اهمیت همسایه خوب و توصیه معصومینعليهم‌السلام به حسن هم جواری

در این مطلب که نعمت برخورداری از همسایه خوب و همسایگی با افراد با شخصیت و محترم، از مسائل مهم در انتخاب محل زندگی در اجتماع امروزی است، تردید وجود ندارد؛ زیرا هیچ کس حاضر نیست به دلخواه خود محلی را برای زندگی انتخاب کند که از آزار و اذیت همسایه ها در امان نباشد. به همین علت است که در انتخاب محل زندگی حتی برای زندگی موقت، به این مورد توجه ویژه ای می شود. حتی برخی از مناطق مسکونی به همین دلیل قیمت کمتری دارند. افزون بر مباحث مادی و اجتماعی، آسایش روحی و آرامش خاطری که انسان از همسایگی در جوار همسایه های خوب و محترم به دست می آورد را نمی توان با چیز دیگری عوض کرد، همان طوری که کدورت ها و ناراحتی ها در روابط متقابل همسایگی از شیرینی زندگی می کاهد.

حسن هم جواری و اهمیت دادن به آن در کلام پیشوایان دین هم منعکس شده است. امام علیعليه‌السلام در نامه خود به امام حسن مجتبیعليه‌السلام ، در مقام پدری با تجربه و دنیا دیده می فرماید:

سَلْ عَنِ الرَّفیق قَبلَ الطَّریق وَ عَنْ الْجارِ قَبلَ الدّار.(۲)

____________________________________

۱- [۱] همان، ص ۳۷۷.

۲- [۲] نهج البلاغه، صبحی صالح، نامه ۳۱

از مصاحب و همراهت، قبل از راه [و مسافرت] و از همسایه، قبل از سکونت سؤال کن.

مشابه همین سخن، از رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله هم نقل شده است:

«شخصی نزد رسول اکرم آمد و عرض کرد: می خواهم خانه بخرم. دستور می فرمایید کجا بخرم؟ در میان جهنیه یا مزینه یا ثقیف یا قریش؟

پیامبر فرمودند: اول همسایه، سپس خانه.(۱)

آری داشتن همسایه خوب نعمتی است بس با ارزش و گران بها؛ همانطوری که همسایه خوب بودن هم موجبات دوستی و محبت را فراهم می آورد. امام علیعليه‌السلام می فرمایند:

مَنْ حَسُنَ جِوارُه کَثُرَ جیرانُه.(۲)

کسی که همسایه خوبی باشد، همسایگان او فزونی می یابند.

امام صادقعليه‌السلام در مورد حسن هم جواری سخن با ارزشی دارند:

حُسْنُ الجِوارِ یُعَمِّر الدِّیار و یَزیدُ فی الْاَعْمار.(۳)

حسن هم جواری، آبادی ها را می سازد و عمر را افزایش می دهد.

شایان ذکر است که حسن هم جواری تنها محدود و محصور به عدم آزار و اذیت همسایه نیست، بلکه گاهی صبر در برابر سختی ها و ناملایماتی که از سوی او ایجاد می شود، مصداق این حسن هم جواری است.

امام کاظمعليه‌السلام می فرماید:

________________________________________

۱- [۱] میرزای نوری، مستدرک الوسایل، تهران، المکتب الاسلامیه، ۱۳۴۳ ش، ج ۸، ص ۴۲۹.

۲- [۲] غررالحکم، جلد ۷، ص ۴۹.

۳- [۳] کافی، ج ۱، ص ۶۶۷. همچنین امام صادقعليه‌السلام در حدیثی، کسی را که با همسایه اش خوش رفتاری نکند مسلمان و مؤمن نمی داند اصول کافی، کلینی، ترجمه آیت اللّه شیخ محمد باقر کمره ای، اسوه، ۱۳۷۰، ج ۶، ص ۵۸۰.

لَیْسَ حُسنُ الجِوارِ کَفَّ الْاَذی وَ لکنْ حُسنُ الجِوارِ صَبْرُک علی الْاَذی.(۱)

حسن همسایگی این نیست که آزار نرسانی، بلکه حسن همسایگی این است که در برابر آزار و اذیت همسایه شکیبا باشی.

سخن امام کاظمعليه‌السلام در بر دارنده نکته لطیف و حساسی در روابط همسایگی است و آن اینکه انسان گاهی باید سنگ زیرین آسیاب باشد و مشکلات و ناراحتی ها را تا حدی تحمل کند؛ البته این احادیث نباید حمل بر همسایه آزاری شود؛ زیرا آزار همسایه بدون تردید در هر درجه، قباحت و زشتی اخلاقی زیادی دارد که نباید از آن غفلت شود.

در زشتی همسایه آزاری روایت زیر قابل تأمل است:(۲)

«از عبداللّه بن مسعود روایت شده است که مردی حضور فاطمه زهراعليها‌السلام شرف یاب شد، عرض کرد: ای دختر پیامبر خدا، آیا از پیامبر خدا نزد شما چیزی مانده است که به من مرحمت فرمایید؟

حضرت فاطمهعليها‌السلام به خدمتکار خود فرمود: آن نوشته را بیاور. خدمتکار درصدد جست وجو برآمد و آن را نیافت. حضرت فاطمهعليها‌السلام فرمود: وای بر تو، آن نوشته نزد من مساوی است با حسن و حسین!! خدمتکار پی گیری کرد. معلوم شد آن را جارو کرده بود، سرانجام آن را پیدا کرد و به خدمت حضرت فاطمهعليها‌السلام آورد. در آن لوح نوشته بود:

حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: از مؤمنین نیست کسی که همسایه از آزار وی در امان نباشد. و هر کس که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، همسایه اش را آزار نمی دهد.»

______________________________________

۱- [۱] همان، ج ۲، ص ۶۶۷.

۲- [۲] دلائل الامه طبری: ۱. سفینه البحار ماده حدث نقل از سیمای همسایه، ص ۹.

روایات متعددی در باره آزار و اذیت همسایه وارد شده است که برخی ازاین روایات لحن تندی دارند. برای نمونه، امام علیعليه‌السلام در حدیثی، همسایه بد را این گونه توصیف می فرمایند:

جارُالسُوءِ أَعظمُ الضّراءِ و اشَدُّ البَلاء.

همسایه بد، بزرگ ترین ضرر و زیان ها و شدیدترین و سخت ترین بلاهاست.(۱)

توجه به این گونه احادیث، نکوهش و زشتی همسایه آزاری و سوء همسایگی را در نظر اسلام و ائمه بیان می کند. از رسول گرامی اسلام روایت شده است:

اگر شما خدا و رسول را دوست دارید، در حفظ سه خصلت کوشش کنید:

۱ - راستگویی؛

۲ - ادای امانت؛

۳ - حفظ همسایگان. همانا اذیت و آزار همسایه، کارهای نیک شما را تباه و محو می کند.

حق همسایگی و احسان در حق همسایه، در شریعت اسلام ارزش والایی دارد و آزار و اذیت همسایگان از زشتی ها و رذایل اخلاقی است که ائمهعليهم‌السلام آن را به صورت مؤکد نهی کرده اند. همان گونه که حسن هم جواری، باعث افزایش رزق و عمر انسان می شود، آزار همسایه می تواند عواقب دنیوی و اخروی مهمی برای انسان به بار آورد.

سخنان لقمان درباره همسایه

_______________________________________

۱- [۱] میزان الحکمه، ج ۱، باب الجار ۸۷، ص ۴۸۷.

در سفارشات و توصیه های لقمان به پسرش درباره همسایه، آمده است:

ای پسرم، همسایه قبل از خانه. ای فرزندم، رفیق قبل از مسافرت. ای پسرم، اگر انتخاب خانه با اختیار و اراده کامل بود، هرگز هیچ کس همسایه بد نمی شد.(۱)

هم چنین از لقمان در مورد همسایه بد نقل شده است که فرمود:

من صخره های بزرگ و آهن و هر بار سنگین را به دوش کشیده ام، اما باری سنگین تر از همسایه بد ندیده ام و متحمل نشده ام.(۲)

___________________________________________

۱- [۱] مستدرک الوسایل، ج ۸، ص ۴۳.

۲- [۲] میزان الحکمه، باب الجار، ص ۴۸۷.

گفتار سوم: سوء هم جواری در کلام معصومینعليهم‌السلام

اشاره

در این قسمت، سوء هم جواری را که یکی از موارد نکوهیده در روابط همسایگی است، بررسی می کنیم و در این راستا، بی گمان کلام گهربار معصومینعليهم‌السلام مسیر و طریق را نمایان خواهد ساخت. پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله، خطاب به حضرت علیعليه‌السلام ؛ همسایه بد را کمرشکن می شمارد.(۱) اما اینکه همسایه بد یعنی چه، در ادامه آمده است:

«همسایه ای که چشمانش تو را می پاید و دلش خواهان رسوایی توست. اگر خوبی ببیند، آن را می پوشاند و فاش نمی سازد و اگر بدی ببیند، آن را آشکار و همه جا پخش می کند. اگر تو را خوشحال ببیند، ناراحت می شود و اگر تو را گرفتار و بدحال دید، خوشحال می شود».(۲)

مصداق همسایه بد و سوء هم جواری از نظر پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله بر پایه مطالب بالا به طور کامل مشخص و معین است و امام علیعليه‌السلام درباره همین همسایه است که می فرمایند: «همسایه بد، بزرگ ترین رنج و سخت ترین بلاهاست».(۳)

از موارد سوء هم جواری، آزار رساندن به همسایه است؛ مزمت این مورد به روشنی در بیانات ائمه مشهود است. رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله می فرمایند:

در این قسمت، سوء هم جواری را که یکی از موارد نکوهیده در روابط همسایگی است، بررسی می کنیم و در این راستا، بی گمان کلام گهربار معصومینعليهم‌السلام مسیر و طریق را نمایان خواهد ساخت. پیامبر بزرگ اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله خطاب به حضرت علیعليه‌السلام ؛ همسایه بد را کمرشکن می شمارد.(۴) اما اینکه همسایه بد یعنی چه، در ادامه آمده است:

«همسایه ای که چشمانش تو را می پاید و دلش خواهان رسوایی توست. اگر خوبی ببیند، آن را می پوشاند و فاش نمی سازد و اگر بدی ببیند، آن را آشکار و همه جا پخش می کند. اگر تو را خوشحال ببیند، ناراحت می شود و اگر تو را گرفتار و بدحال دید، خوشحال می شود».(۵)

مصداق همسایه بد و سوء هم جواری از نظر پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله بر پایه مطالب بالا به طور کامل مشخص و معین است و امام علیعليه‌السلام درباره همین همسایه است که می فرمایند: «همسایه بد، بزرگ ترین رنج و سخت ترین بلاهاست».(۶)

از موارد سوء هم جواری، آزار رساندن به همسایه است؛ مزمت این مورد به روشنی در بیانات ائمه مشهود است. رسول اکرم صلی الله علیه و آلهمی فرمایند:

__________________________________________

۱- [۱] میزان الحکمه، ص ۵۸۷، حدیث ۳۰۱۰.

۲- [۲] اصول کافی، ص ۵۸۲.

۳- [۳] میزان الحکمه، صص ۵۸۶ _ ۵۸۷.

۴- [۱] میزان الحکمه، ص ۵۸۷، حدیث ۳۰۱۰.

۵- [۲] اصول کافی، ص ۵۸۲.

۶- [۳] میزان الحکمه، صص ۵۸۶ _ ۵۸۷.

هر که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشد، همسایه خود را آزار نمی رساند.(۱)

امام رضاعليه‌السلام نیز در این باره می فرمایند:

از ما نیست کسی که همسایه اش از شر او در امان نباشد.

یا به صورت مؤکدتر از امام صادقعليه‌السلام نقل شده است که:

«مردی از انصار خدمت پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و عرض کرد: من از بنی فلان، خانه ای خریده ام و نزدیک ترین همسایه ام کسی است که امیدی به خیر او ندارم و از شر او در امان نیستم.

پیامبر به علیعليه‌السلام ، سلمان و ابوذر (و شاید مقداد) دستور داد با تمام قدرت در مسجد اعلام کنند، ایمان ندارد هر آن کس که همسایه اش از شر او در امان نباشد. پس این مطلب را سه مرتبه اعلام کردند».(۲)

سوء هم جواری و آزار رساندن به همسایه یکی از مصادیق بسیار نکوهیده در روابط و تعاملات میان همسایگان است؛ همان گونه که لحن احادیث و تأکید ائمه معصومینعليهم‌السلام به این مطلب، زشتی آزار و اذیت همسایه را بیشتر نمایان می کند. نکته قابل ملاحظه و توجه در این باره، این است که آزار و اذیت همسایه، افزون بر اینکه در نظر اخلاق و مذهب نکوهیده و زشت است و مجازات های خاص خود را دارد، از نظر نظام حقوقی هم قابل بررسی است؛ به این معنا که آزار و اذیت همسایه در مواردی، مجازات های خاص حقوقی را در پی دارد. اما به طور کلی باید گفت که بر پایه قانون اساسی،

_________________________________________

۱- [۱] کافی، ج ۲، ص ۶۶۷.

