خدا به تو رحم كند

بلال مؤذن رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بود و معمولا زودتر از بقيه براى نماز حاضر مى شد، اما يك روز بلال از وقت معمول ديرتر به نماز صبح حاضر شد.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم علت دير آمدن بلال را پرسيد، عرض كرد: وقتى به مسجد مى آمدم از منزل فاطمهعليها‌السلام عبور كردم ، ديدم مشغول آسيا گردن است و بچه اش گريه مى كند. عرض كردم : اى دختر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم يكى از كارهايت را به من واگذار كن ، تا شما را كمك كنم ، فرمود: بچه دارى از من بهتر ساخته است ، اگر ميل دارى در آسيا گرداندن كمك كن من آسيا كردن را به عهده گرفتم ، از اين جهت ديرتر به مسجد آمدم

پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: به فاطمه رحم كردى خدا به تو ترحم كند.(١١٢)

دعاى پيامبر و شفاى فاطمه عليها‌السلام

روزی پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به عيادت دخترش كه بيمار شده بود آمد. حضرت به او فرمود: زهراى من ! حالت چطور است ؟ چرا غمگينى ؟ فاطمهعليها‌السلام عرض كرد: پدر جان ! كسالت دارم پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: آيا به چيزى ميل دارى ؟ فاطمهعليها‌السلام عرض كرد: به انگور ميل دارم ، ولى مى دانم كه اكنون فصل انگور نيست پيامبر فرمود: خداوند قدرت آن را دارد كه انگور براى ما بفرستد. آنگاه دست به دعا برداشت و عرض كرد:

اللهم ائتنا به مع افضل امتى عندك منزلة ؛خدايا انگور را همراه كسى كه از نظر مقام بهترين فرد امت من در پيشگاه توست نزد ما بفرست

لحظاتى نگذشت كه علىعليه‌السلام در حالى كه زنبيلى زير عبا به دست گرفته بود وارد خانه شد. پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او فرمود: يا على ! چه همراه دارى ؟ عرض كرد: انگور است كه براى فاطمهعليها‌السلام آورده ام پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دوبار فرمود:((الله اكبر، الله اكبر))، خدايا همانگونه كه دعاى مرا (در مورد بهترين فرد امت ) به علىعليه‌السلام اختصاص دادى ، شفاى دخترم را در اين انگور قرار بده فاطمه زهراءعليها‌السلام از آن انگور خورد و هنوز پيامبر از خانه ايشان بيرون نرفته بود كه آن بانوى بزرگوار با اذن پروردگار شفا يافت.(١١٣)

رؤ ياى صادقه فاطمه عليها‌السلام

حضرت فاطمهعليها‌السلام بعد از((حجة الوداع))در خواب ديدند كه : قرآنى در دست دارد و مى خواند، ناگاه قرآن از دستش افتاد و مفقود شد. وحشت زده از خواب بيدار شد، خدمت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسيد و از خوابش براى رسول خدا گفت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: نور ديده ام ! آن قرآنى كه در خواب ديدى ، من بودم كه به زودى از نظرها ناپديد مى شوم و به ديدار حق مى روم.(١١٤)

نگذاريد پيامبر را بيازارند

پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در واپسين روزهاى زندگانى ، روزى به منبر رفت و فرمود:

هر كس از من طلبى دارد درخواست نمايد، آنگاه بلال در كوچه هاى مدينه فرياد زد كه : اى مردم ! اينك اين محمد بن عبدالله است كه مى خواهد قبل از روز قيامت قصاص شود هر كس حقى از او طلب دارد بخواهد.

مردى بلند شد و گفت : اى رسول خدا! شما در جنگ بدر كه صف سربازان را تنظيم مى كرديد، با شلاق خود بر شكم من در حالى كه لخت بودم، زديد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: بيا قصاص كن مرد گفت : همان شلاق را بياوريد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به بلال اشاره فرمود كه از خانه فاطمهعليها‌السلام همان شلاق روزهاى جنگ را بياورد.

وقتى كه بلال از فاطمهعليها‌السلام سراغ شلاق را گرفت ، حضرت فرمود: اى بلال ! پدرم با شلاق چه مى خواهد بكند؟ الان كه روز جنگ نيست ؟

وقتى كه بلال آنچه را در مسجد گذشت براى فاطمه شرح داد، آن حضرت ناله اى زد و گفت : واى از اين اندوه ، براى اندوه تو اى پدر، غير از تو چه كسى سرپرست فقرا و تهيدستان و درماندگان است ؟

اى دوست خدا و دوست همه دلها! اى بلال به فرزندانم حسن و حسين بگو نزد آن مرد رفته تا از آنان قصاص كند و نگذارند پيامبر را بيازارد.

در ادامه آمده است : وقتى كه شلاق را آوردند پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پيراهن خود را بالا زد تا آن مرد با شلاق بر همان موضع بزند ولى بر شكم پيامبر بوسه زد و گفت : منظورم از اين كار همين بود.(١١٥)

پدر جان شما را كجا ملاقات كنم ؟

جابر بن عبدالله انصارى از قول علىعليه‌السلام نقل مى كند كه : حضرت فاطمهعليها‌السلام از رسول خدا پرسيد: اى پدر، در روز توقفگاه بزرگ (روز قيامت ) شما را كجا ملاقات كنم ؟

حضرت فرمود: اى فاطمه ، كنار در بهشت در حالى كه پرچم((الحمدلله))با من است و نزد پروردگارم امت خود را شفاعت مى كنم عرض كرد: پدرم اگر آنجا ملاقاتت نكردم ؟

فرمود: مرا بر حوض كوثر ملاقات كن ، در حالى كه به امتم آب مى دهم

عرض كرد: اگر آنجا ملاقاتت نكردم ؟

فرمود: مرا به صراط ملاقات كن ؛ در حالى كه ايستاده ام و مى گويم : پروردگارا! امت مرا سالم نگه دار.

عرض كرد: اگر آنجا ملاقاتت نكردم ؟

فرمود: مرا نزد ميزان ملاقات كن ، در حالى كه مى گويم : پروردگارا! امت مرا سلامت نگه دار.

عرض كرد: اگر آنجا ملاقات نكردم ؟

حضرت فرمود: مرا بر كنار جهنم ملاقات كن ، در حالى كه امتم را از شعله و زبانه هاى آتش منع مى كنم ، پس فاطمهعليها‌السلام با شنيدن اين جمله خوشحال شد.(١١٦)

راز پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با فاطمه عليها‌السلام

در هنگامه وفات رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم صحبتهاى خصوصى و سرى بين پيامبر و حضرت فاطمهعليها‌السلام صورت پذيرفت كه در ابتداء، حضرت زهراءعليها‌السلام گريست و در پايان صحبت آن حضرت ، شاد و خندان دانه هاى اشك را از صورت مبارك پاك كرد. براى همه اين گريه و خنده جاى سؤ ال بود؟

پس از وفات پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از حضرت زهراءعليها‌السلام علت را پرسيدند، جواب داد: علت گريه نخستين اين بود كه : در ابتدا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به من فرمود كه جبرئيل هر سال يك بار قرآن را به من عرضه مى فرمود، ولى امسال و هم اكنون دوبار عرضه كرد. من مرگ و وفات خود را نزديك مى بينم دخترم ! با تقوا باش و صبر پيشه كن من با شنيدن اين خبر گريستم سپس فرمود: دخترم هيچ زنى در مقام و منزلت مانند تو نيست پس در صبر و بردبارى مانند كمترين زنان نباش و اين را بدان كه تو نخستين كسى هستى كه به من ملحق خواهى شد. با شنيدن اين خبر خوشحال شدم و خنديدم.(١١٧)

گريه پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر مظلوميت فاطمه عليها‌السلام

شيخ طوسى از ابن عباس روايت كرده است كه : چون هنگام وفات حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نزديك شد آن قدر گريست كه آب ديده اش بر محاسن مباركش جارى شد. عرض كردند: يا رسول الله ! سبب گريه شما چيست ؟

فرمود: به خاطر آنچه افراد جفاكار از امت من ، نسبت به فرزندانم روا مى دارند گريه مى كنم گويا مى نگرم كه بعد از من به دخترم فاطمه ستم كنند و او ندا زند: يا ابتاه و احدى از امت من او را كمك و اعانت نكند. حضرت فاطمهعليها‌السلام وقتى كه اين سخن را از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شنيد گريست پيامبر اكرم فرمود: دخترم گريه نكن

فاطمه گفت : اى پيامبر خدا! گريه نمى كنم براى آنچه بعد از تو با من خواهند كرد، بلكه گريه من از مفارقت شماست يا رسول الله !

حضرت فرمود: بشارت باد تو را اى فاطمه ! كه زود به من ملحق خواهى شد و از اهل بيت من تو اول كسى خواهى بود كه به من ملحق مى شوى.(١١٨)

آخرين سخنان پدر با دختر

سليم بن قيس هلالى مى گويد: از سلمان فارسى شنيدم كه مى گفت :

در آن بيمارى كه پيامبر از دنيا رفت نزد آن حضرت نشسته بودم كه فاطمه زهراءعليها‌السلام وارد شد، چون حال ضعف پدر را ديد بغض گلويش را گرفت به طورى كه اشك بر گونه هايش جارى شد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: دخترم ، چرا گريه مى كنى ؟ عرض كرد، يا رسول الله ! بعد از تو بر خودم و بر فرزندانم از بى اعتنايى و ضايع شدن حقمان مى ترسم

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در حالى كه چشمانش اشك آلوده شده بود فرمود: اى فاطمه ! مگر نمى دانى ما اهل بيتى هستيم كه خداوند براى ما آخرت را بر دنيا ترجيح داد و فنا را بر همه خلقش حتمى نموده است خداوند تبارك و تعالى توجهى به زمين نمود و مرا از ميان آنان انتخاب كرد و سپس بار دوم به زمين توجه نمود و همسر تو را انتخاب كرد. سپس بار سوم به زمين توجه كرد و تو و يازده نفر از فرزندانت و فرزندان برادرم و شوهرت را كه از نسل تو هستند انتخاب كرد.

دخترم ، آيا نمى دانى كه از جمله كرامت هاى خداوند بر تو آن است كه تو را به ازدواج بهترين امتم و بهترين اهل بيت در آورده است تو سيده زنهاى اهل بهشت هستى و دو پسرت حسن و حسينعليه‌السلام دو آقاى اهل بهشتند. حضرت زهراءعليها‌السلام از آنچه پدرش به او فرمود مسرور و خوشحال شد.(١١٩)

وعده ديدار حضرت زهراء در واپسين لحظات عمر حضرت رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم

به آن حضرت عرض كرد: پدرجان ! من لحظه اى در دنيا در فراق شما نمى توانم صبر كنم ، قرار من و شما فردا كجا؟

حضرت فرمود: تو نخستين كسى هستى كه به من ملحق خواهى شد و قرار من و تو در كنار پل جهنم

گفت : مگر خداوند متعال جسم و بدن شما را بر آتش حرام نكرده است ؟

فرمود: آرى ، اما من در آنجا ايستاده ام تا اينكه امتم عبور كنند.

عرض كرد: اگر شما را آنجا نديدم ؟

فرمود مرا در كنار پل هفتم از پل هاى جهنم در حالى خواهى ديد كه از ستمديده درخواست بخشش ستمگر از ظلمش مى كنم

پرسيد: اگر شما را نديدم ؟

فرمود: مرا در مقام شفاعت مى بينى و من امت خود را شفاعت مى كنم

پرسيد: اگر شما را آنجا نديدم ؟

فرمود: مرا نزد ميزان مى بينى در حالى كه از خداوند براى امتم رهايى از آتش را مى خواهم

پرسيد: اگر شما را آنجا نديدم ؟

فرمود: مرا در كنار حوض خود (كوثر) خواهى ديد. عرض حوض من به اندازه فاصله بين((ايله))تا((صنعا))است.(١٢٠) بر سر حوضم هزاران جوان ايستاده كه هزار جام مانند در منظوم و جواهر سپيد پوشيده شده در دست دارند در يك صف كنار يكديگر ايستاده اند. هر كس يك بار از آن بياشامد پس از آن هيچ گاه تشنه نخواهد شد. حضرت همچنان پاسخ مى داد تا وقتى كه روح از بدن مباركش مفارقت كرد.(١٢١)

سخنى نمى گويم كه پروردگارم را به خشم آورد

جابر انصارى مى گويد: فاطمهعليها‌السلام كنار بستر پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نشسته بود و با اندوهى جانكاه مى گفت :

((وا كرباه لكربك يا ابتاه ؛ آه و فغان از رنج و مصيبت تو اى پدر جان)).

