٤٧ - تكبر

(١)امام صادقعليه‌السلام :

الكبر اءن تغمص الناس و تسفه الحق ؛(٤٦٠)

تكبر، اين است كه مردم را تحقير كنى و حق را خوار شمارى

(٢)امام علىعليه‌السلام :

الحرص والكبر والحسد دواع الى التقحم فى الذنوب ؛(٤٦١)

حرص و كبر و حسادت ، انگيزه هاى فرورفتن در گناهانند.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الا اخبركم باءهل النار؟ كل عتل جواظ مستكبر؛(٤٦٢)

آيا شما را از اهل دوزخ آگاه نكنم ؟ هر درشتخوى خشن متكبر.

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

ما من اءحد يتيه الا من ذلة يجدها فى نفسه ؛(٤٦٣)

هيچ كس نيست كه تكبر ورزد، مگر بر اثر خوارى و حقارتى است كه در خود مى بيند.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

عجبت للمتكبر الذى كان بالامس نطفة ويكون غدا جيفة ؛(٤٦٤)

در شگفتم از شخص متكبر، كه ديروز نطفه اى بود و فردا لاشه اى است

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

انه ليعجبنى اءن يحمل الرجل الشى ء فى يده يكون مهنئا لاهله يدفع به الكبر عن نفسه ؛(٤٦٥)

براستى كه خوش دارم مرد با خوشحالى و افتخار چيزى را با دست خودش براى خانواده اش ببرد و بدين وسيله تكبر را از خود دور كند.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

فى صفة المتقين -: بعده عمن تباعدعنه زهد ونزاهة ودنوه ممن دنا منه لين ورحمة ليس تباعده بكبر و عظمة و لا دنوه بمكر وخديعة ؛(٤٦٦)

در وصف پرهيزگاران ، مى فرمايد: اگر از كسى دورى مى كند، به خاطر دنيا گريزى و پاكدامنى است و اگر به كسى نزديك مى شود، از سر خوشخويى و مهربانى است ، نه دورى كردنش از روى تكبر و نخوت است و نه نزديك شدنش از روى مكر و فريب

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

من ذهب يرى اءن له على الاخر فضلا فهو من المستكبرين ، (قال حفص ‍ بن غياث) : فقلت له انما يرى اءن له عليه فضلا بالعافية اذا رآه مرتكبا للمعاسى ، فقال : هيهات هيهات ! فلعله اءن يكون قد غفر له ما اءتى و اءنت موقوف محاسب اءما تلوت قصة سحرة موسىعليه‌السلام ؛(٤٦٧)

هر كس خودش را بهتر از ديگران بداند، او از متكبران است حفص بن غياث مى گويد: عرض كردم : اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او بهتر بداند چه ؟ فرمودند: هرگز هرگز! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند، مگر داستان جادوگران و موسىعليه‌السلام را نخوانده اى ؟

(٩)امام علىعليه‌السلام :

وعن ذلك ما حرس الله عباده المومنين بالصلوات والزكوات ومجاهدة الصيام فى الايام المفروضات تسكينا الاطرافهم وتخشيعا لابصارهم وتذليلا لنفوسهم وتخفيضا لقلوبهم واذهابا للخيلاء عنهم انظروا الى ما فى هذه الافعال من قمع نواجم الفخر وقدع طوالع الكبر؛(٤٦٨)

از اين جاست كه خداوند بندگان مومن خود را به وسيله نمازها و زكاتها و جديت در روزه دارى در روزهاى واجب ، نگهبانى مى كند، زيرا كه اين امور باعث آرام شدن اعضاء و جوارح و خشوع ديدگان و فروتنى جانها و خضوع دلها و بيرون راندن كبر و نخوت از وجود آنان مى شود... بنگريد، كه اين اعمال چگونه نمودهاى فخر فروشى را در هم مى شكند و آثار و نشانه هاى تكبر را مى زدايد!

