شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فصل ششم : در بى نيازى و فقر

الفصل السادس فى الغنى و الفقر

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَا أُبَالِى عَلَى مَا اعْتَلَقَتْ يَدِى غِنًى أَوْ فَقْراً

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: برايم اهميت ندارد آنچه را كه به دستانم مى چسبد بى نيازى باشد يا فقر.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله اللَّهُمَّ ارْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْعَفَافَ وَ الْكَفَافَ وَ ارْزُقْ مَنْ أَبْغَضَ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَثْرَةَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: خدايا! به محمد و آل محمد پاكدامنى و كفاف در روزى عطا فرما، و به دشمنان محمد و آل محمد بسيارى مال و فرزند روزى كن

عَنِ الْبَاقِرِعليه‌السلام قَالَ أَتَى أَبَا ذَرٍّرحمه‌الله سَارٌّ لَهُ فِى غَنَمِهِ فَقَالَ قَدْ كَثُرَتِ الْغَنَمُ وَ وَلَدَتْ فما فَقَالَ بشرنى تُبَشِّرُنِى بِكَثْرَتِهَا فَمَا قَلَّ مِنْهَا وَ كَفَى أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا كَثُرَ مِنْهَا وَ أَلْهَى

امام باقرعليه‌السلام فرمود: مردى نزد اباذر آمد و او را در مورد گوسفندانش مژده داد، اباذر گفت : بحقيقت گوسفندان زياد شده اند و توليد مثل كرده اند، و لكن زياد شدن آنها براى من مژده نيست ، آنچه از گوسفندانم كم باشد و ما را كفايت كند؛ نزد من محبوبتر از آنست كه زياد باشد و ما را از ياد خدا غافل كند.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليه‌السلام قَالَ أَظْهِرِ الْيَأْسَ مِنَ النَّاسِ فَإِنَّ ذَلِكَ هُوَ الْغِنَى وَ أَقْلِلْ طَلَبَ الْحَوَائِجِ إِلَيْهِمْ فَإِنَّ ذَلِكَ فَقْرٌ حَاضِرٌ

على بن الحسينعليه‌السلام فرمود: از مردم اظهار نوميدى و بى نيازى كن زيرا اين كار خود بى نيازى واقعى است ، و در خواست حاجت را از مردم كم كن زيرا اين عمل خود فقر حاضر است

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِيَامُ اللَّيْلِ وَ عِزُّهُ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاسِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: شرافت مؤمن به شب زنده دارى ، و عزّتش ‍ به بى نيازى او از مردم است

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليه‌السلام فَقَدْ رَأَيْتُ الْخَيْرَ كُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِى قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِى أَيْدِى النَّاسِ وَ مَنْ لَمْ يَرْجُ النَّاسَ فِى شَيْءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ إِلَى اللَّهِ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ فِى كُلِّ شَيْءٍ

على بن الحسينعليه‌السلام فرمود: تمام خير و نيكى را در بريدن طمع از دست مردم ديدم ، و هر كس هيچ اميدى به مردم نداشته باشد، و امرش را در هر كارى به خدا واگذارد، خداوند در هر چيزى دعايش را مستجاب كند.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام يَقُولُ لِيَجْتَمِعْ فِى قَلْبِكَ الِافْتِقَارُ إِلَى النَّاسِ وَ الِاسْتِغْنَاءُ عَنْهُمْ فَيَكُونُ افْتِقَارُكَ فِي لِينِ كَلَامِكَ وَ حُسْنِ بِشْرِكَ وَ يَكُونُ اسْتِغْنَاؤُكَ عَنْهُمْ فِى نَزَاهَةِ عِرْضِكَ إِلَيْهِمْ وَ بَقَاءِ عِزِّكَ

امام صادقعليه‌السلام از امير مؤمنانعليه‌السلام نقل كرد كه مى فرمود: بايد احتياج به مردم و بى نيازى از ايشان با هم در دلت جمع شود، و احتياج به آنها در نرم زبانى و خوشروئيت باشد، و بى نيازيت از آنها در حفظ آبرو و نگهدارى عزّتت توأ م باشد.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْفَقْرَ أَمَانَةً عِنْدَ خَلْقِهِ فَمَنْ سَتَرَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِثْلَ أَجْرِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ وَ مَنْ أَفْشَاهُ إِلَى مَنْ يَقْدِرُ عَلَى قَضَاءِ حَاجَتِهِ فَلَمْ يَفْعَلْ فَقَدْ قَتَلَهُ أَمَا إِنَّهُ مَا قَتَلَهُ بِسَيْفٍ وَ لَا رُمْحٍ وَ لَكِنْ قَتَلَهُ بِمَا أَنْكَرَ قَلْبَهُ