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به فاطمهعليها‌السلام فرمود: دخترم ، براى من بعد از امروز رنجى نخواهد بود. اى فاطمه ! نبايد در وفات پدرت گريبان چاك كنى و سيلى به صورت بزنى ، تو همچنان كه پدرت در مرگ پسرش ابراهيم گفت ، بگو((ديدگان اشك مى ريزند، و دل به درد مى آيد ولى سخنى نمى گويم كه پروردگار را به خشم آورد در مصيبت تو اى ابراهيم اندوهناكيم)).(١٢٢)

فاطمه عليها‌السلام در لحظات آخر عمر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در آخرين لحظات عمر شريفشان به علىعليه‌السلام فرمودند: سرم را بر دامن خود بگير، زيرا كه امر الهى فرا رسيد و چون جان من بيرون رود مرا رو به قبله بگذار و كار غسل و كفن مرا خودت انجام بده حضرت علىعليه‌السلام سر آن حضرت را به دامن گرفت ، آن حضرت از حال رفت ، فاطمهعليها‌السلام خود را بر آن حضرت افكند و به روى او نگاه مى نمود و نوحه و گريه مى كرد و اين شعر ابوطالب را مى خواند:

((و سفيد روئى كه مردم به بركت روى او طلب باران مى كنند، او كه فرياد رس يتيمان و پناه بيوه زنان است .))

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چشمش را باز كرد و با آواز ضعيف فرمود: دختر جانم : این گفتار عمويت ابوطالب است ، آن را مخوان ولى اين آيه را بخوان :

و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل اءفان مات او قتل انقلبتم على اعقابكم و من ينقلب على عقبيه فلن يضر الله شيئا و سيجزى الله الشاكرين (١٢٣)

در اين هنگام فاطمهعليها‌السلام صداى گريه اش بلند شد، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او اشاره كرد كه نزديك بيا. فاطمهعليها‌السلام نزديك رفت ، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آهسته به او سخنى گفت كه روى فاطمه از آن سخن شكوفا شد، سپس جان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قبض گرديد...

در حديث آمده : كه بعد از رحلت پيامبر از فاطمهعليها‌السلام پرسيدند كه آن سخن پيامبر با تو چه بود كه موجب خرسندى تو گرديد؟ فرمود: پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به من خبر داد كه من نخستين نفر از اهل بيت او هستم كه به او ملحق مى گردم و بعد از او چندان نمى گذرد كه من به او مى پيوندم و اين مژده موجب از بين رفتن اندوه من مى گرديد.(١٢٤)

گفتگوى فاطمه عليها‌السلام با عزرائيل

از ابن عباس روايت شده : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هنگام بيمارى لحظه اى بيهوش گرديد، در آن هنگام در خانه كوبيده شد. فاطمهعليها‌السلام فرمود: كيستى ؟

كوبنده در گفت : مرد غريبى هستم آمده ام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پرسشى كنم ! آيا اجازه مى دهيد به محضرش برسم ؟

فاطمهعليها‌السلام فرمود: باز گرد، خدا تو را بيامرزد، اكنون پيامبر بيمار است

آن شخص غريب رفت و پس از لحظه اى باز آمد و در خانه را كوبيد و گفت : مرد غريبى است از پيامبر اجازه ورود مى طلبد آيا به غريبان اجازه ورود مى دهيد؟ در اين هنگام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به هوش ‍ آمد و فرمود: فاطمه جانم ! آيا مى دانى اين شخص كيست ؟ اين كسى است كه جمعيتها را پراكنده مى كند، لذات را در هم مى شكند، اين فرشته مرگ (عزائيل ) است ، به خدا سوگند قبل از من از كسى اجازه نگرفته و پس از من هم از احدى اجازه نمى گيرد، به خاطر مقام ارجمندى كه در پيشگاه خداوند دارم از من اجازه مى طلبد، به او اجازه ورود بده

فاطمهعليها‌السلام به او فرمود: داخل شو، خدا تو را بيامرزد، عزرائيل مانند نسيم ملايمى وارد خانه پيامبر شد و گفت :

السلام على اهل بيت رسول الله ؛سلام بر خاندان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .(١٢٥)

سيماى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از ديدگاه فاطمه عليها‌السلام

حضرت زهراءعليها‌السلام بعد از رحلت پدر ناله هاى جانسوزى دارد كه دل هر عاشقى را به درد مى آورد. حضرتش در فراق پدر و در توصيف او مى گويد:

پاورقي

٩٠- فاطمه زهراءعليها‌السلام شادمانى دل پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ص ١٩٦.

٩١- فاطمه زهراء شادمانى دل پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ص ٨٤

٩٢- فاطمه زهراء شادمانى دل پيامبر: ص ١٦٩، / به نقل از: الغدير ج ٧، ص ٢٣٣.

٩٣- فاطمه زهراء از ولادت تا شهادت ، ص ٥٤.

٩٤- بانوى نمونه اسلام ، ص ١١٧.

٩٥- نور / ٦٣.((صدا كردن پيامبر را در ميان خود، مانند صدا كردن يكديگر قرار ندهيد.))

٩٦- فرهنگ فاطميه ، ص ٢١١.

٩٧- فاطمة الزهراء من المهد الى الحد، ص ٢٢٨، بحار: ص ٤٣، ص ٣٣.

٩٨- فاطمه زهراء شادمانى دل پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، ص ٣٩٣، ابن مغازلى ، مناقب ص ٣٦٤.

٩٩- زندگانى حضرت فاطمهعليها‌السلام و دختران آن حضرت : ص ٢٩.

١٠٠- كافى : ج ٢ ص ٦٦٧، / بحار: ج ٤٣: ص ٥١، / وسائل الشيعه : ج ٨، ص ٤٨٧.

١٠١- در مكتب فاطمهعليها‌السلام : ص ١٧٧ / به نقل از: فرائد السمطين : ج ٢، ص ٦٨.

١٠٢- رنجها و فريادهاى فاطمهعليها‌السلام : ص ٤٠.

١٠٣- رنجهاى زهراءعليها‌السلام ص ٣٧٦. / بحار: ج ٩٨، ص ٤٤.

١٠٤- فاطمه زهراء شادمانى دل پيامبر: ص ٤٣٥. / به نقل از بحارالانوار: ج ٨، ص ٣١٠ - ٣٠٩.

١٠٥- حارالانوار: ج ٢٠، ص ٣١

١٠٦- فرازهايى از زندگانى حضرت فاطمه و زينب كبرىعليه‌السلام : ص ١٤ - ١٣.

١٠٧- فاطمة الزهراء من المهد الى الحد:ص ٥٧٣.

١٠٨- حجر / ٤٣ - ٤٤.((و جهنم ميعادگاه همه گمراهان است هفت در دارد و براى هر درى گروه معينى از آنها تقسيم شده اند)).

١٠٩- و آنچه نزد خداست ، بهتر و پايدارتر است شورى / ٣٦

١١٠- رنجها و فريادهاى فاطمه : ص ٥٠.

١١١- فرهنگ جامع سخنان امام حسينعليه‌السلام ص ٥٦

١١٢- ذخائر العقبى : ص ٥١، / بانوى نمونه اسلام ، ص ٧٧.

١١٣- احقاق الحق : ج ٤، ص ٢٩٥

١١٤- رياحين الشريعه : ج ١، ص ٢٣٩

١١٥- امالى صدوق : حديث ٦، / بحار: ج ٢٢، ص ٥٠٨.

١١٦- بحارالانوار: ج ٤٣، ص ٢١

١١٧- فرهنگ سخنان فاطمه زهراء: ص ١٤٨، / به نقل از: امالى صدوق : ص ٩٥٩.

١١٨- منتهى الامال : ص ٣٠٠، / به نقل از((الخصال))شيخ صدوق : ١/٢٧٢ باب الخمسة : حديث ١٥.

١١٩- اسرار آل محمد، ص ٢٠٢

١٢٠- در كتاب الغدير ج ١ ص ١٠ اينگونه آمده است : عرض حوض كوثر به اندازه فاصله بين((صنعاء))(يمن ) تا((بصرى))(دمشق ) است

١٢١- فاطمه زهراء شادمانى دل پيامبر: ص ٤٣٦، / به نقل از: كشف الغمه : ج ١، ص ٤٩٧.

١٢٢- كحل البصر: ص ١٩٣.

١٢٣- آل عمران / ١٤٤.((و محمد نيست مگر پيامبرى از جانب خدا كه پيش از او نيز پيامبرانى بودند كه از اين جهان در گذشتند. اگر او نيز به مرگ يا شهادت در گذرد آيا شما باز به دين جاهليت خود رجوع خواهيد كرد؟ پس هر كس كه مرتد شود به خدا ضررى نخواهد رسانيد و خداوند به زودى شاكران را پاداش خواهد داد.))

١٢٤- ارشاد مفيد: ج ١، ص ١٧٧-١٧٦

١٢٥- انوار البهيه : ص ١٧ - ١٦.

الگوهاى رفتارى حضرت فاطمه زهراء

((پدر عزيزم دنيا به جمال تو با رونق و روشن بود و امروز در عزاى تو گلهاى جهان پژمرده است ، اكنون ، ترو خشك دنيا حكايت از ظلمت و تاريكى مى نمايد. تو بهار دين پروردگار عالم بودى ، تو نور فروزان نبوت بودى ، چه شد در فراق تو كوهسارها فرو نمى ريزد، چه پيش آمد درياها فرو نمى نشينند. چگونه است كه آب زمين را فرا نمى گيرد. پدر عزيزم : فرشته گان بر تو گريستند محراب تو بى مناجات و معطل ماند. تو خود قرين مسرت و شادى گشتى و بهشت به لقاى تو در دعاى تو زينت گرفت اى روشنايى روز و جلوه و مجال خورشيد، تو كجايى كه جهان دور از تو لباس ‍ عزا پوشيده و گلهاى شاداب بهارى در غم تو، رنگ خزان به خود گرفته پدر عزيزم ، آنچنان در غم تو بنالم كه جان بسپارم آنقدر در جستجوى تو بكوشم تا تو را باز جويم اين چه بار گران بود كه پشت مرا در هم شكست ديگر نمى توانم به مسجد بيايم تا جاى خالى تو را ببينم(١٢٦)

فصل ششم : در منزل على عليه‌السلام

همراه امام درِ خانه فاطمهعليها‌السلام محل دعاى پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پس از نزول آيه

و اءمر اهلك بالصلوة و اصطبر عليها(١٢٧) و آيهانما يريد الله ليذهب عنكم(١٢٨)

پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هر روز، وقت نماز صبح به در خانه على و فاطمهعليهما‌السلام مى آمد و مى فرمود:((سلام و رحمت و بركات خدا بر شما باد)). پس اهل بيت ، يعنى على و فاطمه و حسن و حسينعليهم‌السلام در پاسخ اظهار مى داشتند:((و سلام و رحمت و بركات خدا بر شما باد اى پيامبر خدا)). سپس حضرت دو طرف چهار چوبه در را گرفته مى فرمود: نماز، نماز، خدا شما را رحمت كند. همانا خداوند چنين مى خواهد كه هر گونه آلودگى را از شما خاندان نبوت ببرد و شما را از هر ناخالصى پاك كند. پس حضرت تا زمانى كه در مدينه حضور داشت هر روز صبح پيوسته اين كار را انجام مى داد تا اينكه از دنيا رحلت فرمود.(١٢٩)

على عليه‌السلام از زبان فاطمه عليها‌السلام

حضرت فاطمهعليها‌السلام در برابر يكى از افراد نادان مدينه كه در مورد علىعليه‌السلام زبان به سرزنش گشوده بود و ناسزا مى گفت ، فرمود: مى دانى على كيست ؟

على امامى ربانى و الهى و هيكلى نورانى و مركز توجه همه عارفان و خداپرستان و فرزندى از خاندان پاكان ، گوينده به حق و روا، جايگاه اصلى و محور امامت ، پدر حسن و حسينعليهم‌السلام دو دسته گل پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و دو بزرگ و سرور جوانان اهل بهشت است.(١٣٠)

ذوالفقار على عليه‌السلام در دست فاطمه عليها‌السلام

مرحوم شيخ مفيد (رحمة الله عليه ) نقل مى كند:

وقتى كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از جنگ احد باز مى گشت حضرت فاطمهعليها‌السلام با ظرفى پر از آب بر در خانه به استقبال پدر آمد و سر و صورت پدرش را از گرد و خاك راه شستشو داد، به دنبال آن اميرالمؤ منينعليه‌السلام با دستى مجروح و پر از خون از راه رسيد و ذوالفقارش را به فاطمهعليها‌السلام داد و فرمود:

خذى هذا السيف فقد صدقنى اليوم

اين شمشير را بگيرد، كه امروز وفاى خود را نسبت به من نشان داد.