(١٠)امام حسن مجتبىعليه‌السلام :

لما قيل له ان فيك كبرا-: كلا، الكبر لله وحده ولكن فى عزة ، قال الله تعالى : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين)؛(٤٦٩)

در پاسخ كسى كه به ايشان گفت : در وجود شما تكبر است ، فرمودند: هرگز، تكبر تنها از آن خداست اما در وجود من ، عزت است خداى متعال فرموده است : «و عزت از آن خدا و پيامبر او و مومن است»

٤٨ - صبر

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

(١)الصبر ثلاثة : صبر عند المصيبة ، وصبر على الطاعة وصبر عن المعصية ؛(٤٧٠)

صبر سه نوع است : صبر در هنگام معصيت ، صبر بر طاعت و صبر بر ترك گناه

(٢)امام علىعليه‌السلام :

الصبر ان يحتمل الرجل ما ينوبه ويكظم ما يغضبه ؛(٤٧١)

صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

علامة الصابر فى ثلاث : اولها ان لا يكسل ، والثانية اءن لا يضجر، والثالثة اءن لا يشكو من ربه تعالى ؛ لانه اذا كسل فقد ضيع الحق ، واذا ضجر لم يود الشكر، واذا شكا من ربه عزوجل فقد عصاه ؛(٤٧٢)

صبور سه نشانه دارد: اول آن كه سستى نمى كند، دوم آنكه افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن كه از پروردگار خود شكوه نمى كند؛ زيرا اگر سستى كند، حق را ضايع كرده ، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شكر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شكوه كند او را معصيت كرده است

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الصبر اءربع شعب : الشوق ، والشفقة ، والزهادة ، والترقب ، فمن اشتاق الى الجنة سلا عن الشهوات ، و من اءشفق عن النار رجع عن المحرمات ، و من زهد فى الدنيا تهاون بالمصيبات ، و من ارتقب الموت سارع فى الخيرات ؛(٤٧٣)

صبر چهار شعبه دارد: شوق ، ترس ، زهد و انتظار، هر كس شوق بهشت داشته باشد، از هوا و هوس دست مى كشد و هر كس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر كس به دنيا بى اعتنا باشد، گرفتارى ها را به چيزى نگيرد و هر كس منتظر مرگ باشد، در كارهاى خير بكوشد.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ثلاث من كن فيه جمع الله له خير الدنيا والاخرة : الرضا بالقضاء والصبر عند البلاء والدعاء عند الشدة والرخاء؛(٤٧٤)

كسى كه سه خصلت در او باشد خداوند خير دنيا و آخرت را براى او فراهم مى كند: خشنودى به مقدرات ، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى

(٦)امام كاظمعليه‌السلام :

اسبر على طاعة الله ، واصبر عن معاصى الله ، فانما الدنيا ساعة ، فما مضى منها فليس تجدله سرورا و لا حزنا، وما لم يات منها فليس تعرفه ، فاصبر على تلك اساعة التى اءنت فيها فكانك قد اغتبطت ؛(٤٧٥)

بر طاعت خدا صبر كن و بر ترك معاصى او شكيبا باش ؛ زيرا دنيا لحظه اى بيش نيست آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نيامده نيز خبر ندارى ، پس لحظه اى را كه در آن به سر مى برى ، صبور باش چنان كه گويى خوشبخت و خوشحالى

(٧)امام علىعليه‌السلام :

فصبرا على دنيا تمر بلاوائها كليلة باءحلامها تنسلخ ؛(٤٧٦)

در برابر دنيايى كه گرفتارى آن ، مانند خواب هاى پريشان شب مى گذرد شكيبا باش

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان المعونة تاءتى من الله على قدر الموونة وان الصبر ياءتى من الله على قدر المصيبة ؛(٤٧٧)

براستى كه كمك از جانب خداوند به اندازه هزينه مى رسد و صبر از جانب خداوند به اندازه گرفتارى مى آيد.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

انك ان صبرت جرت عليك المقادير واءنت ماءجور، وان جزعت جرت عليك المقادير واءنت ماءزور؛(٤٧٨)

اگر صبر كنى مقدرات الهى بر تو جارى خواهد شد و اجر خواهى برد و اگر بيتابى كنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى شود و گناهكار خواهى بود.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اللهم ارزقنى الصبر على ما اءبليتنى ؛(٤٧٩)