امام صادقعليه‌السلام از قول رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده كه فرمود: اى على ! خداوند فقر را نزد مخلوقاتش به امانت گذارده ، هر كس ‍ آن را پنهان كند خداوند او را مانند پاداش روزه دار و شب زنده دار عطا فرمايد، و هر كس آن را نزد كسى كه مى تواند حاجتش را بر آورد فاش سازد و او حاجتش را بر نياورد در واقع او را كشته است ، البته او را با شمشير و نيزه نكشته ، بلكه با انكار قلبى او را كشته است

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ لَوْ لَا فُقَرَاؤُكُمْ مَا دَخَلَ أَغْنِيَاؤُكُمُ الْجَنَّةَ

از امام صادقعليه‌السلام نقل شده كه فرمود: اگر فقيران شما نبودند، ثروتمندان شما داخل بهشت نمى شدند.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ كُلَّمَا ازْدَادَ الْعَبْدُ إِيمَاناً ازْدَادَ ضِيقاً فِى مَعِيشَتِهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر اندازه ايمان بنده زياد شود، تنگى معيشتش افزايش مى يابد.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ مَا أُعْطِيَ عَبْدٌ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا اعْتِبَاراً وَ لَا زُوِيَ عَنْهُ إِلَّا اخْتِبَاراً

امام صادقعليه‌السلام فرمود: چيزى از دنيا به بنده اى عطا نشد مگر براى عبرت گرفتن ، و چيزى از او بر كنار نگرديد مگر براى آزمودن

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله إِنَّ الدِّينَارَ وَ الدِّرْهَمَ أَهْلَكَا مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ وَ هُمَا مُهْلِكَاكُمْ

امير مؤمنانعليه‌السلام به نقل از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: درهم و دينار كسانى را كه قبل از شما بوده اند به هلاكت رسانده اند، و همان دو هلاك كننده شما خواهند بود.

عَنِ الْبَاقِرِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ عِبَاداً لَا يَصْلُحُ لَهُمْ أَمْرُ دِينِهِمْ إِلَّا بِالْغِنَاءِ وَ السَّعَةِ وَ الصِّحَّةِ فِى الْبَدَنِ فَأَبْلُوهُمْ بِالْغِنَى وَ السَّعَةِ وَ صِحَّةِ الْبَدَنِ فَيَصْلُحُ عَلَيْهِمْ أَمْرُ دِينِهِمْ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَعِبَاداً لَا يَصْلُحُ أَمْرُ دِينِهِمْ إِلَّا بِالْفَاقَةِ وَ الْمَسْكَنَةِ وَ السُّقْمِ فِى أَبْدَانِهِمْ فَأَبْلُوهُمْ بِالْفَاقَةِ وَ الْمَسْكَنَةِ وَ السُّقْمِ فَيَصْلُحُ عَلَيْهِمْ أَمْرُ دِينِهِمْ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَا يَصْلُحُ عَلَيْهِ أَمْرُ دِينِ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ

امام باقرعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل مى كند كه فرمود: خداوند عزّ و جل فرمود: برخى از بندگان مؤمنم كسانى باشند كه امر دينشان جز با ثروتمندى و وسعت در زندگى و تندرستى اصلاح نشود، از اين جهت آنها را با ثروت و وسعت در زندگى و تندرستى مى آزمايم ، تا امر دينشان اصلاح شود، و برخى از بندگان مؤمنم كسانى اند كه امر دينشان جز با فقر و تهيدستى و ناخوشى در بدنهايشان اصلاح نشود، آنها را با فقر و تهيدستى و بيمارى مى آزمايم تا امر دينشان اصلاح شود، من به آنچه امر دين بندگان مؤمنم را اصلاح كند داناترم

