صفای باطن در پرتو رمضان

صفای باطن در پرتو رمضان0%

صفای باطن در پرتو رمضان نویسنده:
گروه: اخلاق اسلامی

صفای باطن در پرتو رمضان

نویسنده: سید محمد شفیعی
گروه:

مشاهدات: 11808
دانلود: 2086

صفای باطن در پرتو رمضان
جستجو درون كتاب
  • شروع
  • قبلی
  • 43 /
  • بعدی
  • پایان
  •  
  • دانلود HTML
  • دانلود Word
  • دانلود PDF
  • مشاهدات: 11808 / دانلود: 2086
اندازه اندازه اندازه
صفای باطن در پرتو رمضان

صفای باطن در پرتو رمضان

نویسنده:
فارسی

كتابى كه پیش روى دارید سرشار از مفاهیم و آموزه هاى ارجمند الهى و حاصل تلاش پژوهشگرانه جناب حجة الاسلام و المسلمین آقاى سید محمد شفیعى است كه به همت و تلاش پژوهشكده فرهنگ و معارف وابسته به نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها به زیور طبع آراسته شده و امید است كه بتواند ره توشه اى قرار گیرد براى عزیزانى كه خواستار مائده هاى خوشگوار و شیرین معنوى هستند.

۳. ذكر:

یكى از ابعاد معارف روزه ذكر است در سراسر دعاها و مناجات هایى كه در ماه رمضان مورد توجه اند، آدمى را به ذكر، فراخوان مى كنند در دعاى روز چهارم ماه رمضان مى خوانیم: «...و اذقنى فیه حلاوة ذكرك » ذكر مصادیق گوناگونى دارد و شامل قرائت قرآن، دعا، صلوات، استغفار، تسبیح فاطمهعليها‌السلام ، و... مى شود. همچنین ذكر به نوبه خود به لفظى و عملى و قلبى تقسیم مى شود، و از جمله عواملى است كه باعث افزایش ارج و بها و ارزش روزه مى گردد. معروفترین مصادیق ذكر لفظى عبارت اند از:

الف) قرائت قرآن؛

یكى از مصادیق مهم ذكر الهى قرآن است كه قرائت آن به ویژه در ماه روزه، از اعتبار و ثواب خاصى برخوردار است.

امام باقرعليه‌السلام فرمود: هر چیزى، بهارى دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است.(۲۵۵)

پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله طى خطبه معروف شعبانیه در آستانه ماه مبارك رمضان فرمود: كسى كه در این ماه یك آیه از قرآن تلاوت كند، به او ثواب كسى كه در سایر ماه ها ختم قرآن كند، داده مى شود.(۲۵۶)

در دعاى روز دوم ماه مبارك مى خوانیم: پروردگارا! در این روز مرا به تلاوت قرآن موفق بدار.(۲۵۷)

قرآن كتاب آسمانى است و ویژگى هایى دارد كه آن را از سایر كتابهاى آسمانى ممتاز مى سازد از جمله: سایر كتاب هاى آسمانى، فقط كتاب قانون الهى بوده اند؛ یعنى مطالب و تعالیم كتب آسمانى قبل از قرآن به قلب پیامبر وقت القاء مى شد و او با الفاظ و كلمات خود آن را به زیور جملات مى آراست، لكن قرآن حتى كلمات و حروف و جملات آن، عین كلمات آسمانى است و به قلب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله القا شده و آن حضرت عین كلمات القا شده را براى امت تلاوت نمودند؛ لذا تلاوت و قرائت سایر كتب آسمانى در میان امت هاى پیشین معمول نبوده است.

نزول قرآن در شب قدر نزول جمعى قرآن را بازگو مى كند كه از عالم عرش به عالم بیت المعمور صورت گرفت:( شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ ) .(۲۵۸) و لكن نزول قرآن به زمین كه نزول تدریجى لقب گرفته است از آغاز بعثت با( اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ) (۲۵۹) ؛ آغاز گردید و در طول ۲۳ سال بعثت استمرار یافت.

تدوین قرآن و اینكه آیه اى در كدام سوره و در كنار آیه دیگر قرار گیرد، با راهنمایى جبرئیل و هدایت پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله صورت مى گرفت. بر این اساس بسیارى از سوره هاى مكى به حسب ظاهر باید در اوایل قرآن قرار داشته باشند در حالیكه در اواخر آن دیده مى شوند؛ زیرا قرآنى كه از لوح محفوظ، به آسمان چهارم بیت المعمور رسیده، این گونه تدوین گردیده است.