۲- [۲] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، تهران، الکتب الاسلامیه، ۱۳۴۷، ج ۸، ص ۴۸۷.

اعمال حق هم نباید موجب آزار و اذیت و اضرار به غیر باشد،(۱) چه برسد به اینکه هدف، تنها آزار و اذیت است؛ ازاین رو، آزار و اذیت همسایه در قانون هم ممنوع است و ضمانت اجرایی ویژه خود را دارد.

یکی از خطبه های مشهور و معروف نهج البلاغه، خطبه متقین یا همام است که به دلیل در برداشتن صفات متقین، اهمیت ویژه ای دارد. امام علیعليه‌السلام در این خطبه با عباراتی بسیار زیبا در پاسخ به همام از یاران حضرت صفات و خصوصیات متقین و پرهیزکاران را نام می برند. حضرت یکی از این صفات را چنین می فرمایند:

و لایُضّارُ بالجار و لایَشْمَتُ بالمصائب...(۲)

هرگز ضرری به همسایه وارد نمی آورد و در هنگام ابتلای مردم به ناگواری ها، آنان را شماتت نمی کند.

عبارت صریح امام علیعليه‌السلام ، زشتی آزار و اذیت رساندن همسایه را به خوبی نشان می دهد. امام در جایی دیگر از همین خطبه می فرمایند:

الخیر مِنُهْ مأمول والشّرُ منه مأمُون.(۳)

(همواره) خیر از او آرزوست و مردم از شرّ او ایمن هستند.

آری، انسان متقی و مسلمان، هرگز در فکر آزار و اذیت کسی نیست تا چه برسد به اینکه بخواهد به همسایه که حق بزرگی بر انسان دارد، آزار و اذیت برساند. از این سخنان گهربار می توان عظمت این خصلت نیکو را در

__________________________________________

۱- [۱] اصل چهلم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

۲- [۲] نهج البلاغه، ترجمه علامه جعفری، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، خطبه ۱۹۳، ص ۶۴۲.

۳- [۳] نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳، ص ۶۴۰.

انسان متقی و مؤمن نتیجه گرفت.

تحمل آزار همسایه

یکی از مسائلی که در روابط همسایگی اهمیت چشم گیری دارد و در حسن هم جواری هم مطرح شد، این است که حسن هم جواری تنها آزار و اذیت نرساندن نیست، بلکه صبر و تحمل بر اذیت و آزار همسایه نیز از موارد حسن هم جواری است؛ زیرا روابط همسایگی در بعضی موارد نیازمند تحمل و گذشت است و همسایه در بعضی موارد باید تا اندازه ای در برابر آزار و اذیت همسایه صبر را پیشه خود سازد. در این زمینه می توان سخن امام کاظمعليه‌السلام را یادآور شد که می فرمایند:

حسن همسایگی این نیست که آزار نرسانی، بلکه حسن همسایگی این است که در برابر آزار و اذیت همسایه صبور و شکیبا باشی.(۱)

یا در مستدرک الوسایل از امام علیعليه‌السلام آمده است که:

حسن هم جواری این نیست که به همسایه ات آزار نرسانی، بلکه حسن هم جواری این است که آزار و اذیت همسایه ات را تحمل کنی.

نکته مهم در مورد این احادیث، این است که گاه این احادیث حمل بر همسایه آزاری می شود و برخی به خود اجازه می دهند که در روابط همسایگی در مواردی اذیت و آزار روا دارند؛ اما آنچه مسلم است، در دین اسلام در هیچ موردی آزار و اذیت تجویز نشده است. درست است که به صبر بر آزار و اذیت همسایه سفارش شده، اما این سفارش به دلیل استحکام روابط همسایگی و برهم نخوردن روابط میان همسایگان بر اثر مسائل جزئی

____________________________________

۱- [۱] میزان الحکمه، ج ۱، ص ۴۸۶.

است. ازاین رو، این توصیه ها نباید حمل بر اجازه به آزار و اذیت شود؛ زیرا در اسلام ضرر و ضرار جبران نشده وجود ندارد و می توان با ضرر و زیان برخورد کرد و خواستار جبران آن بود. مواردی که پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله با ضرر و زیان همسایه به صورت خاص برخورد کرد، این داستان است:

«مردی خدمت رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و از آزار و اذیت همسایه اش شکایت کرد. حضرت فرمود: برو و تحمل کن. بار دوم که به شکوه آمد و نالید، پیامبر باز هم دستور صبر و تحمل داد. آزار همسایه به اوج رسید و خارج از مرز تحمل شد. زمانی که برای سومین بار، از همسایه شکایت کرد، حضرت رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله چنین راهنمایی و سفارش فرمودند: روز جمعه، وقتی مردم به سوی نماز جمعه می روند، تو وسایل و اسباب و اثاث خویش را بیرون بریز و در رهگذر مردم قرار بده، تا همه آنان که به نماز می روند، این صحنه را ببینند. وقتی علت را می پرسند ماجرا را به آنان بگو. آن مرد نیز به همین صورت عمل کرد. همسایه مردم آزار هم وقتی که آبروی خود را در خطر دید، بی درنگ به سوی او شتافت و ملتمسانه از او درخواست کرد که وسایل و اثاثش را به خانه برگرداند و قول داد که دیگر این گونه رفتار و همسایه آزاری نکند.(۱)

هر چند این داستان جنبه خاص و حکم ویژه ای است که پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله در این مورد صادر فرمودند، اما توجه به آن می تواند بیانگر این باشد که آزار و اذیت همسایه مردود است و توصیه معصومینعليهم‌السلام در مورد تحمل و صبر

____________________________________________

۱- [۱] اصول کافی، ج ۲، ص ۶۶۸

بر آزار و اذیت همسایه در موارد نادر و استثنایی است، نه در موارد مستمر و عادی؛ زیرا در مواردی که بر انسان روشن شود که قصد همسایه، آزار و اذیت است و این آزار و اذیت استمرار خواهد داشت، توصیه شرع و عقل هیچ گاه به سکوت و صبر نخواهد بود، بلکه باید به صورت عقلایی با مسئله برخورد کرد؛ ولی در مواردی که اتفاقی است یا انسان احتمال می دهد که در صورت صبر و سکوت بر آزار و اذیت، همسایه رفتار خود را تغییر خواهد داد، توصیه ائمه و شرع بر این است که برای حفظ انس و الفت و صمیمیت میان همسایگان، صبر کند تا روابط همسایگی به کدورت و دلخوری نینجامد.

فصل دوم: همسایگی نوین (آپارتمان نشینی)

اشاره

بی شک، مدرن شدن و پیشرفت وسایل زندگی در روش زندگی نیز مؤثر بوده است، امروزه می توان اثر مستقیم و مشهود مدرنیزه شدن را در تحول معماری ساختمان ها به صورت برج ها و آپارتمان های سر به فلک کشیده مشاهده کرد. هر چند عوامل گوناگونی در تغییر نوع معماری ساختمان ها مؤثر بوده است، ولی نمی توان نقش پیشرفت فن آوری را در این مهم کمتر از سایر عوامل فرهنگی و اجتماعی دانست و شاید بتوان نقش آن را مهم تر جلوه داد.تغییر معماری سنتی و تحول آن به برج سازی و ساختمان های بزرگمسکونی، در نوع روابط همسایگی و صمیمیت و دوستی میان همسایه ها نیزاثر گذار بوده است؛ زیرا زندگی در این ساختمان ها بی گمان نیازمند فرهنگ خاصی است که با فرهنگ حاکم بر زندگی های سنتی در جامعه ما متفاوت است؛ هم چنان که در شهرهای بزرگ کشور نیز این مسئله به خوبی نمایان است. نکته شایان توجه در کشور ما که پیشینه وجود این گونه برج ها در آن زیاد نیست این است که فرهنگ زندگی و قوانین حاکم بر تعاملات میان همسایگان و حقوق خصوصی و عمومی ساکنان در این ساختمان ها کم رنگ و ناکافی است. البته عده ای بر این باورند که زندگی در برج های مسکونی با فرهنگ ملی مذهبی کشور ما سازگار نیست؛ گذشته از این اعتقاد، معضلات و مشکلاتی که با تغییر چهره زندگی سنتی به شکل نوین امروزی آن و تعارض در حقوق خصوصی و عمومی ساکنان آنها ایجاد شده و بروز مسائل خاص این ساختمان ها، مانند هیئت مدیره، حق شارژ، مسائل ایمنی و مسائل نظم و انضباط باید به گونه ای تعدیل و رفع شود. اما راه حل درست این مشکل بی گمان نفی این گونه همسایگی و هم جواری نیست؛ زیرا این راه حل در شهرهای بزرگی چون تهران، در واقع چشم بستن بر واقعیات است؛ پس به ناچار باید با وضع و گسترش قوانین خاص حاکم بر این ساختمان ها و آپارتمان ها و فرهنگ سازی درست از طریق رسانه های جمعی، به ویژه تلویزیون به بهبود مشکلات ناشی از این نوع زندگی در تعاملات همسایه ها کمک کرد.

با توجه به مسائل بالا و تکیه بر آداب و رسوم اصیل و سنتی و توجه به باورهای مذهبی، باید در پی تعدیل و فرهنگ سازی در این نوع همسایگی باشیم تا بتوانیم در این نوع هم جواری هم حقوق همسایگی را که در نظر شرع و فرهنگ ملی مذهبی ما متجلی است، رعایت کنیم. بی گمان در این راستا وضع قوانین حاکم بر ساخت و ساز این برج ها باید از مهم ترین اولویت ها باشد؛ زیرا برخی از مشکلاتی که امروزه در برج های مسکونی و برای ساکنین این ساختمان ها ایجاد شده است، با چگونگی ساخت و ساز این ساختمان ها و معماری آنها رابطه مستقیم دارد. هر چند در این راه اقداماتی چون طرح ضوابط حاکم بر بلند مرتبه سازی که به تصویب شورای عالی شهرسازی رسید انجام شده است، ضوابط و اصول محکم و منسجم تر در این باره می تواند بسیاری از مسائل را حل کند البته مهم تر از وضع قانون، اجرا و نظارت بر آن است که در صورت ضعیف بودن این قسمت، وضع قانون و ضوابط، کاری از پیش نخواهد برد، هم چنان که در حال حاضر هم در شهرهای بزرگ، مانند تهران، ساختمان هایی ساخته می شوند که اثری از رعایت ضوابط اولیه در آنها به چشم نمی خورد ازاین رو، نظارت منسجم و قوی بر رعایت این ضوابط و قوانین، اهمیت بیشتر و جایگاه اساسی تری از وضع آنها دارد.

نکته دیگر در رابطه با آپارتمان نشینی این است که سعی و تلاش ساکنین باید بر رعایت مواد قانون تملک آپارتمان ها باشد و هر چه بیشتر روابط و تعاملات خود را با ساکنین و همسایه های دیگر در این ساختمان ها با مواد و ضوابط این قانون هماهنگ و همسان کنند. این کار به نوبه خود می تواند بسیاری از مسائل و نزاع های احتمالی همسایگان را به صورت اصولی و قانونی و بدون هیچ گونه ناراحتی و دلخوری حل و فصل کند.

بر این اساس، مطالب این فصل در سه گفتار و تحت عناوین ذیل

گردآوری شده است:

گفتار اول: از زندگی سنتی تا زندگی آپارتمانی؛ تحولات روابط همسایگان

گفتار دوم: مشکلات زندگی آپارتمانی؛ راه حل ها

گفتار سوم: مباحث حقوقی آپارتمان نشینی

گفتار اول: از زندگی سنتی تا زندگی آپارتمانی؛ تحولات روابط همسایگان

اشاره

هر چند عوامل و شرایطی، ما را مجبور به «آپارتمان نشینی» نموده است که جمعیت زیاد و کمبود مسکن در رأس این عوامل است این اجبار نباید ما را از فرهنگ اصیل معماری سنتی دور کند؛ زیرا کشور ما دارای جامعه ای برخوردار از قدمت تاریخی و فرهنگی است و شکل و شیوه سنتی مسکن در آن که بسیار استوار است، از ابتدا تا این اواخر جاری بوده است و هم اینک با گسترش زندگی در آپارتمان ها و برج های مسکونی، آفتاب لب بام شده است.