خدايا روزى كن مرا... صبر بر آنچه مرا بدان مى آزمايى

٤٩ - محبت

(١)

امام جوادعليه‌السلام :

ثلاث خصال تجتلب بهن المحبة : الانصاف فى المعاشرة والمواساة فى الشدة والانطواع والرجوع الى قلب سليم ؛(٤٨٠)

با سه خصلت ، محبت (ديگران) به دست مى آيد: انصاف در معاشرت ، همدردى (با ديگران) در سختى ها، و بازگشت به قلبى پاك

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

خير المومنين من كان ماءلفة للمومنين ولاخير فيمن لايالف ولايولف ؛(٤٨١)

بهترين مومنان كسى است كه با مومنان انس بگيرد و كسى كه انس نگيرد و انس نپذيرد، خير در او نيست

(٣)امام علىعليه‌السلام :

النصح يثمر المحبة ؛(٤٨٢)

خير خواهى محبت آور است

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله عزوجل ليرحم الرجل لشدة حبه لولده ؛(٤٨٣)

خداوند عزوجل انسان را براى محبت بسيار به فرزندانش مورد رحمت خود قرار مى دهد.

(٥)امام سجادعليه‌السلام :

القول الحسن يثرى المال وينمى الرزق وينسى فى الاجل و يحبب الى الاهل ويدخل الجبة ؛(٤٨٤)

گفتار نيك ، ثروت را زياد و روزى را فراوان مى كند، مرگ را به تاخير مى اندازد، (انسان را) محبوب خانواده مى كند و به بهشت وارد مى نمايد.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

من حسن ظنه بالناس حاز منهم المحبة ؛(٤٨٥)

هر كس به مردم خوش گمان باشد، محبت آنان را به دست مى آورد.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

عليكم بالسخاء و حسن الخلق فانهما يزيدان الرزق و يوجبان المحبة ؛(٤٨٦)

سخاوتمند و خوش اخلاق باشيد زيرا اين دو روزى را زياد مى كنند و محبت آورند.

(٨)امام باقرعليه‌السلام :

اعلم اءن الالف من الله والفرك من الشيطان ؛(٤٨٧)

بدان كه ، انس و الفت گرفتن (با ديگران) از خداوند و دشمنى از شيطان است

(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

تهادوا تزدادوا حبا؛(٤٨٨)

به يكديگر هديه بدهيد تا محبت را در ميان خود بيفزاييد.

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

اللهم انى اساءلك الزين والزينة واءعوذ بك من الشين والشنان والمقت ؛(٤٨٩)

خدايا از تو خوبى ، آراستگى و محبت را خواستارم و از بدى و دشمنى و كينه ، به تو پناه مى برم

٥٠ - كينه

(١)امام علىعليه‌السلام :

الدنيا اءصغر واءحقر واءنزر من اءن تطاع فيها الاحقاد؛(٤٩٠)

دنيا كوچكتر و حقيرتر و ناچيزتر از آن است كه در آن از كينه ها پيروى شود.

(٢)امام علىعليه‌السلام :

الغل يحبط الحسنات ؛(٤٩١)

كينه ، خوبى ها را نابود مى كند.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من اطرح الحقد استراح قلبه ولبه ؛(٤٩٢)

هر كس كينه را از خود دور كند، قلب و عقلش آسوده گردند.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

سبب الفتن الحقد؛(٤٩٣)

علت فتنه ها و آشوب ها كينه توزى است

(٥)امام حسينعليه‌السلام :

ان شيعتنا من سلمت قلوبهم من كل غش وغل ودغل ؛(٤٩٤)

بى گمان شيعيان ما دلهايشان از هر خيانت ، كينه ، و فريبكارى پاك است

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

تهادوا فانها تذهب بالضغائن ؛(٤٩٥)

به يكديگر هديه بدهيد زيرا كينه ها را از بين مى برد.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

احصد الشر من صدر غيرك بقلعه من صدرك ؛(٤٩٦)

براى درو كردن بدى از سينه ديگران ، آن را از سينه خودت ريشه كن كن

(٨)امام علىعليه‌السلام :

احتمل اءخاك على ما فيه ولاتكثر العتاب ، فانه يورث الضغينة ؛(٤٩٧)

برادرت را با همان وضعى كه دارد تحمل كن و زياد سرزنش نكن ، زيرا اين كار كينه مى آورد.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

عند الشدائد تذهب الاحقاد؛(٤٩٨)

در هنگام سختى ها و گرفتارى ها كينه ها از بين مى رود.