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَكُونُ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الدَّرَجَةُ لَا يَبْلُغُهَا بِعَمَلِهِ فَيُبْتَلَى بِجَسَدِهِ أَوْ يُصَابُ فِى مَالِهِ أَوْ يُصَابُ فِى وُلْدِهِ فَإِنْ هُوَ صَبَرَ ظَفَرَهُ اللَّهُ إِيَّاهَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: بنده نزد خدا درجه اى دارد كه با عملش ‍ به آن نرسد، بنا بر اين خداوند بدنش را بيمار مى گرداند، يا در مال يا فرزندانش مصيبتى وارد مى آورد، چنانچه صبر نمايد خداوند او را بر آن مصيبت پيروز گرداند.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً قَبَضَ أَحَبَّ وُلْدِهِ إِلَيْهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند عزّ و جل هر گاه بنده اى را دوست بدارد محبوبترين فرزندان او را مى گيرد.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ عَمَّنْ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَصلى‌الله‌عليه‌وآله فِى خُطْبَةٍ قَامَ فِيهَا فِى بَنِى إِسْرَائِيلَ أَصْبَحْتُ فِيكُمْ وَ إِدَامِيَ الْجُوعُ وَ طَعَامِى مَا تُنْبِتُ الْأَرْضُ لِلْوُحُوشِ وَ الْأَنْعَامِ وَ سِرَاجِيَ الْقَمَرُ وَ فِرَاشِيَ التُّرَابُ وَ وِسَادِيَ الْحَجَرُ لَيْسَ لِى بَيْتٌ يَخْرُبُ وَ لَا مَالٌ يَتْلَفُ وَ لَا وَلَدٌ يَمُوتُ وَ لَا امْرَأَةٌ تَحْزَنُ وَ لَيْسَ لِى شَيْءٌ وَ أَنَا أَغْنَى وُلْدِ آدَمَ

حضرت عيسى بن مريم ضمن خطبه اى در ميان بنى اسرائيل فرمود: در ميان شما زندگى من اين گونه است كه خورش من گرسنگى است ، و خوراكى من علفهايى است كه در بيابان براى حيوانات وحشى روييده مى شود، و روشنايى مهتاب در تاريكى شب چراغم مى باشد، و خاك زمين بسترم ، و سنگ بيابان بالشم ، نه خانه اى دارم كه ويران گردد، و نه اندوخته اى كه تلف شود، و نه فرزندى كه بميرد، و نه همسرى كه اندوهگين شود، هيچ چيز ندارم ، و در عين حال من بى نيازترين افراد بشر هستم

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَىعليه‌السلام إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ وَ أَوْلَادَ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَتْبَاعَ الْأَنْبِيَاءِ خُصُّوا بِثَلَاثِ خِصَالٍ السُّقْمِ فِى الْأَبْدَانِ وَ خَوْفِ السُّلْطَانِ وَ الْفَقْرِ

امام موسى بن جعفرعليه‌السلام فرمود: پيامبران و فرزندان پيامبران و پيروان پيامبران به سه خصلت مختص گردانيده شدند: بيمارى در بدنها، ترس از پادشاهان و فقر.

قَالَ الرِّضَاعليه‌السلام مَنْ لَقِيَ فَقِيراً مُسْلِماً فَسَلَّمَ عَلَيْهِ خِلَافَ سَلَامِهِ عَلَى الْغَنِيِّ لَقِيَ اللَّهَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ هُوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ

حضرت رضاعليه‌السلام فرمود: هر كس فقير مسلمانى را ديد و به او سلامى كرد كه با سلام كردن به ثروتمندان فرق مى كرد؛ روز قيامت خدا را در حالتى ملاقات كند كه بر او خشمگين است

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام الْفَقْرُ يُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ وَ الْمُقِلُّ غَرِيبٌ فِى بَلْدَتِهِ طُوبَى لِمَنْ ذَكَرَ الْمَعَادَ وَ عَمِلَ لِلْحِسَابِ وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ الْغِنَى فِى الْغُرْبَةِ وَطَنٌ وَ الْفَقْرُ فِى الْوَطَنِ غُرْبَةٌ الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا يَنْفَدُ الْفَقْرُ الْمَوْتُ الْأَكْبَرُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى فَرَضَ فِى أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ فَمَا جَاءَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مَنَعَ غَنِيٌّ مَا أَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْأَغْنِيَاءِ لِلْفُقَرَاءِ طَلَباً لِمَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَحْسَنُ مِنْهُ تِيهُ الْفُقَرَاءِ عَلَى الْأَغْنِيَاءِ اتِّكَالًا عَلَى اللَّهِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: فقر زبان شخص زيرك را از بيان دليلش ‍ لال مى كند، و كسى كه تنگدست است در شهر خود غريب است ، خوشا بحال كسى كه بياد معاد باشد، و براى حساب كار كند، و به كفاف در زندگى قانع باشد، بى نيازى در غربت وطن است ، و تنگدستى در وطن غربت است ، قناعت مالى است كه از بين نرود، فقر مرگ بزرگ است ، خداوند سبحانه و تعالى در اموال ثروتمندان غذاهاى فقرا را قرار داده ، فقيرى گرسنه نمى ماند مگر اينكه ثروتمندى او را از آن محروم گرداند، چقدر زيباست فروتنى ثروتمندان در مقابل فقرا براى خواستن ثوابى كه نزد خداى عزّ و جل است ، و بهتر از آن تكبر كردن فقيران بر ثروتمندان است در حالى كه متّكى به خدا باشند.