نیم نگاهی به زندگی سنتی در کشور، ما را به این واقعیت رهنمون می کند که اگر امروزه از نظر فیزیکی، همسایه ها بسیار نزدیک تر از گذشته، حتی با فاصله خیلی اندک مثل یک «تیغه»، در کنار هم زندگی می کنند، ولی از صفا و صمیمیت و یکرنگی روابط همسایه ها خبری نیست، در حالی که در زمانی نه چندان دور، در این مرز و بوم، افراد در خانه های بزرگ زندگی می کردند و فاصله آنها بیش از امروز بود، اما همسایگان رابطه ای بسیار نزدیک و صمیمی داشتند و در غم و شادی هم شریک و همراه بودند. اما امروزه در آپارتمان نشینی، اگر همسایه آپارتمان بغلی چند بار هم تغییر کند، ما به خود زحمت این را هم نمی دهیم که آنها را بشناسیم؛ چه رسد به شرکت در غم و هر چند عوامل و شرایطی، ما را مجبور به «آپارتمان نشینی» نموده است که جمعیت زیاد و کمبود مسکن در رأس این عوامل است این اجبار نباید ما را از فرهنگ اصیل معماری سنتی دور کند؛ زیرا کشور ما دارای جامعه ای برخوردار از قدمت تاریخی و فرهنگی است و شکل و شیوه سنتی مسکن در آن که بسیار استوار است، از ابتدا تا این اواخر جاری بوده است و هم اینک با گسترش زندگی در آپارتمان ها و برج های مسکونی، آفتاب لب بام شده است.

نیم نگاهی به زندگی سنتی در کشور، ما را به این واقعیت رهنمون می کند که اگر امروزه از نظر فیزیکی، همسایه ها بسیار نزدیک تر از گذشته، حتی با فاصله خیلی اندک مثل یک «تیغه»، در کنار هم زندگی می کنند، ولی از صفا و صمیمیت و یکرنگی روابط همسایه ها خبری نیست، در حالی که در زمانی نه چندان دور، در این مرز و بوم، افراد در خانه های بزرگ زندگی می کردند و فاصله آنها بیش از امروز بود، اما همسایگان رابطه ای بسیار نزدیک و صمیمی داشتند و در غم و شادی هم شریک و همراه بودند. اما امروزه در آپارتمان نشینی، اگر همسایه آپارتمان بغلی چند بار هم تغییر کند، ما به خود زحمت این را هم نمی دهیم که آنها را بشناسیم؛ چه رسد به شرکت در غم و شادی و...

باری، هر چند شرایط زمان ما را به قبول این نوع زندگی مجبور کرده است، باید به نوعی فرهنگ اصیل، صحیح و با قدمت خود را در این حیطه به دست فراموشی نسپاریم و با درس هایی که از معماری سنتی و شیوه سنتی زندگی در شهرها و روستاها می گیریم، بکوشیم تا این دو شیوه را تلفیق کنیم. البته لازم به یادآوری است که جهش سریع در گذر از زندگی سنتی به شیوه مدرن امروزی تا حدودی در ایجاد مشکلات سهیم بوده است که بی گمان اگر این تغییرات، به تدریج ایجاد می شد، می توانستیم بستر فرهنگی و اجتماعی را برای قبول این نوع همسایگی جدید مهیا کنیم تا همراه رفع مشکلات مسکن، با مشکلات فرهنگی و اجتماعی جدیدی روبه رو نشویم.

به هر ترتیب، ضرورت دارد که به معماری سنتی بازگردیم و با درس ها و الهاماتی که از شیوه سنتی زندگی خواهیم گرفت، بر بسیاری از معضلات در روابط امروزی همسایگان غلبه کنیم. در این راستا، در ادامه، معماری سنتی و مزایای آن را بررسی خواهیم کرد تا با آشنایی بهتر با زندگی گذشته، راه حل مناسبی برای حل مشکلات ساکنین برج های مسکونی بیابیم.

معماری سنتی؛ مزایا و اهمیت ها

اشاره

با بررسی سبک سنتی زندگی و معماری آن به نکات تقریبا مشترکی در سبک ساخت و ساز این نوع بناها خواهیم رسید و پی خواهیم برد که این گونه ساخت در حل بسیاری از مشکلاتی که امروزه در روابط و تعاملات اجتماعی نمایان شده است، نقش مهمی ایفا می کند. برای روشن شدن موضوع، در ادامه به برخی اصول معماری سنتی اسلامی می پردازیم که توجه به آنها علل برخی از مشکلات امروزی را بدون هیچ ابهامی نمایان خواهد کرد.

محرومیت و جدایی حوزه های عمومی و خصوصی

پس از گذشتن از در ورودی و فضای تقسیم هشتی در خانه سنتی، فرد به دالانی هدایت می شود که با چند شکست او را به حیاط می رساند. دالان، تاریک و باریک است و معمولاً اختلاف سطح کوچه با حیاط نیز در دالان برطرف می شود. بنابراین، در کف دالان نیز پله وجود دارد. شخص وارد شونده از هشتی هرگز نمی تواند داخل حیاط را ببیند و مجبور است از یک راهروی باریک عبور کند.

اما در طرح مسکن امروزی و به ویژه آپارتمانی، ورودی به محل تجمع و مرکز خانه باز می شود و هیچ حریم خاصی برای فرد وارد شونده و برای جلوگیری از دید او به فضاهای درونی موجود نیست. حتی در بسیاری از موارد، آن گونه که امروزه بسیار مرسوم است، قسمت های مختلفی از مسکن به صورت باز ( Open ) طراحی می شود که به این صورت هیچ حریمی برای آنها وجود ندارد.(۱) آشپزخانه های باز در ساختمان های جدید با وجودی که از نظر راحتی، سهولت کارها و نزدیک بودن زن در محیط آشپزخانه به فضای اصلی خانه و دیگر اعضای خانواده امتیازاتی دارد و بسیاری از زنان به آن علاقه مندند، مشکلاتی را هم ایجاد کرده است. در واقع، این نوع آشپزخانه

______________________________________

۱- [۱] مجموعه مقالات سومین سمینار سیاست های توسعه مسکن در ایران، وزارت مسکن و شهرسازی سازمان ملی زمین و مسکن، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، بهمن ۱۳۷۵، ج ۲، ص ۲۱۵.

برای خانواده های کم جمعیت (بین ۲ تا حداکثر ۴ نفر) مناسب است که اکثر اعضای آن بیشتر در بیرون از منزل باشند و دست کم، یک وعده غذا را در بیرون از منزل (محل کار، مدرسه و...) صرف کنند. و همچنین مهمانان زیادی، به ویژه برای صرف غذا و یا مهمانی مفصل نداشته باشند. اما خانواده های ایرانی که بیشتر به غذای گرم و مفصل علاقه دارند و از طرفی مهمان نواز و مهمان دوست نیز هستند، در این گونه آشپزخانه ها با مشکل روبه رو می شوند؛ بوی غذا در تمام ساختمان می پیچد. وقتی مهمان می آید، خانم خانه باید در حضور مهمان ها پخت وپز کند. خانمی را در نظر بگیرید که خود را ملزم به رعایت حجاب می داند و چند مهمان غریبه یا آشنا دارد که نامحرم هم در میان آنها دیده می شود و با رعایت حجاب در حضور مهمان ها باید پخت وپز غذا و شستن ظروف و دیگر کارها را در آشپزخانه انجام دهد.(۱) بی گمان این طور رفتار کردن، میزبان و حتی میهمان را معذب خواهد کرد. آری، چون زندگی ما آمیزه ای از فرهنگ ها و ارزش های ملی مذهبی است، به ناچار باید به نحوی رفتار کنیم که در عین استفاده از متدهای جدید و به روز ساختمان، دچار تعارض و تقابل بین شیوه زندگی با اصول و ارزش های اسلامی نشویم. نحوه ساخت و ساز می تواند بر بسیاری از این نوع مشکلات فایق آید. یادآوری این نکته لازم است که گاه، همین عامل، باعث کم رنگ شدن روابط و رفت و آمدها میان همسایگان شده است. و بر طرف نکردن این مشکلات، کم کم ارزش های مهمان نوازی و صله رحم را که

________________________________________

۱- [۱] همان، ج ۱، صص ۱۸۳ _ ۱۸۴.

از موارد مؤکد در شرع اسلام هستند، ضعیف می کند.

پرهیز از عناصر غیر ضروری

در معماری اسلامی از به کارگیری عناصر غیر ضروری، در عین رعایت زیبایی، خودداری می شده است.(۱) یعنی در عین رعایت سادگی و زیبایی، از تمام اجزای طراحی شده در ساختمان استفاده بهینه می کرده اند. که مسئله سادگی خود در تحکیم روابط میان همسایگان می تواند مؤثر باشد.

امروزه در معماری جدید، بر لوکس سازی و تعبیه تزئینات اضافی و تجملات بیش تر توجه می شود؛ هرچند استفاده از تزئینات و ریزه کاری ها در معماری جدید امری پسندیده است، ولی فاصله گرفتن از اصول سنتی معماری ایرانی اسلامی و تأکید بر مسایل تزئینی و تجملّی صرف از نظر روحی و روانی بر ساکنان ساختمان های امروزی نیز تأثیرگذار است.

رعایت سلسله مراتب فضایی از نظر نور و منظر

در طراحی خانه سنتی، بهترین نور و منظر برای نشیمن و تالار خانه در نظر گرفته شده است. ارسی های خانه بهترین تصویر را در پیش روی افرادی که در تالار خانه نشسته بودند، قرار می دادند. طراحی اتاق های دیگر خانه که گاه برای خواب هم از آنها استفاده می شد، نسبت به نشیمن و تالار اهمیت کمتری داشت. آنچه در خانه امروزین مهم است، نور اتاق های خواب است، با وجودی که از اتاق های خواب در بیشتر موارد، فقط برای خوابیدن استفاده می شود،اما نشیمن که محل تجمع افراد خانواده است، فضایی بی نور و بدون

____________________________________

۱- [۱] محمد کریم پیرنیا، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران، دانشگاه علم و صنعت، خرداد ۷۲، چاپ دوم، ص ۱۵۷.

پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به اصحابشان فرمودند: هرکس «سبحان الله» بگوید، خدا عوض آن، درختی برای او در بهشت می کارد. و هرکس «الحمد لله» بگوید،خدای تعالی بابت آن، درختی در بهشت برای او می کارد. و هرکس «لا اله الا الله» بگوید، خدای تعالی درختی را به عوض آن در بهشت برایش می کارد. و هر کس «الله أکبر» بگوید، خداوند درختی را به عوض آن، در بهشت برای او می کارد.

مردی از قریش به آن حضرت عرضه داشت: بنابراین، در بهشت درختان زیادی داریم. حضرت فرمودند:

نعم و لکن إیاکم أن ترسلوا علیها نیرانا فتحرقوها؛(۱) بله، ولی شما را بر حذر میدارم که آتش هایی نفرستید که آن ها را بسوزانید.

بعد فرمودند: این همان قول خدای تعالی است که فرمود:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ ) (۲) ای کسانی که ایمان آوردید، خدا و رسول خدا را اطاعت کنید و اعمال خویش را باطل نکنید.

«مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان!»

.این که من به همسر و فرزندم محبت کنم، پول بدهم، غذا بدهم، بعد هم یک مشت محکم به دهانش بزنم، مثل این است که همه محبتها را به آتش بکشم.

_____________________________________

۱- ثواب الأعمال ، ص ۱۱؛ بحار الأنوار، ج ۸ ص ۱۸۶.

۲- سوره محمد، آیه ۳۳.

چرا باید ثواب ها و خوبی هایمان را با منت گذاشتن از بین ببریم؟ این صریح قرآن است:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَی ) ؛(۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، صدقه های خود را با منت و آزار باطل مکنید.

صدقه فقط پول دادن به مستحق نیست. سلام کردن صدقه است. آموختن صدقه است. صله رحم صدقه است. هر احسان و کار خوبی صدقه است. حتی ترک بدی را هم صدقه به شمار آورده اند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

ترک الشر صدقه؛(۲) ترک کردن بدی صدقه است.

یعنی اگر مراقب بودی که آزارت به کسی نرسد، این صدقه در راه خدا محسوب می شود. می فرماید: صدقه ها و خوبی هایتان را با منت گذاشتن از بین نبرید. فقط یک نفر می تواند بر ما منت بگذارد، آن هم خداست.

منت خداوند

در آخر دعای «یا علی و یاعظیم» ماه مبارک رمضان می گوییم:

فیا ذا المن و لا یمن علیک، من علی بفکاک رقبتی من النار، فیمن تمن علیه، و ادخلنی الجنه برحمتک یا ارحم الراحمین؛ پس ای خدایی که بر همه منت داری و هیچ کس بر تو منت ندارد، همراه با همه بندگانت که بر آنان منت نهاده ای بر من منت نه، و از آتش نجات بخش و به بهشت جاودان داخل گردان؛ به حق رحمت بی پایانت، ای مهربان ترین مهربانان!

