) روزی که آرزوی بازگشت به دنیا را داریم و ملتمسانه از خداوند می خواهیم( ... رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرَکْتُ ) پروردگارا! مرا برگردان شاید بتوانم به جبران گذشته، عملی نیکو انجام دهم». (مؤمنون:۹۹ و ۱۰۰)

ب) مراقبه

_______

۱- [۱] محمدرضا مهدوی کنی، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، ص ۲۴۵.

۲- [۲] ملا محسن فیض کاشانی، محجه البیضاء، ج ۸، ص ۱۴۹.

۳- [۳] همان، ص ۶۲۵

آداب ماه ذى الحجة

١. اولين كار، مراقبت ، رؤ يت هلال و خواندن دعاى آن است تا با يقين به زمان ، اعمال را در اوقات مخصوص آن به جا آورد.

٢. از كارهاى مهم اهل مراقبت ، شناخت شرافت و فضل اين منزل شريف و شناخت زمانهاى مذكور و شناخت فوايد آن است گر چه درباره ماه رمضان وارد شده كه بهترين ماههاست و روزهاى آن بهترين روزها و ساعتهاى آن بهترين ساعات است ؛ ولى درباره بعضى از روزهاى اين ماه ، فضايلى بيش ‍ از ماه رمضان وارد شده است

٣. دهه اول ذى الحجة ، شرافت خاصى دارد. در روايتى پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند:هيچ كدام از روزها نزد خدا بهتر و پاداشش بيشتر از روز عيد قربان نيست شخصى گفت : حتى جهاد در راه خدا؟ فرمودند: حتى جهاد در راه خدا! مگر فردى كه با جان و مال خود به جهاد رفته و همه را در راه خدا از دست بدهد.

٤. از اعمال مهم و بسيار پر فضيلت دهه اول اين ماه ، نمازى است كه هر شب بين مغرب و عشاء خوانده مى شود. (كه در بخش نمازهاى مستحبى ذكر شده است ).

٥. مستحب است كه در روز اول اين ماه ، روزه گرفته شود. همچنين در روايت آمده است كه در روز اول ، خواندن نماز حضرت فاطمه عليها‌السلام مستحب مى باشد. (اين نماز در بخش نمازهاى مستحبى آمده است ).

٦. مستحب است كه در دهه اول بعد از نماز صبح و مغرب ، خواندن دعايى كه اول آناللهم ان هذه الايام التى فضلتها على غيرهامى باشد.(١٥)

٧. از مهمترين اعمال اين ماه عمل كردن به روايت زير است : شيخ مفيد از امام ابوجعفرعليه‌السلام نقل كرده است كه فرمودند:خداوند توسط جبرئيل ، پنج هديه در ده روز اول اين ماه براى عيسى بن مريمعليه‌السلام فرستاده و فرمود: عيسى ! با اين پنج دعا، دعا كن ؛ زيرا در روزهاى ده گانه ، يعنى ده روز ذى حجه ، عبادتى محبوبتر از آن نزد خداوند نيست

اول :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له الملك و له الحمد بيده الخير و هو على كل شيى قدير.

دوم :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، احدا صمدا لم يتخذ صاحبة و لا ولدا.

سوم :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، احدا صمدا لم يلد و لم يولد و لم يكن له كفوا احدا.

چهارم :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له الملك و له الحمد يحيى و يميت و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شيى قدير.

پنجم :حسبى اللّه و كفى سمع اللّه لمن دعا ليس وراء اللّه منتهى اشهد لله بما دعا و انه برى ء ممن تبرء و ان لله الاخرة و الاولى

٨. علاوه بر روز نخست ، روزه نه روز اول اين دهه ثواب زيادى دارد. روايت شده است كه روزه نه روز، برابر با روزه روزگار است و روزه روز ترويه (هشتم ذى حجة ) كفاره شصت سال است

٩. درباره شب عرفه روايت شده است كه دعاى خير در آن مستجاب است و كسى كه در آن به فرمانبردارى خداى متعال مشغول شود، پاداش صد و هفتاد سال را دارد. شب مناجات بوده و كسى كه در آن شب توبه كند، خداوند او را مى بخشد و مستحب است دعايى كه اول آن اللهم يا شاهد كل نجوىمى باشد، خوانده شود.

١٠. زيارت امام حسينعليه‌السلام ، در شب عرفه از مستحبات است

١١. از كارهاى مهم شب عرفه ، مراجعه به حاجيان معصومعليه‌السلام در اول و آخر آن است

١٢. اگر كسى بتواند در روز عرفه ، خود را به عرفات يا كربلا برساند، بهترين مكانها را براى دعا انتخاب كرده است اهميت دعا در اين روز به اندازه اى است كه روزه اين روز را براى كسى كه روزه باعث ضعف او هنگام دعا مى شود، ممنوع كرده اند با آنكه روزه آن ، كفاره نود سال مى باشد.

١٣. از مراقبات اين روز، قبل از دعاى عرفه و زيارت ، غسل كردن است

١٤. از امام صادقعليه‌السلام روايت شده است كه از پدرانش نقل نموده :امام علىعليه‌السلام دوست داشت كه چهار شب در سال ، خود را فارغ نمايد: شب اول رجب ، شب نيمه شعبان ، شب عيد فطر و شب عيد قربان .در شب و روز عرفه ، زيارت امام حسينعليه‌السلام مستحب است همچنين مستحب است كه در ابتداى روز عيد قربان ، به نيت پاك نمودن قلب از اشتغال به غير خدا، غسل كند. آنگاه اللّه اكبرى واقعى گفته و با اين تكبير، تمام موجودات ، جز شكوه و بزرگى او را كوچك شمارد.

١٥. مستحب است كه روز عيد قربان ، به نيت پوشش و آرايش با لباس ‍ تقوى و اخلاق نيكو، تميزترين لباس خود را پوشيده و در اين هنگام بگويد:بسم اللّه و بالله اللّه اكبر...و وقتى كه به مصلى رسيد و در جاى نمازش ‍ نشست ، بگويد:اللّه اكبر...همانگونه كه در اقبال آمده است

١٦. از اعمال روز عيد قربان ، نماز عيد است كه مستحب مى باشد.

١٧. بهتر است كه نماز عيد بر روى زمين غير مفروش به جا آورده تا تواضع در آن بيشتر باشد (كيفيت نماز عيد قربان ، در بخش نمازهاى مستحبى وارد شده است ؛ همچنين بقيه نمازهاى اين ماه ).

١٨. مستحب است كه بعد از نماز عيد قربان ، دعاى ندبه خوانده شود.

١٩. از كارهاى مهم در روز عيد قربان ، قربانى كردن است مستحب است كه هنگام ذبح ، آن چه را از اميرالمؤ منينعليه‌السلام وارد شده است بگويد:بسم اللّه ، و جهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنيفا مسلما و ما انا من المشركين ان صلوتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين ، اللهم منك و لك.

٢٠. مستحب است كه اولين چيزى كه در روز عيد مى خورد از گوشت قربانى بوده و گوشت آن را سه قسمت كند: يك قسمت براى همسايه ها، قسمت ديگر براى كسانى كه درخواست كرده و قسمت سوم را براى خانواده خود نگه دارد. پوست آن را صدقه داده و از گوشت قربانى به قصاب ندهد.

٢١. از روزهاى مهم ماه ذى حجه ، روز عيد غدير مى باشد كه در روز هجدهم ذى حجه واقع شده است در شب عيد غدير، نمازى وارد شده است كه ثواب زيادى دارد؛ اين نماز دوازده ركعت مى باشد كه مجموع دوازده ركعت ، يك سلام دارد. بعد از هر دو ركعت نشسته ، در هر ركعتى ده بار حمد و توحيد و يك بار آية الكرسى و در ركعت دوازدهم ، هفت بار حمد و توحيد خوانده و سپس دست به قنوت برداشته و ده بار در آن بگويد:اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له الملك و له الحمد يحيى و يميت و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شيى قدير.

آنگاه ركوع و سجده را انجام داده و ده بار در سجده بگويد:

سبحان من احصى كل شيى علمه ، سبحان من لا ينبغى التسبيح الا له سبحان ذى المن و لانعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الكرم ، اساءلك بمعاقد العز من عشرك و منتهى الرحمة من كتابك و بالاسم الاعظم و كلماتك التامة ان تصلى على محمد رسولك و اهل بيته الطاهرين و ان تفعل بىو حاجات خود را بگويد و سپس بگويد:انك سميع مجيب.