قرآن را در همان قدم اول نه تنها در ظرف حافظه مى سپردند، بلكه به گونه مكتوب زیر نظر كمیته اى جمع آورى مى كردند و قرائت آن از روى مصحف نیز مورد توجه پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله بود.

۱. جلوه هاى اهمیت قرآن:

معیار برترى: پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:(۲۶۰) بهترین شما كسى است كه قرآن را بیاموزد و به دیگران نیز یاد دهد.

در یكى از جنگ ها، پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله جوان كم سن و سالى را به فرماندهى برگزید، وقتى اصحاب راز آن را سؤ ال كردند، پاسخ داد: «معه سورة البقرة »(۲۶۱) .

در زمان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله قرآن، نه تنها روى اوراق پراكنده اى زیر نظر كمیته اى به سرپرستى امیرالمومنینعليه‌السلام نوشته شد، بلكه به صورت مصحف در اختیار بعضى از صحابه نیز بود و آنچه در زمان ابوبكر توسط زید بن ثابت انجام یافت جمع آورى مصاحف و فراهم نمودن نسخه اى جدید بود و براى استنساخ از او بهره مى گرفتند.

در میان صاحب نظران این نكته به چشم مى خورد كه جمع قرآن توسط كمیته اى از مسلمانان راستین در دوران پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله صورت پذیرفته است كه در رأس این كمیته على بن ابیطالب قرار داشت. ابن ندیم تحت عنوان: «الجماع للقرآن على عهد انبى » به همین مسئله پرداخته و او را رئیس گروه نویسندگان وحىعليه‌السلام مى داند.(۲۶۲)

عایشه مى گفت پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «النظر فى المصحف عبادة »(۲۶۳) . زید بن ثابت مى گوید: «كنا عند رسول الله نؤ لف القرآن من الرقاع »(۲۶۴) ؛ در زمان ابوبكر، زید بن ثابت جمع مصحف را صورت داد. قرآن هاى در دست مردم را جمع نمود و یك قرآن استنساخ كرد و ارائه داد(۲۶۵) ؛ لهجه و قرائتهاى عرب از نواحى مختلف در رسم الخطها و استنساخها خودنمایى مى كرد؛ لذا در زمان ابوبكر قرآنهاى مورد نظر جمع آورى و رسم الخط مورد اجماع را در استنساخى معین ارائه دادند.

معیار شمول عفو : امام باقرعليه‌السلام فرمود:(۲۶۶) جوانى خدمت امام امیرالمومنینعليه‌السلام آمد و به دزدى خود اقرار كرد. امام فرمود: آیا با قرآن سر و كار دارى؟ جوان پاسخ داد: آرى، مى توانم سوره بقره را بخوانم. امام فرمود: تو را به سوره بقره بخشیدم.

ختم قرآن : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله همواره یاران خود را به ختم قرآن تشویق مى كرد. ائمه معصومینعليه‌السلام به ویژه در ماه مبارك رمضان مكرر ختم قرآن داشتند.

حبل الله : یكى از مصادیق حبل الله در جامعه بشرى قرآن است. در نهج البلاغه آمده است: «هذا القرآن فانه حبل الله المتین(۲۶۷)

نشانه تقوا: از نشانه هاى بارز تقوا انس با قرآن و تمسك جستن به آن است. در نهج البلاغه مى خوانیم: «المتمسكون بحبل الله یحبون سنن الله ...»(۲۶۸) . این سخن امیرالمؤمنین در راستاى تبیین آیه:( اِعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّه جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُوا ) قرار دارد. همچنین در وصیتنامه آن حضرت نیز آمده است:(۲۶۹) شما را نسبت به قرآن توصیه مى كنم، مبادا دیگران با عمل كردن به آن بر شما سبقت گیرند.

معیار تقدم : پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله ، ائمه معصومینعليه‌السلام ، و پیروان آنان براى قرآن اهمیت بسزایى قائل بودند تا آنجا كه پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله وقتى كه مى خواستند شهداى احد را دفن كنند فرمود:(۲۷۰) هر كسى كه قرآن بیشتر بلد است را زودتر بیاورید.

عمل محبوب: قرائت قرآن یكى از محبوبترین عمل در نزد بزرگان اسلام است. فاطمه زهراعليها‌السلام فرمود: از دنیاى شما سه چیز را دوست دارم: قرائت قرآن، نگاه كردن به رخسار پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله و انفاق در راه خدا.