سپس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به فاطمهعليها‌السلام فرمود:

اى فاطمهعليها‌السلام شمشير على را بگير كه شوهرت امروز دين خود را ادا كرد و خداوند و به وسيله شمشير او بزرگان قريش را از پاى در آورد.(١٣١)

فاطمه عليها‌السلام به سؤالات شرعى با گشاده روئى پاسخ مى داد

علىعليه‌السلام نقل فرمود: روزى يكى از زنان مدينه خدمت حضرت فاطمهعليها‌السلام رسيد و گفت : مادر پيرى دارم كه در مسائل نماز سؤ الاتى دارد، مرا فرستاده تا مسائل شرعى نماز را از شما بپرسم

حضرت زهراءعليها‌السلام فرمود: بپرس

زن مسائل فراوانى را مطرح كرد و پاسخ شنيد. در ادامه پرسشها، آن زن خجالت كشيد و گفت : اى دختر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، بيش از اين نبايد شما را به زحمت اندازم حضرت فاطمه فرمود: آن چه سؤال دارى بپرس ، آيا كسى را اجير نمايند كه بار سنگينى را به بام ببرد و در مقابل ، صد هزار دينار طلا مزد بگيرد، چنين كارى براى او دشوار است ؟

آن زن گفت : خير. حضرت ادامه داد: من هر مساءله اى را كه پاسخ مى دهم بيش از فاصله بين زمين و عرش گوهر و لؤ لؤ پاداش مى گيرم ، پس سزاوارتر است كه بر من سنگين نيايد.(١٣٢)

دفاع از امام على عليه‌السلام در فتح مكه

ام هانى ، خواهر علىعليه‌السلام گويد: در روز فتح مكه دو تن از خويشان مشرك شوهرم را پناه دادم هنوز آنها در خانه ام بودند كه ناگهان برادرم علىعليه‌السلام ، سواره و زره پوش وارد خانه ام شده و به طرف آن دو تن شمشير كشيد. من ميان او وايشان ايستادم و گفتم : اگر بخواهى آن دو را بكشى بايد پيش از آنها مرا بكشى ! (ظاهرا خواهرش حضرت را نشناخته بود.) علىعليه‌السلام بيرون رفت در حالى كه چيزى نمانده بود آنها را بكشد. من خود را به محل خيمه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در((بطحا))رساندم ، اما آن حضرت را پيدا نكردم ، ولى فاطمهعليه‌السلام را ديدم و ماجرا را برايش گفتم ، ديدم فاطمهعليها‌السلام از همسرش قاطع تر است ، با تعجب فرمود: تو هم بايد مشركين را پناه دهى ؟ يا به نقلى حضرت زهراءعليها‌السلام در مقام دفاع از شوهرش بر آمده و روى به ام هانى كرده فرمود: اى ام هانی ! تو از اينكه على دشمنان خدا و دشمنان رسول خدا را ترسانيده و تهديد كرده ، آمده اى به حضرت رسول شكايت كنى ...؟

در اين ميان پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسيد و از حضرتش براى آن دو نفر امان طلبيدم و پيامبر به آنها امان داد. پس پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به فاطمهعليها‌السلام فرمود كه براى او آب فراهم كند. فاطمه آب فراهم كرد و پيامبر شستشو نمود.

(ناگفته نماند) هنگامى كه هند و ديگر زنان مشركين براى اعلام پذيرش ‍ اسلام و بيعت به حضرت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسيدند فاطمهعليها‌السلام نيز حضور داشت.(١٣٣)

خانه فاطمه عليها‌السلام خانه من است

حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام در ضمن حديثى طولانى چنين فرمود:

پيامبر اكرم به هنگام رحلت از اين دنيا فرمود:((آگاه باشيد كه در خانه فاطمهعليها‌السلام در خانه من و خانه اش خانه من است ، هر كس هتك حرمت او كند، حجاب خداوند را دريده و هتك حرمت خدا را كرده است .))

راوى اين حديث مى گويد: حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام مدتى طولانى گريست و فرمود: به خدا سوگند كه حجاب خداوند هتك شد، به خدا سوگند حجاب خدا هتك شد، به خدا سوگند حجاب خداوند هتك شد، اى مادر! درود خداوند بر او باد.(١٣٤)

شرافت فاطمه عليها‌السلام بر حورالعين

فاطمهعليها‌السلام از جمله ابرار و كسانى است كه سوره((هل اتى))درباره آنان نازل شده است

علماى شيعه و سنت نكته اى راجع به عظمت حضرت فاطمهعليها‌السلام در سوره((هل اتى))بيان مى كنند كه از آن جمله ،((ابوالفرج عبدالرحمن بن الجوزى))است ، او مى گويد:

((شگفتا كه انواع نعمت هاى بهشت از پوشيدنيها، طعامها، آشاميدنيها، قصرها، چشمه هاى جارى در سوره((هل اتى))ذكر شده ، ولى از زنان و حوريان بهشتى كه نهايت لذت است سخنى به ميان نيامده و اين به خاطر احترام فاطمهعليها‌السلام است كه اشرف دختران به شمار مى آيد. كسى كه فاطمه زهراءعليها‌السلام را وصف مى كند از حورالعين سخن به ميان نمى آورد.))(١٣٥)

پذيرايى شايسته از مهمان قرآن كريم

در شرح ايثار خاندان نبوت در سوره مباركه حشر مى فرمايد:و يوثرون على انفسهم و لوكان بهم خصاصة (١٣٦)

شرح ماجرا: در حديث آمده است كه مردى خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شرفياب شد و از گرسنگى شكايت كرد، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شخصى را به حجره هاى همسران خود فرستاد تا چيزى براى مرد فقير بيابند، اما همگى آنها گفتند:

((ماعندنا الا الماء؛ نزد ما چيزى جز آب نيست)).

سپس پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رو به اصحاب كرد و فرمود: چه كسى امشب اين مرد فقير را مهمان مى كند؟

علىعليه‌السلام فرمود:

((انا له يا رسول الله ؛ من پذيرائيش مى كنم اى رسول خدا!))،

پس به طرف خانه حركت كرد و جريان را به اطلاع حضرت فاطمهعليها‌السلام رساند، حضرت فاطمه گفت :

ما عندنا الا قوت الصبية و لكنا نؤ ثر به ضعيفنا

نزد ما غذايى ، جز به اندازه دختر بچه اى نيست و لكن ما مهمان را بر خود مقدم مى داريم

آن شب علىعليه‌السلام به فاطمهعليها‌السلام فرمود: شما بچه ها را خواب كن ، من از مهمان پذيرايى مى كنم چراغها را خاموش كرد و خود به همراه مهمان سر سفره نشست ، اما خود از غذا چيزى نخورد تا اينكه مهمان سير شد، صبح همان شب اين آيه نهم از سوره حشر در شاءن ايشان ، (على و فاطمهعليها‌السلام ) نازل شد. علىعليه‌السلام صبح كه خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شرفياب شد. (بى آنكه سخنى بگويد) پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تبسم كرد و آيه فوق را تلاوت فرمود و ايثار آنها را ستود.(١٣٧)

تحمل گرسنگى با شنيدن فضايل على عليه‌السلام

حضرت فاطمهعليها‌السلام گويد: نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رفته سلام كردم ، حضرت فرمود: عليك السلام دخترم ! اى پيامبر خدا! به خدا سوگند كه امروز صبح در خانه علىعليه‌السلام يك دانه گندم هم نبود. هم اكنون پنچ روز است كه غذا به دهان او وارد نشده است صبحگاهان نه گوسفندى داشتيم ، نه شترى و نه خوراكى و نه آشاميدنى اى !!

حضرت فرمود: نزديك بيا. نزديك رفتم فرمود: دستت را ميان پشت و لباسم قرار ده من چنين كردم ، مشاهده نمودم كه بين پشت و شانه حضرت سنگى است كه به سينه ايشان بسته شده است ، فريادى كشيدم ، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: دخترم ! حدود يك ماه است كه در خانه هاى خاندان محمد آتشى براى غذاى افروخته نشده است سپس ‍ فرمود: آيا قدر و منزلت علىعليه‌السلام را ميدانى ؟

او كسى است كه كارهاى مرا در سن دوازده سالگى كفايت كرد و در شانزده سالگى در پيش روى من به دفاع از من شمشير زد، در نوزده سالگى شجاعان (قريش ) را بر زمين زد و گشت و در بيست سالگى غم و اندوه مرا بر طرف كرد و در قلعه خيبر را كه پنجاه نفر نمى توانستند آن را بلند كنند، در بيست و چند سالگى بلند نمود.

چهره فاطمهعليها‌السلام از شنيدن اين مطالب روشن شد، نزد علىعليه‌السلام آمد در حالى كه خانه اش از نور چهره اش روشن شده بود. علىعليه‌السلام به او فرمود: اى دختر محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هنگامى كه از نزد من بيرون رفتى ، چهره ات بدين گونه روشن نبود؟ گفت : همانا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فضايل تو را برايم گفت ، نتوانستم خود را نگه دارم تا اينكه نزد تو آمدم.(١٣٨)

«اَلّلهُمَّ اَلبِسنِی التَّقوی وَ جَنِّبنِی الرَّدی»(۱)

بیست و هفتم: کسی که از حمام بیرون می آید او را تحیت گوید به این لفظ که:

«طابَ ما طَهَرَ مِنکَ وَ طَهَرَ ما طابَ مِنکَ»(۲)

بیست و هشتم: در زمین حمام بول نکند که مورث فقر است.

بیست و نهم: در آب خزانه بلکه در مطلق آب ایستاده بول نکند که خوف صرع و دیوانگی دارد، و اگر آب خزانه از غیر است بول کردن با شکّ در رضایت صاحب آن حرام است. و خوف ابتلاء به حبس البول است و در آب جاری خوف ابتلاء به سلس البول است.

سی ام: سر را به خطمی(۳) بشوید که چرک سر و جانوران را برطرف می کند و در جمعه، بخصوص امان می دهد از دیوانگی و پیسی و ثواب آزاد کردن بنده دارد و فقر را رفع می کند چنانچه وارد شده که ناخن و شارب(۴) گرفتن و سر را به خطمی شستن فقر را تمام می کند و روزی را وسیع می نماید.

____________________________________

۱- خداوندا؛ لباس تقوی به من بپوشان و از پستی و سقوط نگهدار.

۲- پاکیزگی تو عافیت و پاک باد.

۳- گیاهی است که برگهای پهن و گلهای رنگارنگ دارد و برای درمانها بکار می برند.