_________________________________________

۱- سوره بقره، آیه ۲۶۴.

۲- تحف العقول، ص ۵۷؛ بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۱۶۰.

یعنی ای خدا، فقط تو بر ما منت داری. هیچ کس بر تو منت ندارد. همه به تو بدهکار هستیم. تو از ما طلبکار هستی. ما از تو طلبکار نیستیم. ما منت پذیر خدا هستیم. نگوییم: خدایا، من هفده ساعت روزه گرفتم. این وظیفه ماست. اینها در مقابل عظمت خدا چیزی نیست.

می گوییم: خدایا، یک منت دیگر هم بر ما بگذار و ما را از آتش جهنم آزاد کن. خدا چگونه ما را از آتش جهنم آزاد کند؟ با تقوا و پرهیز از گناه. یعنی اگر حالت پرهیز از گناه در کسی بیاید، مهر قبولی بر اعمال او زده شده و از آتش جهنم نجات پیدا کرده است.

توشه آخرت

واژه تقوا تنها واژه ای است که بیش از سایر کلمات در قرآن و احادیث و روایات تکرار شده است. خدا در یک آیه سه بار واژه تقوا را تکرار فرموده است:

( لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ) (۱) بر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، گناهی در آنچه قبلا خورده اند نیست، در صورتی که تقوا پیشه کنند و ایمان بیاورند و کارهای شایسته کنند؛ سپس تقوا پیشه کنند و ایمان بیاورند؛ آن گاه تقوا پیشه کنند و احسان نمایند، و خدا نیکوکاران را دوست می دارد.

_______________________________________

۱- سوره مائده، آیه ۹۳.

در آیه ای دیگر این واژه را دو بار تکرار فرموده است:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ) ؛(۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید؛ و هر کسی باید بنگرد که برای فردای خود از پیش چه فرستاده است؛ و باز از خدا بترسید. در حقیقت، خدا به آنچه می کنید آگاه است

یعنی برای فردایتان چه تهیه کردید؟! بهترین چیزی که می توانید برای آخرتتان تهیه کنید، تقواست.

توصیه به تقوا

هر امام جمعه در هر هفته که صحبت می کند، باید در یک خطبه به تقوا سفارش کند. باید در مردم تقوا و انگیزه تقوا ایجاد کند. یعنی طوری حرف بزند که واقعا مردم از خدا بترسند. سفارش به تقوا تأکید شده است.

مشکل جامعه بی تقوایی است. اگر تقوا حاکم شود، برکات آسمان و زمین نازل می شود. اگر شما با تقوا بودی و یک سبحان الله گفتی، برکت در وجود شما ثبت می شود. اگر از محرمات الهی پرهیز کردی، یک «لا اله الا الله» شما را اهل بهشت می کند. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

من قال لا إله إلا الله مخلصا دخل الجنه و إخلاصه بها أن یحجزه لا إله إلا الله عما حرم الله؛(۲) هر کس که ذکر لا إله إلا الله را با اخلاص بگوید، وارد بهشت می گردد؛ و اخلاص در این مقام آن است که

_____________________________________

۱- سوره حشر، آیه ۱۸.

۲- ثواب الأعمال ، ص ۵؛ بحار الأنوار، ج۹۰، ص ۱۹۷.

گفتن این ذکر شریف او را از معاصی و محرمات الهی باز دارد.

پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در ماه شعبان خطبه ای در باره ماه رمضان ایراد کردند که به خطبه شعبانیه معروف است. در این خطبه فرازهای بلندی در باره افطاری دادن، صله رحم، خوش اخلاقی، صلوات فرستادن، کمک به ایتام و سجده کردن و بسیاری از مطالب است.

بعد از این که پیغمبر خدا در مورد اعمال ماه رمضان بیانات مهمی فرمودند، در پایان خطبه مولا امیرالمؤمنینعليه‌السلام از جا بلند شدند و سؤال کردند: یا رسول الله، برترین اعمال در این ماه چیست؟ پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در پاسخ فرمودند: تقوا!

سؤال کننده دوم شخص عالم، امیر المؤمنینعليه‌السلام است. مسؤول و کسی که از او سؤال شده بود، اول شخص عالم، پیغمبر خداست. یعنی اول معلم بشریت، از تربیت شده خود که مولا علی است، سؤال می کند. در عالم از این بالاتر استاد و شاگرد نداریم.

خیلی غصه دارد که آدم زحمت بکشد، سحر بلند شود، مناجات و دعای ابوحمزه بخواند، اما ورع و تقوا در کار نباشد. ای جوان عزیزی که دعای ابوحمزه می خوانی و شب زنده داری می کنی، مراقب باش مادر و پدرت از تو راضی باشند، گناه نکنی، با نامحرم ارتباط نداشته باشی!

اگر هم خطا داشتی، از الآن کنار بگذار. از اعمال خوب و ثواب هایت مراقبت کن. اگر چیزی بالاتر از تقوا بود، قطعا پیغمبر همان را بیان می کردند. پیغمبر اول معلم بشریت است. در پاسخ به سؤال علیعليه‌السلام فرمودند: بالاترین چیزها تقوا و ترک گناه است.

مبدأ تحول در شیخ رجبعلی خیاط

مرحوم شیخ رجبعلی خیاط به عنوان یک کاسب نمونه، و شخصیتی است که می تواند برای بسیاری از افراد الگو باشد. ایشان خیاط بوده است. کتاب «کیمیای محبت» که آقای محمدی ری شهری در باره ایشان نوشتند، شاید بیش از صد بار چاپ شده و به زبانهای زنده دنیا ترجمه شده است.

من در اندونزی، در دانشگاه جاکارتا برنامه داشتم. دیدم کتاب شیخ رجبعلی خیاط به زبان مالی ترجمه شده است. سیصد میلیون نفر در شرق آسیا زبانشان مالی است. پرسیدم: کتاب شیخ رجبعلی خیاط اینجا چه می کند؟ گفتند: از عرفان و اخلاق ایشان در اینجا تدریس می شود.

یک بار داستانی را از شیخ رجبعلی خیاط برای دانشجویان آمریکای جنوبی که به قم آمده بودند تعریف کردم. همه سرشان را تکان می دادند. گفتم: مگر اینها متوجه می شوند؟ مترجم گفت: ما این داستان را به زبان اسپانیایی قبلا برای اینها گفته بودیم. حیف است این کتاب را نخوانیم و مرور نکنیم.

علما و بزرگان و همه قشرها به درس اخلاق ایشان می آمدند و بهره می بردند. دعوت به اخلاص می کرده و اخلاص برایش بسیار مهم بوده است. ایشان نه سوادی داشته و نه با علوم عربی آشنا بوده، ولی حتی سوال های عجیب و غریب را پاسخ می داده است. چرا به شیخ رجبعلی خیاط این قدر تفضل شده است؟ علت این که ایشان این همه اوج گرفته است چیست؟

مبدأ تحول ایشان این بود که در جوانی عاشق دختری می شود، اینها در یک جای خلوتی به هم می رسند. هیچ مانعی جز خدا برای گناه نبوده است.

مثل داستانی که برای زلیخا و یوسف پیش آمد. با خدا معامله می کند. می گوید: خدایا تو راضی نیستی. من جوان هستم و غریزه جنسی دارم. من به خاطر تو به شهوت و هوا و هوسم پشت پا می زنم. خدایا، تو هم مرا بساز و آدم کن!

( وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی فَإِنَّ الْجَنَّهَ هِیَ الْمَأْوَی ) (۱) و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفس خود را از هوس باز داشت، پس جایگاه او همان بهشت است.

هرکس واقعا جایگاه خدا را در نظر بگیرد و به خاطر خدا پیامک های ناجور را جواب ندهد و روابط نامشروع را قطع کند، خدا در برکاتش را به روی او باز می کند.

اگر ما گناه را قطع کنیم، در رحمت و جمال الهی برای ما باز می شود. در ماه رمضان حالت خویشتن داری ما بالا می رود. اگر جلوی نفس را گرفتی و در برابر محرمات الهی ترمز کردی،( فَإِنَّ الْجَنَّهَ هِیَ الْمَأْوَی ) . همین الآن در بهشت هستی. یعنی در آرامش و خوشی و راحتی به سر می بری.

________________________________________

۱- سوره نازعات، أیه ۴۰ و ۴۱.

تبی که برطرف نمی شد!

جوانی می گوید: خانم من تب کرده بود. هر چه مداوا می کردم خوب نمی شد. یک روز مأمور بودم مرحوم شیخ رجبعلی خیاط را به جلسه ای ببرم. ایشان را سوار کردم. به ایشان گفتم: خانم من چند روز است بیمار است و مداوا نمی شود.

ایشان یک تأملی کردند و فرمودند: سه روز قبل، بچه کوچک شما روی فرش ادرار کرده. خانم شما عصبانی شده و بچه را خیلی کتک زده است. بچه به هق هق افتاده و خدا به مادر غضب کرده است و این تب را به جانش انداخته است. درمان تب او در قرص تب بر و آمپول و شربت تب بر نیست. باید دل این بچه را به دست آورد. وقتی مطلب را با خانم مطرح کردم، تأیید کرد و دل بچه را به دست آورد و فوراً تب برطرف شد.

تقوا و تعهد

کسی علم داشته باشد، ولی تقوا نداشته باشد فایده ای ندارد. کسی هنر دارد، ولی تقوا ندارد، بی تقوایی او خودش و دیگران را در مسیر باطل قرار می دهد. در هر رشته و برنامه و در هر کار اجتماعی فقط تقواست که آدم را متعهد و پایبند می کند تا به وظیفه اش عمل کند.

اگر تقوا و تعهد الهی و وفای به عهد نباشد، کار انسان ماندگار نمی شود. اگر تقوا نباشد، رزق و روزی و زندگی بی برکت می شود. انسان از عمر و مال و جانش خیر نمی بیند.

همسر با تقوا

کسی با امام حسنعليه‌السلام مشورت کرد که من دخترم را به چه کسی بدهم؟ امامعليه‌السلام فرمودند: دخترت را به آدمی بده که پاک و با تقوا باشد.

اساسی ترین شرط تقواست.

بعد در تبیین آن فرمودند: اگر شخصی که داماد شما می شود، مهر و محبت دختر تو در دلش باشد، به هم عشق بورزند، که مشکلی ندارند. و اگر هم مهر و محبت دختر تو به دل داماد ننشیند، چون با تقواست و تعهد الهی دارد، در حق دخترت ظلم و اجحاف نمی کند. کم زندگی نمی گذارد.(۱)

آدم های با تقوا به کسی آزار و اذیت نمی کنند. پیغمبر عظیم الشانصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

أفضل الجهاد من أصبح لایهم بظلم أحد؛(۲) بالاترین جهادها این است که انسان صبح کند و همتش این باشد که آزار و اذیتش به کسی نرسد.

این پیشرفت مهمی است که انسان خیرش به دیگران برسد، شری برای دیگران نداشته باشد.

وفای به عهد با خدا

چرا دعا می کنیم و اجابت نمی شود. یکی از علل آن را می تواند در فرمایش امام صادقعليه‌السلام یافت. شخصی از آن حضرت پرسید: «جعلت فداک ان الله یقول ادعونی أستجب لکم فإنا ندعو فلا یستجاب لنا؛ من به فدای شما! خداوند می فرماید: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم! چه می شود که ما خدا را می خوانیم، ولی اجابت نمی شود؟»

امامعليه‌السلام می فرمودند:

لانکم لا تفون لله بعهده و ان الله یقول أوفوا بعهدی أوف

_____________________________________

۱- مکارم الاخلاق، ص ۲۰۴.

۲- المحاسن، ج ۱، ص۲۹۲.

بعهدکم و الله لو وفیتم لله لوفی الله لکم؛(۱) چون شما به عهد خدا وفا نمی کنید. در حالی که خداوند می فرماید: به عهد و پیمان با من وفا کنید، تا به عهد و پیمان شما وفا کنم. اگر شما به عهدتان با خدا وفا کنید، خدا هم به عهدش با شما وفا می کند.

یک طرفه نمی شود خدای مهربان فرموده است:

( ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ ) (۲) مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.

اگر دعا کنید، من اجابت کنم. اما در جای دیگر فرموده است:

( وَأَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ ) (۳) و به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم.

قرارداد که یک طرفه نیست. خدا می گوید: شما به عهدتان عمل کنید، من هم به عهدم عمل می کنم.

دعای بی پاسخ

البته این یک جواب است. ممکن است بعضی ها تقوا را مراعات کرده باشند. آنجا علت دیگری دارد. اما بسیاری از افراد تقوا را مراعات نمی کنند. نمی توان گفت: خدایا، تو هرچه می گویی ما گوش نمی دهیم، ولی ما هر چه می گوییم تو گوش بده. البته خدا خیلی به ما لطف می کند، وگرنه زندگی مان لنگ می شود.