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنِ اسْتَذَلَّ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً أَوْ حَقَّرَهُ لِفَقْرِهِ وَ قِلَّةِ ذَاتِ يَدِهِ شَهَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ يَفْضَحُهُ

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كس مرد يا زن ؛ مؤمنى را به دليل نيازمندى و فقرش پست و كوچك شمارد، خداوند در روز قيامت او را به زشتى مشهور سازد، سپس رسوايش سازد.

وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَحْيِنِى مِسْكِيناً وَ أَمِتْنِى مِسْكِيناً وَ احْشُرْنِى فِى زُمْرَةِ الْمَسَاكِينِ

و نيز رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: خدايا! مرا فقير زنده بدار و فقير بميران ، و مرا در رديف فقيران محشور گردان

وَ قِيلَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله فَقَالَ إِنِّى لَأُحِبُّكَ فِى اللَّهِ فَقَالَ النَّبِيُّ إِنْ كُنْتَ تُحِبُّنِى فَأَعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَاباً فَإِنَّ الْفَقْرَ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ يُحِبُّنِى مِنَ السَّيْلِ إِلَى مُنْتَهَاهُ

مردى نزد پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و گفت : من تو را بخاطر خدا دوست دارم ، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:

اگر مرا دوست دارى پوستين فقر را آماده كن ، زيرا سرعت فقر نسبت به كسى كه مرا دوست دارد از سرعت سيل به پايان راهش بيشتر است

وَ قَالَصلى‌الله‌عليه‌وآله انْظُرُوا إِلَى مَنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَ لَا تَنْظُرُوا إِلَى مَنْ فَوْقَكُمْ فَإِنَّهُ أَجْدَرُ أَنْ لَا تَرُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ

و نيز پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: بنگريد به كسى كه پايين دست شماست ، نه كسى كه بالا دست شماست ، زيرا اين كار به انكار نكردن نعمت خدا مناسب تر است

وَ قَالَ إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً فِى دَارِ الدُّنْيَا يُجِيعُهُ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ كَيْفَ يُجِيعُهُ قَالَ فِى مَوْضِعِ الطَّعَامِ الرَّخِيصِ وَ الْخَيْرِ الْكَثِيرِ وَلِيُّ اللَّهِ لَا يَجِدُ طَعَاماً يَمْلَأُ بِهِ بَطْنَهُ

و در جاى ديگر فرمود: هر گاه خداوند بنده اى را دوست بدارد گرسنه اش ‍ مى گذارد، پرسيدند: اى رسول خدا! چگونه گرسنه اش مى گرداند؟ فرمود: در جايى كه غذاى فراوان و خير بسيار باشد؛ ولىّ خدا غذايى نمى يابد تا به وسيله آن شكمش را سير كند.

وَ قَالَ الْفَقْرُ فَقْرَانِ فَقْرٌ فِى الدُّنْيَا وَ فَقْرٌ فِى الاْخِرَةِ فَفَقْرُ الدُّنْيَا غِنَى الاْخِرَةِ وَ غِنَى الدُّنْيَا فَقْرُ الاْخِرَةِ وَ ذَلِكَ الْهَلَاكُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: فقر دو قسم است : فقر دنيوى و فقر اخروى ؛ فقر دنيوى بى نيازى اخروى ، و بى نيازى دنيوى فقر اخروى است و اين هلاكت است

وَ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ يَا بُنَيَّ لَا تُحَقِّرَنَّ أَحَداً بِخُلْقَانِ ثِيَابِهِ فَإِنَّ رَبَّكَ وَ رَبَّهُ وَاحِدٌ