(١٠)امام هادىعليه‌السلام :

العتاب مفتاح الثقال والعتاب خير من الحقد؛(٤٩٩)

گلايه كردن كليد سرسنگينى و بهتر از كينه است

٥١ - عزت

(١)امام حسن عسكرىعليه‌السلام :

ما ترك الحق عزيز الا ذل و لا اءخذبه ذليل الا عز؛(٥٠٠)

هيچ عزيزى حق را ترك نكرد، مگر اين كه ذليل شد و هيچ ذليلى به حق عمل نكرد مگر اين كه عزيز شد.

(٢)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله فوض الى المومن اموره كلها ولم يفوض اليه اءن يكون ذليلا اءما تسمع الله تعالى يقول : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين)؟ فالمومن يكون عزيرا و لا يكون ذليلا قال : ان المومن اءعز من الجبل لان الجبل يستقل منه بالمعاول والمومن لا يستقل من دينه بشى ء؛(٥٠١)

خداوند اختيار همه كارها را به مومن داده اما اين اختيار را به او نداده است كه ذليل باشد. مگر نشنيده اى كه خداى تعالى مى فرمايد: «عزت از آن خدا و رسولش و مومن است» ؟ پس ، مومن عزيز است و ذليل نيست (در ادامه) فرمودند: مومن از كوه محكم تر است ، زيرا از كوه با ضربات تيشه كم مى شود اما با هيچ وسيله اى از دين مومن نمى توان كاست

(٣)امام علىعليه‌السلام :

اءلا انه من ينصف الناس من نفسه لم يزده الله الا عزا؛(٥٠٢)

بدانيد كه هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، خداوند جز برعزت او نيفزايد.

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

ما من عبد كظم عيظا الا زاده الله عزوجل عزا فى الدنيا والاخرة ؛(٥٠٣)

هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزوجل بر عزت او در دنيا و آخرت افزود.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان الله تعالى يقول كل يوم : اءنا ربكم العزيز، فمن اءراد عز الدارين فليطع العزيز؛(٥٠٤)

خداى تعالى هر روز مى فرمايد: من پروردگار عزيز شما هستم ، پس هر كس خواهان عزت دو جهان است بايد كه از خداى عزيز اطاعت كند.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

ثم اءنرل عليه الكتاب وعزا لاتهزم اءنصاره ...؛(٥٠٥)

قرآنى كه بر پيامبر نازل شد... عزتى است كه هوادارانش شكست نمى خورند...

(٧)امام صادقعليه‌السلام :

ثلاثه اقسم بالله اءنها الحق ما نقص مال من صدقه ولازكاة و لا ظلم اءحد بظلامة فقدر اءن يكافى بها فكظمها الا اءبد له الله مكانها عزا و لا فتح عبد على نفسه باب مساءلة الا فتح عليه باب فقر؛(٥٠٦)

به خدا قسم سه چيز حق است : هيچ ثروتى بر اثر پرداخت صدقه و زكات كم نشده ، در حق هيچ كس ستمى نشد كه بتواند تلافى كند، اما خويشتندارى نمود مگر اينكه خداوند بجاى آن به او عزت بخشيد و هيچ بنده اى در خواهشى را به روى خود نگشود مگر اين كه درى از فقر به رويش باز شد.