۲. آموزش قرآن و گسترش سطح فرهنگ اسلامى

در دولت و حكومتى كه خود قرآن وعده تحقق آن را داده، آموزش قرآن در سطح وسیع و جهانى انجام مى گیرد. امام باقرعليه‌السلام فرمود:(۲۷۱) آن هنگام كه امام زمان (عج) حكومت خویش را تحكیم بخشد، خیمه هایى را در سطح زمین، برپا مى كند و قرآن را آن گونه كه خداوند بر پیامبرش فرو فرستاد، به همگان آموزش مى دهد.

۳. نظر كردن به قرآن

پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله به ابوذر فرمود:(۲۷۲) نگاه كردن به صورت على بن ابى طالب عبادت است و نگاه كردن با مهربانى به صورت والدین عبادت است و نگاه كردن به قرآن عبادت است، و نگاه كردن به كعبه عبادت است؛ در حدیثى آمده است: پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله به عبدالله مسعود فرمود: «ادم النظر فى المصحف(۲۷۳)

۴. نادر شاه و تفال به قرآن

نادر شاه هنگام عزیمت به هندوستان در بین راه در بخش رفسنجان، در كنار باغات پسته، توقف نمود. فرماندهان به نادر گفتند: این حركت ما معلوم نیست فتحى را در پى داشته باشد، چون ما آن گونه كه باید، مجهز نیستیم. نادر شاه فكرى كرد و گفت: من فردا صبح تفال مى زنم. فرداى آن روز او و امراى ارتش نگاهى به باغ هاى پسته كه در آن نزدیكى بود انداختند و دیدند پسر بچه اى در میان باغ قدم مى زند. نادر گفت: او را بیاورید تا با كار و رفتار و زندگى او، تفال بزنم. او را آوردند نادر شاه از او سؤال كرد: اسمت چیست؟ گفت: نصرالله. نادر گفت: اسم پدرت؟ پاسخ داد: فتح الله. نادر گفت: در دست خود چه دارى؟ پسر پاسخ داد: قرآن، كلام الله. نادر سؤال كرد تا كجاى قرآن را خواندى؟ پاسخ داد:( إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا ) . تا پسر آیه فوق را تلاوت كرد، نادر گفت: این فتح و پیروزى كه قرآن نوید مى دهد حتما براى ما حاصل مى شود، سپس به ادامه حركت سپاه به سوى هندوستان دستور داد.

۵. ویژگى هاى قرآن:

در زمان حضرت موسىعليه‌السلام دانش سحر و جادوگرى به اوج خود رسیده بود، اما موسىعليه‌السلام معجزه برتر از دانش سحر و جادو ارائه كرد؛ موسىعليه‌السلام عصا و ید بیضاء داشت، كارى انجام مى داد كه از سحر و ساحران ساخته نبود.

در زمان عیسىعليه‌السلام نیز دانش طب و پزشكى، غوغا مى كرد و حضرت عیسى مرده را زنده مى نمود و كور مادر زاد را شفا مى داد كه از علم طب ساخته نبود. در زمان پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله شعر، شاعرى و سخن سرایى، سخن پردازى، فصاحت، بلاغت و دانش بدیع همه اذهان را به خود جلب مى كرد. در چنین اوضاع و احوال رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله قرآن را عرضه كرد كه موجب اعجاب همگان شد. قرآن از لحاظ محتوا و از حیث كلمات و جملات معجزه است و این امتیازات و از ویژگى هاى قرآن است و هیچ یك از كتب آسمانى چنین نبوده اند. هر یك از سایر كتب آسمانى در قلب پیامبر القاء گشته و با كلمات پیامبر مربوط، به زیور كلمات در آمده است.

ویژگى دیگر قرآن آن است كه به زمان خاص و یا به مردم، زبان، نژاد و فرهنگ خاص اختصاص ندارد؛ كتاب قانون براى ابناى بشر در تمام اعصار و شهرها است و راز حلاوت و كهنه نشدن آن را نیز مى توان در همین مسئله جویا شد.