لقمان به فرزندش گفت : اى پسركم ! هرگز كسى را به دليل كهنه بودن لباسهايش كوچك مشمر، زيرا پروردگار تو و او يكى است

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام تَرْكُ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ فِى الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْبَوْلُ فِى الْحَمَّامِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْأَكْلُ عَلَى الْجَنَابَةِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ التَّخَلُّلُ بِالطَّرْفَاءِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ التَّمَشُّطُ مِنْ قِيَامٍ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْكُ الْقُمَامَةِ فِى الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْيَمِينُ الْفَاجِرَةُ تُورِثُ الْفَقْرَ وَ الزِّنَاءُ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِظْهَارُ الْحِرْصِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ اعْتِيَادُ الْكَذِبِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ كَثْرَةُ الِاسْتِمَاعِ إِلَى الْغَنَاءِ تُورِثُ الْفَقْرَ وَ رَدُّ السَّائِلِ الذَّاكِرِ بِاللَّيْلِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْكُ التَّقْدِيرِ فِى الْمَعِيشَةِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ تُورِثُ الْفَقْرَ ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّعليه‌السلام أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بَعْدَ ذَلِكَ بِمَا يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ قَالُوا بَلَى يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ الْجَمْعُ بَيْنَ الصَّلَاتَيْنِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ التَّعْقِيبُ بَعْدَ الْغَدَاةِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ كَسْحُ الْفِنَاءِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِى اللَّهِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ الْبُكُورُ فِى طَلَبِ الرِّزْقِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ الِاسْتِغْفَارُ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ اسْتِعْمَالُ الْأَمَانَةِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ قَوْلُ الْحَقِّ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ تَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ تَرْكُ الْكَلَامِ فِى الْخَلَاءِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ تَرْكُ الْحِرْصِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ شُكْرُ الْمُنْعِمِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ اجْتِنَابُ الْيَمِينِ الْكَاذِبَةِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ أَكْلُ مَا يَسْقُطُ مِنَ الْخِوَانِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ وَ مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ فِى كُلِّ يَوْمٍ ثَلَاثِينَ مَرَّةً دَفَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ أَيْسَرُهَا الْفَقْرُ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: پاك نكردن تار عنكبوت از خانه موجب تهيدستى است ، و بول كردن در حمام موجب تهيدستى است ، و در حال جنابت غذا خوردن تهيدستى آورد، و با چوب گز خلال كردن تهيدستى آورد، و ايستاده شانه زدن تهيدستى آورد، و بيرون نبردن خاكروبه از منزل موجب تهيدستى است ، و سوگند دروغ تهيدستى آورد، و زنا تهيدستى آورد، و حرص ورزيدن تهيدستى آورد، و به خواب رفتن بين نماز مغرب و عشاء تهيدستى آورد، و به خواب رفتن قبل از طلوع آفتاب باعث فقر شود، عادت به دروغگويى تهيدستى آورد، زياد گوش دادن به غناء تهيدستى آورد، رد كردن فقيرى كه در شب ذكر خدا مى گويد موجب تنگدستى شود، و عقل معيشتى نداشتن تهيدستى آورد، و از فاميل بريدن تهيدستى آورد.

سپس علىعليه‌السلام فرمود: آيا آگاه كنم شما را به آنچه رزق را فراوان مى كند؟ گفتند: بلى اى امير مؤمنان ، فرمود: ميان دو نماز جمع كردن روزى را زياد كند، و خواندن تعقيب بعد از نماز صبح و عشاء روزى را فراوان كند، و رفت و آمد خويشاوندى روزى را زياد گرداند، و رفتن آستانه خانه روزى را زياد مى كند، و با برادر دينى همراهى كردن روزى را زياد مى كند، و عجله كردن در طلب رزق روزى را زياد مى كند، از خداوند آمرزش خواستن روزى را زياد مى كند، امانتدارى روزى را زياد مى كند، سخن به حق گفتن روزى را زياد مى كند، به صداى مؤ ذن جواب گفتن روزى را زياد مى كند، سخن نگفتن در مستراح روزى را زياد مى كند، حرص نورزيدن روزى را زياد مى كند، سپاسگزارى از صاحب نعمت روزى را زياد مى كند، دورى جستن از قسم دروغ روزى را زياد مى كند، وضو گرفتن قبل از غذا روزى را زياد مى كند، خوردن آنچه از سفره بيرون مى افتد روزى را زياد مى كند، و هر كس ‍ در روز سى مرتبه خدا را تسبيح گويد؛ خداى عزّ و جل هفتاد نوع بلا را از او برگرداند، كه آسانترين آن تهيدستى است