۴- سبیل

سی و دوّم: همینکه موی سر بلند شد او را بتراشد که سنّت مؤکَد است چنانچه مأثور است که هر که لذّت چهار چیز را یافت هرگز ترک نمی کند:

۱- موی را از بیخ کندن.

۲- جامه را کوتاه گرفتن.

۳- با کنیزان خود وطی کردن.

۴- موی سر را تراشیدن

الف: رفع چرک سر و جانوران می نماید.

ب: گردن را درشت می نماید.

ج: چشم را جلا می دهد.

د: بدن را راحت می کند.

و بلند شدن آن.

الف: چشم را ضعیف می کند.

ب: صداع می آورد.

ج: شخص را کسل کند.

د: جانوران در بدن زیاد می شوند.(۱)

____________________________________

۱- تراشیدن موی سر مستحبّ مؤکّد است و اگر خواست موی سرش بلند باشد موظّف است در شستن و شانه زدن و نظافت آن کوشا باشد.

آداب سر تراشیدن

هفت است:

۱ - رو به قبله نمودن در حال تراشیدن.

۲ - از جانب پیشانی تراشیدن.

۳ - چون شروع نماید بگوید:

«بِسمِ اللهِ وَ عَلی مِلَّهِ رَسوُلِ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله اللهم اَعطِنی بِکُلِّ شَعرَهٍ نُوراً یَومَ القِیمَهِ».(۱)

۴- چون فارغ شد بگوید:

«اَلّلهُمَّ زَیِّنّی بِالتَّقوی وَ جَنِّبنِی الرَّدی».(۲)

_______________________________________

۱- بنام خدا و بر مله رسول الله که درود خدا بر او و آل او باد خداوندا؛ به هر موئی در قیامت نوری به من عطا کن.

۲- خداوندا؛ مرا به تقوی زینت ده و از پستی ها دور کن.

۵ - موی آن را جمع نماید و در مکان محفوظ قرار دهد که پا بر روی آن گذاردن موجب عداوت است.

۶ - هفته به هفته تراشیدن که امان است از صداع.

۷ - ملاحظه نیک و بد ایام بشود:

اول ماه: تراشیدن باعث کوتاهی عمر است.

دوم ماه: باعث برآورده شدن حاجت.

سوم ماه: موجب درازی مو.

چهارم ماه: موجب غم و اندوه.

پنجم ماه: موجب سرور.

ششم ماه: موجب بلای ناگهان.

هفتم ماه: موجب دولت از بزرگان.

هشتم ماه: موجب مرض.

نهم ماه: موجب درد پشت.

دهم ماه: موجب احترام.

یازدهم ماه: موجب زیادتی غم و اندوه.

دوازدهم ماه: موجب شکوه میان مردم.

سیزدهم ماه: موجب خصومت.

چهاردهم ماه: موجب خوشحالی.

پانزدهم ماه: موجب سرور.

شانزدهم ماه: موجب حزن.

هفدهم ماه: نه ضرر دارد نه نفع.

هیجدهم ماه: موجب ملالت.

نوزدهم ماه: موجب دولت.

بیستم ماه: موجب ایمنی از بلا.

بیستم و یکم ماه: موجب دولت یافتن.

بیست و دوم ماه: موجب فقر.

بیست و سوم ماه: نیک است.

بیست و چهارم ماه: نیک است

بیست و پنجم ماه: ایضاً نیک است.

بیست و ششم ماه: موجب خلاصی از بلا و دفع غم.

بیست و هفتم ماه: موجب پشیمانی.

بیست و هشتم ماه: بسیار بد است.

بیست و نهم ماه: بد است

سی ام ماه: خوب است.

و در ایام هفته: چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه، خاصه از ایام دیگر بهتر است.

سی و سوم: از آداب حمام نوره(۱) است. خواصّ آن بسیار است:

۱ - بدن را پاک می کند.

۲ - پریشانی را دفع می کند.

۳ - غصّه را زایل می کند.

۴ - آب پشت را زیاد می کند.

۵ - بدن را قوّت می دهد.

۶ - پیه گُرده(۲) را زیاد می کند.

۷ - بدن را فربه(۳) می کند.

۸ - از اخلاق پیامبران است چنانچه وارد شده چهار چیز از اخلاق پیغمبران است.

الف: بوی خوش استعمال نمودن.

ب: سر تراشیدن.

ج: نوره کشیدن.

د: بسیار جماع نمودن.

اما آداب آن:

پس نه چیز است.

___________________________________________

۱ - داروئیکه موهای زائد بدن را می زداید.

۲- کلیه

۳- چاق

اول: روز جمعه بودن که سنّت رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است و اما حدیثی وارد شده که پنج چیز است موجب پیسی است:

۱ - نوره در روز جمعه و چهارشنبه کشیدن.

۲ - وضو و غسل به آب آفتاب گرم شده.

۳ - در حال جنابت چیز خوردن.

۴ - در حال حیض جماع کردن.(۱)

۵ - در حال سیری غذا خوردن.

جمعه آن حمل بر تقیّه بعضی از ائمهعليهم‌السلام برای حفظ جان خود و شیعیان، و بعضی مصالح دیگر جملاتی می فرمودند که بعضاً در ظاهر، موافق با نظرات دشمنان بوده که بهاین عمل تقیّه می گویند.

__________________________________

۱ - آمیزش در دوران قاعدگی بانوان، حرام و اگر کسی مرتکب شود باید طبق دستوری که در رساله های عملیّه بیان شده کفّاره بپردازد.

سیّم: پیش از مشغول شدن خرده آن را با انگشت بر دارد ببوید و ببالای دماغ بمالد.

چهارم: بگوید:

«وَ صَلَّی اللهُ عَلی سُلَیمانِ بنِ داوُدُ کَما اَمَرَنا بِالنُّورَهِ».(۱)

پنجم: ابتدا کند به پشت زهار.(۲)

ششم: در حال نوره ننشیند که بیم آن است که به ناخوشی فتق(۳) مبتلا شود و از این جهت است که بول در آن حال، ایستاده ضرر ندارد.

هفتم: در حال نوره مکرر بگوید:

«لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِاللهِ.»(۴) میکرب

_________________________________________

۱- و درود خدا بر حضرت سلیمان بن داود که دستور نوره کشیدن را به ما داد.

۲- موی اطراف آلت تناسلی.

۳- گشادی مثانه

۴- هشتم: زیر بغل را نیز نوره بمالد که شیطان

و کندن آن از برای چشم ضرردارد تراشیدن آن عیبی ندارد.

نهم: در جای نوره حنا بمالد که امان است از دیوانگی و خوره و پیسی و خارش بدن و تا نوره دیگر فقر و پریشانی را برطرف می کند و آبرو را زیاد می کند و دهان را خوشبو می کند و بوی بدن را می برد و فرزندان را نیکو می نماید.

سی و چهارم: از آداب حمّام خضاب است.(۱)

۱ - یک درهم که صرف او شود بهتر است از هزار درهم که در راه خدا صرف شود.

۲ - پرده چشم را جلا می دهد.

۳ - بوی بینی را می برد.

۴ - دهن را خوشبو می کند.

۵ - دماغ را خوشبو و ملایم می کند.

۶ - گوشت دندان را سخت می کند.

۷ - بیماری و لاغری را می برد.

۸ - وسوسه شیران را کم می کند.

۹ - ملائکه از آن خشنود می شوند.

۱۰ - مؤمنان را خوش می آید.

__________________________________

۱ - حنا

۱۱ - کافران را بد می آید.

۱۲ - موجب زیادتی زینت می شود.

۱۳ - امان از عذاب قبر باشد.

۱۴ - آبرو را زیاد می کند.

۱۵ - روزی را زیاد می کند و این همه خواصّ در خضاب ریش است و به سیاهی افضل است و خضاب دست از برای برادران اولی ترک است لکن ناخن را سفید نگذارند.(۱)

_____________________________________

۱- آداب حمام رفتن در کتاب بحار الانوار جلد ۷۶ صفحه ۶۹ و کتاب مستدرک جلد ۱ صفحه ۱۸۱.

باب سیم در آداب غذا خوردن

و آن بسیار است لیکن به پنجاه و دو از آن اکتفا می شود.

اول و دوم: ظرف از طلا و نقره نباشد.

سوم: بر سفره ای که شراب خورده شده غذا نخورد.(۱)

چهارم: از غذای غیر، بدون آنکه صاحب او نخورد بلکه بدون اذن صاحب سفره بر سفره حاضر نشود چنانچه حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هشت طائفه اند اگر اهانتی و خفتی بر آنها وارد شد ملامت نکنند مگر خود را:

_______________________________________

۱- حضرت رضاعليه‌السلام فرمودند: «اِنَّ اللهَ تَبارَک وَ تَعالی لَم یُبح اَکلاً وَ لا شَرباً الا لِما فیهِ المَنفَعَهِ وَ الصَّلاحِ وَ لَم یُحَرَّمَ الا ما فیهِ الضَّرَرِ وَ التَّلَفِ وَ الفَسادِ». «خداوند هیچ خوردنی و آشامیدنی را حلال نکرده است مگر آنکه نفع و صلاح بشر در آن بوده و هیچیک را حرام ننموده است مگر آنکه مایه زیان و مرگ و فساد است». (مستدرک: ۷۱/۳)

۱ - کسی که بر سفره ای حاضر شود و حال آنکه او را به آن نخوانده باشند.

۲ - کسی که بر صاحب خانه امری کند.

۳ - کسی که از دشمن خود طلب نیکی کند.

۴ - کسی که از لئیم(۱) طلب بخشش کند.

۵ - کسی که در میان سرّ دو نفر داخل شود بدون اینکه او را داخل نمایند.

۶ - کسی که به سلطان استخفاف نماید.

۷ - کسی که بجائی نشیند که اهل آن نباشد.

۸ - کسی که حدیث از برای کسی بگوید که او گوش نکند.

پنجم: چیز نحس و متنجّس را نخورد.(۲)

ششم: پیش از شروع دست خود را بشوید که فقر را می گدازد و روزی

_________________________________________

۱ - شخص پست و فرومایه.

۲ - امام سجادعليه‌السلام فرمودند: و اما حقّ شکم تو پس آنست که آن را ظرف حرام قرار ندهی خواه کم یا بیش و از حلال هم به اندازه بدهی و از حدّ تقویت به حدّ زیاده روی و بی مروّتی نرسانی زیرا سیری بی حدّ موجب آشوب شکم می شود و کسالت می آورد که مایۀ بازماندن و دور شدن از کارهای نیک و خیر است و نوشابه ای که خورنده اش را مست کند مایۀ سبکسری و نادانی کردن و بی مروّتی است. (بحارالانوار: ۱۰/۷۴).

را وسیع می گرداند و جسد او را از بلیّات محفوظ می ماند و عمر او زیاد می شود و چشم را جلا می دهد خیر و برکت در خانه او نازل شود مثل اذان گفتن و مهمان آوردن و قرآن خواندن و جاروب نمودن فضای خانه که اینها نیز باعث زیادتی برکت است.

هفتم: دست را بعد از شستن به صورت و محاسن بمالد که بعدد هر موئی که دست بر آن گذارد، حسنه از برای او نوشته شود. مثل کشیدن دست بر سر طفل یتیم.

هشتم: اول صاحب خانه دست خود را بشوید و بعد از آن دیگران و بعد از او ابتدا شود به کسی که از طرف راست صاحب خانه است.

نهم: دست را بعد از شستن پاک نکند زیرا که تا رطوبت بر دست هست، برکت بر طعام نازل می شود.

دهم: اول غذا «بِسمِ الله» بگوید تا شیطان شریک او نشود و غذا برکت داده شود و مأثور است که هرگاه اراده نماید شخصی که بخورد غذائی را و خواهد که لقمه بردارد بگوید:

(بِسمِ اللهِ وَ الحَمدُللهِ رَبِّ العالَمینَ)

خداوند می آمرزد او را پیش از آنکه لقمه در دهان او برود.

یازدهم: در اثناء غذا سکوت نکند بلکه متصل «اَلحَمدُلله» بگوید.