٢٢. سيد قدس سره به نقل از امام رضاعليه‌السلام از پدران پاكش ، سخنرانى طولانى و ارزنده اميرالمؤ منينعليه‌السلام در روز غدير را روايت كرده است كه آخر آن چنين است :...بعد از پايان مراسم ، خانواده خود را در وسعت و آسايش قرار داده با برادرانتان نيكى نموده و به خاطر نعمتهايى كه خداوند متعال به شما ارزانى داشته است ، از او سپاسگزارى نماييد. گرد هم آييد تا امور شما سامان پذيرفته ، به يكديگر نيكى كنيد، تا خداوند الفت شما را بپذيرد. خداوند در اين روز چند برابر پاداش عيدهاى قبل و بعد آن در چنين روزى را به شما عنايت مى كند، شما هم نعمتهاى الهى را كه در اختيار داريد به يكديگر ببخشيد. نيكوكارى در اين روز، مال را افزايش و عمر را طولانى مى كند. مهربانى با يكديگر، رحمت و عطوفت خداوند را برمى انگيزد. از مالى كه خداوند به شما داده است ، به اندازه توانايى به برادران و خانواده خود بخشيده ، با يكديگر خوشرو بوده و در ديدارهاى خود مسرور باشيد...

روزه اين روز، از روزه هاى است كه خداوند آن را سفارش كرده است و آن را برابر با پاداشى بزرگ قرار داده است تا جايى كه اگر بنده اى از ابتداى دنيا تا انتهاى آن روزها را روزه گرفته ، شبها مشغول عبادت بوده و در روزه خود مخلص باشد، باز هم نمى تواند به اين پاداش برسد...

كسى كه مؤ منى را در اين شب آن افطار دهد، مانند كسى است كه ده فئام را افطار داده باشد - شخصى برخاسته و گفت : اميرالمؤ منينعليه‌السلام فئام چيست ؟ حضرت فرمودند: صد هزار پيامبر و صديق و شهيد - چه رسد به اين كه جمعى از مردان و زنان مؤ من را سرپرستى كند كه من ضمانت مى كنم خداوند، امان از فقر و كفر، به عنايت فرمايد. اگر در شب يا روز آن يا بعد از آن ، تا عيد سال آينده ، مرگ او فرا رسد و گناه كبيره اى انجام نداده باشد، پاداش او با خداست

هنگام ديدار با يكديگر سلام كرده ، دست داده و نعمت اين روز را تبريك بگوييد. اين مطالب را حاضرين به غايبين اطلاع دهند. بايد افراد بى نياز به يارى نيازمندان شتافته و توانگران به افراد ضعيف كمك كنند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله اين مطلب را به دستور داده بود.

كسى هم كه به مؤ منى غذا دهد، مانند كسى است كه به تمام پيامبران و صديقين غذا داده است و كسى كه مؤ منى را ديدار كند، خداوند هفتاد نور، وارد قبر او نموده ، قبر او را وسعت داده و هر روز، هفتاد هزار فرشته از قبر او ديدن كرده و به او مژده بهشت مى دهند.

٢٣. از اعمال مستحب در روز عيد غدير، زيارت حضرت اميرعليه‌السلام مى باشد.

٢٤. مستحب مؤ كد است كه در ابتداى روز غدير غسل كرده ، پاكيزه ترين لباس هاى خود را پوشيده ، عطر استعمال كرده ، و هنگام دست دادن به مؤ منين ، بگويد:الحمد لله الذى جعلنى من المتمسكين بولاية اميرالمؤ منين و ائمة(ستايش مخصوص خدايى است كه ما را از متمسكين به ولايت اميرالمؤ منينعليه‌السلام و امامان قرار داد.)

٢٥. خواندن نماز و دعايى كه در كتاب اقبال روايت شده و با عبارت :اللهم صل على وليك و اخى نبيك شروع مى شود، مستحب است

٢٦. اين روز را بايد با مراجعه به نگهبان آن روز كه از معصومينعليهم‌السلام مى باشد به پايان برده و با تمام توان به تضرع ، گريه و زارى و جلب رحمت آنان بپردازد.

٢٧. يكى از اوقات مهم و روزهاى شريف اين ماه ، روز بيست و چهارم مى باشد. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در چنين روزى آماده مباهله با مسيحيان شده و حوادثى اتفاق افتاد كه موجب خوارى آنان شده و مجبور گشتند به جزيه دادن همراه با ذلت تن در دهند. از اعمال اين روز، روزه گرفتن غسل كردن و پوشيدن تميزترين لباس ها و استعمال عطر مى باشد و بايد در منزل خود، آرامش و وقار داشته و بعد از غسل و پوشيدن لباسها از منزل خود خارج شده ، به مزار يكى از اولياى خدا يا مكان خلوت يا كوه بلندى رفته و كارهايى را كه مردم هنگام رفتن سر مزار اولياى خدا، انجام مى دهند، انجام بدهد. بايد مدتى صلوات فرستاده ، آنگاه نماز خوانده و بعد از نماز هفتاد بار از خداوند آمرزش بخواهد (مثلا هفتاد بار بگويد:استغفر اللّه) آنگاه برخاسته دستهايش را بلند كرده ، بين زمين و آسمان را نگريسته و بگويد: - در اينجا سيد، دعايى كه مشتمل بر ستايش خدا به جهت معرفى مفصل ولايت با آيه مباهله است را آورده است - و بعد از نقل آن دعا مى گويد: هنگام خواندن هر دعا بايد دو ركعت نماز خوانده و تا نيم روز يا تا اذان ظهر و بنا بر عقيده بعضى تا زردى آفتاب در آنجا بماند.

اين روز از جهت ديگرى نيز ممتاز بوده و كرامت دارد، در اين روز اميرالمؤ منينعليه‌السلام انگشترى خود را در حال ركوع به فقير بخشيد.

٢٨. بيست و پنجم ماه ذى حجه نيز يكى از روزهاى گرانقدر براى مواليان ائمه دين است خداوند در اين روز، سوره هل اتى را در حق آنان فرو فرستاده و از صدقه آنان تشكر كرد، هديه آنان را پذيرفته ، در كتاب خود شرح حال آنان را داده و آنان را مورد مدح و ثنا قرار داد. شيعيان بايد براى سپاسگزارى از خداى متعال با تمام توان در اين روز به عبادت بپردازند. شكرگزارى به درگاه خداوند در اين روز و مانند آن ، با روزه ، نماز شكر و سجده هاى آن است

٢٩. روز بيست و ششم ، بيست و هشتم و بيست و نهم روزهايى هستند كه در روايت آمده است كه در هر يك از اين روزها يكى از دشمنان اهل بيت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله نابود شده است كسى كه ايمان كامل به ولايت آنان كه از جانب خدا مى باشد دارد، به اندازه محبت و ارادتى كه به آنان دارد از نابودى دشمنان اهل بيت ، مسرور و به خاطر آن سپاسگزار خدا خواهدبود.

٣٠. روز آخر ذى حجه هم دو ركعت نماز دارد كه در بخش نمازهاى مستحبى ذكر شده است.(١٦)

نگهبان هر روز هفته در مراقبات ماههاى سال ذكر كرديم كه مثلا در فلان روز به نگهبان آن روز كه از معصومينعليهم‌السلام است ، توسل جويد. به همين خاطر نگهبان هر روز هفته را ذكر مى كنيم :

١. شنبه به نام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مى باشد.

٢. يكشنبه متعلق به اميرالمؤ منينعليه‌السلام مى باشد.

٣. دو شنبه به نام امام حسن و امام حسينعليه‌السلام است

٤. سه شنبه از آن على بن الحسين (امام زين العابدين ) و محمد بن على (امام محمد باقر) و جعفر بن محمد(امام جعفر صادق )عليهم‌السلام مى باشد.

٥. چهارشنبه مخصوص موسى بن جعفر(امام موسى كاظم ) و على بن موسى (امام رضا) و محمد بن على (امام محمد تقى ) و على بن محمد(امام على نقى )عليهم‌السلام است

٦. پنج شنبه به نام امام حسن عسگرىعليه‌السلام مى باشد.

٧. جمعه براى صاحب الزمان امام مهدى (عج است ).