وَ قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله لَيْسَ الْغِنَى كَثْرَةُ الْعَرَضِ إِنَّمَا الْغِنَى غِنَى النَّفْسِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: توانگرى به زيادى مال نيست ، بلكه توانگرى به بى نيازى روح است

وَ قَالَ مَا مِنْ أَحَدٍ غَنِيٍّ وَ لَا فَقِيرٍ إِلَّا وَدَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَنَّهُ كَانَ فِى الدُّنْيَا لَمْ يُؤْتَ إِلَّا قُوتاً

و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نيز فرمود: هر بى نياز و فقيرى در روز قيامت آرزو دارد كه كاش در دنيا فقط به اندازه رفع نيازش به او داده مى شد.

مِنْ نَهْجِ الْبَلَاغَةِ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام يَا ابْنَ آدَمَ إِذَا رَأَيْتَ رَبَّكَ سُبْحَانَهُ تَتَابَعَ عَلَيْكَ نِعَمَهُ فَاحْذَرْهُ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: اى فرزند آدم ! هر گاه ديدى كه پروردگارت نعمتهايش را بر تو پى در پى مى فرستد، از آن بترس

فصل هفتم : در قناعت

الفصل السابع فى القناعة

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكُونَ أَغْنَى النَّاسِ فَلْيَكُنْ بِمَا فِى أَيْدِى اللَّهِ أَوْثَقَ مِنْهُ فِى أَيْدِي غَيْرِهِ

امام باقرعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل مى كند كه فرمود: هر كس مى خواهد بى نيازترين مردم باشد؛ بايد به آنچه در دست خداست اعتمادش بيشتر از آنچه در دست مردم است بوده باشد.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا ابْنَ آدَمَ ارْضَ بِمَا آتَيْتُكَ تَكُنْ مِنْ أَغْنَى النَّاسِ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: خداوند عزّ و جل مى فرمايد: اى فرزند آدم ! به آنچه به تو عطا شده راضى باش تا از بى نيازترين مردم باشى

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليه‌السلام قَالَ مَنْ قَنِعَ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ فَهُوَ مِنْ أَغْنَى النَّاسِ

امام سجادعليه‌السلام فرمود: هر كس به آنچه خداوند قسمتش قرار داده راضى و قانع باشد از بى نيازترين مردم است

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام أَغْنَى الْغِنَى الْقَنَاعَةُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: بهترين بى نيازى قناعت است

وَ قَالَ أَيْضاً لِرَجُلٍ يَعِظُهُ اقْنَعْ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَكَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَا عِنْدَ غَيْرِكَ وَ لَا تَتَمَنَّ مَا لَسْتَ نَائِلَهُ فَإِنَّهُ مَنْ قَنِعَ شَبِعَ وَ مَنْ لَمْ يَقْنَعْ لَمْ يَشْبَعْ وَ خُذْ حَظَّكَ مِنْ آخِرَتِكَ

امام صادقعليه‌السلام مردى را موعظه كرده ؛ فرمود: به آنچه خداوند قسمتت گردانيده قانع باش ، چشمانت به آنچه در دست ديگرى است نباشد، و آنچه را به آن نمى رسى آرزو نكن ، زيرا هر كس قانع باشد سير شود، و هر كس قانع نباشد سير نشود، بهره ات را از آخرتت بگير.

وَ قَالَ كَانَ عَلِيٌّصلى‌الله‌عليه‌وآله يَقُولُ مَنْ تَمَنَّى غِنَى نَفْسِهِ وَ لَمْ يَشْفِ غَيْظَهُ مَاتَ بِحَسْرَةٍ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: علىعليه‌السلام هميشه مى فرمود: هر كس بى نيازى نفسش را بخواهد ولى شعله خشمش را فرو ننشاند در حسرت مرده است