(٨)امام سجادعليه‌السلام :

اللهم ذللنى بين يديك واءعزنى عند خلقك وضعنى اذا خلوت بك وارفعنى بين عبادك واءوغننى عمن هو غنى عنى وزدنى اليك فاقة وفقرا؛(٥٠٧ )

خداوندا... مرا در پيشگاه خودت خوار و نزد خلقت عزيز فرما، مرا در خلوت با خودت پست و در ميان بندگانت سربلند گردان و از كسى كه از من بى نياز است ، بى نياز گران و بر نيازمندى و فقر من به خودت بيفزاى

(٩)امام علىعليه‌السلام :

فرض الله الجهاد عزا للاسلام ؛(٥٠٨)

خداوند... جهاد را براى عزت و سربلندى اسلام واجب فرمود.

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

لايزال العز قليقا حتى ياءتى دارا قد استشعر اءهلها الياس مما فى اءيدى الناس فيوطنها؛(٥٠٩)

عزت پيوسته بى قرارى مى كند تا آن كه به خانه اى در آيد كه اهل آن چشم طمع به دست مردم نداشته باشند و در آن جا مستقر مى شود.

______________________

پاورقى ها ٤٣٧- نهج البلاغه حكمت ٢٠٤.

٤٣٨- علل الشرايع ٢/٥٦٠/١.

٤٣٩- بحارالانوار ٧٥/٤٤/١.

٤٤٠- كافى ٢/٢٠٨/٥.

٤٤١- ارشاد القلوب ١/٧٢.

٤٤٢- غررالحكم ٥/٢٧٧/٨٣٤٤.

٤٤٣- بحارالانوار ٧٨/٣٥٨/١.

٤٤٤- نهج الفصاحه ح ١٥٤.

٤٤٥- ميراث حديث ٢/٢٩/٨١.

٤٤٦- تحف العقول ص ١٠٨.

٤٤٧- تحف العقول ص ٤٨٩.

٤٤٨- تحف العقول ص ٢٦٩.

٤٤٩- تحف العقول ص ٢٦٩.

٤٥٠- غررالحكم ٢/٤٤٢/٣٢٢٣.

٤٥١- كنزالعمال ٣/١١٠/٥٧٢٢.

٤٥٢- كافى ٢/١٢٢/٢.

٤٥٣- غررالحكم ٣/١٣٣/٤٠٤٨.

٤٥٤- نهج البلاغه خطبه ١٩٣.

٤٥٥- بحارالانوار ٧٥/١١٨/٣.

٤٥٦- بحارالانوار ٧٥/١١٨/٣.

٤٥٧- تحف العقول ص ٣٩٦.

٤٥٨- كافى ٢/١٢٤/١٣.

٤٥٩- نهج البلاغه حكمت ٢٢٨.

٤٦٠- كافى ٢/٣١٠/٨.

٤٦١- نهج البلاغه حكمت ٣٧١.

٤٦٢- الترغيب و الترهيب ٣/٥٦٣/١٦.

٤٦٣- كافى ٢/٣١٢/١٧.

٤٦٤- نهج البلاغه حكمت ١٢٦.

٤٦٥- تنبيه الخواطر ١/٢٠١.

٤٦٦- نهج البلاغه خطبه ١٩٢.

٤٦٧- كافى ٨/١٢٨/٩٨.

٤٦٨- نهج البلاغه خطبه ١٩٢.

٤٦٩- بحارالانوار ٢٤/٣٢٥/٤٠.

٤٧٠- كافى ٢/٩١/١٥.

٤٧١- غررالحكم ٢/٦٩/١٨٧٤.

٤٧٢- علل الشرايع ٢/٤٩٨/١.

٤٧٣- كنزالعمال ١/٢٨٥/١٣٨٨.

٤٧٤- بحارالانوار ٦٨/١٥٧/٧١.

٤٧٥- بحارالانوار ٧٥/٣١١/١.

٤٧٦- بحارالانوار ٤٠/٣٤٨/٢٩.

٤٧٧- كنزالعمال ٦/٣٤٧/١٥٩٩٣.

٤٧٨- جامع الاخبار ٣١٦/٨٨٢.

٤٧٩- بحارالانوار ٩٠/٣٠٥/.

٤٨٠- بحارالانوار ٧٨/٨٢/٧٧.