دوازدهم: بعد از فراغ از غذا «اَلحَمدُلله» بگوید که اگر چنین کرد

یعنی اول «بِسم الله» و آخر «الحَمدُلله» گفتن، از آن نعمت سؤال کرده نمیشود.(۱)

سیزدهم: نزد شروع به هر رنگی و نوعی از طعام «بِسم الله» بگوید.

چهاردهم: با سیری غذا نخورد که موجب پیسی است و خداوند دشمن می دارد صاحب آنرا چنانچه وارد است که سه چیز است که خداوند دشمن می دارد صاحب آن را:

۱ - خواب کردن بدون بیداری شب.

۲ - خنده کردن بدون تعجب.

۳- خوردن طعام هنگام سیری؛

الف: باعث گرسنگی قیامت است.

ب: بهای(۲) صورت را تمام می نماید.

ج: باعث ناخوشی است.

د: دل را می میراند.

ر: اسراف و تضییع نعمت است چنانچه حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به حضرت امیرعليه‌السلام فرمودند: چهار چیز است می رود ضایع:

______________________________________

۱- فردای قامت سؤالاتی از همه انسانها می شود که از جملۀ سؤالات نعمت است که قرآن کریم می فرماید: (ثُمَّ لَتُسئَلُنَّ یَومَئِذٍ عَنِ النَّعیمِ) (سوره تکاثر آیه ۸).

۲- شادابی و طراوت

۱ - غذا درحالت سیری.

۲ - چراغ در مهتاب.

۳ - در زمین شوره زار تخم افشاندن.

۴ - احسان به کسی که اهل آن نباشد نمودن و مراد به چراغ بدون جهت (روشن کردن) است.

پانزدهم: هنوز سیر نشده دست از طعام کشیدن، چنانچه حضرت امیرعليه‌السلام وصیت فرمودند به حضرت امام حسنعليه‌السلام به چهار خصلت که باعث بی نیازی از طبیبان می شود فرمودند:

۱ - منشین بر غذا مگر گرسنه.

۲ - برمخیز از غذا مگر گرسنه.

۳ - خوب بجای غذا را.(۱)

۴- وقت خواب، خود را بر خلا عرض نماید.

شانزدهم: وقت غذا صبح و شام را قرار دهد.

هفدهم: لقمه را کوچک بردارد.

هیجدهم: خوب طعام را بجود.

نوزدهم: نظریه روی مردم نکند.

بیستم: طعام را بسیار گرم نخورد که جرأت را کم می کند، برکت او کم

_____________________________________

۱- جویدن غذا.

می شود، شیطان در او شرکت می نماید.

بیست و یکم: به طعام نده که نهی از آن وارد شده.

بیست و دوم: نان را به کارد نبرد.(۱)

بیست و سوم: نان را به یک دست پاره نکند.

بیست و چهارم: نان را ظرف قرار ندهد الا برای گوشت.

بیست و پنجم: استخوان را خوب پاک نکند چون اجنّه از آن بهره دارند.

بیست و ششم: به کمتر از سه انگشت غذا نخورد.

بیست و هفتم: از پیش خود غذا بخورد.

بیست و هشتم: دست در پیش دیگران دراز نکند.

بیست و نهم: انگشتان را خوب بلیسد.

سی ام: در کاسه اگر چیزی دارد خوب بلیسد که ثواب صدقه دادن همان کاسه را دارد.

___________________________________

۱- قال النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله : «اَکرَمُوا الخُبزَ فَاِنَّهُ قَد عُمِلَ فیهِ ما بَینَ العَرشِ اِلَی الاَرضِ وَ ما فیها مِن کَثیرٍ مِن خَلقِهِ». «نان را عزیز بدار چه آنکه عوامل سماوی و ارضی و بسیاری از آفریده های الهی در ایجاد آن مؤثّر بوده اند». (بحار الانوار جلد ۱۴ صفحه ۳۷۷)

سی و یکم: در حال جنابت دست نشسته غذا نخورد.(۱)

سی و دوم: دو زانو پیش طعام بنشیند.

سی و سوّم: یک دست را بر زمین و از دست دیگر غذا بخورد.

سی و چهارم: با دست راست طعام بخورد.

سی و پنجم: بطرف چپ بنشیند.

سی و ششم: بداند که این نعمت از خداوند است و به آن راضی باشد.

سی و هفتم: در حال راه رفتن غذا نخورد.

سی و هشتم: تکیه کرده غذا نخورد.

سی و نهم: یا پای کفش دار بر طعام ننشیند.

چهلم: پیش از طعام ابتدا به نمک نماید که موجب رفع هفتاد بلا می باشد که از آن جمله است پیسی و خوره و درد گلو و درد دل و امثال اینها.

چهل و یکم: ختم کند غذا را به نمک.

چهل و دوم: ابتدا به سرکه نیز بکند که سیصد بلا از او دور شود.

چهل و سوم: تنها غذا نخورد و مأثور است که خدای تعالی لعن فرموده سه طایفه را:

۱ - کسی که تنها به سفر رود.

۲ - کسی که تنها بخوابد.

۳ - و کسی که تنها غذا بخورد.

____________________________________

۱- بلکه در حال جنابت مکروه است دست به نان بزند الا آنکه وضو بگیرد.

چهل و چهارم: پیش از مهمان دست دراز کند آخر از همه دست بردارد.

چهل و پنجم: «اَلحَمدُلله» را بلند بگوید.

چهل و ششم: طول دهد زمان غذا را که خدای تعالی طول رکوع سجود و جلوس در مسجد و جلوس بر مائده(۱) را دوست می دارد و هر یک باعث طول عمر است.

چهل و هفتم: اگر در خانه غذا می خورد آنچه از سفره بیرون می ریزد از خرده های طعام تناول نماید که:

۱ - شفاء هر دردی است.

۲ - فقر را دفع می کند.

۳ - اولاد را زیاد می کند.

۴ - حسنه در نامه عمل او نوشته می شود.

۵ - بعوض هر دانه حور العینی به او بدهند.

و اما اگر در صحرا غذا می خورد واگذارد آن را برای حیوانات صحرا و برداشتن خرده های طعام مخصوص بعد از غذا نیست بلکه در هر حالی که ببیند بردارد بخورد که ثواب بسیار دارد از آن جمله مأثور است که هر

______________________________________

۱- سفره غذا

لقمه نانی یا دانه خرمائی بباید بردارد بخورد او را، در جوف او قرار نمی گیرد مگر آنکه خدای تعالی می آمرزد او را و قلب او پر می شود از علم و حلم و ایمان و نور.

چهل و هشتم: اگر در غذا احتمال ضرر بدهد وقت شروع بگوید:

«بِسمِ اللهِ اَن ضَرَرتَنی فَخَصمُکَ عَلِیُّ بنُ اَبیطالِبِ».(۱)

چهل و نهم: بین غذا خوردن سخن زیاد نگوید.

پنجاه: بعد از فراغ از غذا بگوید:

«اَلحَمدُللهِ الَّذی یُطعِمُ وَ لا یُطعَم».(۲)

پنجاه و یکم: بعد از طعام دست خود را بشوید.

پنجاه و دوم: دست را پاک نموده به دیده های خود بمالد که امان است از درد چشم.

پنجاه و سوم: خلال(۳) نمودن آن مؤکّد است(۴)

و امان است از درد دندان.

و باعث وسعت رزق.

_________________________________

۱ - بنام خدا؛ اگر به من ضرر زدی پس دشمن تو علی بن ابیطالبعليه‌السلام باشد.

۲ - حمد خدائی را که می خوراند و نمیخورد.

۳ - چوبی که با آن باقیماندۀ غذا را از زیر دندانها خارج می کنند.

۴ - مستدرک جلد ۱ صفحه ۱۸۱.

و خوش آمدن ملائکه.

و دهن متعفن نمی شود چنانچه وارد شده که چند چیز است نمی گذارد دهان متعفن شود:

۱ - شستن آن بعد از غذا.

۲ - خلال نمودن او را بعد از غذا.

۳ - باز گذاردن او را وقت خواب.

۴ - مسواک کردن و انار خوردن.

خلال کردن

اما آداب خلال:

پس آن سه است:

اول: آنچه از خلال بیرون می آید بیرون انداختن.

دوم: با چوب ریحان و گز و نی انار و آهن خلال ننمودن و بهتر نقره و برنج و چوب زرشک و بید است.

سوم: غیری را با او شریک نکردن که در شانه و مسواک و دستمال و خلال شرکت ننمودن اولی است، باعث افتادن از چشم یکدیگر است.

و آداب غذا خوردن بیش از این است لکن جهت اختصار همین قدر اختصار شد.(۱)

________________________________________

۱ - روایات آداب غذا خوردن در کتاب بحار الانوار جلد ۶۶ صفحه ۴۰۷.

باب چهارم آداب تخلّی

در آداب بیت الخلا رفتن

و آن چهل و یک چیز است.

اول: پوشاندن عورت از کسیکه حرام است نگاه او.

دوم: رو به قبله و پشت به آن ننشستن.

سوم: رو به مغرب و پشت به مغرب ننشستن.

چهارم: سر را پوشانیدن.

پنجم: خود را مخفی داشتن از مردم.

ششم: وقت داخل شدن اول پای چپ را گذارد و هنگام بیرون آمدن پای راست را.

هفتم: وقت داخل شدن بگوید:

«بِسمِ الله اَلّلهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الخَبیثِ المُخبِثِ الشَّیطانِ الرَّجیمِ».(۱)

______________________________________

۱- بنام خدا، خداوندا؛ به تو پناه می برم از خبیث پلید کننده یعنی شیطان رانده

هشتم: در وقت کشف عورت «بسم الله» گفتن.

نهم: وقت نگاه به آنچه خارج شده بگوید:

«اَللّهُمَّ ارزُقنی الحَلال وَ جَنِّبنِی الحَرام».(۱)

دهم: در حال نشستن بر پای چپ تکیه کند و پای راست را بگشاید.

یازدهم: استنجاء نماید به نحوی که در کتب فقها مذکور است.(۲)

دوازدهم: در وقت نگاه کردن به آب بگوید:

«اَلحَمدُللهِ الَّذی جَعَلَ الماءَ طَهوُرا وَ لَم یَجعَلهُ نَجِساً».(۳)

سیزدهم: استبراء نماید، به نوعی که در فقه مذکور است.(۴)

چهاردهم: وقت استنجاء بگوید:

_______________________________________

۱- خدایا؛ مرا روزی حلال ده و از حرام دور نگاه دار.

۲- یعنی تطهیر کردن مخرج بول بوسیلۀ آب و مخرج غائط بوسیلۀ آب و چوب و کلوخ و پارچه و مانند اینها که خشک باشد. (توضیح المسائل مراجع تقلید، احکام تخلّی)

۳- حمد خدائی را که آب را پاک قرار داد و آن را نجس قرار نداد.

۴- استبراء عملی مستحبّی است که مردها بعد از بیرون آمدن بول انجام می دهند. و آن دارای اقسامی است و بهترین آنها این است که بعد از قطع شدن بول اگر مخرج غائط نجس شده اول آن را تطهیر کند بعد سه دفعه با انگشت میانۀ دست چپ از مخرج غائط تا بیخ آلت بکشند، و بعد انگشت شَست را روی آلت و انگشت پهلوی شست را زیر آن بگذارند و سه مرتبه تا ختنه گاه بکشند و پس از آن سه مرتبه سر الت را فشار دهند. (توضیح المسائل).