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعليه‌السلام إِيَّاكَ أَنْ تُطْمِحَ بَصَرَكَ إِلَى مَا هُوَ فَوْقَكَ فَكَثِيراً مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِيِّهِ فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ وَ قَالَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَياةِ الدُّنْيا فَإِنْ دَخَلَكَ مِنْ ذَلِكَ شَيْءٌ فَاذْكُرْ عَيْشَ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله فَإِنَّمَا كَانَ خُبْزُهُ الشَّعِيرَ وَ حَلْوَاهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ إِذَا وَجَدَهُ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: مبادا به بالا دست خود چشم بدوزى ، زيرا خداوند عزّ و جل بسيار به پيامبرش فرموده (از مالها و فرزندانشان خوشت نيايد و در شگفت نشوى) و فرمود:

(ديدگان خود را به آن چيزهائى كه رونق زندگى دنياست و به گروهى از ايشان بهره داده ايم نگران مساز)، و اگر در باره اين موضوع شكى و ترديدى يافتى زندگى رسول خدا را ياد كن ، كه خوراكش نان جو و حلوايش خرما و آتش گيره اش شاخ درخت خرما بود؛ اگر پيدا مى كرد.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَنْ رَضِيَ مِنَ الدُّنْيَا بِمَا يُجْزِيهِ كَانَ أَيْسَرُ مَا فِيهَا يَكْفِيهِ وَ مَنْ لَمْ يَرْضَ مِنَ الدُّنْيَا بِمَا يُجْزِيهِ لَمْ يَكُنْ فِيهَا شَيْءٌ يَكْفِيهِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: هر كه از دنيا به مقدارى كه او را كفايت كند راضى شود؛ كمترين چيز دنيا او را كفايت مى كند، و هر كه به اندازه اى كه او را بس باشد راضى نشود؛ چيزى از دنيا كفايتش نخواهد كرد.

شَكَا رَجُلٌ إِلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام أَنَّهُ يَطْلُبُ فَيُصِيبُ فَلَا يَقْنَعُ وَ تُنَازِعُهُ نَفْسُهُ إِلَى مَا هُوَ أَكْثَرُ مِنْهُ وَ قَالَ عَلِّمْنِى شَيْئاً أَنْتَفِعُ بِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ إِنْ كَانَ مَا يَكْفِيكَ يُغْنِيكَ فَأَدْنَى مَا فِيهَا يُغْنِيكَ وَ إِنْ كَانَ مَا يَكْفِيكَ لَا يُغْنِيكَ فَكُلُّ مَا فِيهَا لَا يُغْنِيكَ

شخصى به امام صادقعليه‌السلام شكايت كرد كه طلب روزى مى كند و به دست مى آورد؛ ولى قانع نمى شود، و نفسش با او براى روزى بيشتر نزاع مى كند، و عرض كرد: به من چيزى بياموز كه از آن بهره مند شوم ، امامعليه‌السلام فرمود: اگر اندازه كفايت بى نيازت كند، كمتر چيز دنيا بى نيازت كند، و اگر اندازه كفايت بى نيازت نكند هر چه در دنيا هست بى نيازت نكند.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَيْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَى أَغْنَاهُ اللَّهُ

امام صادقعليه‌السلام از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده كه فرمود: هر كه از ما چيزى بخواهد به او عطا كنيم ، و هر كه بى نيازى جويد و درخواست نكند خدا او را بى نياز گرداند.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله الدُّنْيَا دُوَلٌ فَمَا كَانَ لَكَ مِنْهَا أَتَاكَ عَلَى ضَعْفِكَ وَ مَا كَانَ مِنْهَا عَلَيْكَ لَمْ تَدْفَعْهُ بِقُوَّتِكَ وَ مَنِ انْقَطَعَ رَجَاهُ مِمَّا فَاتَهُ اسْتَرَاحَتْ نَفْسُهُ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى قَرَّتْ عَيْنَاهُ

باز امام صادقعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده كه فرمود: دنيا در گردش است ، بهره اى كه در دنيا دارى به تو خواهد رسيد هر چند سست و ناتوان باشى ، و زيانى كه از دنيا نصيب تو باشد دامنگيرت خواهد شد و هر چند نيرومند هم باشى نتوانى از آن جلوگيرى كنى ، و هر كس از آنچه از دستش رفته نوميد شد آسايش روحى پيدا كند، و هر كس به روزى خدا قانع باشد چشمانش روشن گردد.