البته براى هر يك از اين روزها كه نگهبان دارد، زيارت مخصوصى نيز وجود دارد كه در مفاتيح الجنان آمده است.(١٧)

در ادامه بحث آداب ماه سال بايد ذكر كنيم كه ايام هفته نيز آدابى دارد كه شامل نماز و دعاهاى مخصوص هر روز هفته مى باشد كه نماز ايام هفته در بخش نمازهاى مستحبى ذكر گرديده است اما در ميان روزهاى هفته ، جمعه ويژگى خاصى دارد كه ما بخشى از آداب شب و روز جمعه را ذكر مى كنيم

فضيلت شب و روز جمعه

از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله روايت شده است كه :شب و روز جمعه بيست و چهار ساعت است و در هر ساعت ، حق تعالى ششصد هزار نفر را از جهنم آزاد مى كند.از امام صادقعليه‌السلام نيز وارد شده است كه :هر كس ، مابين زوال (ظهر) روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه بميرد، خداوند او را از فشار قبر پناه دهد.

در روايات آمده است كه شب جمعه ، وقت استجابت دعاست در روايتى ديگر آمده است كه چون شب جمعه مى آيد ماهيان دريا، از آب سر بيرون مى آورند و وحشيان صحرا، گردن مى كشند و حق تعالى را ندا مى كنند كه : پروردگارا ما را به گناه آدميان عذاب مكن ! از امام صادقعليه‌السلام روايت شده كه :بپرهيزيد از گناه در شب جمعه ، كه عقوبت گناهان در آن شب مضاعف است ؛ چنانچه ثواب حسنات مضاعف است و هر كه معصيت خدا را در شب جمعه ترك كند، حق تعالى گناهان گذشته او را بيامرزد و هر كه در شب جمعه ، معصيتى را علانيه (علنى ) انجام دهد حق تعالى او را به گناهان جميع عمرش عذاب كند و عذاب آن آن گناه را بر او مضاعف كند.(١٨)

آداب شب جمعه

١. مستحب است كه در شب جمعه ذكرسبحان اللّه و اللّه اكبر و لا اله الااللّه را زياد بگويد.

٢. بسيار صلوات فرستادن در اين شب از مستحبات است روايت شده است كه صلوات فرستادن در شب جمعه ، برابر است با هزار حسنه و محو مى كند هزار گناه را و بالا مى برد هزار درجه را. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:چون عصر روز پنج شنبه مى شود، ملائكه از آسمان به زير مى آيند با قلمهاى طلا و صحيفه هاى نقره و به غير از صلوات بر محمد و آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله تا غروب جمعه چيزى نمى نويسند.

٣. مستحب است كه انسان در آخر روز پنج شنبه استغفار كند به اين نحو:استغفر اللّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم و اتوب اليه توبة عبد خاضع مسكين مستكين لا يستطيع لنفسه صرفا و لا عدلا و لا ضرا و لا حيوة و لا موتا و لا نشورا و صلى اللّه على محمد و عترته الطيبين الطاهرين الخيار الابرار و سلم تسليما.

٤. خواندن سوره هاى بنى اسرائيل ، كهف ، سه طس ، الم سجده ، يس ، ص ، احقاف ، واقعه ، حم سجده ، حم دخان ، طور، اقتربت ، جمعه در شب جمعه مستحب است اگر فرصت ندارد، سوره واقعه و سوره هاى قبل از آن كه ذكر شدند را بخواند. از امام صادقعليه‌السلام روايت شده كه :هر كه در هر شب جمعه ، سوره بنى اسرائيل بخواند، نمى ميرد تا به خدمت حضرت قائمعليه‌السلام برسد و از اصحاب آن حضرت باشد.

٥. مستحب است كه خواندن شعر در شب جمعه ترك شود.

٦. مستحب است كه انسان در شب جمعه ، در حق مؤ منين زياد دعا كند.

٧. مستحب است كه دعاهاى وارده را در شب جمعه بخواند. امام صادقعليه‌السلام فرمود:هر كه در شب جمعه در سجده آخر نافله شام هفت مرتبه اين دعا را بخواند چون فارغ شود آمرزيده شده باشد و اگر در هر شب ، چنين كند بهتر است و دعا اين است :

اللهم انى اسئلك بوجهك الكريم و اسمك العظيم ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تغفرلى ذنبى العظيم

دعاهاى ديگرى نيز وارد شده است كه در مفاتيح الجنان و كتب دعا موجود مى باشد.

٨. خواندن دعاى كميل در شب جمعه نيز مستحب مى باشد.

٩. سزاوار است كه دعاى اللهم يا شاهد كل نجوى كه در شب عرفه خوانده مى شود، خوانده شود.

١٠. مستحب است كه انسان در شب جمعه ، ده مرتبه بگويد:يا دائم الفضل على البرية يا باسط اليدين بالعطية يا صاحب المواهب السنية صل على محمد و آله خير الورى سجية واغفرلنا يا ذاالعلى فى هذه العشية

١١. مستحب است كه انسان در شب جمعه ، انار تناول كند و در انار خود ديگرى را شريك نكند. همچنين سزاوار است كه دستمالى در زير آن پهن كرده تا دانه اش را ضبط كند، سپس از آن بخورد.

١٢. مستحب است كه انسان بين دو ركعت نافله صبح و فريضه صبح روز جمعه صد مرتبه بگويد:سبحان ربى العظيم و بحمده استغفر اللّه ربى و اتوب اليه.

١٣. مستحب است كه در سحر و شب جمعه اين دعا خوانده شود:اللهم صل على محمد و آله وهب لى الغداة

١٤. مستحب است كه چون صبح روز جمعه طالع مى شود، اين دعا را بخواند:اصبحت فى ذمة اللّه و...

١٥. مستحب است كه پيش از نماز صبح جمعه سه مرتبه بگويد:استغفر اللّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم و اتوب اليه در روايت است هر كس اين را بخواند، گناهانش گر چه بيشتر از كف دريا باشد، آمرزيده مى شود.(١٩)

آداب روز جمعه

١. مستحب است كه انسان در نماز صبح جمعه ، در ركعت اول ، سوره جمعه و در ركعت دوم توحيد را بخواند.

٢. مستحب است كه انسان بعد از نماز صبح جمعه ، پيش از آنكه سخن بگويد، اين دعا را بخواند تا كفاره گناهان او از جمعه تا جمعه ديگر باشد:اللهم ما قلت فى جمعتى هذه من قول او حلفت فيها من حلف او نذرت فيها من نذر فمشيتك بين يدى ذلك كله فما شئت منه ان يكون كان و ما لم تشاءمنه لم يكن اللهم اغفرلى و تجاوز عنى اللهم من صليت عليه فصلواتى عليه و من لعنت فلعنتى عليه.

(بار خدايا هر چه گفته ام در اين جمعه از گفتارى يا هر سوگندى در آن خوردم يا هر نذرى در آن كردم ، خواست تو برابر همه آنهاست هر كدام را كه بخواهى ، باشد، هست و هر كدام را نخواهى ، باشد، نباشد. خدايا بيامرزم و از من درگذر! خدايا هر كه را تو رحمت كنى رحمت او را بخواهم و هر كه را لعنت كنى ، لعنت او را جويم .)

٣. روايت است هر كه بعد از نماز ظهر و نماز صبح در روز جمعه و غير جمعه بگويد:اللهم صل على محمد و آل محمد و عجل فرج همنمى ميرد تا حضرت قائمعليه‌السلام را دريابد و اگر صد مرتبه اين صلوات را بخواند، حق تعالى شصت حاجت او را برآورد، سى حاجت از دنيا و سى حاجت از آخرت

٤. مستحب است كه بعد از نماز صبح جمعه ، سوره الرحمن بخواند و بعد از:فباءى آلاء ربكما تكذبان بگويد:لا بشيى ء من آلائك رب اكذب(من به هيچكدام از نعمتهاى پروردگارم تكذيب ندارم .)

٥. شيخ طوسى رحمت اللّه فرموده كه سنت است بعد از نماز صبح روز جمعه صد مرتبه توحيد و صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و صد مرتبه استغفار كرده و هر يك از اين سوره ها را بخواند: نساء، هود، كهف ، صافات ، الرحمن

٦. خواندن سوره احقاف و مؤ منين در روز جمعه ، مستحب است

٧. خواندن سوره كافرون ده مرتبه قبل از طلوع آفتاب ، مستحب است

٨. غسل جمعه ، استحباب زيادى دارد. همچنين مستحب است كه در موقع غسل كردن اين دعا را بخواند:اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل على محمد و آل محمد واجعلنى من التوابين واجعلنى من المتطهرين.