٤٨١- بحارالانوار ٦٧/٢٩٨/٢٣.

٤٨٢- غررالحكم ١/١٦١/٦١٣.

٤٨٣- مكارم الاخلاق ص ٢١٩.

٤٨٤- خصال ص ٣١٧/١٠٠.

٤٨٥- غررالحكم ٥/٣٧٩/٨٨٤٢.

٤٨٦- غررالحكم ٤/٣٠٤/٦١٦١.

٤٨٧- كافى ٥/٥٠٠/١.

٤٨٨- نهج الفصاحه ح ١١٩٠.

٤٨٩- كافى ٦/٥١٩/٦.

٤٩٠- غررالحكم ٢/٥٢/١٨٠٤.

٤٩١- غررالحكم ١/١٦٨/٦٤٢.

٤٩٢- غررالحكم ٥/٣٢٦/٨٥٨٤.

٤٩٣- غررالحكم ٤/١٢١/٥٥٢٢.

٤٩٤- بحارالانوار ٦٨/١٥٦/١١.

٤٩٥- كافى ٥/١٤٤/١٤.

٤٩٦- نهج البلاغه حكمت ١٧٨.

٤٩٧- تحف العقول ص ٨٤.

٤٩٨- غررالحكم ٤/٣٢٣/٦٢١٢.

٤٩٩- بحارالانوار ٧٨/٣٦٩/٤.

٥٠٠- بحارالانوار ٧٨/٣٧٤/٢٤.

٥٠١- التهذيب ٦/١٧٩/٣٦٧.

٥٠٢- كافى ٢/١٤٤/٤.

٥٠٣- كافى ٢/١١٠/٥.

٥٠٤- كنزالعمال ١٥/٧٨٤/٤٣١٠١.

٥٠٥- نهج البلاغه خطبه ١٩٨.

٥٠٦- بحارالانوار ٧٨/٢٠٩/٧٩.

٥٠٧- صحيفه سجاديه از دعاى ٤٧.

٥٠٨- نهج البلاغه حكمت ٢٥٢.

٥٠٩- كشف الغمه ٢/٤٢٣.

٥٢ - ذلت

(١)امام علىعليه‌السلام :

من اعتز بغير الله اءهلكه العز؛(٥١٠)

هر كس به جز از خدا عزت بجويد آن عزت او را هلاك مى كند.

(٢)امام علىعليه‌السلام :

كل عزيز داخل تحت القدرة فذليل ؛(٥١١)

هر عزيزى كه تحت قدرت و سلطه اى باشد ذليل است

(٣)امام صادقعليه‌السلام :

ترك الحقوق مذلة وان الرجل يحتاج الى اءن يتعرض فيها الكذب ؛(٥١٢)

ندادن حقوق (ديگران) ذلت مى آورد و انسان در اين باره مجبور به دروغ گفتن مى شود.

(٤)امام حسينعليه‌السلام :

ما اءهون الموت على سبيل نيل العز واحياء الحق ليس الموت فى سبيل العز الاحياة خالدة وليست الحياة مع الذل الا الموت الذى لاحياة معه ؛(٥١٣)

چه آسان است مرگى كه در راه رسيدن به عزت و احياى حق باشد، مرگ عزتمندانه جز زندگى جاويد و زندگى ذليلانه جز مرگ هميشگى نيست

(٥)امام علىعليه‌السلام :

الناس من خوف الذل متعجلوا الذل ؛(٥١٤)

مردم از ترس ذلت به سوى ذلت مى شتابند.