_________________________________________

۱- بحار الانوار، ج ۹۰، ص۳۶۸.

۲- سوره غافر، أیه ۶۰.

۳- سوره بقره آیه ۴۰.

( وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا کَسَبُوا مَا تَرَکَ عَلَی ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّهٍ ) (۱) و اگر خدا مردم را به سزای آنچه انجام داده اند مؤاخذه می کرد،هیچ جنبنده ای را بر پشت زمین باقی نمی گذاشت.

بر اساس روایات هیچ دعایی بی پاسخ نمی ماند. منتها به وقتش اجابت می شود. اگر این دنیا نشد، در آخرت اجابت می شود، یا به همان اندازه خداوند از انسان بلا دفع می کند، یا ثواب و درجه می دهند.

خود این که حاجت من باعث شده من با خدا گفت و گو کنم و در آن لحظه گناه نکنم، بالاترین اجابت است.

قطعا بدانید خدای مهربان از همه به ما مهربان تر است. هیچ دعائی را بی پاسخ نمی گذارد. ولی یکی از شرایط اجابت دعا این است که تقوا داشته باشیم و به عهدمان با خدا عمل کنیم. خدا هم به عهدش عمل می کند.

________________________________________

۱- سوره فاطر، آیه ۴۵.

گفتار سوم: پیامدهای تقوا

اشاره

در کلاس تقوا

یکی از چیزهایی که برکات معنوی و مادی فراوانی برای انسان به همراه می آورد و در برکات را بر روی ما باز می کند، تقوا و پرهیز از گناه است. ملکه تقوا یعنی اینکه انسان خواست خدا را بر خواست خودش مقدم بدارد. چراغ قرمز خدا را مراعات کند. در واقع امر و نهی خدا را بر همه چیز مقدم بدارد.

روزه از یک نظر از نماز مهم تر است؛ چون خداوند برای نگرفتن عمدی روزه کفاره قرار داده است، ولی ترک عمدی نماز کفاره ندارد. خداوند روزه را برای چه واجب کرده است؟

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ) (۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند مقرر شده بود. باشد که پرهیزگاری کنید.

کلاس روزه داری برای این است که ما را به تقوا برساند و جزء متقین شویم. جزء کسانی شویم که خدا با آنان است.

( وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ) (۲) و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقواپیشگان است.

_________________________________________

۱- سوره بقره، آیه ۱۸۳.

۲- سوره بقره، آیه ۱۹۴.

خدا همیشه با اهل تقواست.کسانی که میخواهند معیت با خدا را درک کنند ،باید تقوا داشته باشند.

وعده های خداوند به اهل تقوا

یکی از برکات بسیار مهم تقوا راهگشایی است. راههای بن بست را باز می کند و گره ها را می گشاسد.

( وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ) (۱) ؛ و هر کس از خدا پروا کنند، خدا برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد و از جایی که حسابش را نمی کند، به او روزی می رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند، او برای وی بس است.

اگر شرق و غرب عالم به این آیه چنگ بزنند، مشکلات همه برطرف می شود و کارها همه درست می شود. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به اباذر فرمودند:

یا أباذر لو أن الناس کلهم أخذوا بهذه الآیه لکفتهم؛(۲) ای ابا ذر، اگرهمه مردم به این آیه عمل کنند، خداوند همه آنها را کفایت کند.

خدا برای اهل تقوا در این آیه وعده های خیلی مهمی داده است. اگر کسی در زندگی اش بگوید: خدایا، من فرمان تو را بر همه چیز مقدم می دارم و می خواهم به حرف تو گوش بدهم، خدای مهربان با او چند کار می کند:

۱)راهگشایی

«یجعل له مخرجاِ: خدا برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد.». تمام

_________________________________________

۱- سوره طلاق، آیه ۲ و ۳.

۲- مکارم الأخلاق، ص ۴۶۸؛ بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۸۷

بن بست ها و درهای بسته را به روی او باز می کند و تمام ناهمواری ها را هموار می کند و تمام مشکلات حل می شود.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی مکرر این آیه را می خواندند و می فرمودند: همان طور که وعده های دیگران را قبول می کنیم، کمی هم وعده های خدا را قبول کنیم.

نقل می کنند بنده خدایی شنید که هر کس با تقوا باشد و برای خدا دنبال علم و تحصیل برود، خدا او را کفایت می کند و رزقش را می دهد و همه کارهایش را اصلاح می کند. اتفاقا باور کرد و دنبال تحصیل علم رفت و هم مشکلاتش حل شد و هم رزقش فراوان شد.

فامیلی داشت که بسیار فضول بود. گفت: شما از وقتی مشغول تحصیل شدی و دنبال تقوا رفتی، وضع مالی ات خوب شده است؟ گفت: خدا وعده داده کسی واقعا با خدا کنار بیاید و انجام وظیفه کند، خدا رزقش را می رساند. مدتی گذشت. باز همین سؤال را از او پرسید. گفت: خدا می دهد! خدا رزاق است. خدا وعده داده است.

بعد از شش ماه دوباره پرسید: نگفتی رزقت و روزیت از کجا فراهم می کنی؟ دید او را رها نمی کند. آخر به ذهنش رسید یک حرفی به او بزند تا از دست او راحت شود.

گفت: من وقتی می خواستم دنبال علم و دانش بروم، یک یهودی ثروتمندی در همسایگی ما بود. گفت: تو برو درس بخوان و با خدا باش، من ماهی یک میلیون به تو می دهم. گفت: احسنت! از روز اول می گفتی.

گفت: تو چقدر نادان و بی معرفت هستی! شش ماه هست که می گویم:

خدا رزاق است، باور نکردی، اما وقتی گفتم: یک یهودی ثروتمند رزق مرا می دهد، باور کردی؟

واقعا همین طور است. اگر به ما بگویند: خدا می دهد و از غیب می رسد، باور نمی کنیم. این خیلی بد است. یعنی اعتقاد و باور ما خیلی ضعیف است.

آیت الله بهاءالدینی می فرمودند: این آیه یک حقیقت است. خدا بلافاصله می دهد. اگر کسی واقعا از صمیم دل خودش را مرتب و تمیز کند و حقوق دیگران را ادا کند، توبه واقعی کند و بگوید: خدایا، از این به بعد می خواهم در کار تو باشم. خدا هم می گوید: من هم در کار تو هستم. با وجود خدا و داشتن تقوا، رسیدن به بن بست محال است. تقوا ناهمواریها را هموار می کند.

۲)روزی از راه بی گمانی

( وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ) ؛ و از جایی که حسابش را نمی کنند، به او روزی می رساند.» رزق و روزی اش را از راه هایی که گمان ندارد برای او می رساند. گاهی ممکن است که آدم نقشه کشیده باشد، ولی از راههایی که فکرش را هم نمی کرد، خدا برایش می رساند.

بر اساس روایات خدا بنا دارد رزق مؤمن و متقی را از راهی که باور ندارد، برساند. رزق هم فقط پول نیست. رزق اعم از پول است. آرامش و خوشی و سلامتی هم رزق است. چه بسا افرادی که پول دارند، اما دائم در فشار و بحران هستند.

البته خدا اصل ضروریات زندگی را می رساند، اما تشریفات و تجملات و

خرید آنچنانی را تضمین نکرده است. گاهی توقعات ما بیش از اندازه نیازمان است. بدون شک خداوند روزی و نیازهای مادی و معنوی را می رساند.

آرامش در زندگی

ممکن است بعضی بگویند: افرادی هستند که خیلی مؤمن و با تقوا هستند، ولی در گرفتاری و مشکلات به سر می برند. خود اهل بیتعليهم‌السلام مگر مشکل نداشتند؟ گاهی گرسنه و تشنه بوده اند. مگر اینها با تقوا نبودند؟ پس شما چه می گویید؟

باید بگوییم که خدای مهربان می فرماید: اگر شما با تقوا بودید، من بر شما آسان می کنم. یعنی بلاها آنها را از پا در نمی آورد. امیرالمؤمنینعليه‌السلام وقتی کنار بستر حضرت زهراعليها‌السلام بودند، دیدند حضرت زهراعليها‌السلام در شرف شهادت هستند و شروع به گریه کردند. حضرت امیرعليه‌السلام پرسیدند: برای چه گریه می کنید؟ فرمود: برای آن مصیبت هایی که بعد از من خواهید دید. امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

لا تبکی فو الله إن ذلک لصغیر عندی فی ذات الله؛(۱) گریان مباش به خداوند سوگند، آن مصائب نزد من برای رضای خداوند کوچک و ناچیزند.

حضرت زینبعليها‌السلام در اوج گرفتاری گله و شکایت نکردند. بزرگی می گفت: ما درون اهل بیت و اولیای خدا را نشکافتیم تا بینیم چقدر خوشی و مصیبت داشتند.

________________________________________

۱- بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۱۸.

( أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ) ؛(۱) آگاه باشید، که بر دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می شوند.

اگر شما ولی خدا شدی، خوف و اندوهت می پرد. اولیای خدا در آرامش کامل به سر می برند. چیزی که هست این است که خدا بلا را از آنان برنمی دارد، ولی بلا بر آنها هموار می شود.

حضرت زینب می گوید: من جز زیبایی چیزی نمی بینم. ما از رضای حق گله نداریم.

بهشت دل ها

متوکل عباسی برای این که به اهل بیتعليهم‌السلام اهانت کند، امام هادیعليه‌السلام را در محل فقرا و مساکین قرار داد. صالح بن سعید می گوید: خدمت امام هادیعليه‌السلام رسیدم و عرض کردم: قربانت، در هر امری در صدد خاموش کردن نور شما و کوتاهی در حق شما بودند، تا آنجا که شما را در این سرای زشت و بدنامی که سرای گدایان نامند منزل دادند.

حضرت فرمودند: پسر سعید، تو هم چنین فکر می کنی؟! سپس با دست اشاره کردند و فرمودند: بنگر. من نگاه کردم، بوستان هایی دیدم سروربخش و بوستان هایی با میوه های تازه رس، که در آنها دخترانی نیکو و خوشبوی مانند مروارید در صدف و پسر بچه گان و مرغان و آهوان و نهرهای جوشان که چشمم خیره شد و دیده ام از کار افتاد. آن گاه فرمودند:«حیث کنا فهذا لنا عتید؛ما هر کجا باشیم اینها برای ما مهیاست.» ما در سرای گدایان نیستیم.(۲)

_____________________________________

۱- سوره یونس، آیه ۶۲.

۲- الکافی، ج ۱، ص ۴۹۸.

امیر المؤمنینعليه‌السلام در خطبه قاصعه «نهج البلاغه» که مهم ترین خطبه است می فرماید:

إنی لمن قوم... قلوبهم فی الجنان و أجسادهم فی العمل؛(۱)من از گروهی هستم که دلهاشان در بهشت است و بدنشان در دنیا کار می کند.

بازدارندگی تقوا

تقوا عامل مهمی برای برکات معنوی و مادی است. تقوا این است که آدمی واقعا حلال و حرام خدا را رعایت کند. و به یک معنا تقوا ترمز است. ترمز در وسایل نقلیه چه نقشی دارد؟ کنترل می کند. اگر ترمز نباشد، تصادف می شود.

تقوا هم اگر نباشد، انسان در مسیر زندگی دچار آسیب های رفتاری و اخلاقی و معنوی می شود. تقوا در زندگی نقش بازدارندگی دارد. وقتی خدا گفت: نرو و نکن، ما باید ترمز کنیم. جایی که فرموده برو، اطاعت کنیم.

خدا وعده بی چون و چرا داده که هر کس با خدا و تقوا باشد، او را از بن بست ها نجات می دهد. وقتی آدم به تقوا رسید، می فهمد همه کاره خداست.

راه نجات

امیر المؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

ولو أن السماوات و الأرضین کانتا علی عبد رتقا ثم اتقی الله لجعل الله له منهما مخرجا؛(۲) اگر آسمان و زمین درهای خود را بر

__________________________________________

۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.

۲- نهج البلاغه، خطبه ۱۳۰.

روی بنده ای ببندند و او از خدا بترسد، خداوند راه نجاتی از میان آن دو برای او خواهد گشود.

بعضی می گویند: ما به خنسی خوردیم. دست به هر چیزی می زنیم خاک می شود. قرض هایمان ادا نمی شود. مشکلات مادی مان برطرف نمی شود. هم در زمین و اقتصاد به روی ما بسته است، هم در آسمان. حال دعا نداریم، خدا جواب ما را نمی دهد، روح و جسم ما بیمار است. چه کنیم؟

پاسخ این سؤال را حضرت امیرعليه‌السلام این چنین فرمودند که اگر تمام درهای آسمان و زمین به روی کسی بسته باشد و راه پیش و پس نداشته باشد، اگر با خدا معامله کند و بگوید: خدایا، می خواهم حرف تو را گوش کنم. بگو چه کنم و هم در تقدیرات، هم در امر و نهی خد تسلیم شود، خداوند در رحمت و برکاتش را به روی او باز می کند.