هیچ یك از كتب آسمانى به اندازه قرآن، بشر را به مبارزه و تحدى دعوت نكرده؛ زیرا به سه دلیل تحریف پذیر نیست: اولا؛ آیات آن ساخته فكر و ذهن بشر نیست تا دیگران نظیر آن را بیاورند و یا در آن دخل و تصرف كنند. ثانیا؛ پروردگار خود حامى اوست. ثالثا؛ در هر زمان حافظان و پاسدارانى چون ائمه معصومعليه‌السلام داشت و دارد كه به دفاع از آن برخاسته و تا پاى جان از آن پاسدارى كنند. امروز نیز مهدى موعود (عج) حافظ و پاسدار آن است و دست هر تحریف كننده اى را رو مى سازد.(۲۷۴)

ب) دعا و نیایش

یكى از عواملى كه سبب ارتقاى ارزش و شاءن روزه مى شود، پرداختن به دعا و نیایش در ماه مبارك رمضان است. پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله در خطبه معروف خود كه در آستانه ماه مبارك رمضان ایراد كردند، این چنین فرمودند:... و دعائكم فیه مستجاب.(۲۷۵)

بدون تردید جلوه هاى ایمان به خدا در زندگى روزمره انسان به صور مختلف، نمود پیدا مى كند. دعا و نیایش، تسلیم در برابر قضا و قدر الهى، یاد مرگ، زهد ورزى، توكل، انتظار و... هر كدام، گونه اى از تجلى ایمان به خدا در زندگى ما هستند.

گر چه ما ایمان به خدا را در كنار مواردى كه برشمردیم، قرار داده ایم، لكن توجه بدین نكته ضرورى است كه ایمان به خدا اصلى است كه شاخه هاى متعددى دارد و موارد فوق نیز از آن جمله اند. ما در این جا براى استفاده بیشتر خوانندگان عزیز، هر یك از موارد فوق را جداگانه مورد ارزیابى قرار داده ایم.

تردیدى نیست كه دعا و نیایش، آدمى را از چنگال افسردگى و اضطراب روحى نجات مى بخشد، همچنان كه باعث پیشگیرى و غلبه آن دو بر فضاى جان است.

مهاتماگاندى، رهبر فقید هند، مى گفت: اگر دعا نمى كردم اهل دعا نبودم مدتها پیش دیوانه مى شدم.

دیل كارنگى پیش از نقل كلام گاندى مى نویسد: ویلیام جیمز نیز همین نظر را دارد. او مى گوید: ایمان، یكى از نیروهایى است كه به انسان امكان ادامه زندگى مى دهد و فقدان مطلق آن موجب فروپاشى آن است.

الكسیس كارل، برنده جایزه نوبل، در كتاب نیایش مى نویسد: همان طور كه آدمى به آب و غذا احتیاج دارد، به دعا و نیایش نیز نیازمند است.

ویلیام جیمز مى گفت: ما و خدا معامله با یكدیگر داریم، ما اگر خود را تسلیم قدرت او كنیم، سرنوشت واقعى ما رقم خواهد خورد.

دیل كارنگى یادآور مى شود: وقتى آیزنهاور، مرد قوى پنجه، به سوى انگلستان حركت كرد تا نیروهاى مسلح انگلیسى و آمریكایى را فرماندهى كند، فقط یك كتاب همراه خود داشت و آن عبارت بود از انجیل.(۲۷۶)

پروردگار حكیم، انواع نعمتها را در اختیار انسان قرار داد تا از آنها استفاده كند. توانایى و توانمندیهاى مختلف حواس ظاهرى را به انسان عنایت كرد، و در كنار عقل و خرد، انبیا را با دستورهاى آسمانى فرستاد تا انسان را به سوى سعادت هدایت كنند. حال اگر به بیراهه مى رود و سرانجام بر اثر غفلت ها، هواپرستی ها، با داشتن ابزار و چراغ ها به چاه مى افتد، كوتاهى و تقصیر از خود اوست.

راه است وچاه است ودیده بیناوآفتاب

تا آدمى نگاه كند پیش پاى خویش

چندین چراغ دارد و بیراهه مى رود

بگذار تا بیفتد و گیرد سزاى خویش

یكى از دستاویزهایى كه انسان به آن دسترسى دارد و به كمك آن مى تواند به سعادت دنیوى و اخروى نایل شود و از امدادهاى غیبى برخوردار گردد، دعا و نیایش است. براساس مصالح و الطاف الهى، چنین مقرر شده كه در مواردى، بشر از امدادهاى غیبى برخوردار شود و یكى از طرق تجلى امدادهاى غیبى دعاست دعا، كلید است؛ كلید استفاده از امدادهاى غیبى، اما براى اینكه انسان در این زمینه به افراط و تفریط نگراید و راه هاى فوق توانمندی هاى جسمى، فكرى و معنوى، حواس ظاهرى، حس و تجربه، عقل و حكمت، دین و مكتب انبیا را نادیده نگیرد، امدادهاى غیبى و دعا به گونه اى مشروط در اختیار وى قرار داده شده تا گمان نكند كه اگر تنها در گوشه اى، دست به دعا بردارد، كار تمام است. خیر، استجابت دعا، شروطى دارد كه بدون آنها، حاصل نمى شود.