«اَشهَدُ اَن لا اِله اِلّا اللهُ، اَللّهُمَّ اجعَلنی مِنَ التَّوّابینَ وَ اجعَلنی مِنَ المُتَطَهِّرینَ وَ الحَمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ».(۱)

پانزدهم: بعد از استنجاء بگوید:

«اَللّهُمَّ حَصِّن فَرجی وَ اَعِفَّهُ وَ استُر عَورتی وَ حَرِّمنی عَلَی النّار وَ وَفِّقنی لِما تُقَرِّبنی مِنکَ یا ذَا الجَلالِ وَ الاِکرامِ».(۲)

شانزدهم: بعد از برخواستن دست بر شکم بمالد و بگوید:

«اَلحَمدُللهِ الَّذی اَماطَ عَنّی الاَذی وَ هَنّانی طَعامی وَ شَرابی مِن البَلوی».(۳)

هفدهم: چون بیرون آید بگوید:

«الحمدلله الذی عرفنی لذته و ابقی فی جسدی قوته و اخرج عنی اذاه یا لها نعمه لا یقدر القادرون قدرها».(۴)

_______________________________________

۱- شهادت می دهم که خدائی بجز «الله» نیست. خدایا: مرا از توبه کنندگان و پاکیزه کنندگان قرار بده و حمد و سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است.

۲- خداوندا؛ حفظ کن شرمگاه مرا وپاک دار آنرا و بپوشان زشتی مرا و دروم کن از آتش و به آنچه مرا به تو نزدیک می کند موفق دار، ای صاحب جلالت و اکرام.

۳- سپاس خدائی را که ناراحتی را از من دور گردانید و غذا و آشامیدنیم را گوارا نمود و عافیتم داد از بلا.

۴- سپاس خدائی را که شناساند لذتش را به من و باقی گذاشت نیروی آن را در من و بیرون آورد از من اذیّت آن را، چه خوب نعمتی است، نتوانند نیرومندان قدر آن را بدانند.

هجدهم: زیاده از قدر حاجت ننشیند.

نوزدهم: ابتدا در استنجاء به مخرج غائط نماید.

بیستم: در جائی بنشیند که بول تَرشح ننماید.

بیست و یکم: در کوچه ها ننشیند.

بیست و دوم: در کنار آنها(۱) ننشیند.

بیست و سوم: در درب خانه ها ننشیند.

بیست و چهارم: در وسط نهر ننشیند.

بیست و پنجم: سخن نگوید الا جهت ضرورت یا ذکر.

بیست و ششم: در محلّ پایین آمدن قوافل(۲) ننشیند.

بیست و هفتم: ایستاده بول نکند که چند چیز است موجب فراموش می شود:

۱- سیب تُرش خوردن.

۲- گشنیز بوئیدن.

۳- نیم خورده موش خوردن.

۴- بول در آب ایستاده نمودن.

۵- نوشته قبور خواندن.

__________________________________________

۱- جمع نهر، جوی بزرگ.

۲- جمع قافله کاروان.

۶ - در میان دو زن راه رفتن.

۷ - شپش را دور انداختن.(۱)

۸ - گودال پشت گردن را حجامت کردن(۲)

۹ - ایستاده بول کردن.

بیست و هشتم: در سوراخ حیوانات بول کردن.

بیست و نهم: در حال تخلّی چیز نخورد.

سی ام: در آن حال مسواک نکند که دهن متعفّن می شود.

سی و یکم: استنجاء بدست چپ کردن و اگر در آن انگشتری باشد لازم الاحترام(۳) بیرون بیاورد.

سی و دوّم: در شب بدون چراغ داخل نشود.

____________________________________

۱ - تا چندین سال قبل که مواد شیمیائی میکرب کش مثل امروزه نبوده جانوران خیلی ریزی به نام شپش در سر و لباسهای مردم بوده که نکشتن آنها اذیت زیادی به مردم می کرده.

۲ - حجامت (کم کردن خون): یک نوع طبّ سنتی اسلامی است که در حدود بیش از چهارصد روایت از پیامبر بزرگ اسلام و ائمۀ معصومینعليهم‌السلام راجع به آن آمده که همۀ آنها تشویق و ترغیب به این عمل است. امام باقرعليه‌السلام فرمودند: «هر آزاری که به رسول خدا میرسید به حجامت پناه میبردند و حجامت رأس شفای تمام دردهاست بغیر از مرگ». (مکارم الاخلاق)

۳ - مثل انگشتری که آیه قرآن یا نام خدا و چهارده معصوم روی آن نوشته باشد ولی اگر در دست راست باشد اشکال ندارد.

سی و سوّم: اگر صدای مؤذّن بشنود، در آن حال که اذان گویند حکایت کند.(۱)

سی و چهارم: در زیر درخت میوه دار ننشیند.

سی و پنجم: در حریم(۲) مساجد ننشیند.

سی و ششم: در قبرها ننشیند چنانچه وارد شده که در چند حالت است که از شیطان به انسان آسیب میرسد:

۱ - در قبر تخلّی نمودن.

۲ - ایستاده در آب بول کردن.

۳ - با یک کفش راه رفتن.

۴ - در خانه تنها خوابیدن.

۵ - ایستاده در شب آب خوردن.

۶ - تنها به بیایانی در شب راه رفتن.

سی و هفتم: عورت را در حال بول سر بالا نکند.

سی و هشتم: رو به آفتاب و ماه ننشیند.

سی و نهم: جمع میان آب و سنگ نماید در استنجاء به غائط.

چهلم: متذکّر نعمت خداوند شود که چگونه اذیّیت غذا را دفع می کند و نفع آن را در بدن باقی می گذارد.

__________________________________

۱- همراه او بگوید.

۲- اطراف

چهل و یکم: رو به باد ننشستن.(۱)

__________________________________

۱- آداب بیت الخلا رفتن در کتاب بحار الانوار: جلد ۸۰، صفحه ۱۶۳.

«اَلّلهُمَّ اَلبِسنِی التَّقوی وَ جَنِّبنِی الرَّدی»(۱)

بیست و هفتم: کسی که از حمام بیرون می آید او را تحیت گوید به این لفظ که:

«طابَ ما طَهَرَ مِنکَ وَ طَهَرَ ما طابَ مِنکَ»(۲)

بیست و هشتم: در زمین حمام بول نکند که مورث فقر است.

بیست و نهم: در آب خزانه بلکه در مطلق آب ایستاده بول نکند که خوف صرع و دیوانگی دارد، و اگر آب خزانه از غیر است بول کردن با شکّ در رضایت صاحب آن حرام است. و خوف ابتلاء به حبس البول است و در آب جاری خوف ابتلاء به سلس البول است.

سی ام: سر را به خطمی(۳) بشوید که چرک سر و جانوران را برطرف می کند و در جمعه، بخصوص امان می دهد از دیوانگی و پیسی و ثواب آزاد کردن بنده دارد و فقر را رفع می کند چنانچه وارد شده که ناخن و شارب(۴) گرفتن و سر را به خطمی شستن فقر را تمام می کند و روزی را وسیع می نماید.

____________________________________

۱- خداوندا؛ لباس تقوی به من بپوشان و از پستی و سقوط نگهدار.

۲- پاکیزگی تو عافیت و پاک باد.

۳- گیاهی است که برگهای پهن و گلهای رنگارنگ دارد و برای درمانها بکار می برند.

۴- سبیل

سی و دوّم: همینکه موی سر بلند شد او را بتراشد که سنّت مؤکَد است چنانچه مأثور است که هر که لذّت چهار چیز را یافت هرگز ترک نمی کند:

۱- موی را از بیخ کندن.

۲- جامه را کوتاه گرفتن.

۳- با کنیزان خود وطی کردن.

۴- موی سر را تراشیدن

الف: رفع چرک سر و جانوران می نماید.

ب: گردن را درشت می نماید.

ج: چشم را جلا می دهد.

د: بدن را راحت می کند.

و بلند شدن آن.

الف: چشم را ضعیف می کند.

ب: صداع می آورد.

ج: شخص را کسل کند.

د: جانوران در بدن زیاد می شوند.(۱)

____________________________________

۱- تراشیدن موی سر مستحبّ مؤکّد است و اگر خواست موی سرش بلند باشد موظّف است در شستن و شانه زدن و نظافت آن کوشا باشد.

آداب سر تراشیدن

هفت است:

۱ - رو به قبله نمودن در حال تراشیدن.

۲ - از جانب پیشانی تراشیدن.

۳ - چون شروع نماید بگوید:

«بِسمِ اللهِ وَ عَلی مِلَّهِ رَسوُلِ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله اللهم اَعطِنی بِکُلِّ شَعرَهٍ نُوراً یَومَ القِیمَهِ».(۱)

۴- چون فارغ شد بگوید:

«اَلّلهُمَّ زَیِّنّی بِالتَّقوی وَ جَنِّبنِی الرَّدی».(۲)

_______________________________________

۱- بنام خدا و بر مله رسول الله که درود خدا بر او و آل او باد خداوندا؛ به هر موئی در قیامت نوری به من عطا کن.

۲- خداوندا؛ مرا به تقوی زینت ده و از پستی ها دور کن.

۵ - موی آن را جمع نماید و در مکان محفوظ قرار دهد که پا بر روی آن گذاردن موجب عداوت است.

۶ - هفته به هفته تراشیدن که امان است از صداع.

۷ - ملاحظه نیک و بد ایام بشود:

اول ماه: تراشیدن باعث کوتاهی عمر است.

دوم ماه: باعث برآورده شدن حاجت.

سوم ماه: موجب درازی مو.

چهارم ماه: موجب غم و اندوه.

پنجم ماه: موجب سرور.

ششم ماه: موجب بلای ناگهان.

هفتم ماه: موجب دولت از بزرگان.

هشتم ماه: موجب مرض.

نهم ماه: موجب درد پشت.

دهم ماه: موجب احترام.

یازدهم ماه: موجب زیادتی غم و اندوه.

دوازدهم ماه: موجب شکوه میان مردم.

سیزدهم ماه: موجب خصومت.

چهاردهم ماه: موجب خوشحالی.

پانزدهم ماه: موجب سرور.

شانزدهم ماه: موجب حزن.

هفدهم ماه: نه ضرر دارد نه نفع.

هیجدهم ماه: موجب ملالت.

نوزدهم ماه: موجب دولت.

بیستم ماه: موجب ایمنی از بلا.

بیستم و یکم ماه: موجب دولت یافتن.

بیست و دوم ماه: موجب فقر.

بیست و سوم ماه: نیک است.

بیست و چهارم ماه: نیک است

بیست و پنجم ماه: ایضاً نیک است.

بیست و ششم ماه: موجب خلاصی از بلا و دفع غم.

بیست و هفتم ماه: موجب پشیمانی.

بیست و هشتم ماه: بسیار بد است.

بیست و نهم ماه: بد است

سی ام ماه: خوب است.

و در ایام هفته: چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه، خاصه از ایام دیگر بهتر است.

سی و سوم: از آداب حمام نوره(۱) است. خواصّ آن بسیار است:

۱ - بدن را پاک می کند.

۲ - پریشانی را دفع می کند.

۳ - غصّه را زایل می کند.

۴ - آب پشت را زیاد می کند.

۵ - بدن را قوّت می دهد.

۶ - پیه گُرده(۲) را زیاد می کند.

۷ - بدن را فربه(۳) می کند.

۸ - از اخلاق پیامبران است چنانچه وارد شده چهار چیز از اخلاق پیغمبران است.

الف: بوی خوش استعمال نمودن.

ب: سر تراشیدن.

ج: نوره کشیدن.

د: بسیار جماع نمودن.

اما آداب آن:

پس نه چیز است.

___________________________________________

۱ - داروئیکه موهای زائد بدن را می زداید.

۲- کلیه

۳- چاق

اول: روز جمعه بودن که سنّت رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است و اما حدیثی وارد شده که پنج چیز است موجب پیسی است:

۱ - نوره در روز جمعه و چهارشنبه کشیدن.

۲ - وضو و غسل به آب آفتاب گرم شده.

۳ - در حال جنابت چیز خوردن.

۴ - در حال حیض جماع کردن.(۱)

۵ - در حال سیری غذا خوردن.

جمعه آن حمل بر تقیّه بعضی از ائمهعليهم‌السلام برای حفظ جان خود و شیعیان، و بعضی مصالح دیگر جملاتی می فرمودند که بعضاً در ظاهر، موافق با نظرات دشمنان بوده که بهاین عمل تقیّه می گویند.

__________________________________

۱ - آمیزش در دوران قاعدگی بانوان، حرام و اگر کسی مرتکب شود باید طبق دستوری که در رساله های عملیّه بیان شده کفّاره بپردازد.