عَنْ أَبِى بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام مَا هَلَكَ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ مَا يَبْكِى النَّاسُ عَلَى الفوت الْقُوتِ إِنَّمَا يَبْكُونَ عَلَى الْفُضُولِ ثُمَّ قَالَ فَكَمْ عَسَى أَنْ يَكْفِيَ الْإِنْسَانَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كه قدر خود را شناسد هلاك نگردد، مردم بر از دست دادن گريه نمى كنند، بلكه بر بدست آوردن زيادى دنيا گريه مى كنند، سپس فرمود: چقدر ممكن است انسان را كفايت مى كند؟

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مِثْلَهُ ثُمَّ قَالَ وَ أَيُّ شَيْءٍ يَكْفِى الْإِنْسَانَ ثُمَّ أَوْمَى بِيَدِهِ

امام صادقعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مثل روايت قبل را نقل كند كه در ادامه فرموده اند: و چه چيز انسان را كفايت مى كند؟ سپس به دستشان اشاره كردند.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ إِنَّ رَجُلًا أَتَى أَبَا جَعْفَرٍعليه‌السلام فَقَالَ لَهُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ إِنَّا نَتَّجِرُ إِلَى هَذِهِ الْجِبَالِ فَنَأْتِى مِنْهَا عَلَى أَمْكِنَةٍ لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نُصَلِّيَ إِلَّا عَلَى الثَّلْجِ قَالَ أَ لَا تَكُونُ مِثْلَ فُلَانٍ يَعْنِى رَجُلًا عِنْدَهُ يَرْضَى بِالدُّونِ وَ لَا يَطْلُبُ التِّجَارَةَ فِى أَرْضٍ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُصَلِّيَ إِلَّا عَلَى الثَّلْجِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: مردى نزد امام باقرعليه‌السلام آمد و عرض كرد: خدا شما را سلامت نگهدارد، ما در اين كوهها تجارت مى كنيم ، به مكانهايى مى رويم كه نمى توانيم نماز بخوانيم مگر بر روى برف ، فرمود: آيا نمى خواهى مثل فلانى باشى يعنى مردى كه نزد ايشان بود كه به كمترين راضى است ، و به دنبال تجارتى كه نتواند بر زمين آن غير از روى برف نماز بخواند نمى رود؟

مِنْ كِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا يَنْفَدُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: قناعت مالى است كه پايان نمى پذيرد.

وَ قَالَ الْقَنَاعَةُ كَنْزٌ لَا يَفْنَى

و نيز رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: قناعت گنجى است كه نابود نمى شود.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَجُلٌ عِنْدَ النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله اللَّهُمَّ أَغْنِنَا عَنْ جَمِيعِ خَلْقِكَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله لَا تَقُولَنَّ هَكَذَا وَ لَكِنْ قُلِ اللَّهُمَّ أَغْنِنَا عَنْ شِرَارِ خَلْقِكَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا يَسْتَغْنِى عَنْ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ

امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارشعليهم‌السلام نقل مى كند كه فرمود: مردى نزد پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و اين گونه دعا كرد: خدايا ما را از همه خلقت بى نياز گردان ، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: اين چنين مگو، و لكن بگو: خدايا ما را از اشرار خلقت بى نياز گردان ، زيرا مؤمن از برادر مؤمنش بى نياز نشود.

عَنْ أَبِى عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام ادْعُ اللَّهَ لِى أَنْ لَا يَجْعَلَ رِزْقِى عَلَى أَيْدِى الْعِبَادِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَبَى اللَّهُ عَلَيْكَ ذَلِكَ إِلَّا أَنْ يَجْعَلَ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ بَعْضَهُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ لَكِنْ أَدْعُو اللَّهَ أَنْ يَجْعَلَ رِزْقَكَ عَلَى أَيْدِى خِيَارِ خَلْقِهِ فَإِنَّهُ مِنَ السَّعَادَةِ وَ لَا يَجْعَلَهُ عَلَى أَيْدِى شِرَارِ خَلْقِهِ فَإِنَّهُ مِنَ الشَّقَاوَةِ

ابو عبيده حذّاء گويد: به امام صادقعليه‌السلام عرض كردم : دعا كنيد كه خداوند روزى مرا به دست بندگان نسپارد، امامعليه‌السلام فرمود: خدا جز اين را براى تو نخواهد كه بندگان را به دست يك ديگر روزى دهد، ولى دعا مى كنم كه خداوند روزى تو را به دست بندگان نيكش قرار دهد؛ كه اين خود سعادتى است ، و آن را بر دست اشرار خلقش قرار ندهد، زيرا آن از بدبختى و شقاوت است