اهمیت دعا در زندگى بشر:

اسلحه پیامبران : امام هشتمعليه‌السلام فرمود: خود را به اسلحه پیامبران مجهز كنید. پرسیدند كه اسلحه پیامبران كدام است؟ پاسخ داد: دعا و درخواست از خدا.(۲۷۷) در حدیث آمده است: دعا، مغز عبادت است(۲۷۸) .

هشدار خدا : خداوند در قرآن به انسان دستورهاى زیادى داده است، و از جمله وى را به دعا و در خواست كردن از خدا امر نموده است، این تنها دستورى است كه هشدار به همراه دارد:( إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ) (۲۷۹) ؛ آنان كه از دعا و عبادت من، اعراض و سركشى كنند، با ذلت و خوارى داخل دوزخ شوند. سیره رهبران آسمانى: انبیا و اولیاى الهى همواره اهل دعا بوده اند. در سیره امیر مؤمنانعليه‌السلام آمده كه آن حضرت دعاء بوده است؛ یعنى بسیار دعا مى كرد.(۲۸۰)

مهمترین موانع استجاب دعا

چرا در بسیارى از موارد دعا مستجاب نمى شود؟ باید توجه داشت كه براى تحقق یافتن هر چیزى دو شرط، ضرورى است: ۱ عوامل مؤثر، موجود باشد؛ ۲ موانع خنثى كننده در كار نباشند.

لذا در باب استجابت دعا، چه بسا ممكن است ما عوامل مؤ ثر را ایجاد نكنیم و یا موانع تأثیر را از بین نبریم كه در هر دو صورت، دعا مستجاب نمى شود.

موانع مهم استجابت عبارتند از:

۱.معصیت و گناه : عصیان و گناه باعث عدم استجابت دعا در نزد خدا مى گردد.

۲.لقمه حرام : یكى دیگر از موانع استجاب دعا، خوردن لقمه حرام است. در حدیث مى خوانیم:(۲۸۱) كسى كه لقمه حرام بخورد، چهل شب نماز وى قبول نمى شود، و دعایش به اجابت نمى رسد. در بیانى دیگر از امیرالمؤمنینعليه‌السلام آمده است:(۲۸۲) كسى كه شراب مى خورد تا چهل روز نماز او قبول درگاه الهى نیست.

۳.تن پرورى و تنبلى : در تفسیر مجمع البیان ذیل سوره توحید آمده است: پس از جنگ صفین، عمار یاسر از امیر مؤمنانعليه‌السلام پرسید: گویا هنگام رزم چیزى را زمزمه مى كردى آن كلمات، چه بود؟ امام پاسخ داد: جمله: «يَا هُ وَ يَا مَنْ لَا هُوَ إلَّا هُوَ » را بر زبان داشتم و افزود در شب جنگ بدر خضر پیامبر را در خواب دیدم، و به او گفتم ذكرى به من بیاموز كه همواره آن را زیر لب داشته باشم و باعث پیروزى و موفقیت من باشد. او به من فرمود: یا على! هر گاه به مشكلات در زندگى برخورد كردى، به رفع آن قیام كن و ضمنا بخوان: «يَا هُ وَ يَا مَنْ لَا هُوَ إلَّا هُوَ »(۲۸۳) ؛ امام افزود من در همان شب جنگ بدر از جا برخواستم و با پیامبر خواب خود را در میان نهادم پیامبر فرمود: یا على خضر پیامبر اسم اعظم الهى را به تو آموخت قدر آن را بدان.

جلوه هاى اهمیت دعا

تقسیم اوقات: بارزترین و روشن ترین جلوه اهمیت دعا در كلام گهر بار پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله تجلى یافته است آنجا كه فرمود: انسان مؤمن شبانه روز خود را باید چهار قسمت كند، یك بخش آن را به دعا و مناجات و راز و نیاز اختصاص دهد، و یك بخش آن را به امرار معاش در نظر گیرد، در بخش سوم به دیدار دوستان صالح خود برود و در بخش چهارم به لذتهاى حلال بپردازد. این تقسیم نشان دهنده اهمیت دعاست و دعا و مناجات به خدا اختصاص دهد.