وقت غسل جمعه از طلوع فجر تا زوال آفتاب (ظهر) است

٩. شستن سر، با خطمى كه امان مى بخشد از پيسى و ديوانگى در روز جمعه مستحب است

١٠. گرفتن ناخن و شارب در روز جمعه مستحب است و فضيلت زياد دارد؛ روزى را زياد مى كند و از گناه پاك مى كند تا جمعه ديگر و امان مى بخشد از ديوانگى و خوره و پيسى مستحب است كه انسان در حين اين عمل بگويد:بسم اللّه و بالله و على سنة محمد و آل محمد. در گرفتن ناخن ابتدا انگشت كوچك دست چپ را شروع كند و به انگشت كوچك دست راست ختم كند. همچنين در گرفتن ناخن هاى پاى خود چنين كند؛ پس ريزه هاى ناخن را دفن كند.

١١. استعمال بوى خوش و پوشيدن لباس پاكيزه در روز جمعه مستحب است

١٢. صدقه دادن در روز جمعه ، هزار برابر اوقات ديگر است

١٣. سزاوار است كه براى اهل و عيال چيز نيكو و تازه اى از ميوه و گوشت بخرد تا با آمدن جمعه شاد شوند.

١٤. مستحب است كه انسان وقت ناشتا، انار بخورد و هفت برگ كاسنى پيش از زوال (ظهر) نيز بخورد. از امام موسى بن جعفرعليه‌السلام روايت است كه هر كه يك انار در روز جمعه ، ناشتا بخورد تا چهل روز و اگر دو تا انار بخورد تا هشتاد روز و اگر سه انار بخورد تا صد و بيست روز دلش را نورانى گرداند و هر كه وسوسه شيطان از او دور گردد، معصيت خدا نكند و هر كه معصيت خدا نكند داخل بهشت مى شود.

١٥. خوب است كه در روز جمعه خود را از كارهاى دنيا فارغ سازد و به آموختن مسائل دين مشغول شود. نه آنكه روز جمعه را به سير و گشت و تفرج در باغ ها، مصاحبت با اراذل و بى عاران ، مسخره گى ، عيب گويى مردمان خنده هاى قهقهه و خواندن اشعار، صرف كند.

١٦. مستحب است كه انسان در روز جمعه ، هزار مرتبه صلوات بفرستد.

١٧. زيارت حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله و ائمه طاهرينعليه‌السلام در روز جمعه ، ثواب دارد.

١٨. رفتن به زيارت قبر پدر و مادر و اموات در روز جمعه فضيلت بسيار دارد.

١٩. خواندن دعاى ندبه در صبح جمعه ، مستحب مى باشد.

٢٠. مستحب است كه انسان هنگام زوال شمس ، دعايى را كه محمد بن مسلم از حضرت صادقعليه‌السلام روايت كرده است ، بخواند كه اول آن چنين است :لا اله الا اللّه و اللّه اكبر و سبحان اللّه و الحمد لله الذى لم يتخذ ولدا و....

٢١. خواندن نماز ظهر جمعه به سوره جمعه و منافقون و نماز عصر به سوره جمعه و توحيد مستحب است

٢٢. خواندن دعاى اللهم هذا يوم المبارك از صحيفه كامله ، سوره قدر و دعاى عشرات در روز جمعه مستحب است.(٢٠)

آداب زيارت معصومين و امام زادگان عليهم‌السلام

١. غسل كردن پيش از رفتن براى زيارت

٢. پرهيز نمودن از كلام بيهوده و لغو و پرهيز از مخاصمه و در طول مسير.

٣. خواندن دعاى وارده و مخصوص آن امام

٤. طهارت از حدث اكبر و حدث اصغر.(٢١)

٥. پوشيدن جامه هاى پاك ، پاكيزه و نو. بهتر است رنگ جامه سفيد باشد.

٦. در حين رفتن به زيارت گام ها را كوتاه بردارد و با وقار حركت كند و همچنين بايد خاضع و خاشع باشد و سر به زير راه برود و به بالا و اطراف خود توجه نكند ؛ يعنى به منزلت و عظمت زيارت فكر كند.

٧. خوشبو نمودن خود در غير زيارت امام حسينعليه‌السلام

٨. هنگام رفتن به حرم مطهر، زبان را به ذكر تكبير، تحميد، تسبيح ، تهليل و تمجيد مشغول كند و با فرستادن صلوات بر محمد و آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله دهان خود را معطر نمايد.

٩. ايستادن بر در حرم شريف و اذن دخول طلبيدن و سعى كردن در به دست آوردن رقت قلب و خضوع به وسيله تصور و فكر در عظمت و جلالت قدر صاحب آن مرقد منور؛ به فكر اين باشد كه ايستادن او را مى بيند، كلام او را مى شنود و جواب سلام او را مى دهد. همچنين بايد در محبت و لطفى كه ايشان به شيعيان و زائران خود دارند، تدبير كند و همچنين در خرابى هاى حال خود و خلاف هايى كه نسبت به آن بزرگواران كرده است ، تاءمل كند.

١٠. بوسيدن عتبه عاليه و آستانه مباركه سزاوار است براى خدا به شكرانه اين كه او را به اين مكان رسانده است ، سجده كند.

١١. مقدم داشتن پاى راست در وقت داخل شدن و مقدم داشتن پاى چپ در وقت بيرون آمدن ؛ مانند مساجد.

١٢. رفتن نزد ضريح مطهر به نحوى كه بتواند خود را به آن بچسباند. توهم اين كه دور ايستادن ادب است ، وهم (غلط) است زيرا در حديث آمده است كه تكيه كردن بر ضريح و بوسيدن آن شايسته است

١٣. ايستادن پشت به قبله و رو به قبر منور در وقت زيارت ظاهرا اين ادب مختص به معصومعليه‌السلام است وقتى از خواندن زيارت فارغ شد، گونه راست را به ضريح بگذارد و به حال تضرع ، دعا كند. سپس گونه چپ را بگذارد و خدا را به حق صاحب قبر بخواند كه او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد. آنگاه در دعا مبالغه كند. سپس به سمت سر مطهر برود و رو به قبله بايستد و دعا كند.

١٤. ايستادن در وقت خواندن زيارت ؛ اگر عذرى مثل ضعف و درد كمر و درد پا و غيره نداشته باشد.

١٥. تكبير گفتن هنگام ديدن قبر مطهر، پيش از شروع خواندن زيارت

١٦. خواندن زيارت وارده از سادات انامعليهم‌السلام و ترك زيارت هاى ساخته شده بى اساس كه بعضى بى خردان ، عوامانه آنها را با بعضى از زيارات تلفيق كرده اند.

١٧. به جا آوردن نماز زيارت كه اقل آن دو ركعت است

١٨. خواندن سوره يس در ركعت اول و سوره الرحمن در ركعت دوم ؛ در صورتى كه براى آن زيارتى كه نماز آن را مى خواند، كيفيت مخصوصى ذكر نشده باشد.

١٩. كسى كه داخل حرم مطهر شود و ببيند كه نماز جماعت برقرار شده است ، پيش از آنكه زيارت كند، ابتدا نماز بخواند. همچنين وظيفه ناظر حرم است كه مردم را به نماز امر كند.

٢٠. تلاوت كردن قرآن نزد ضريح مطهر و هديه كردن آن به روح مقدس ‍ مزور.(٢٢)

٢١. ترك نمودن سخنان ناشايست و كلمات لغو و بيهوده و عدم اشتغال به صحبت هاى دنيوى كه هميشه و در همه جا مذموم ، قبيح ، مانع رزق و باعث قساوت قلب است

٢٢. بلند نكردن صدا در وقت زيارت

٢٣. وداع كردن با امامعليه‌السلام در وقت بيرون رفتن از شهرى كه آن حضرت در آن جا مدفون است

٢٤. توبه و استغفار نمودن از گناهان و تصميم به بهتر كردن حال ، كردار و گفتار خود بعد از فراغت از زيارت

٢٥. انفاق كردن به قدر وسع بر خادمان آستانه شريفه

٢٦. سزاوار است كه خدام از اهل خير و صلاح و صاحب دين و مروت باشند و آنچه را از زائران مى بينند، تحمل نمايند و خشم خود را بر ايشان فرو نشانند و بر آنها تندى و درشتى ننمايند و بر رفع حوايج محتاجين اقدام و زائرين را راهنمايى كنند.

٢٧. انفاق و احسان بر فقرا، مجاورين و مساكين شهرى كه امامعليه‌السلام در آن مدفون است ؛ خصوصا سادات و اهل علم

٢٨. از جمله آداب ، تعجيل كردن در بيرون رفتن از حرم است ؛ در وقتى كه حظ و بهره خود را از زيارت درك كرد تا براى رجوع بعدى شوق بيشترى داشته باشد.