دوای سوز، ساز است. سوزش با سازش از بین می رود. یعنی وقتی شما ساختی و تسلیم خدا شدی، خدا می گوید: من در آسمان و زمین را به رویت باز می کنم. بیاییم تقوا پیشه کنیم و حرف خدا را گوش کنیم.

اشخاصی که با پدر و مادر و فامیل قهر هستند، باید بدانند که این قطع رحم در رزق و روزی را می بندد.

می گوید: من عارم می شود بروم آشتی کنم. اینجا باید خودت را بشکنی. اگر می خواهید درهای آسمان و زمین به روی شما باز شود، راهش تقواست.

تقوا و فضل الهی

کسی خدمت امام صادقعليه‌السلام آمد و به حضرت عرض کرد: همسایه ما کنیزی زیبارو و دلربا دارد. یک بار چشمم به این کنیز افتاده و دلم از جا کنده شده و شیفته این کنیز شده ام. کنیز مال دیگری است. من چه کار کنم؟

آدم خوب و متدین و با تقوایی بوده است. نمی خواسته گناه و معصیت کند. آنها که اهل تقوا هستند و نمی خواهند گناه کنند، خدا راه نجات و حلال برایشان درست می کند.

حضرت فرمودند: هرگاه چشمت به او افتاد بگو: «أسأل الله من فضله، از فضل خداوند درخواست می کنم» یعنی اگر حلالش و خویش را از خدای متعال بخواهید، خدای متعال تأمین می کند. قطعا بدانیم این وعده خداست که اگر از حرام صرف نظر کردیم، خداوند از حلالش به ما عنایت می کند. یک روز دید همسایه در می زند و با او کار دارد. آمد و گفت: من یک مسافرت طولانی در پیش دارم. کنیزی زیباروی و جذاب و جوان و خوب دارم. می خواهم او را پیش شما به امانت بگذارم. گفت: من آدم مجردی هستم و محرمی هم در خانه ندارم. نمی توانم کنیز شما را نگه دارم.

گفت: من کنیز را به شما می فروشم. پولش را هم الآن نمی خواهم. شما بهره ات را از این کنیز ببر، بعد از این که برگشتم، اگر خواستی نگه اش داری پولش را به من می دهی و اگر نخواستی کنیز را از تو میخرم.

راه حلال شدن در اسلام، یکی ازدواج است، یکی هم بخشیدن، یا خریدن کنیز. بسیاری از مادرهای امامان ما کنیز بوده اند. گفت: کور از خدا چه می خواهد؟ دو چشم بینا. بدون این که پولی بپردازد، صاحب کنیز شد. صاحب کنیز به مسافرت رفت. او هم به وصال رسید. مدت طولانی کنیز در کنارش بود و او بهره می برد.

چند وقتی که گذشت خلیفه زمان مأموری به شهرها فرستاد تا کنیزهای زیباروی و به درد بخور را برای خودش بخرد. از جمله این کنیز را شناسایی کردند. مأموران خلیفه به این آقا گفتند: می خواهیم این کنیز را برای خلیفه بخریم.

گفت: این کنیز امانت است. گفتند: حتما باید بفروشی. ما به قیمت خیلی بالا از تو می خریم. مثلا اگر ده میلیون ارزش دارد، ما بیست میلیون می دهیم. بالاخره وادارش کردند تا این کنیز را به آنها بفروشد. کنیز را به قیمت کلانی به آنها فروخت.

بعد از این که همسایه او برگشت. جریان را شرح داد. او هم گفت: عیب ندارد. من هم به این معامله راضی ام. پولی که بنا بود به من بدهی به من برگردان گفت: من به فلان مبلغ فروخته ام. همه اش را به تو می دهم. گفت: من همان مقدار که معامله کرده ام را می خواهم. آن مقدار را برداشت و بقیه را به او بخشید.(۱)

این شخص چون نمی خواست گناه کند، هم به وصال رسید و هم گناه نکرد. کسانی که نمی خواهند گناه کنند، بدون شک خدا راه حلال برایشان باز می کند. ولی آنهایی که می خواهند دست اندازی کنند، خیانت کنند، و به طرف گناه بروند، شیطان به کمک آنها می آید.

راحتی و خوشی و صفا و صمیمیت در گروه تقوا و بندگی خداست. اگر بند خدا شدیم، از همه بندها آزاد می شویم. ولی اگر بند خدا نشدیم، باید بند کسانی شویم که ما را به کار می کشند، بعد هم خردمان می کنند.

____________________________________

۱- الکافی، ج ۵، ص ۵۵۹: عده الداعی، ص ۳۱۱؛ بحار الأنوار، ج ۴۷، ص ۳۵۹.

پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به اصحابشان فرمودند: هرکس «سبحان الله» بگوید، خدا عوض آن، درختی برای او در بهشت می کارد. و هرکس «الحمد لله» بگوید،خدای تعالی بابت آن، درختی در بهشت برای او می کارد. و هرکس «لا اله الا الله» بگوید، خدای تعالی درختی را به عوض آن در بهشت برایش می کارد. و هر کس «الله أکبر» بگوید، خداوند درختی را به عوض آن، در بهشت برای او می کارد.

مردی از قریش به آن حضرت عرضه داشت: بنابراین، در بهشت درختان زیادی داریم. حضرت فرمودند:

نعم و لکن إیاکم أن ترسلوا علیها نیرانا فتحرقوها؛(۱) بله، ولی شما را بر حذر میدارم که آتش هایی نفرستید که آن ها را بسوزانید.

بعد فرمودند: این همان قول خدای تعالی است که فرمود:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ ) (۲) ای کسانی که ایمان آوردید، خدا و رسول خدا را اطاعت کنید و اعمال خویش را باطل نکنید.

«مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان!»

.این که من به همسر و فرزندم محبت کنم، پول بدهم، غذا بدهم، بعد هم یک مشت محکم به دهانش بزنم، مثل این است که همه محبتها را به آتش بکشم.

_____________________________________

۱- ثواب الأعمال ، ص ۱۱؛ بحار الأنوار، ج ۸ ص ۱۸۶.

۲- سوره محمد، آیه ۳۳.

چرا باید ثواب ها و خوبی هایمان را با منت گذاشتن از بین ببریم؟ این صریح قرآن است:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَی ) ؛(۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، صدقه های خود را با منت و آزار باطل مکنید.

صدقه فقط پول دادن به مستحق نیست. سلام کردن صدقه است. آموختن صدقه است. صله رحم صدقه است. هر احسان و کار خوبی صدقه است. حتی ترک بدی را هم صدقه به شمار آورده اند. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

ترک الشر صدقه؛(۲) ترک کردن بدی صدقه است.

یعنی اگر مراقب بودی که آزارت به کسی نرسد، این صدقه در راه خدا محسوب می شود. می فرماید: صدقه ها و خوبی هایتان را با منت گذاشتن از بین نبرید. فقط یک نفر می تواند بر ما منت بگذارد، آن هم خداست.

منت خداوند

در آخر دعای «یا علی و یاعظیم» ماه مبارک رمضان می گوییم:

فیا ذا المن و لا یمن علیک، من علی بفکاک رقبتی من النار، فیمن تمن علیه، و ادخلنی الجنه برحمتک یا ارحم الراحمین؛ پس ای خدایی که بر همه منت داری و هیچ کس بر تو منت ندارد، همراه با همه بندگانت که بر آنان منت نهاده ای بر من منت نه، و از آتش نجات بخش و به بهشت جاودان داخل گردان؛ به حق رحمت بی پایانت، ای مهربان ترین مهربانان!

_________________________________________

۱- سوره بقره، آیه ۲۶۴.

۲- تحف العقول، ص ۵۷؛ بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۱۶۰.

یعنی ای خدا، فقط تو بر ما منت داری. هیچ کس بر تو منت ندارد. همه به تو بدهکار هستیم. تو از ما طلبکار هستی. ما از تو طلبکار نیستیم. ما منت پذیر خدا هستیم. نگوییم: خدایا، من هفده ساعت روزه گرفتم. این وظیفه ماست. اینها در مقابل عظمت خدا چیزی نیست.

می گوییم: خدایا، یک منت دیگر هم بر ما بگذار و ما را از آتش جهنم آزاد کن. خدا چگونه ما را از آتش جهنم آزاد کند؟ با تقوا و پرهیز از گناه. یعنی اگر حالت پرهیز از گناه در کسی بیاید، مهر قبولی بر اعمال او زده شده و از آتش جهنم نجات پیدا کرده است.

توشه آخرت

واژه تقوا تنها واژه ای است که بیش از سایر کلمات در قرآن و احادیث و روایات تکرار شده است. خدا در یک آیه سه بار واژه تقوا را تکرار فرموده است:

( لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ) (۱) بر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، گناهی در آنچه قبلا خورده اند نیست، در صورتی که تقوا پیشه کنند و ایمان بیاورند و کارهای شایسته کنند؛ سپس تقوا پیشه کنند و ایمان بیاورند؛ آن گاه تقوا پیشه کنند و احسان نمایند، و خدا نیکوکاران را دوست می دارد.

_______________________________________

۱- سوره مائده، آیه ۹۳.

در آیه ای دیگر این واژه را دو بار تکرار فرموده است:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ) ؛(۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید؛ و هر کسی باید بنگرد که برای فردای خود از پیش چه فرستاده است؛ و باز از خدا بترسید. در حقیقت، خدا به آنچه می کنید آگاه است

یعنی برای فردایتان چه تهیه کردید؟! بهترین چیزی که می توانید برای آخرتتان تهیه کنید، تقواست.

توصیه به تقوا

هر امام جمعه در هر هفته که صحبت می کند، باید در یک خطبه به تقوا سفارش کند. باید در مردم تقوا و انگیزه تقوا ایجاد کند. یعنی طوری حرف بزند که واقعا مردم از خدا بترسند. سفارش به تقوا تأکید شده است.

مشکل جامعه بی تقوایی است. اگر تقوا حاکم شود، برکات آسمان و زمین نازل می شود. اگر شما با تقوا بودی و یک سبحان الله گفتی، برکت در وجود شما ثبت می شود. اگر از محرمات الهی پرهیز کردی، یک «لا اله الا الله» شما را اهل بهشت می کند. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

من قال لا إله إلا الله مخلصا دخل الجنه و إخلاصه بها أن یحجزه لا إله إلا الله عما حرم الله؛(۲) هر کس که ذکر لا إله إلا الله را با اخلاص بگوید، وارد بهشت می گردد؛ و اخلاص در این مقام آن است که

_____________________________________

۱- سوره حشر، آیه ۱۸.

۲- ثواب الأعمال ، ص ۵؛ بحار الأنوار، ج۹۰، ص ۱۹۷.

گفتن این ذکر شریف او را از معاصی و محرمات الهی باز دارد.

پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در ماه شعبان خطبه ای در باره ماه رمضان ایراد کردند که به خطبه شعبانیه معروف است. در این خطبه فرازهای بلندی در باره افطاری دادن، صله رحم، خوش اخلاقی، صلوات فرستادن، کمک به ایتام و سجده کردن و بسیاری از مطالب است.

بعد از این که پیغمبر خدا در مورد اعمال ماه رمضان بیانات مهمی فرمودند، در پایان خطبه مولا امیرالمؤمنینعليه‌السلام از جا بلند شدند و سؤال کردند: یا رسول الله، برترین اعمال در این ماه چیست؟ پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در پاسخ فرمودند: تقوا!

سؤال کننده دوم شخص عالم، امیر المؤمنینعليه‌السلام است. مسؤول و کسی که از او سؤال شده بود، اول شخص عالم، پیغمبر خداست. یعنی اول معلم بشریت، از تربیت شده خود که مولا علی است، سؤال می کند. در عالم از این بالاتر استاد و شاگرد نداریم.

خیلی غصه دارد که آدم زحمت بکشد، سحر بلند شود، مناجات و دعای ابوحمزه بخواند، اما ورع و تقوا در کار نباشد. ای جوان عزیزی که دعای ابوحمزه می خوانی و شب زنده داری می کنی، مراقب باش مادر و پدرت از تو راضی باشند، گناه نکنی، با نامحرم ارتباط نداشته باشی!

اگر هم خطا داشتی، از الآن کنار بگذار. از اعمال خوب و ثواب هایت مراقبت کن. اگر چیزی بالاتر از تقوا بود، قطعا پیغمبر همان را بیان می کردند. پیغمبر اول معلم بشریت است. در پاسخ به سؤال علیعليه‌السلام فرمودند: بالاترین چیزها تقوا و ترک گناه است.