برتر از قرائت: ائمه معصومین: در مواردى دعا كردن را بر قرآن خواندن ترجیح مى داند. مردى خدمت امام باقرعليه‌السلام شرفیاب شد و سؤ ال كرد اى پسر پیامبر! زیاد دعا خواندن برتر است یا زیاد قرآن خواندن؟.

امام پاسخ داد: زیاد دعا كردن بهتر است، سپس امامعليه‌السلام فرمود: به دلیل آنكه قرآن مى فرماید:(۲۸۴) یا رسول الله بگو به یاران اگر این دعا و راز و نیازها نباشد خدا تفضل خود را از شما دریغ مى دارد.

راز برترى دعا آن است كه در قرآن، خدا با انسان، سخن مى گوید لكن در دعا انسان، با خدا سخن مى گوید و این مسئله در نزد پروردگار حكیم بسى ارجمند است.

برخى از شروط تسریع در استجابت دعا: ۱. آمادگى باطنى باشد. ۲. دعا همراه با تواضع و تذلل باشد. ۳. دیگران بر دعا كننده مقدم شوند. ۴. دعا تكرار شود. ۵. اول و آخر دعا صلوات فرستاده شود.

صلوات بر محمد و آل محمد : ذكر صلوات بر محمد و آل محمد یكى از عواملى است كه موجب افزایش ارزش و اعتبار روزه و روزه دار مى شود. ذكر صلوات در ماه رمضان ثواب زیادى دارد، و این امر آن را از سایر اذكار ممتاز ساخته است.

ماه رمضان شهر الشفاعه لقب یافت، به خاطر آن كه پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله كسانى را كه در این ماه، بر او صلوات بفرستند، مورد لطف خاص خویش قرار مى دهد. امام صادقعليه‌السلام فرمود: ماه رمضان را ماه شفاعت نام نهاده، براى اینكه پیامبر شما تمام كسانى را كه در این ماه بر او صلوات بفرستد، شفاعت مى كند.(۲۸۵)

ذكر زبانى، بیانگر ذكر قلبى است، و زبانى كه به ذكر الهى مشغول است، توجه و یاد درونى صاحب آن را به سوى پروردگار متعال گواهى مى دهد. در میان ادعیه، اذكار و اوراد ماءثوره، صلوات بر محمد و آل او داراى اهمیت و عظمت ویژه اى است.(۲۸۶)

صلوات، برترین ذكر الهى است و در میان امم پیشین قبل از اسلام نیز معروف بوده است(۲۸۷) . امام صادقعليه‌السلام فرمود:(۲۸۸) در قیامت هیچ عملى برتر و گرامى تر از صلوات بر محمد و آل او نیست.

پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:(۲۸۹) از جبرئیلعليه‌السلام پرسیدم محبوب ترین اعمال كدام است؟ پاسخ داد: صلوات و درود بر شما اى محمد! و محبت على بن ابى طالب.

ابو علقمه مى گوید: پس از نماز صبح، پیامبر رو به طرف ما كرد و فرمود: اصحاب من، دیشب عمویم حمزه و برادرم جعفر طیار را به خواب دیدم، به آن نزدیك شدم و گفتم: پدر و مادرم فدایتان، كدام عمل را برتر یافتید؟

پاسخ دادند: پدر و مادر ما فدایت، صلوات بر تو، تشنه را سیراب كردن و محبت على بن ابى طالبعليه‌السلام را برترین اعمال یافتیم.(۲۹۰) امام باقر و یا امام صادقعليه‌السلام فرمودند:(۲۹۱) سنگین ترین عمل در میزان اعمال، روز قیامت صلوات بر محمد و آل اوست. امام هشتمعليه‌السلام فرمود:(۲۹۲) صلوات بر محمد و آل او معادل است با ذكر سبحان الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله اكبر لازم به تذكر است كه در میان اذكار، تسبیحات اربعه كاملترین ذكر است. امام عسكرىعليه‌السلام فرمود:(۲۹۳) خداوند متعال حضرت ابراهیمعليه‌السلام را خلیل خود انتخاب كرد به خاطر آن كه او بر محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله و خاندانش كه درود خدا بر آنان باد، زیاد صلوات مى فرستاد. امیرالمومنینعليه‌السلام فرمود:(۲۹۴) هر دعایى از بالا رفتن ممنوع است تا هنگامى كه با صلوات بر محمد و آل او همراه شود.

همچنین فرمود:(۲۹۵) صداى خود را در هنگام صلوات بر من بلند كنید؛ زیرا این كار خستگى هاى درونى و بیمارى هاى باطنى، یعنى نفاق را از بین مى برد.