٢٩. سزاوار است وقتى كه زوار بسيار است ، كسانى كه جلوتر هستند و به ضريح چسبيده اند، زيارت را كوتاه نمايند و زودتر بيرون روند تا ديگر زائران هم به قرب ضريح فايز گردند.(٢٣)

آداب ماه ذى الحجة

١. اولين كار، مراقبت ، رؤ يت هلال و خواندن دعاى آن است تا با يقين به زمان ، اعمال را در اوقات مخصوص آن به جا آورد.

٢. از كارهاى مهم اهل مراقبت ، شناخت شرافت و فضل اين منزل شريف و شناخت زمانهاى مذكور و شناخت فوايد آن است گر چه درباره ماه رمضان وارد شده كه بهترين ماههاست و روزهاى آن بهترين روزها و ساعتهاى آن بهترين ساعات است ؛ ولى درباره بعضى از روزهاى اين ماه ، فضايلى بيش ‍ از ماه رمضان وارد شده است

٣. دهه اول ذى الحجة ، شرافت خاصى دارد. در روايتى پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند:هيچ كدام از روزها نزد خدا بهتر و پاداشش بيشتر از روز عيد قربان نيست شخصى گفت : حتى جهاد در راه خدا؟ فرمودند: حتى جهاد در راه خدا! مگر فردى كه با جان و مال خود به جهاد رفته و همه را در راه خدا از دست بدهد.

٤. از اعمال مهم و بسيار پر فضيلت دهه اول اين ماه ، نمازى است كه هر شب بين مغرب و عشاء خوانده مى شود. (كه در بخش نمازهاى مستحبى ذكر شده است ).

٥. مستحب است كه در روز اول اين ماه ، روزه گرفته شود. همچنين در روايت آمده است كه در روز اول ، خواندن نماز حضرت فاطمه عليها‌السلام مستحب مى باشد. (اين نماز در بخش نمازهاى مستحبى آمده است ).

٦. مستحب است كه در دهه اول بعد از نماز صبح و مغرب ، خواندن دعايى كه اول آناللهم ان هذه الايام التى فضلتها على غيرهامى باشد.(١٥)

٧. از مهمترين اعمال اين ماه عمل كردن به روايت زير است : شيخ مفيد از امام ابوجعفرعليه‌السلام نقل كرده است كه فرمودند:خداوند توسط جبرئيل ، پنج هديه در ده روز اول اين ماه براى عيسى بن مريمعليه‌السلام فرستاده و فرمود: عيسى ! با اين پنج دعا، دعا كن ؛ زيرا در روزهاى ده گانه ، يعنى ده روز ذى حجه ، عبادتى محبوبتر از آن نزد خداوند نيست

اول :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له الملك و له الحمد بيده الخير و هو على كل شيى قدير.

دوم :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، احدا صمدا لم يتخذ صاحبة و لا ولدا.

سوم :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، احدا صمدا لم يلد و لم يولد و لم يكن له كفوا احدا.

چهارم :اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له الملك و له الحمد يحيى و يميت و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شيى قدير.

پنجم :حسبى اللّه و كفى سمع اللّه لمن دعا ليس وراء اللّه منتهى اشهد لله بما دعا و انه برى ء ممن تبرء و ان لله الاخرة و الاولى

٨. علاوه بر روز نخست ، روزه نه روز اول اين دهه ثواب زيادى دارد. روايت شده است كه روزه نه روز، برابر با روزه روزگار است و روزه روز ترويه (هشتم ذى حجة ) كفاره شصت سال است

٩. درباره شب عرفه روايت شده است كه دعاى خير در آن مستجاب است و كسى كه در آن به فرمانبردارى خداى متعال مشغول شود، پاداش صد و هفتاد سال را دارد. شب مناجات بوده و كسى كه در آن شب توبه كند، خداوند او را مى بخشد و مستحب است دعايى كه اول آن اللهم يا شاهد كل نجوىمى باشد، خوانده شود.

١٠. زيارت امام حسينعليه‌السلام ، در شب عرفه از مستحبات است

١١. از كارهاى مهم شب عرفه ، مراجعه به حاجيان معصومعليه‌السلام در اول و آخر آن است

١٢. اگر كسى بتواند در روز عرفه ، خود را به عرفات يا كربلا برساند، بهترين مكانها را براى دعا انتخاب كرده است اهميت دعا در اين روز به اندازه اى است كه روزه اين روز را براى كسى كه روزه باعث ضعف او هنگام دعا مى شود، ممنوع كرده اند با آنكه روزه آن ، كفاره نود سال مى باشد.

١٣. از مراقبات اين روز، قبل از دعاى عرفه و زيارت ، غسل كردن است

١٤. از امام صادقعليه‌السلام روايت شده است كه از پدرانش نقل نموده :امام علىعليه‌السلام دوست داشت كه چهار شب در سال ، خود را فارغ نمايد: شب اول رجب ، شب نيمه شعبان ، شب عيد فطر و شب عيد قربان .در شب و روز عرفه ، زيارت امام حسينعليه‌السلام مستحب است همچنين مستحب است كه در ابتداى روز عيد قربان ، به نيت پاك نمودن قلب از اشتغال به غير خدا، غسل كند. آنگاه اللّه اكبرى واقعى گفته و با اين تكبير، تمام موجودات ، جز شكوه و بزرگى او را كوچك شمارد.

١٥. مستحب است كه روز عيد قربان ، به نيت پوشش و آرايش با لباس ‍ تقوى و اخلاق نيكو، تميزترين لباس خود را پوشيده و در اين هنگام بگويد:بسم اللّه و بالله اللّه اكبر...و وقتى كه به مصلى رسيد و در جاى نمازش ‍ نشست ، بگويد:اللّه اكبر...همانگونه كه در اقبال آمده است

١٦. از اعمال روز عيد قربان ، نماز عيد است كه مستحب مى باشد.

١٧. بهتر است كه نماز عيد بر روى زمين غير مفروش به جا آورده تا تواضع در آن بيشتر باشد (كيفيت نماز عيد قربان ، در بخش نمازهاى مستحبى وارد شده است ؛ همچنين بقيه نمازهاى اين ماه ).

١٨. مستحب است كه بعد از نماز عيد قربان ، دعاى ندبه خوانده شود.

١٩. از كارهاى مهم در روز عيد قربان ، قربانى كردن است مستحب است كه هنگام ذبح ، آن چه را از اميرالمؤ منينعليه‌السلام وارد شده است بگويد:بسم اللّه ، و جهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنيفا مسلما و ما انا من المشركين ان صلوتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين ، اللهم منك و لك.

٢٠. مستحب است كه اولين چيزى كه در روز عيد مى خورد از گوشت قربانى بوده و گوشت آن را سه قسمت كند: يك قسمت براى همسايه ها، قسمت ديگر براى كسانى كه درخواست كرده و قسمت سوم را براى خانواده خود نگه دارد. پوست آن را صدقه داده و از گوشت قربانى به قصاب ندهد.

٢١. از روزهاى مهم ماه ذى حجه ، روز عيد غدير مى باشد كه در روز هجدهم ذى حجه واقع شده است در شب عيد غدير، نمازى وارد شده است كه ثواب زيادى دارد؛ اين نماز دوازده ركعت مى باشد كه مجموع دوازده ركعت ، يك سلام دارد. بعد از هر دو ركعت نشسته ، در هر ركعتى ده بار حمد و توحيد و يك بار آية الكرسى و در ركعت دوازدهم ، هفت بار حمد و توحيد خوانده و سپس دست به قنوت برداشته و ده بار در آن بگويد:اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له ، له الملك و له الحمد يحيى و يميت و هو حى لا يموت بيده الخير و هو على كل شيى قدير.

آنگاه ركوع و سجده را انجام داده و ده بار در سجده بگويد:

سبحان من احصى كل شيى علمه ، سبحان من لا ينبغى التسبيح الا له سبحان ذى المن و لانعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الكرم ، اساءلك بمعاقد العز من عشرك و منتهى الرحمة من كتابك و بالاسم الاعظم و كلماتك التامة ان تصلى على محمد رسولك و اهل بيته الطاهرين و ان تفعل بىو حاجات خود را بگويد و سپس بگويد:انك سميع مجيب.