(٦)امام صادقعليه‌السلام :

لا ينبغى للمومن اءن يذل نفسه (قال مفضل بن عمر:) قلت : بما يذل نفسه ؟ قال : يدخل فيما يعتذر منه ؛(٥١٥)

سزاوار نيست كه مومن خود را خوار سازد - مفضل بن عمر مى گويد: - پرسيدم چگونه خود را خوار مى كند؟ فرمودند: دست به كارى زند كه موجب عذر خواهى شود.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

المنية و لا الدنية والتقلل و لا التوسل ؛(٥١٦)

مرگ آرى اما پستى و خوارى هرگز، به اندك ساختن آرى اما دست سوى اين و آن دراز كردن هرگز.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اءقر بالذل طائعا فليس منا اءهل البيت ؛(٥١٧)

هر كس آزادانه ذلت را بپذيرد از ما خاندان نيست

(٩)امام علىعليه‌السلام :

رضى (ب) الذل من كشف (عن) ضره ؛(٥١٨)

كسى كه از گرفتارى خود پرده بردارد، به خوارى تن داده است

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

الصدق عز والجهل ذل ؛(٥١٩)

راستى عزت است و نادانى ذلت

٥٣ - غيرت

(١)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله غيور و يحب كل غيور و لغيرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها؛(٥٢٠)

خداوند با غيرت است و مردان غيور را دوست دارد و از همين رو، زشتى ها را چه آشكار و چه پنهان حرام كرده است

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الغيرة من الايمان والميذاء من النفاق ؛(٥٢١)

غيرت از ايمان است و بى بندوبارى از نفاق

(٣)امام علىعليه‌السلام :

... اياك والتغاير فى غير موضع غيرة فان ذلك يدعو الصحيحة الى السقم والبريئة الى الريب ...؛(٥٢٢)

از غيرت نابجا بپرهيزيد زيرا اين كار، زن درستكار را به انحراف و زن پاكدامن را به ترديد مى كشاند.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان الله تعالى ليبغض الرجل يدخل عليه فى بيته فلايقاتل ؛(٥٢٣)

خداى متعال ، بى گمان نفرت دارد از مردى كه به زور وارد خانه اش شوند و او نجنگد.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

عفته (الرجل) على قدر غيرته ؛(٥٢٤)

پاكدامنى مرد به اندازه غيرت اوست

(٦)امام علىعليه‌السلام :

غيرة المومن بالله سبحانه ؛(٥٢٥)

غيرت مومن به خاطر خداوند سبحان است

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

كان ابراهيم اءبى غيورا واءنا اءغير منه واءرغم الله اءنف من لايغار من المومنين ؛(٥٢٦)

پدرم ابراهيم با غيرت بود و من با غيرت تر از اويم خدا بينى مومنى را كه غيرت ندارد، به خاك مى مالد.

(٨)امام علىعليه‌السلام :

على قدر الحمية تكون الغيرة ؛(٥٢٧)

غيرت به اندازه تعصب و ننگ داشتن بستگى دارد.

(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اءلا وان الله حرم الحرام وحد الحدود و ما اءحد اءغير من الله ومن غيرته حرم الفواحش ؛(٥٢٨)

بدانيد كه خدا حرام را ممنوع فرموده و حدود آن را مشخص كرده است و احدى غيرت مندتر از خدا نيست و از غيرت اوست كه زشتى ها را حرام فرموده است

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

اءلم يبلغنى عن نسائكم اءنهن يزاحمن العلوج الاسواق اءلا تغارون ؟ من لم يغر فلا خير فيه ؛(٥٢٩)

به من خبر رسيده كه زنانتان در بازار تنه شان به تنه مردان بى ايمان و لاابالى مى خورد آيا غيرت نداريد؟! كسى كه غيرت ندارد خيرى در او نيست

٥٤ - همت

امام علىعليه‌السلام :

الشرف بالهمم العالية لا بالرمم البالية ؛(٥٣٠)

شرافت به همت هاى بلند است نه به استخوان هاى پوسيده

(٢)امام علىعليه‌السلام :

الفعل الجميل ينبى عن علو الهمة ؛(٥٣١)

كردار زيبا از بلندى همت خبر مى دهد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

الطاعة همة الاكياس ، المعصية همة الارجاس ؛(٥٣٢)

فرمانبرى از خداوند همت زيركانه است نافرمانى از خدا همت پليدانه است

(٤)امام علىعليه‌السلام :

اءشرف الهمم رعاية الذمام ؛(٥٣٣)

شريف ترين همت ها نگهدارى حق و حرمت ها و رعايت عهد و پيمان هاست

(٥)امام علىعليه‌السلام :