تسبیح فاطمهعليها‌السلام : تسبیح فاطمهعليها‌السلام از جمله اذكارى است كه ثواب و اعتبار خاص دارد. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: مراد واذكرولله ذكرا كثیرا، تسبیح حضرت فاطمهعليها‌السلام است.

در حدیثى دیگر آمده است كه: پاداش و ثواب تسبیح فاطمه زهراعليها‌السلام ، برابر با هزار ركعت نماز مستحبى است.

فاطمه زهراعليها‌السلام از خاك قبر حمزه سیدالشهدا و امام سجادعليه‌السلام نیز از خاك قبر پدرش، امام حسینعليه‌السلام تسبیح ساخته بودند.

امام صادقعليه‌السلام فرمود: در نظر من تسبیح فاطمهعليها‌السلام پس از هر نماز واجب محبوبتر از هزار ركعت نماز مستحبى است.(۲۹۶)

مفسر بزرگ علامه طبرسى صاحب مجمع البیان در تفسیر دیگر خود جوامع الجامع، ذیل آیه ۳۵ احزاب مى نویسد:(۲۹۷) كسى كه پس از بر زبان آوردن تسبیح فاطمهعليها‌السلام بخوابد او در شمار كسانى است كه ذكر كثیر بجاى آورده اند.

۴. انفاق

یكى از اعمال مورد توجه ماه مبارك رمضان، انفاق جهاد مالى است. در خطبه معروف پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله درباره اعمال روزه داران فرمود: هر كسى در این ماه، فریضه اى چه مالى و چه غیر آن ادا كند پاداش هفتاد برابر اداء در سایر ماه ها را دریافت مى دارد.

روزه دار در ماه رمضان، همواره با ذكرهایى سر و كار دارد كه به یاد نیازمندان بودن به ویژه به فكر مستضعفان جامعه بودن را تداعى مى كند او همه روزه به این دعا مترنم است كه: «اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ ؛ خدایا فقرا را دستگیرى كن،» «اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جایِعٍ ؛ خدایا همه گرسنگان را سیر كن،» «اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ ؛ خدایا همه برهنگان را بپوشان،» «اَللّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدینٍ ؛ خداى قرض همه قرض داران را ادا كن،» «اَللّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ ؛ خدایا همه بیماران را شفا بده،» «اَللّهُمَّ رُدَّکُلَّ غَریبٍ ؛ خداى همه مسافران را به وطن برسان،» «اَللّهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ ؛ خدایا همه اسیران را از اسارت رهایى ببخش.»

۵. تحصیل دانش

یكى از معارف روزه، تحصیل دانش و توجه به اهمیت علم است. در شب هاى قدر برترین عمل، پرداختن به مذاكره علمى است. مطرف مى گوید كه از ابن عباس شنیدم كه مذاكره علمى در شب قدر، برتر از احیا آن شب است.

حدیث: «اول ما خلق الله القلم (۲۹۸) ؛ به تنهایى ارزش و اهمیت دانش اندوزى را اثبات مى كند.»

۶. عفو و گذشت

یكى از معارف روزه عفو و گذشت از خطاهاى دیگران در مدار معقول و مجاز است. بر این اساس در دعاى جوشن كبیر كه در ماه مبارك، بویژه در شب هاى قدر قرائت آن توصیه شده است، مى خوانیم: «یا خیر الغافرین، یا غافر الخطیئات، یا غافر الخطایا، یا غافر الذنب یا قابل التوب، یا غافر من استغفره، یا غافر یا ساتر، اللهم انى اسئلك باسمك یا عفو یا غفور و اللهم انى اسئلك باسمك یا ستار یا غفار

یكى از عوامل ترفیع درجه روزه، عفو و اغماض و گذشت است؛ عفو و گذشت در این ماه ارزش بسیار و اهمیت ویژه اى دارد. اغماض در پرتو نادیده انگاشتن برخى از نامهربانی ها و خطاهاى دیگران، بهتر مى تواند تجلى خویش را باز یابد.

امیرالمومنینعليه‌السلام فرمود:(۲۹۹) شریفترین عملكرد انسان بزرگوار، تغافل او از خطاها و نامهربانى هاى دیگران است. همچنین آن حضرت در جاى دیگر فرمود:(۳۰۰) ارزشمندترین اخلاق آدم بزرگوار، نادیده گرفتن خطاهایى است كه با خبر است.

و نیز فرمود:(۳۰۱) نیمى از خردمندى، تحمل، و نیمى دیگر تغافل است.