سیّم: پیش از مشغول شدن خرده آن را با انگشت بر دارد ببوید و ببالای دماغ بمالد.

چهارم: بگوید:

«وَ صَلَّی اللهُ عَلی سُلَیمانِ بنِ داوُدُ کَما اَمَرَنا بِالنُّورَهِ».(۱)

پنجم: ابتدا کند به پشت زهار.(۲)

ششم: در حال نوره ننشیند که بیم آن است که به ناخوشی فتق(۳) مبتلا شود و از این جهت است که بول در آن حال، ایستاده ضرر ندارد.

هفتم: در حال نوره مکرر بگوید:

«لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِاللهِ.»(۴) میکرب

_________________________________________

۱- و درود خدا بر حضرت سلیمان بن داود که دستور نوره کشیدن را به ما داد.

۲- موی اطراف آلت تناسلی.

۳- گشادی مثانه

۴- هشتم: زیر بغل را نیز نوره بمالد که شیطان

و کندن آن از برای چشم ضرردارد تراشیدن آن عیبی ندارد.

نهم: در جای نوره حنا بمالد که امان است از دیوانگی و خوره و پیسی و خارش بدن و تا نوره دیگر فقر و پریشانی را برطرف می کند و آبرو را زیاد می کند و دهان را خوشبو می کند و بوی بدن را می برد و فرزندان را نیکو می نماید.

سی و چهارم: از آداب حمّام خضاب است.(۱)

۱ - یک درهم که صرف او شود بهتر است از هزار درهم که در راه خدا صرف شود.

۲ - پرده چشم را جلا می دهد.

۳ - بوی بینی را می برد.

۴ - دهن را خوشبو می کند.

۵ - دماغ را خوشبو و ملایم می کند.

۶ - گوشت دندان را سخت می کند.

۷ - بیماری و لاغری را می برد.

۸ - وسوسه شیران را کم می کند.

۹ - ملائکه از آن خشنود می شوند.

۱۰ - مؤمنان را خوش می آید.

__________________________________

۱ - حنا

۱۱ - کافران را بد می آید.

۱۲ - موجب زیادتی زینت می شود.

۱۳ - امان از عذاب قبر باشد.

۱۴ - آبرو را زیاد می کند.

۱۵ - روزی را زیاد می کند و این همه خواصّ در خضاب ریش است و به سیاهی افضل است و خضاب دست از برای برادران اولی ترک است لکن ناخن را سفید نگذارند.(۱)

_____________________________________

۱- آداب حمام رفتن در کتاب بحار الانوار جلد ۷۶ صفحه ۶۹ و کتاب مستدرک جلد ۱ صفحه ۱۸۱.

باب سیم در آداب غذا خوردن

و آن بسیار است لیکن به پنجاه و دو از آن اکتفا می شود.

اول و دوم: ظرف از طلا و نقره نباشد.

سوم: بر سفره ای که شراب خورده شده غذا نخورد.(۱)

چهارم: از غذای غیر، بدون آنکه صاحب او نخورد بلکه بدون اذن صاحب سفره بر سفره حاضر نشود چنانچه حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: هشت طائفه اند اگر اهانتی و خفتی بر آنها وارد شد ملامت نکنند مگر خود را:

_______________________________________

۱- حضرت رضاعليه‌السلام فرمودند: «اِنَّ اللهَ تَبارَک وَ تَعالی لَم یُبح اَکلاً وَ لا شَرباً الا لِما فیهِ المَنفَعَهِ وَ الصَّلاحِ وَ لَم یُحَرَّمَ الا ما فیهِ الضَّرَرِ وَ التَّلَفِ وَ الفَسادِ». «خداوند هیچ خوردنی و آشامیدنی را حلال نکرده است مگر آنکه نفع و صلاح بشر در آن بوده و هیچیک را حرام ننموده است مگر آنکه مایه زیان و مرگ و فساد است». (مستدرک: ۷۱/۳)

۱ - کسی که بر سفره ای حاضر شود و حال آنکه او را به آن نخوانده باشند.

۲ - کسی که بر صاحب خانه امری کند.

۳ - کسی که از دشمن خود طلب نیکی کند.

۴ - کسی که از لئیم(۱) طلب بخشش کند.

۵ - کسی که در میان سرّ دو نفر داخل شود بدون اینکه او را داخل نمایند.

۶ - کسی که به سلطان استخفاف نماید.

۷ - کسی که بجائی نشیند که اهل آن نباشد.

۸ - کسی که حدیث از برای کسی بگوید که او گوش نکند.

پنجم: چیز نحس و متنجّس را نخورد.(۲)

ششم: پیش از شروع دست خود را بشوید که فقر را می گدازد و روزی

_________________________________________

۱ - شخص پست و فرومایه.

۲ - امام سجادعليه‌السلام فرمودند: و اما حقّ شکم تو پس آنست که آن را ظرف حرام قرار ندهی خواه کم یا بیش و از حلال هم به اندازه بدهی و از حدّ تقویت به حدّ زیاده روی و بی مروّتی نرسانی زیرا سیری بی حدّ موجب آشوب شکم می شود و کسالت می آورد که مایۀ بازماندن و دور شدن از کارهای نیک و خیر است و نوشابه ای که خورنده اش را مست کند مایۀ سبکسری و نادانی کردن و بی مروّتی است. (بحارالانوار: ۱۰/۷۴).

را وسیع می گرداند و جسد او را از بلیّات محفوظ می ماند و عمر او زیاد می شود و چشم را جلا می دهد خیر و برکت در خانه او نازل شود مثل اذان گفتن و مهمان آوردن و قرآن خواندن و جاروب نمودن فضای خانه که اینها نیز باعث زیادتی برکت است.

هفتم: دست را بعد از شستن به صورت و محاسن بمالد که بعدد هر موئی که دست بر آن گذارد، حسنه از برای او نوشته شود. مثل کشیدن دست بر سر طفل یتیم.

هشتم: اول صاحب خانه دست خود را بشوید و بعد از آن دیگران و بعد از او ابتدا شود به کسی که از طرف راست صاحب خانه است.

نهم: دست را بعد از شستن پاک نکند زیرا که تا رطوبت بر دست هست، برکت بر طعام نازل می شود.

دهم: اول غذا «بِسمِ الله» بگوید تا شیطان شریک او نشود و غذا برکت داده شود و مأثور است که هرگاه اراده نماید شخصی که بخورد غذائی را و خواهد که لقمه بردارد بگوید:

(بِسمِ اللهِ وَ الحَمدُللهِ رَبِّ العالَمینَ)

خداوند می آمرزد او را پیش از آنکه لقمه در دهان او برود.

یازدهم: در اثناء غذا سکوت نکند بلکه متصل «اَلحَمدُلله» بگوید.

دوازدهم: بعد از فراغ از غذا «اَلحَمدُلله» بگوید که اگر چنین کرد

یعنی اول «بِسم الله» و آخر «الحَمدُلله» گفتن، از آن نعمت سؤال کرده نمیشود.(۱)

سیزدهم: نزد شروع به هر رنگی و نوعی از طعام «بِسم الله» بگوید.

چهاردهم: با سیری غذا نخورد که موجب پیسی است و خداوند دشمن می دارد صاحب آنرا چنانچه وارد است که سه چیز است که خداوند دشمن می دارد صاحب آن را:

۱ - خواب کردن بدون بیداری شب.

۲ - خنده کردن بدون تعجب.

۳- خوردن طعام هنگام سیری؛

الف: باعث گرسنگی قیامت است.

ب: بهای(۲) صورت را تمام می نماید.

ج: باعث ناخوشی است.

د: دل را می میراند.

ر: اسراف و تضییع نعمت است چنانچه حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به حضرت امیرعليه‌السلام فرمودند: چهار چیز است می رود ضایع:

______________________________________

۱- فردای قامت سؤالاتی از همه انسانها می شود که از جملۀ سؤالات نعمت است که قرآن کریم می فرماید: (ثُمَّ لَتُسئَلُنَّ یَومَئِذٍ عَنِ النَّعیمِ) (سوره تکاثر آیه ۸).

۲- شادابی و طراوت

۱ - غذا درحالت سیری.

۲ - چراغ در مهتاب.

۳ - در زمین شوره زار تخم افشاندن.

۴ - احسان به کسی که اهل آن نباشد نمودن و مراد به چراغ بدون جهت (روشن کردن) است.

پانزدهم: هنوز سیر نشده دست از طعام کشیدن، چنانچه حضرت امیرعليه‌السلام وصیت فرمودند به حضرت امام حسنعليه‌السلام به چهار خصلت که باعث بی نیازی از طبیبان می شود فرمودند:

۱ - منشین بر غذا مگر گرسنه.

۲ - برمخیز از غذا مگر گرسنه.

۳ - خوب بجای غذا را.(۱)

۴- وقت خواب، خود را بر خلا عرض نماید.

شانزدهم: وقت غذا صبح و شام را قرار دهد.

هفدهم: لقمه را کوچک بردارد.

هیجدهم: خوب طعام را بجود.

نوزدهم: نظریه روی مردم نکند.

بیستم: طعام را بسیار گرم نخورد که جرأت را کم می کند، برکت او کم

_____________________________________

۱- جویدن غذا.

می شود، شیطان در او شرکت می نماید.

بیست و یکم: به طعام نده که نهی از آن وارد شده.

بیست و دوم: نان را به کارد نبرد.(۱)

بیست و سوم: نان را به یک دست پاره نکند.

بیست و چهارم: نان را ظرف قرار ندهد الا برای گوشت.

بیست و پنجم: استخوان را خوب پاک نکند چون اجنّه از آن بهره دارند.

بیست و ششم: به کمتر از سه انگشت غذا نخورد.

بیست و هفتم: از پیش خود غذا بخورد.

بیست و هشتم: دست در پیش دیگران دراز نکند.

بیست و نهم: انگشتان را خوب بلیسد.

سی ام: در کاسه اگر چیزی دارد خوب بلیسد که ثواب صدقه دادن همان کاسه را دارد.

___________________________________

۱- قال النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله : «اَکرَمُوا الخُبزَ فَاِنَّهُ قَد عُمِلَ فیهِ ما بَینَ العَرشِ اِلَی الاَرضِ وَ ما فیها مِن کَثیرٍ مِن خَلقِهِ». «نان را عزیز بدار چه آنکه عوامل سماوی و ارضی و بسیاری از آفریده های الهی در ایجاد آن مؤثّر بوده اند». (بحار الانوار جلد ۱۴ صفحه ۳۷۷)

سی و یکم: در حال جنابت دست نشسته غذا نخورد.(۱)

سی و دوم: دو زانو پیش طعام بنشیند.

سی و سوّم: یک دست را بر زمین و از دست دیگر غذا بخورد.

سی و چهارم: با دست راست طعام بخورد.

سی و پنجم: بطرف چپ بنشیند.

سی و ششم: بداند که این نعمت از خداوند است و به آن راضی باشد.

سی و هفتم: در حال راه رفتن غذا نخورد.

سی و هشتم: تکیه کرده غذا نخورد.

سی و نهم: یا پای کفش دار بر طعام ننشیند.

چهلم: پیش از طعام ابتدا به نمک نماید که موجب رفع هفتاد بلا می باشد که از آن جمله است پیسی و خوره و درد گلو و درد دل و امثال اینها.

چهل و یکم: ختم کند غذا را به نمک.

چهل و دوم: ابتدا به سرکه نیز بکند که سیصد بلا از او دور شود.

چهل و سوم: تنها غذا نخورد و مأثور است که خدای تعالی لعن فرموده سه طایفه را:

۱ - کسی که تنها به سفر رود.

۲ - کسی که تنها بخوابد.

۳ - و کسی که تنها غذا بخورد.

____________________________________

۱- بلکه در حال جنابت مکروه است دست به نان بزند الا آنکه وضو بگیرد.

چهل و چهارم: پیش از مهمان دست دراز کند آخر از همه دست بردارد.