الكف عما فى اءيدى الناس عفة و كبر همة ؛(٥٣٤)

طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است ، (نشان) عزت نفس و بلند همتى است

(٦)امام علىعليه‌السلام :

من شرف الهمة لزوم القناعة ؛ (٥٣٥)

پايبندى به قناعت ، از والايى همت است

(٧)امام علىعليه‌السلام :

اقصر همتك على ما يلزمك و لا تخض فيما لا يعنيك ؛(٥٣٦)

همت خود را صرف چيزهايى كن كه به آن نياز دارى و آنچه را به كار تو نمى آيد پى گيرى مكن

(٨)امام علىعليه‌السلام :

نعوذ بالله من المطامع الدنية والهمم الغير المرضية ؛(٥٣٧)

به خدا پناه مى برم از مطامع پست و همت ها و خواسته هاى ناپسند.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

ان سمت همتك لاصلاح الناس فابداء بنفسك ، فان تعاطيك صلاح غيرك و اءنت فاسد اءكبر العيب ؛ (٥٣٨)

اگر همت والاى اصلاح مردم را در سردارى ، از خودت آغاز كن ، زيرا پرداختن تو به اصلاح ديگران ، در حالى كه خود فاسد باشى بزرگترين عيب است

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

ما اءبعد الخير ممن همته بطنه وفرجه ؛(٥٣٩)

چه دور است خير و خوبى از كسى كه هم و غمش شکم و شرمگاه اوست

٥٥ - روانشناسى

(١)امام علىعليه‌السلام :

الناس كالشجر شرابه واحد وثمره مختلف ؛(٥٤٠)

مردم همانند درختانند كه آبشان يكى است و ميوه هايشان گوناگون

(٢)امام علىعليه‌السلام :

الناس الى اءشكالهم اءميل ؛(٥٤١)

مردم به همانند خود، بيشتر تمايل دارند.

(٣)امام صادقعليه‌السلام :

النوم راحة للجسد والنطق راحة للروح و السكوت راحة للعقل ؛(٥٤٢)

خواب ، آرام بخش جسم است ، سخن گفتن آسايش روح است و سكوت ، سبب راحتى عقل است

(٤)امام علىعليه‌السلام :

ان للقلوب شهوة و كراهة واقبالا وادبار فاتوها من اقبالها وشهوتا، فان القلب اذا اكره عمى ؛(٥٤٣)

دلها را حالت خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت كردن است از راه خواسته ها و تمايلات سراغ قلبها برويد، چرا كه اگر دل را به كار مجبور نكنيد كور مى شود.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

من لم يحسن ظنه استوحش من كل اءحد؛(٥٤٤)

آن كس كه گمان خود را نيكو نسازد (و بدبين باشد) از هر كسى وحشت مى كند.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

الناس اءعداء ماجهلوا؛(٥٤٥)

مردم ، با آنچه نمى دانند دشمن اند.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

خوافى الاخلاق تكشفها المعاشرة ؛(٥٤٦)

خصلت ها و اخلاق پنهان را، معاشرت آشكار مى سازد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

رجلا يساءل ابا عبد اللهعليه‌السلام فقال : الرجل يقول اءودك ، فكيف اءعلم اءنه يودنى ؟ فقال : امتحن قلبك ، فان كنت توده فانه يودك ؛(٥٤٧)

شخصى از امام صادقعليه‌السلام پرسيد: گاهى به من گفته مى شود: دوستت دارم از كجا بدانم كه (راست مى گويد و) دوستم دارد؟ حضرت فرمودند: قلب خودت را بيازماى ، پس اگر تو او را دوست دارى ، بدان كه او نيز تو را دوست دارد.

(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

بموت النفس تكون حياة القلب و بحياة القلب البلوغ الى الاستقامة ؛(٥٤٨)

زير پا گذاشتن هوا و هوس ، دل را زنده مى كند و زنده دلى ، سبب استقامت است

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

من ساء خلقه عذب نفسه ؛(٥٤٩)

هر كس بد اخلاق باشد، خودش را شكنجه و آزار مى دهد.