باز آن حضرت فرمود:(۳۰۲) چشم پوشى از خطاها پیشه كن، تا كارهایت به وجه احسن و خوب پیش رود. همچنین آن حضرت در جاى دیگر فرمود:(۳۰۳) كسى كه از بسیارى از آگاهى ها چشم پوشى نكند، زندگى او از لذت بدور مى ماند.

ماه رمضان، ماه عفو، اغماض و گذشت است؛ بنابراین چشم پوشى و تغافل باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. پیامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله در خطبه آخر ماه شعبان، تأکید فراوان نمود تا روزه داران در این ماه بیشتر اهل عفو و اغماض باشند.

عفو و مدارا : امام صادق فرمود:(۳۰۴) رسول خدا هیچگاه با بندگان خداوند راست تر از عقل و قدرت درك آنان صحبت نمى كرد؛ زیرا آن حضرت خود فرمود: ما گروه پیامبران ماءموریم كه با مردم در سطح عقل و قدرت فهم و درك آنان صحبت كنیم.

ما سلسله پیامبران همچنانكهمأمور به اقامه و بر پا داشتن واجبات شده ایم، مأموریت یافتیم كه با مردم با عفو و مدارا رفتار كنیم.(۳۰۵)

همچنین آن حضرت فرمود:(۳۰۶) مروت ما، خاندان پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله عفو و گذشت است نسبت به كسانى كه بر ما ظلم كرده اند، و عطا و بخشش به كسانى است كه ما را از حقمان محروم نموده اند.

عفو تاریخى : كیست كه نداند كه، مردم مكه تا چه حد پیامبر و یارانش را آزار دادند، و از استهزاء و تمسخر و تكذیب او و از جسارت و بى ادبى هاى فراوان نسبت به وى كوتاهى نكردند، و او را با یارانش در شعب ابى طالب محصور، و در فشار اقتصادى و منع آذوقه گذاردند، و گروهى از مومنان ناچار، هجرت كردند و به حبشه رفتند، و در لیلة المبیت تصمیم به قتل پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله گرفتند و به خانه آن حضرت حمله نمودند، دیدند حضرت علىعليه‌السلام در بستر رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله خوابیده است، و پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله مكه را به مقصد مدینه ترك كرده است.

قریش پس از هجرت پیامبر به مدینه، باز هم دست از اذیت آن حضرت برنداشتند و با پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله جنگیدند، اما وقتى پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله این شهر را فتح كرد، خانه و دیار و همه چیز قریش در اختیار سپاه اسلام درآمد، پیامبر هر فرمانى درباره آنها مى داد، فورا بدون چون و چرا اجرا مى شد. اگر مى فرمود: القتل، همه اهل مكه كشته مى شدند، اگر دستور مى داد النهب، تمام اموالشان غارت مى گردید، و اگر مى فرمود: الاسر، همه اسیر مى شدند.

ولى آن معدن حلم و گذشت و عفو و رحمت وقتى شنید سعده مى گوید:(۳۰۷) امروز، روز خون ریختن و كشتار است، امروز حرمت اهل مكه حلال مى گردد، فرمود: امروز، روز مهر و رحمت و ملاطفت است. آنگاه به علىعليه‌السلام دستور داد: سعد را دریاب و پرچم و لوا را از او بگیر، و با رفق و مدارا وارد مكه شو. هنگامى كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وارد مكه شد، بزرگان قریش گمان مى كردند شمشیر از آنها برداشته نخواهد شد، و همه قتل عام مى شوند، ولى پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله بر در خانه كعبه ایستاد، و گفت: نیست معبودى جز خداى یكتا و یگانه: آنكه بنده اش را یارى كرد، و به وعده اش جامه عمل پوشاند، و سپاهش را عزت بخشید، و دیگر گروه ها را نابود ساخت. سپس خطاب به آنان فرمود: چه مى گویید و چه گمان مى برید؟.

سهیل بن عمر گفت: از نیكى و كرم و بزرگوارى شما سخن مى گوییم و گمان خیر و نیكویى مى بریم، تو برادرى كریم و پسر برادر كریمى، كه بر ما قدرت یافته اى. دیدگان رسول خدا اشك آلوده شد. مردم مكه كه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله را به این حال دیدند، صدایشان به گریه بلند شد.

آنگاه حضرت فرمود: من همان را گویم كه برادرم، حضرت یوسف گفت: امروز بر شما ملامتى نیست، خدا شما را بیامرزد، او رحم كننده ترین رحم كنندگان است، بروید همه تان آزادید.