٢٢. سيد قدس سره به نقل از امام رضاعليه‌السلام از پدران پاكش ، سخنرانى طولانى و ارزنده اميرالمؤ منينعليه‌السلام در روز غدير را روايت كرده است كه آخر آن چنين است :...بعد از پايان مراسم ، خانواده خود را در وسعت و آسايش قرار داده با برادرانتان نيكى نموده و به خاطر نعمتهايى كه خداوند متعال به شما ارزانى داشته است ، از او سپاسگزارى نماييد. گرد هم آييد تا امور شما سامان پذيرفته ، به يكديگر نيكى كنيد، تا خداوند الفت شما را بپذيرد. خداوند در اين روز چند برابر پاداش عيدهاى قبل و بعد آن در چنين روزى را به شما عنايت مى كند، شما هم نعمتهاى الهى را كه در اختيار داريد به يكديگر ببخشيد. نيكوكارى در اين روز، مال را افزايش و عمر را طولانى مى كند. مهربانى با يكديگر، رحمت و عطوفت خداوند را برمى انگيزد. از مالى كه خداوند به شما داده است ، به اندازه توانايى به برادران و خانواده خود بخشيده ، با يكديگر خوشرو بوده و در ديدارهاى خود مسرور باشيد...

روزه اين روز، از روزه هاى است كه خداوند آن را سفارش كرده است و آن را برابر با پاداشى بزرگ قرار داده است تا جايى كه اگر بنده اى از ابتداى دنيا تا انتهاى آن روزها را روزه گرفته ، شبها مشغول عبادت بوده و در روزه خود مخلص باشد، باز هم نمى تواند به اين پاداش برسد...

كسى كه مؤ منى را در اين شب آن افطار دهد، مانند كسى است كه ده فئام را افطار داده باشد - شخصى برخاسته و گفت : اميرالمؤ منينعليه‌السلام فئام چيست ؟ حضرت فرمودند: صد هزار پيامبر و صديق و شهيد - چه رسد به اين كه جمعى از مردان و زنان مؤ من را سرپرستى كند كه من ضمانت مى كنم خداوند، امان از فقر و كفر، به عنايت فرمايد. اگر در شب يا روز آن يا بعد از آن ، تا عيد سال آينده ، مرگ او فرا رسد و گناه كبيره اى انجام نداده باشد، پاداش او با خداست

هنگام ديدار با يكديگر سلام كرده ، دست داده و نعمت اين روز را تبريك بگوييد. اين مطالب را حاضرين به غايبين اطلاع دهند. بايد افراد بى نياز به يارى نيازمندان شتافته و توانگران به افراد ضعيف كمك كنند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله اين مطلب را به دستور داده بود.

كسى هم كه به مؤ منى غذا دهد، مانند كسى است كه به تمام پيامبران و صديقين غذا داده است و كسى كه مؤ منى را ديدار كند، خداوند هفتاد نور، وارد قبر او نموده ، قبر او را وسعت داده و هر روز، هفتاد هزار فرشته از قبر او ديدن كرده و به او مژده بهشت مى دهند.

٢٣. از اعمال مستحب در روز عيد غدير، زيارت حضرت اميرعليه‌السلام مى باشد.

٢٤. مستحب مؤ كد است كه در ابتداى روز غدير غسل كرده ، پاكيزه ترين لباس هاى خود را پوشيده ، عطر استعمال كرده ، و هنگام دست دادن به مؤ منين ، بگويد:الحمد لله الذى جعلنى من المتمسكين بولاية اميرالمؤ منين و ائمة(ستايش مخصوص خدايى است كه ما را از متمسكين به ولايت اميرالمؤ منينعليه‌السلام و امامان قرار داد.)

٢٥. خواندن نماز و دعايى كه در كتاب اقبال روايت شده و با عبارت :اللهم صل على وليك و اخى نبيك شروع مى شود، مستحب است

٢٦. اين روز را بايد با مراجعه به نگهبان آن روز كه از معصومينعليهم‌السلام مى باشد به پايان برده و با تمام توان به تضرع ، گريه و زارى و جلب رحمت آنان بپردازد.

٢٧. يكى از اوقات مهم و روزهاى شريف اين ماه ، روز بيست و چهارم مى باشد. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در چنين روزى آماده مباهله با مسيحيان شده و حوادثى اتفاق افتاد كه موجب خوارى آنان شده و مجبور گشتند به جزيه دادن همراه با ذلت تن در دهند. از اعمال اين روز، روزه گرفتن غسل كردن و پوشيدن تميزترين لباس ها و استعمال عطر مى باشد و بايد در منزل خود، آرامش و وقار داشته و بعد از غسل و پوشيدن لباسها از منزل خود خارج شده ، به مزار يكى از اولياى خدا يا مكان خلوت يا كوه بلندى رفته و كارهايى را كه مردم هنگام رفتن سر مزار اولياى خدا، انجام مى دهند، انجام بدهد. بايد مدتى صلوات فرستاده ، آنگاه نماز خوانده و بعد از نماز هفتاد بار از خداوند آمرزش بخواهد (مثلا هفتاد بار بگويد:استغفر اللّه) آنگاه برخاسته دستهايش را بلند كرده ، بين زمين و آسمان را نگريسته و بگويد: - در اينجا سيد، دعايى كه مشتمل بر ستايش خدا به جهت معرفى مفصل ولايت با آيه مباهله است را آورده است - و بعد از نقل آن دعا مى گويد: هنگام خواندن هر دعا بايد دو ركعت نماز خوانده و تا نيم روز يا تا اذان ظهر و بنا بر عقيده بعضى تا زردى آفتاب در آنجا بماند.

اين روز از جهت ديگرى نيز ممتاز بوده و كرامت دارد، در اين روز اميرالمؤ منينعليه‌السلام انگشترى خود را در حال ركوع به فقير بخشيد.

٢٨. بيست و پنجم ماه ذى حجه نيز يكى از روزهاى گرانقدر براى مواليان ائمه دين است خداوند در اين روز، سوره هل اتى را در حق آنان فرو فرستاده و از صدقه آنان تشكر كرد، هديه آنان را پذيرفته ، در كتاب خود شرح حال آنان را داده و آنان را مورد مدح و ثنا قرار داد. شيعيان بايد براى سپاسگزارى از خداى متعال با تمام توان در اين روز به عبادت بپردازند. شكرگزارى به درگاه خداوند در اين روز و مانند آن ، با روزه ، نماز شكر و سجده هاى آن است

٢٩. روز بيست و ششم ، بيست و هشتم و بيست و نهم روزهايى هستند كه در روايت آمده است كه در هر يك از اين روزها يكى از دشمنان اهل بيت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله نابود شده است كسى كه ايمان كامل به ولايت آنان كه از جانب خدا مى باشد دارد، به اندازه محبت و ارادتى كه به آنان دارد از نابودى دشمنان اهل بيت ، مسرور و به خاطر آن سپاسگزار خدا خواهدبود.

٣٠. روز آخر ذى حجه هم دو ركعت نماز دارد كه در بخش نمازهاى مستحبى ذكر شده است.(١٦)

نگهبان هر روز هفته در مراقبات ماههاى سال ذكر كرديم كه مثلا در فلان روز به نگهبان آن روز كه از معصومينعليهم‌السلام است ، توسل جويد. به همين خاطر نگهبان هر روز هفته را ذكر مى كنيم :

١. شنبه به نام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مى باشد.

٢. يكشنبه متعلق به اميرالمؤ منينعليه‌السلام مى باشد.

٣. دو شنبه به نام امام حسن و امام حسينعليه‌السلام است

٤. سه شنبه از آن على بن الحسين (امام زين العابدين ) و محمد بن على (امام محمد باقر) و جعفر بن محمد(امام جعفر صادق )عليهم‌السلام مى باشد.

٥. چهارشنبه مخصوص موسى بن جعفر(امام موسى كاظم ) و على بن موسى (امام رضا) و محمد بن على (امام محمد تقى ) و على بن محمد(امام على نقى )عليهم‌السلام است

٦. پنج شنبه به نام امام حسن عسگرىعليه‌السلام مى باشد.

٧. جمعه براى صاحب الزمان امام مهدى (عج است ).

البته براى هر يك از اين روزها كه نگهبان دارد، زيارت مخصوصى نيز وجود دارد كه در مفاتيح الجنان آمده است.(١٧)

در ادامه بحث آداب ماه سال بايد ذكر كنيم كه ايام هفته نيز آدابى دارد كه شامل نماز و دعاهاى مخصوص هر روز هفته مى باشد كه نماز ايام هفته در بخش نمازهاى مستحبى ذكر گرديده است اما در ميان روزهاى هفته ، جمعه ويژگى خاصى دارد كه ما بخشى از آداب شب و روز جمعه را ذكر مى كنيم

فضيلت شب و روز جمعه

از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله روايت شده است كه :شب و روز جمعه بيست و چهار ساعت است و در هر ساعت ، حق تعالى ششصد هزار نفر را از جهنم آزاد مى كند.از امام صادقعليه‌السلام نيز وارد شده است كه :هر كس ، مابين زوال (ظهر) روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه بميرد، خداوند او را از فشار قبر پناه دهد.