چهل و پنجم: «اَلحَمدُلله» را بلند بگوید.

چهل و ششم: طول دهد زمان غذا را که خدای تعالی طول رکوع سجود و جلوس در مسجد و جلوس بر مائده(۱) را دوست می دارد و هر یک باعث طول عمر است.

چهل و هفتم: اگر در خانه غذا می خورد آنچه از سفره بیرون می ریزد از خرده های طعام تناول نماید که:

۱ - شفاء هر دردی است.

۲ - فقر را دفع می کند.

۳ - اولاد را زیاد می کند.

۴ - حسنه در نامه عمل او نوشته می شود.

۵ - بعوض هر دانه حور العینی به او بدهند.

و اما اگر در صحرا غذا می خورد واگذارد آن را برای حیوانات صحرا و برداشتن خرده های طعام مخصوص بعد از غذا نیست بلکه در هر حالی که ببیند بردارد بخورد که ثواب بسیار دارد از آن جمله مأثور است که هر

______________________________________

۱- سفره غذا

لقمه نانی یا دانه خرمائی بباید بردارد بخورد او را، در جوف او قرار نمی گیرد مگر آنکه خدای تعالی می آمرزد او را و قلب او پر می شود از علم و حلم و ایمان و نور.

چهل و هشتم: اگر در غذا احتمال ضرر بدهد وقت شروع بگوید:

«بِسمِ اللهِ اَن ضَرَرتَنی فَخَصمُکَ عَلِیُّ بنُ اَبیطالِبِ».(۱)

چهل و نهم: بین غذا خوردن سخن زیاد نگوید.

پنجاه: بعد از فراغ از غذا بگوید:

«اَلحَمدُللهِ الَّذی یُطعِمُ وَ لا یُطعَم».(۲)

پنجاه و یکم: بعد از طعام دست خود را بشوید.

پنجاه و دوم: دست را پاک نموده به دیده های خود بمالد که امان است از درد چشم.

پنجاه و سوم: خلال(۳) نمودن آن مؤکّد است(۴)

و امان است از درد دندان.

و باعث وسعت رزق.

_________________________________

۱ - بنام خدا؛ اگر به من ضرر زدی پس دشمن تو علی بن ابیطالبعليه‌السلام باشد.

۲ - حمد خدائی را که می خوراند و نمیخورد.

۳ - چوبی که با آن باقیماندۀ غذا را از زیر دندانها خارج می کنند.

۴ - مستدرک جلد ۱ صفحه ۱۸۱.

و خوش آمدن ملائکه.

و دهن متعفن نمی شود چنانچه وارد شده که چند چیز است نمی گذارد دهان متعفن شود:

۱ - شستن آن بعد از غذا.

۲ - خلال نمودن او را بعد از غذا.

۳ - باز گذاردن او را وقت خواب.

۴ - مسواک کردن و انار خوردن.

خلال کردن

اما آداب خلال:

پس آن سه است:

اول: آنچه از خلال بیرون می آید بیرون انداختن.

دوم: با چوب ریحان و گز و نی انار و آهن خلال ننمودن و بهتر نقره و برنج و چوب زرشک و بید است.

سوم: غیری را با او شریک نکردن که در شانه و مسواک و دستمال و خلال شرکت ننمودن اولی است، باعث افتادن از چشم یکدیگر است.

و آداب غذا خوردن بیش از این است لکن جهت اختصار همین قدر اختصار شد.(۱)

________________________________________

۱ - روایات آداب غذا خوردن در کتاب بحار الانوار جلد ۶۶ صفحه ۴۰۷.

باب چهارم آداب تخلّی

در آداب بیت الخلا رفتن

و آن چهل و یک چیز است.

اول: پوشاندن عورت از کسیکه حرام است نگاه او.

دوم: رو به قبله و پشت به آن ننشستن.

سوم: رو به مغرب و پشت به مغرب ننشستن.

چهارم: سر را پوشانیدن.

پنجم: خود را مخفی داشتن از مردم.

ششم: وقت داخل شدن اول پای چپ را گذارد و هنگام بیرون آمدن پای راست را.

هفتم: وقت داخل شدن بگوید:

«بِسمِ الله اَلّلهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الخَبیثِ المُخبِثِ الشَّیطانِ الرَّجیمِ».(۱)

______________________________________

۱- بنام خدا، خداوندا؛ به تو پناه می برم از خبیث پلید کننده یعنی شیطان رانده

هشتم: در وقت کشف عورت «بسم الله» گفتن.

نهم: وقت نگاه به آنچه خارج شده بگوید:

«اَللّهُمَّ ارزُقنی الحَلال وَ جَنِّبنِی الحَرام».(۱)

دهم: در حال نشستن بر پای چپ تکیه کند و پای راست را بگشاید.

یازدهم: استنجاء نماید به نحوی که در کتب فقها مذکور است.(۲)

دوازدهم: در وقت نگاه کردن به آب بگوید:

«اَلحَمدُللهِ الَّذی جَعَلَ الماءَ طَهوُرا وَ لَم یَجعَلهُ نَجِساً».(۳)

سیزدهم: استبراء نماید، به نوعی که در فقه مذکور است.(۴)

چهاردهم: وقت استنجاء بگوید:

_______________________________________

۱- خدایا؛ مرا روزی حلال ده و از حرام دور نگاه دار.

۲- یعنی تطهیر کردن مخرج بول بوسیلۀ آب و مخرج غائط بوسیلۀ آب و چوب و کلوخ و پارچه و مانند اینها که خشک باشد. (توضیح المسائل مراجع تقلید، احکام تخلّی)

۳- حمد خدائی را که آب را پاک قرار داد و آن را نجس قرار نداد.

۴- استبراء عملی مستحبّی است که مردها بعد از بیرون آمدن بول انجام می دهند. و آن دارای اقسامی است و بهترین آنها این است که بعد از قطع شدن بول اگر مخرج غائط نجس شده اول آن را تطهیر کند بعد سه دفعه با انگشت میانۀ دست چپ از مخرج غائط تا بیخ آلت بکشند، و بعد انگشت شَست را روی آلت و انگشت پهلوی شست را زیر آن بگذارند و سه مرتبه تا ختنه گاه بکشند و پس از آن سه مرتبه سر الت را فشار دهند. (توضیح المسائل).

«اَشهَدُ اَن لا اِله اِلّا اللهُ، اَللّهُمَّ اجعَلنی مِنَ التَّوّابینَ وَ اجعَلنی مِنَ المُتَطَهِّرینَ وَ الحَمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ».(۱)

پانزدهم: بعد از استنجاء بگوید:

«اَللّهُمَّ حَصِّن فَرجی وَ اَعِفَّهُ وَ استُر عَورتی وَ حَرِّمنی عَلَی النّار وَ وَفِّقنی لِما تُقَرِّبنی مِنکَ یا ذَا الجَلالِ وَ الاِکرامِ».(۲)

شانزدهم: بعد از برخواستن دست بر شکم بمالد و بگوید:

«اَلحَمدُللهِ الَّذی اَماطَ عَنّی الاَذی وَ هَنّانی طَعامی وَ شَرابی مِن البَلوی».(۳)

هفدهم: چون بیرون آید بگوید:

«الحمدلله الذی عرفنی لذته و ابقی فی جسدی قوته و اخرج عنی اذاه یا لها نعمه لا یقدر القادرون قدرها».(۴)

_______________________________________

۱- شهادت می دهم که خدائی بجز «الله» نیست. خدایا: مرا از توبه کنندگان و پاکیزه کنندگان قرار بده و حمد و سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است.

۲- خداوندا؛ حفظ کن شرمگاه مرا وپاک دار آنرا و بپوشان زشتی مرا و دروم کن از آتش و به آنچه مرا به تو نزدیک می کند موفق دار، ای صاحب جلالت و اکرام.

۳- سپاس خدائی را که ناراحتی را از من دور گردانید و غذا و آشامیدنیم را گوارا نمود و عافیتم داد از بلا.

۴- سپاس خدائی را که شناساند لذتش را به من و باقی گذاشت نیروی آن را در من و بیرون آورد از من اذیّت آن را، چه خوب نعمتی است، نتوانند نیرومندان قدر آن را بدانند.

هجدهم: زیاده از قدر حاجت ننشیند.

نوزدهم: ابتدا در استنجاء به مخرج غائط نماید.

بیستم: در جائی بنشیند که بول تَرشح ننماید.

بیست و یکم: در کوچه ها ننشیند.

بیست و دوم: در کنار آنها(۱) ننشیند.

بیست و سوم: در درب خانه ها ننشیند.

بیست و چهارم: در وسط نهر ننشیند.

بیست و پنجم: سخن نگوید الا جهت ضرورت یا ذکر.

بیست و ششم: در محلّ پایین آمدن قوافل(۲) ننشیند.

بیست و هفتم: ایستاده بول نکند که چند چیز است موجب فراموش می شود:

۱- سیب تُرش خوردن.

۲- گشنیز بوئیدن.

۳- نیم خورده موش خوردن.

۴- بول در آب ایستاده نمودن.

۵- نوشته قبور خواندن.

__________________________________________

۱- جمع نهر، جوی بزرگ.

۲- جمع قافله کاروان.

۶ - در میان دو زن راه رفتن.

۷ - شپش را دور انداختن.(۱)

۸ - گودال پشت گردن را حجامت کردن(۲)

۹ - ایستاده بول کردن.

بیست و هشتم: در سوراخ حیوانات بول کردن.

بیست و نهم: در حال تخلّی چیز نخورد.

سی ام: در آن حال مسواک نکند که دهن متعفّن می شود.

سی و یکم: استنجاء بدست چپ کردن و اگر در آن انگشتری باشد لازم الاحترام(۳) بیرون بیاورد.

سی و دوّم: در شب بدون چراغ داخل نشود.

____________________________________

۱ - تا چندین سال قبل که مواد شیمیائی میکرب کش مثل امروزه نبوده جانوران خیلی ریزی به نام شپش در سر و لباسهای مردم بوده که نکشتن آنها اذیت زیادی به مردم می کرده.

۲ - حجامت (کم کردن خون): یک نوع طبّ سنتی اسلامی است که در حدود بیش از چهارصد روایت از پیامبر بزرگ اسلام و ائمۀ معصومینعليهم‌السلام راجع به آن آمده که همۀ آنها تشویق و ترغیب به این عمل است. امام باقرعليه‌السلام فرمودند: «هر آزاری که به رسول خدا میرسید به حجامت پناه میبردند و حجامت رأس شفای تمام دردهاست بغیر از مرگ». (مکارم الاخلاق)

۳ - مثل انگشتری که آیه قرآن یا نام خدا و چهارده معصوم روی آن نوشته باشد ولی اگر در دست راست باشد اشکال ندارد.

سی و سوّم: اگر صدای مؤذّن بشنود، در آن حال که اذان گویند حکایت کند.(۱)

سی و چهارم: در زیر درخت میوه دار ننشیند.

سی و پنجم: در حریم(۲) مساجد ننشیند.

سی و ششم: در قبرها ننشیند چنانچه وارد شده که در چند حالت است که از شیطان به انسان آسیب میرسد:

۱ - در قبر تخلّی نمودن.

۲ - ایستاده در آب بول کردن.

۳ - با یک کفش راه رفتن.

۴ - در خانه تنها خوابیدن.

۵ - ایستاده در شب آب خوردن.

۶ - تنها به بیایانی در شب راه رفتن.

سی و هفتم: عورت را در حال بول سر بالا نکند.

سی و هشتم: رو به آفتاب و ماه ننشیند.

سی و نهم: جمع میان آب و سنگ نماید در استنجاء به غائط.

چهلم: متذکّر نعمت خداوند شود که چگونه اذیّیت غذا را دفع می کند و نفع آن را در بدن باقی می گذارد.

__________________________________

۱- همراه او بگوید.

۲- اطراف

چهل و یکم: رو به باد ننشستن.(۱)

__________________________________

۱- آداب بیت الخلا رفتن در کتاب بحار الانوار: جلد ۸۰، صفحه ۱۶۳.