مبدأ تحول در شیخ رجبعلی خیاط

مرحوم شیخ رجبعلی خیاط به عنوان یک کاسب نمونه، و شخصیتی است که می تواند برای بسیاری از افراد الگو باشد. ایشان خیاط بوده است. کتاب «کیمیای محبت» که آقای محمدی ری شهری در باره ایشان نوشتند، شاید بیش از صد بار چاپ شده و به زبانهای زنده دنیا ترجمه شده است.

من در اندونزی، در دانشگاه جاکارتا برنامه داشتم. دیدم کتاب شیخ رجبعلی خیاط به زبان مالی ترجمه شده است. سیصد میلیون نفر در شرق آسیا زبانشان مالی است. پرسیدم: کتاب شیخ رجبعلی خیاط اینجا چه می کند؟ گفتند: از عرفان و اخلاق ایشان در اینجا تدریس می شود.

یک بار داستانی را از شیخ رجبعلی خیاط برای دانشجویان آمریکای جنوبی که به قم آمده بودند تعریف کردم. همه سرشان را تکان می دادند. گفتم: مگر اینها متوجه می شوند؟ مترجم گفت: ما این داستان را به زبان اسپانیایی قبلا برای اینها گفته بودیم. حیف است این کتاب را نخوانیم و مرور نکنیم.

علما و بزرگان و همه قشرها به درس اخلاق ایشان می آمدند و بهره می بردند. دعوت به اخلاص می کرده و اخلاص برایش بسیار مهم بوده است. ایشان نه سوادی داشته و نه با علوم عربی آشنا بوده، ولی حتی سوال های عجیب و غریب را پاسخ می داده است. چرا به شیخ رجبعلی خیاط این قدر تفضل شده است؟ علت این که ایشان این همه اوج گرفته است چیست؟

مبدأ تحول ایشان این بود که در جوانی عاشق دختری می شود، اینها در یک جای خلوتی به هم می رسند. هیچ مانعی جز خدا برای گناه نبوده است.

مثل داستانی که برای زلیخا و یوسف پیش آمد. با خدا معامله می کند. می گوید: خدایا تو راضی نیستی. من جوان هستم و غریزه جنسی دارم. من به خاطر تو به شهوت و هوا و هوسم پشت پا می زنم. خدایا، تو هم مرا بساز و آدم کن!

( وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی فَإِنَّ الْجَنَّهَ هِیَ الْمَأْوَی ) (۱) و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفس خود را از هوس باز داشت، پس جایگاه او همان بهشت است.

هرکس واقعا جایگاه خدا را در نظر بگیرد و به خاطر خدا پیامک های ناجور را جواب ندهد و روابط نامشروع را قطع کند، خدا در برکاتش را به روی او باز می کند.

اگر ما گناه را قطع کنیم، در رحمت و جمال الهی برای ما باز می شود. در ماه رمضان حالت خویشتن داری ما بالا می رود. اگر جلوی نفس را گرفتی و در برابر محرمات الهی ترمز کردی،( فَإِنَّ الْجَنَّهَ هِیَ الْمَأْوَی ) . همین الآن در بهشت هستی. یعنی در آرامش و خوشی و راحتی به سر می بری.

________________________________________

۱- سوره نازعات، أیه ۴۰ و ۴۱.

تبی که برطرف نمی شد!

جوانی می گوید: خانم من تب کرده بود. هر چه مداوا می کردم خوب نمی شد. یک روز مأمور بودم مرحوم شیخ رجبعلی خیاط را به جلسه ای ببرم. ایشان را سوار کردم. به ایشان گفتم: خانم من چند روز است بیمار است و مداوا نمی شود.

ایشان یک تأملی کردند و فرمودند: سه روز قبل، بچه کوچک شما روی فرش ادرار کرده. خانم شما عصبانی شده و بچه را خیلی کتک زده است. بچه به هق هق افتاده و خدا به مادر غضب کرده است و این تب را به جانش انداخته است. درمان تب او در قرص تب بر و آمپول و شربت تب بر نیست. باید دل این بچه را به دست آورد. وقتی مطلب را با خانم مطرح کردم، تأیید کرد و دل بچه را به دست آورد و فوراً تب برطرف شد.

تقوا و تعهد

کسی علم داشته باشد، ولی تقوا نداشته باشد فایده ای ندارد. کسی هنر دارد، ولی تقوا ندارد، بی تقوایی او خودش و دیگران را در مسیر باطل قرار می دهد. در هر رشته و برنامه و در هر کار اجتماعی فقط تقواست که آدم را متعهد و پایبند می کند تا به وظیفه اش عمل کند.

اگر تقوا و تعهد الهی و وفای به عهد نباشد، کار انسان ماندگار نمی شود. اگر تقوا نباشد، رزق و روزی و زندگی بی برکت می شود. انسان از عمر و مال و جانش خیر نمی بیند.

همسر با تقوا

کسی با امام حسنعليه‌السلام مشورت کرد که من دخترم را به چه کسی بدهم؟ امامعليه‌السلام فرمودند: دخترت را به آدمی بده که پاک و با تقوا باشد.

اساسی ترین شرط تقواست.

بعد در تبیین آن فرمودند: اگر شخصی که داماد شما می شود، مهر و محبت دختر تو در دلش باشد، به هم عشق بورزند، که مشکلی ندارند. و اگر هم مهر و محبت دختر تو به دل داماد ننشیند، چون با تقواست و تعهد الهی دارد، در حق دخترت ظلم و اجحاف نمی کند. کم زندگی نمی گذارد.(۱)

آدم های با تقوا به کسی آزار و اذیت نمی کنند. پیغمبر عظیم الشانصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

أفضل الجهاد من أصبح لایهم بظلم أحد؛(۲) بالاترین جهادها این است که انسان صبح کند و همتش این باشد که آزار و اذیتش به کسی نرسد.

این پیشرفت مهمی است که انسان خیرش به دیگران برسد، شری برای دیگران نداشته باشد.

وفای به عهد با خدا

چرا دعا می کنیم و اجابت نمی شود. یکی از علل آن را می تواند در فرمایش امام صادقعليه‌السلام یافت. شخصی از آن حضرت پرسید: «جعلت فداک ان الله یقول ادعونی أستجب لکم فإنا ندعو فلا یستجاب لنا؛ من به فدای شما! خداوند می فرماید: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم! چه می شود که ما خدا را می خوانیم، ولی اجابت نمی شود؟»

امامعليه‌السلام می فرمودند:

لانکم لا تفون لله بعهده و ان الله یقول أوفوا بعهدی أوف

_____________________________________

۱- مکارم الاخلاق، ص ۲۰۴.

۲- المحاسن، ج ۱، ص۲۹۲.

بعهدکم و الله لو وفیتم لله لوفی الله لکم؛(۱) چون شما به عهد خدا وفا نمی کنید. در حالی که خداوند می فرماید: به عهد و پیمان با من وفا کنید، تا به عهد و پیمان شما وفا کنم. اگر شما به عهدتان با خدا وفا کنید، خدا هم به عهدش با شما وفا می کند.

یک طرفه نمی شود خدای مهربان فرموده است:

( ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ ) (۲) مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.

اگر دعا کنید، من اجابت کنم. اما در جای دیگر فرموده است:

( وَأَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ ) (۳) و به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم.

قرارداد که یک طرفه نیست. خدا می گوید: شما به عهدتان عمل کنید، من هم به عهدم عمل می کنم.

دعای بی پاسخ

البته این یک جواب است. ممکن است بعضی ها تقوا را مراعات کرده باشند. آنجا علت دیگری دارد. اما بسیاری از افراد تقوا را مراعات نمی کنند. نمی توان گفت: خدایا، تو هرچه می گویی ما گوش نمی دهیم، ولی ما هر چه می گوییم تو گوش بده. البته خدا خیلی به ما لطف می کند، وگرنه زندگی مان لنگ می شود.

_________________________________________

۱- بحار الانوار، ج ۹۰، ص۳۶۸.

۲- سوره غافر، أیه ۶۰.

۳- سوره بقره آیه ۴۰.

( وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا کَسَبُوا مَا تَرَکَ عَلَی ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّهٍ ) (۱) و اگر خدا مردم را به سزای آنچه انجام داده اند مؤاخذه می کرد،هیچ جنبنده ای را بر پشت زمین باقی نمی گذاشت.

بر اساس روایات هیچ دعایی بی پاسخ نمی ماند. منتها به وقتش اجابت می شود. اگر این دنیا نشد، در آخرت اجابت می شود، یا به همان اندازه خداوند از انسان بلا دفع می کند، یا ثواب و درجه می دهند.

خود این که حاجت من باعث شده من با خدا گفت و گو کنم و در آن لحظه گناه نکنم، بالاترین اجابت است.

قطعا بدانید خدای مهربان از همه به ما مهربان تر است. هیچ دعائی را بی پاسخ نمی گذارد. ولی یکی از شرایط اجابت دعا این است که تقوا داشته باشیم و به عهدمان با خدا عمل کنیم. خدا هم به عهدش عمل می کند.

________________________________________

۱- سوره فاطر، آیه ۴۵.

گفتار سوم: پیامدهای تقوا

اشاره

در کلاس تقوا

یکی از چیزهایی که برکات معنوی و مادی فراوانی برای انسان به همراه می آورد و در برکات را بر روی ما باز می کند، تقوا و پرهیز از گناه است. ملکه تقوا یعنی اینکه انسان خواست خدا را بر خواست خودش مقدم بدارد. چراغ قرمز خدا را مراعات کند. در واقع امر و نهی خدا را بر همه چیز مقدم بدارد.

روزه از یک نظر از نماز مهم تر است؛ چون خداوند برای نگرفتن عمدی روزه کفاره قرار داده است، ولی ترک عمدی نماز کفاره ندارد. خداوند روزه را برای چه واجب کرده است؟

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ) (۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند مقرر شده بود. باشد که پرهیزگاری کنید.

کلاس روزه داری برای این است که ما را به تقوا برساند و جزء متقین شویم. جزء کسانی شویم که خدا با آنان است.

( وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ) (۲) و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقواپیشگان است.

_________________________________________

۱- سوره بقره، آیه ۱۸۳.

۲- سوره بقره، آیه ۱۹۴.

خدا همیشه با اهل تقواست.کسانی که میخواهند معیت با خدا را درک کنند ،باید تقوا داشته باشند.

وعده های خداوند به اهل تقوا

یکی از برکات بسیار مهم تقوا راهگشایی است. راههای بن بست را باز می کند و گره ها را می گشاسد.

( وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ) (۱) ؛ و هر کس از خدا پروا کنند، خدا برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد و از جایی که حسابش را نمی کند، به او روزی می رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند، او برای وی بس است.

اگر شرق و غرب عالم به این آیه چنگ بزنند، مشکلات همه برطرف می شود و کارها همه درست می شود. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به اباذر فرمودند:

یا أباذر لو أن الناس کلهم أخذوا بهذه الآیه لکفتهم؛(۲) ای ابا ذر، اگرهمه مردم به این آیه عمل کنند، خداوند همه آنها را کفایت کند.

خدا برای اهل تقوا در این آیه وعده های خیلی مهمی داده است. اگر کسی در زندگی اش بگوید: خدایا، من فرمان تو را بر همه چیز مقدم می دارم و می خواهم به حرف تو گوش بدهم، خدای مهربان با او چند کار می کند:

۱)راهگشایی

«یجعل له مخرجاِ: خدا برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد.». تمام

_________________________________________

۱- سوره طلاق، آیه ۲ و ۳.

۲- مکارم الأخلاق، ص ۴۶۸؛ بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۸۷

بن بست ها و درهای بسته را به روی او باز می کند و تمام ناهمواری ها را هموار می کند و تمام مشکلات حل می شود.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی مکرر این آیه را می خواندند و می فرمودند: همان طور که وعده های دیگران را قبول می کنیم، کمی هم وعده های خدا را قبول کنیم.

نقل می کنند بنده خدایی شنید که هر کس با تقوا باشد و برای خدا دنبال علم و تحصیل برود، خدا او را کفایت می کند و رزقش را می دهد و همه کارهایش را اصلاح می کند. اتفاقا باور کرد و دنبال تحصیل علم رفت و هم مشکلاتش حل شد و هم رزقش فراوان شد.

فامیلی داشت که بسیار فضول بود. گفت: شما از وقتی مشغول تحصیل شدی و دنبال تقوا رفتی، وضع مالی ات خوب شده است؟ گفت: خدا وعده داده کسی واقعا با خدا کنار بیاید و انجام وظیفه کند، خدا رزقش را می رساند. مدتی گذشت. باز همین سؤال را از او پرسید. گفت: خدا می دهد! خدا رزاق است. خدا وعده داده است.