در روايات آمده است كه شب جمعه ، وقت استجابت دعاست در روايتى ديگر آمده است كه چون شب جمعه مى آيد ماهيان دريا، از آب سر بيرون مى آورند و وحشيان صحرا، گردن مى كشند و حق تعالى را ندا مى كنند كه : پروردگارا ما را به گناه آدميان عذاب مكن ! از امام صادقعليه‌السلام روايت شده كه :بپرهيزيد از گناه در شب جمعه ، كه عقوبت گناهان در آن شب مضاعف است ؛ چنانچه ثواب حسنات مضاعف است و هر كه معصيت خدا را در شب جمعه ترك كند، حق تعالى گناهان گذشته او را بيامرزد و هر كه در شب جمعه ، معصيتى را علانيه (علنى ) انجام دهد حق تعالى او را به گناهان جميع عمرش عذاب كند و عذاب آن آن گناه را بر او مضاعف كند.(١٨)

آداب شب جمعه

١. مستحب است كه در شب جمعه ذكرسبحان اللّه و اللّه اكبر و لا اله الااللّه را زياد بگويد.

٢. بسيار صلوات فرستادن در اين شب از مستحبات است روايت شده است كه صلوات فرستادن در شب جمعه ، برابر است با هزار حسنه و محو مى كند هزار گناه را و بالا مى برد هزار درجه را. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:چون عصر روز پنج شنبه مى شود، ملائكه از آسمان به زير مى آيند با قلمهاى طلا و صحيفه هاى نقره و به غير از صلوات بر محمد و آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله تا غروب جمعه چيزى نمى نويسند.

٣. مستحب است كه انسان در آخر روز پنج شنبه استغفار كند به اين نحو:استغفر اللّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم و اتوب اليه توبة عبد خاضع مسكين مستكين لا يستطيع لنفسه صرفا و لا عدلا و لا ضرا و لا حيوة و لا موتا و لا نشورا و صلى اللّه على محمد و عترته الطيبين الطاهرين الخيار الابرار و سلم تسليما.

٤. خواندن سوره هاى بنى اسرائيل ، كهف ، سه طس ، الم سجده ، يس ، ص ، احقاف ، واقعه ، حم سجده ، حم دخان ، طور، اقتربت ، جمعه در شب جمعه مستحب است اگر فرصت ندارد، سوره واقعه و سوره هاى قبل از آن كه ذكر شدند را بخواند. از امام صادقعليه‌السلام روايت شده كه :هر كه در هر شب جمعه ، سوره بنى اسرائيل بخواند، نمى ميرد تا به خدمت حضرت قائمعليه‌السلام برسد و از اصحاب آن حضرت باشد.

٥. مستحب است كه خواندن شعر در شب جمعه ترك شود.

٦. مستحب است كه انسان در شب جمعه ، در حق مؤ منين زياد دعا كند.

٧. مستحب است كه دعاهاى وارده را در شب جمعه بخواند. امام صادقعليه‌السلام فرمود:هر كه در شب جمعه در سجده آخر نافله شام هفت مرتبه اين دعا را بخواند چون فارغ شود آمرزيده شده باشد و اگر در هر شب ، چنين كند بهتر است و دعا اين است :

اللهم انى اسئلك بوجهك الكريم و اسمك العظيم ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تغفرلى ذنبى العظيم

دعاهاى ديگرى نيز وارد شده است كه در مفاتيح الجنان و كتب دعا موجود مى باشد.

٨. خواندن دعاى كميل در شب جمعه نيز مستحب مى باشد.

٩. سزاوار است كه دعاى اللهم يا شاهد كل نجوى كه در شب عرفه خوانده مى شود، خوانده شود.

١٠. مستحب است كه انسان در شب جمعه ، ده مرتبه بگويد:يا دائم الفضل على البرية يا باسط اليدين بالعطية يا صاحب المواهب السنية صل على محمد و آله خير الورى سجية واغفرلنا يا ذاالعلى فى هذه العشية

١١. مستحب است كه انسان در شب جمعه ، انار تناول كند و در انار خود ديگرى را شريك نكند. همچنين سزاوار است كه دستمالى در زير آن پهن كرده تا دانه اش را ضبط كند، سپس از آن بخورد.

١٢. مستحب است كه انسان بين دو ركعت نافله صبح و فريضه صبح روز جمعه صد مرتبه بگويد:سبحان ربى العظيم و بحمده استغفر اللّه ربى و اتوب اليه.

١٣. مستحب است كه در سحر و شب جمعه اين دعا خوانده شود:اللهم صل على محمد و آله وهب لى الغداة

١٤. مستحب است كه چون صبح روز جمعه طالع مى شود، اين دعا را بخواند:اصبحت فى ذمة اللّه و...

١٥. مستحب است كه پيش از نماز صبح جمعه سه مرتبه بگويد:استغفر اللّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم و اتوب اليه در روايت است هر كس اين را بخواند، گناهانش گر چه بيشتر از كف دريا باشد، آمرزيده مى شود.(١٩)

آداب روز جمعه

١. مستحب است كه انسان در نماز صبح جمعه ، در ركعت اول ، سوره جمعه و در ركعت دوم توحيد را بخواند.

٢. مستحب است كه انسان بعد از نماز صبح جمعه ، پيش از آنكه سخن بگويد، اين دعا را بخواند تا كفاره گناهان او از جمعه تا جمعه ديگر باشد:اللهم ما قلت فى جمعتى هذه من قول او حلفت فيها من حلف او نذرت فيها من نذر فمشيتك بين يدى ذلك كله فما شئت منه ان يكون كان و ما لم تشاءمنه لم يكن اللهم اغفرلى و تجاوز عنى اللهم من صليت عليه فصلواتى عليه و من لعنت فلعنتى عليه.

(بار خدايا هر چه گفته ام در اين جمعه از گفتارى يا هر سوگندى در آن خوردم يا هر نذرى در آن كردم ، خواست تو برابر همه آنهاست هر كدام را كه بخواهى ، باشد، هست و هر كدام را نخواهى ، باشد، نباشد. خدايا بيامرزم و از من درگذر! خدايا هر كه را تو رحمت كنى رحمت او را بخواهم و هر كه را لعنت كنى ، لعنت او را جويم .)

٣. روايت است هر كه بعد از نماز ظهر و نماز صبح در روز جمعه و غير جمعه بگويد:اللهم صل على محمد و آل محمد و عجل فرج همنمى ميرد تا حضرت قائمعليه‌السلام را دريابد و اگر صد مرتبه اين صلوات را بخواند، حق تعالى شصت حاجت او را برآورد، سى حاجت از دنيا و سى حاجت از آخرت

٤. مستحب است كه بعد از نماز صبح جمعه ، سوره الرحمن بخواند و بعد از:فباءى آلاء ربكما تكذبان بگويد:لا بشيى ء من آلائك رب اكذب(من به هيچكدام از نعمتهاى پروردگارم تكذيب ندارم .)

٥. شيخ طوسى رحمت اللّه فرموده كه سنت است بعد از نماز صبح روز جمعه صد مرتبه توحيد و صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و صد مرتبه استغفار كرده و هر يك از اين سوره ها را بخواند: نساء، هود، كهف ، صافات ، الرحمن

٦. خواندن سوره احقاف و مؤ منين در روز جمعه ، مستحب است

٧. خواندن سوره كافرون ده مرتبه قبل از طلوع آفتاب ، مستحب است

٨. غسل جمعه ، استحباب زيادى دارد. همچنين مستحب است كه در موقع غسل كردن اين دعا را بخواند:اشهد ان لا اله الا اللّه وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل على محمد و آل محمد واجعلنى من التوابين واجعلنى من المتطهرين.

وقت غسل جمعه از طلوع فجر تا زوال آفتاب (ظهر) است

٩. شستن سر، با خطمى كه امان مى بخشد از پيسى و ديوانگى در روز جمعه مستحب است

١٠. گرفتن ناخن و شارب در روز جمعه مستحب است و فضيلت زياد دارد؛ روزى را زياد مى كند و از گناه پاك مى كند تا جمعه ديگر و امان مى بخشد از ديوانگى و خوره و پيسى مستحب است كه انسان در حين اين عمل بگويد:بسم اللّه و بالله و على سنة محمد و آل محمد. در گرفتن ناخن ابتدا انگشت كوچك دست چپ را شروع كند و به انگشت كوچك دست راست ختم كند. همچنين در گرفتن ناخن هاى پاى خود چنين كند؛ پس ريزه هاى ناخن را دفن كند.

١١. استعمال بوى خوش و پوشيدن لباس پاكيزه در روز جمعه مستحب است

١٢. صدقه دادن در روز جمعه ، هزار برابر اوقات ديگر است

١٣. سزاوار است كه براى اهل و عيال چيز نيكو و تازه اى از ميوه و گوشت بخرد تا با آمدن جمعه شاد شوند.

١٤. مستحب است كه انسان وقت ناشتا، انار بخورد و هفت برگ كاسنى پيش از زوال (ظهر) نيز بخورد. از امام موسى بن جعفرعليه‌السلام روايت است كه هر كه يك انار در روز جمعه ، ناشتا بخورد تا چهل روز و اگر دو تا انار بخورد تا هشتاد روز و اگر سه انار بخورد تا صد و بيست روز دلش را نورانى گرداند و هر كه وسوسه شيطان از او دور گردد، معصيت خدا نكند و هر كه معصيت خدا نكند داخل بهشت مى شود.

١٥. خوب است كه در روز جمعه خود را از كارهاى دنيا فارغ سازد و به آموختن مسائل دين مشغول شود. نه آنكه روز جمعه را به سير و گشت و تفرج در باغ ها، مصاحبت با اراذل و بى عاران ، مسخره گى ، عيب گويى مردمان خنده هاى قهقهه و خواندن اشعار، صرف كند.

١٦. مستحب است كه انسان در روز جمعه ، هزار مرتبه صلوات بفرستد.

١٧. زيارت حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله و ائمه طاهرينعليه‌السلام در روز جمعه ، ثواب دارد.

١٨. رفتن به زيارت قبر پدر و مادر و اموات در روز جمعه فضيلت بسيار دارد.

١٩. خواندن دعاى ندبه در صبح جمعه ، مستحب مى باشد.

٢٠. مستحب است كه انسان هنگام زوال شمس ، دعايى را كه محمد بن مسلم از حضرت صادقعليه‌السلام روايت كرده است ، بخواند كه اول آن چنين است :لا اله الا اللّه و اللّه اكبر و سبحان اللّه و الحمد لله الذى لم يتخذ ولدا و....

٢١. خواندن نماز ظهر جمعه به سوره جمعه و منافقون و نماز عصر به سوره جمعه و توحيد مستحب است

٢٢. خواندن دعاى اللهم هذا يوم المبارك از صحيفه كامله ، سوره قدر و دعاى عشرات در روز جمعه مستحب است.(٢٠)

آداب زيارت معصومين و امام زادگان عليهم‌السلام

١. غسل كردن پيش از رفتن براى زيارت

٢. پرهيز نمودن از كلام بيهوده و لغو و پرهيز از مخاصمه و در طول مسير.

٣. خواندن دعاى وارده و مخصوص آن امام

٤. طهارت از حدث اكبر و حدث اصغر.(٢١)

٥. پوشيدن جامه هاى پاك ، پاكيزه و نو. بهتر است رنگ جامه سفيد باشد.

٦. در حين رفتن به زيارت گام ها را كوتاه بردارد و با وقار حركت كند و همچنين بايد خاضع و خاشع باشد و سر به زير راه برود و به بالا و اطراف خود توجه نكند ؛ يعنى به منزلت و عظمت زيارت فكر كند.

٧. خوشبو نمودن خود در غير زيارت امام حسينعليه‌السلام

٨. هنگام رفتن به حرم مطهر، زبان را به ذكر تكبير، تحميد، تسبيح ، تهليل و تمجيد مشغول كند و با فرستادن صلوات بر محمد و آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله دهان خود را معطر نمايد.

٩. ايستادن بر در حرم شريف و اذن دخول طلبيدن و سعى كردن در به دست آوردن رقت قلب و خضوع به وسيله تصور و فكر در عظمت و جلالت قدر صاحب آن مرقد منور؛ به فكر اين باشد كه ايستادن او را مى بيند، كلام او را مى شنود و جواب سلام او را مى دهد. همچنين بايد در محبت و لطفى كه ايشان به شيعيان و زائران خود دارند، تدبير كند و همچنين در خرابى هاى حال خود و خلاف هايى كه نسبت به آن بزرگواران كرده است ، تاءمل كند.

١٠. بوسيدن عتبه عاليه و آستانه مباركه سزاوار است براى خدا به شكرانه اين كه او را به اين مكان رسانده است ، سجده كند.

١١. مقدم داشتن پاى راست در وقت داخل شدن و مقدم داشتن پاى چپ در وقت بيرون آمدن ؛ مانند مساجد.

١٢. رفتن نزد ضريح مطهر به نحوى كه بتواند خود را به آن بچسباند. توهم اين كه دور ايستادن ادب است ، وهم (غلط) است زيرا در حديث آمده است كه تكيه كردن بر ضريح و بوسيدن آن شايسته است

١٣. ايستادن پشت به قبله و رو به قبر منور در وقت زيارت ظاهرا اين ادب مختص به معصومعليه‌السلام است وقتى از خواندن زيارت فارغ شد، گونه راست را به ضريح بگذارد و به حال تضرع ، دعا كند. سپس گونه چپ را بگذارد و خدا را به حق صاحب قبر بخواند كه او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد. آنگاه در دعا مبالغه كند. سپس به سمت سر مطهر برود و رو به قبله بايستد و دعا كند.

١٤. ايستادن در وقت خواندن زيارت ؛ اگر عذرى مثل ضعف و درد كمر و درد پا و غيره نداشته باشد.

١٥. تكبير گفتن هنگام ديدن قبر مطهر، پيش از شروع خواندن زيارت

١٦. خواندن زيارت وارده از سادات انامعليهم‌السلام و ترك زيارت هاى ساخته شده بى اساس كه بعضى بى خردان ، عوامانه آنها را با بعضى از زيارات تلفيق كرده اند.

١٧. به جا آوردن نماز زيارت كه اقل آن دو ركعت است

١٨. خواندن سوره يس در ركعت اول و سوره الرحمن در ركعت دوم ؛ در صورتى كه براى آن زيارتى كه نماز آن را مى خواند، كيفيت مخصوصى ذكر نشده باشد.

١٩. كسى كه داخل حرم مطهر شود و ببيند كه نماز جماعت برقرار شده است ، پيش از آنكه زيارت كند، ابتدا نماز بخواند. همچنين وظيفه ناظر حرم است كه مردم را به نماز امر كند.

٢٠. تلاوت كردن قرآن نزد ضريح مطهر و هديه كردن آن به روح مقدس ‍ مزور.(٢٢)

٢١. ترك نمودن سخنان ناشايست و كلمات لغو و بيهوده و عدم اشتغال به صحبت هاى دنيوى كه هميشه و در همه جا مذموم ، قبيح ، مانع رزق و باعث قساوت قلب است

٢٢. بلند نكردن صدا در وقت زيارت

٢٣. وداع كردن با امامعليه‌السلام در وقت بيرون رفتن از شهرى كه آن حضرت در آن جا مدفون است

٢٤. توبه و استغفار نمودن از گناهان و تصميم به بهتر كردن حال ، كردار و گفتار خود بعد از فراغت از زيارت

٢٥. انفاق كردن به قدر وسع بر خادمان آستانه شريفه

٢٦. سزاوار است كه خدام از اهل خير و صلاح و صاحب دين و مروت باشند و آنچه را از زائران مى بينند، تحمل نمايند و خشم خود را بر ايشان فرو نشانند و بر آنها تندى و درشتى ننمايند و بر رفع حوايج محتاجين اقدام و زائرين را راهنمايى كنند.

٢٧. انفاق و احسان بر فقرا، مجاورين و مساكين شهرى كه امامعليه‌السلام در آن مدفون است ؛ خصوصا سادات و اهل علم

٢٨. از جمله آداب ، تعجيل كردن در بيرون رفتن از حرم است ؛ در وقتى كه حظ و بهره خود را از زيارت درك كرد تا براى رجوع بعدى شوق بيشترى داشته باشد.

٢٩. سزاوار است وقتى كه زوار بسيار است ، كسانى كه جلوتر هستند و به ضريح چسبيده اند، زيارت را كوتاه نمايند و زودتر بيرون روند تا ديگر زائران هم به قرب ضريح فايز گردند.(٢٣)