بعد از شش ماه دوباره پرسید: نگفتی رزقت و روزیت از کجا فراهم می کنی؟ دید او را رها نمی کند. آخر به ذهنش رسید یک حرفی به او بزند تا از دست او راحت شود.

گفت: من وقتی می خواستم دنبال علم و دانش بروم، یک یهودی ثروتمندی در همسایگی ما بود. گفت: تو برو درس بخوان و با خدا باش، من ماهی یک میلیون به تو می دهم. گفت: احسنت! از روز اول می گفتی.

گفت: تو چقدر نادان و بی معرفت هستی! شش ماه هست که می گویم:

خدا رزاق است، باور نکردی، اما وقتی گفتم: یک یهودی ثروتمند رزق مرا می دهد، باور کردی؟

واقعا همین طور است. اگر به ما بگویند: خدا می دهد و از غیب می رسد، باور نمی کنیم. این خیلی بد است. یعنی اعتقاد و باور ما خیلی ضعیف است.

آیت الله بهاءالدینی می فرمودند: این آیه یک حقیقت است. خدا بلافاصله می دهد. اگر کسی واقعا از صمیم دل خودش را مرتب و تمیز کند و حقوق دیگران را ادا کند، توبه واقعی کند و بگوید: خدایا، از این به بعد می خواهم در کار تو باشم. خدا هم می گوید: من هم در کار تو هستم. با وجود خدا و داشتن تقوا، رسیدن به بن بست محال است. تقوا ناهمواریها را هموار می کند.

۲)روزی از راه بی گمانی

( وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ) ؛ و از جایی که حسابش را نمی کنند، به او روزی می رساند.» رزق و روزی اش را از راه هایی که گمان ندارد برای او می رساند. گاهی ممکن است که آدم نقشه کشیده باشد، ولی از راههایی که فکرش را هم نمی کرد، خدا برایش می رساند.

بر اساس روایات خدا بنا دارد رزق مؤمن و متقی را از راهی که باور ندارد، برساند. رزق هم فقط پول نیست. رزق اعم از پول است. آرامش و خوشی و سلامتی هم رزق است. چه بسا افرادی که پول دارند، اما دائم در فشار و بحران هستند.

البته خدا اصل ضروریات زندگی را می رساند، اما تشریفات و تجملات و

خرید آنچنانی را تضمین نکرده است. گاهی توقعات ما بیش از اندازه نیازمان است. بدون شک خداوند روزی و نیازهای مادی و معنوی را می رساند.

آرامش در زندگی

ممکن است بعضی بگویند: افرادی هستند که خیلی مؤمن و با تقوا هستند، ولی در گرفتاری و مشکلات به سر می برند. خود اهل بیتعليهم‌السلام مگر مشکل نداشتند؟ گاهی گرسنه و تشنه بوده اند. مگر اینها با تقوا نبودند؟ پس شما چه می گویید؟

باید بگوییم که خدای مهربان می فرماید: اگر شما با تقوا بودید، من بر شما آسان می کنم. یعنی بلاها آنها را از پا در نمی آورد. امیرالمؤمنینعليه‌السلام وقتی کنار بستر حضرت زهراعليها‌السلام بودند، دیدند حضرت زهراعليها‌السلام در شرف شهادت هستند و شروع به گریه کردند. حضرت امیرعليه‌السلام پرسیدند: برای چه گریه می کنید؟ فرمود: برای آن مصیبت هایی که بعد از من خواهید دید. امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

لا تبکی فو الله إن ذلک لصغیر عندی فی ذات الله؛(۱) گریان مباش به خداوند سوگند، آن مصائب نزد من برای رضای خداوند کوچک و ناچیزند.

حضرت زینبعليها‌السلام در اوج گرفتاری گله و شکایت نکردند. بزرگی می گفت: ما درون اهل بیت و اولیای خدا را نشکافتیم تا بینیم چقدر خوشی و مصیبت داشتند.

________________________________________

۱- بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۱۸.

( أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ) ؛(۱) آگاه باشید، که بر دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می شوند.

اگر شما ولی خدا شدی، خوف و اندوهت می پرد. اولیای خدا در آرامش کامل به سر می برند. چیزی که هست این است که خدا بلا را از آنان برنمی دارد، ولی بلا بر آنها هموار می شود.

حضرت زینب می گوید: من جز زیبایی چیزی نمی بینم. ما از رضای حق گله نداریم.

بهشت دل ها

متوکل عباسی برای این که به اهل بیتعليهم‌السلام اهانت کند، امام هادیعليه‌السلام را در محل فقرا و مساکین قرار داد. صالح بن سعید می گوید: خدمت امام هادیعليه‌السلام رسیدم و عرض کردم: قربانت، در هر امری در صدد خاموش کردن نور شما و کوتاهی در حق شما بودند، تا آنجا که شما را در این سرای زشت و بدنامی که سرای گدایان نامند منزل دادند.

حضرت فرمودند: پسر سعید، تو هم چنین فکر می کنی؟! سپس با دست اشاره کردند و فرمودند: بنگر. من نگاه کردم، بوستان هایی دیدم سروربخش و بوستان هایی با میوه های تازه رس، که در آنها دخترانی نیکو و خوشبوی مانند مروارید در صدف و پسر بچه گان و مرغان و آهوان و نهرهای جوشان که چشمم خیره شد و دیده ام از کار افتاد. آن گاه فرمودند:«حیث کنا فهذا لنا عتید؛ما هر کجا باشیم اینها برای ما مهیاست.» ما در سرای گدایان نیستیم.(۲)

_____________________________________

۱- سوره یونس، آیه ۶۲.

۲- الکافی، ج ۱، ص ۴۹۸.

امیر المؤمنینعليه‌السلام در خطبه قاصعه «نهج البلاغه» که مهم ترین خطبه است می فرماید:

إنی لمن قوم... قلوبهم فی الجنان و أجسادهم فی العمل؛(۱)من از گروهی هستم که دلهاشان در بهشت است و بدنشان در دنیا کار می کند.

بازدارندگی تقوا

تقوا عامل مهمی برای برکات معنوی و مادی است. تقوا این است که آدمی واقعا حلال و حرام خدا را رعایت کند. و به یک معنا تقوا ترمز است. ترمز در وسایل نقلیه چه نقشی دارد؟ کنترل می کند. اگر ترمز نباشد، تصادف می شود.

تقوا هم اگر نباشد، انسان در مسیر زندگی دچار آسیب های رفتاری و اخلاقی و معنوی می شود. تقوا در زندگی نقش بازدارندگی دارد. وقتی خدا گفت: نرو و نکن، ما باید ترمز کنیم. جایی که فرموده برو، اطاعت کنیم.

خدا وعده بی چون و چرا داده که هر کس با خدا و تقوا باشد، او را از بن بست ها نجات می دهد. وقتی آدم به تقوا رسید، می فهمد همه کاره خداست.

راه نجات

امیر المؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

ولو أن السماوات و الأرضین کانتا علی عبد رتقا ثم اتقی الله لجعل الله له منهما مخرجا؛(۲) اگر آسمان و زمین درهای خود را بر

__________________________________________

۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.

۲- نهج البلاغه، خطبه ۱۳۰.

روی بنده ای ببندند و او از خدا بترسد، خداوند راه نجاتی از میان آن دو برای او خواهد گشود.

بعضی می گویند: ما به خنسی خوردیم. دست به هر چیزی می زنیم خاک می شود. قرض هایمان ادا نمی شود. مشکلات مادی مان برطرف نمی شود. هم در زمین و اقتصاد به روی ما بسته است، هم در آسمان. حال دعا نداریم، خدا جواب ما را نمی دهد، روح و جسم ما بیمار است. چه کنیم؟

پاسخ این سؤال را حضرت امیرعليه‌السلام این چنین فرمودند که اگر تمام درهای آسمان و زمین به روی کسی بسته باشد و راه پیش و پس نداشته باشد، اگر با خدا معامله کند و بگوید: خدایا، می خواهم حرف تو را گوش کنم. بگو چه کنم و هم در تقدیرات، هم در امر و نهی خد تسلیم شود، خداوند در رحمت و برکاتش را به روی او باز می کند.

دوای سوز، ساز است. سوزش با سازش از بین می رود. یعنی وقتی شما ساختی و تسلیم خدا شدی، خدا می گوید: من در آسمان و زمین را به رویت باز می کنم. بیاییم تقوا پیشه کنیم و حرف خدا را گوش کنیم.

اشخاصی که با پدر و مادر و فامیل قهر هستند، باید بدانند که این قطع رحم در رزق و روزی را می بندد.

می گوید: من عارم می شود بروم آشتی کنم. اینجا باید خودت را بشکنی. اگر می خواهید درهای آسمان و زمین به روی شما باز شود، راهش تقواست.

تقوا و فضل الهی

کسی خدمت امام صادقعليه‌السلام آمد و به حضرت عرض کرد: همسایه ما کنیزی زیبارو و دلربا دارد. یک بار چشمم به این کنیز افتاده و دلم از جا کنده شده و شیفته این کنیز شده ام. کنیز مال دیگری است. من چه کار کنم؟

آدم خوب و متدین و با تقوایی بوده است. نمی خواسته گناه و معصیت کند. آنها که اهل تقوا هستند و نمی خواهند گناه کنند، خدا راه نجات و حلال برایشان درست می کند.

حضرت فرمودند: هرگاه چشمت به او افتاد بگو: «أسأل الله من فضله، از فضل خداوند درخواست می کنم» یعنی اگر حلالش و خویش را از خدای متعال بخواهید، خدای متعال تأمین می کند. قطعا بدانیم این وعده خداست که اگر از حرام صرف نظر کردیم، خداوند از حلالش به ما عنایت می کند. یک روز دید همسایه در می زند و با او کار دارد. آمد و گفت: من یک مسافرت طولانی در پیش دارم. کنیزی زیباروی و جذاب و جوان و خوب دارم. می خواهم او را پیش شما به امانت بگذارم. گفت: من آدم مجردی هستم و محرمی هم در خانه ندارم. نمی توانم کنیز شما را نگه دارم.

گفت: من کنیز را به شما می فروشم. پولش را هم الآن نمی خواهم. شما بهره ات را از این کنیز ببر، بعد از این که برگشتم، اگر خواستی نگه اش داری پولش را به من می دهی و اگر نخواستی کنیز را از تو میخرم.

راه حلال شدن در اسلام، یکی ازدواج است، یکی هم بخشیدن، یا خریدن کنیز. بسیاری از مادرهای امامان ما کنیز بوده اند. گفت: کور از خدا چه می خواهد؟ دو چشم بینا. بدون این که پولی بپردازد، صاحب کنیز شد. صاحب کنیز به مسافرت رفت. او هم به وصال رسید. مدت طولانی کنیز در کنارش بود و او بهره می برد.

چند وقتی که گذشت خلیفه زمان مأموری به شهرها فرستاد تا کنیزهای زیباروی و به درد بخور را برای خودش بخرد. از جمله این کنیز را شناسایی کردند. مأموران خلیفه به این آقا گفتند: می خواهیم این کنیز را برای خلیفه بخریم.

گفت: این کنیز امانت است. گفتند: حتما باید بفروشی. ما به قیمت خیلی بالا از تو می خریم. مثلا اگر ده میلیون ارزش دارد، ما بیست میلیون می دهیم. بالاخره وادارش کردند تا این کنیز را به آنها بفروشد. کنیز را به قیمت کلانی به آنها فروخت.

بعد از این که همسایه او برگشت. جریان را شرح داد. او هم گفت: عیب ندارد. من هم به این معامله راضی ام. پولی که بنا بود به من بدهی به من برگردان گفت: من به فلان مبلغ فروخته ام. همه اش را به تو می دهم. گفت: من همان مقدار که معامله کرده ام را می خواهم. آن مقدار را برداشت و بقیه را به او بخشید.(۱)

این شخص چون نمی خواست گناه کند، هم به وصال رسید و هم گناه نکرد. کسانی که نمی خواهند گناه کنند، بدون شک خدا راه حلال برایشان باز می کند. ولی آنهایی که می خواهند دست اندازی کنند، خیانت کنند، و به طرف گناه بروند، شیطان به کمک آنها می آید.

راحتی و خوشی و صفا و صمیمیت در گروه تقوا و بندگی خداست. اگر بند خدا شدیم، از همه بندها آزاد می شویم. ولی اگر بند خدا نشدیم، باید بند کسانی شویم که ما را به کار می کشند، بعد هم خردمان می کنند.

____________________________________

۱- الکافی، ج ۵، ص ۵۵۹: عده الداعی، ص ۳۱۱؛ بحار الأنوار، ج ۴۷، ص ۳۵۹.