شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فصل سوم : در بيان قلب

(الفصل الثالث فى ذكر القلب)

قال الله تعالى إِنَّ فِى ذلِكَ لَذِكْرى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ

خداوند متعال فرمود: (در اين (قدرت الهى) تذكرى است براى كسى كه قلب (عقل) دارد).

مِنَ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ الْقَلْبَ يَتَلَجْلَجُ فِى الْجَوْفِ يَطْلُبُ الْحَقَّ فَإِذَا أَصَابَهُ اطْمَأَنَّ وَ قَرَّ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ هَذِهِ الاْيَةَ فَمَنْ يُرِدِ اللّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ إِلَى قَوْلِهِ كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِى السَّماءِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: قلب در باطن انسان جولان مى كند و دنبال حق مى گردد، چون به حق رسيد مطمئن مى گردد و استقرار پيدا مى كند، سپس امامعليه‌السلام اين آيه را تلاوت فرمود: (پس هر كه را خدا بخواهد هدايت كند) تا (گويا مى خواهد به آسمان رود).

عَنِ الصَّادِقِعليه‌السلام قَالَ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤ ادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا قَالَ يُسْئَلُ السَّمْعُ عَمَّا سَمِعَ وَ الْبَصَرُ عَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْهِ

امام صادقعليه‌السلام در تفسير آيه (همانا گوش و چشم و قلب ، همه اينها مورد سؤ ال واقع شوند) فرمود: از گوش در مورد آنچه شنيده و از چشم از آنچه ديده و از قلب در مورد تصميماتى كه گرفته سؤ ال مى شود.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام عَنْ أَبِيهِعليه‌السلام قَالَ مَا مِنْ شَيْءٍ أَفْسَدَ لِلْقَلْبِ مِنَ الْخَطِيئَةِ إِنَّ الْقَلْبَ لَيُوَاقِعُ الْخَطِيئَةَ فَمَا تَزَالُ بِهِ حَتَّى تَغْلِبَ عَلَيْهِ فَيَصِيرَ أَسْفَلُهُ أَعْلَاهُ وَ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ

امام صادقعليه‌السلام از پدر بزرگوارش نقل كند كه فرمود: هيچ چيز همچون گناه دل را آلوده نكند، قلب با گناه روبرو مى شود و اين روبرويى ادامه دارد تا گناه بر قلب پيروز شود، آنگاه قلب زيرورو مى گردد.

عَنْهُ قَالَ إِذَا الْتَقَيْتُمْ فَتَذَاكَرُوا فَإِنَّ ذَلِكَ حَيَاةٌ لِلْقُلُوبِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر گاه يك ديگر را ملاقات كرديد با همديگر مذاكره كنيد، مذاكره كردن مايه زنده نگهداشتن دل است

مِنْ كِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله فِى الْإِنْسَانِ مُضْغَةٌ إِذَا هِيَ سَلِمَتْ وَ صَحَّتْ سَلِمَ بِهَا سَائِرُ الْجَسَدِ وَ إِذَا هِيَ سَقِمَتْ سَقِمَ بِهَا سَائِرُ الْجَسَدِ وَ فَسَدَ وَ هِيَ الْقَلْبُ

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: در آدمى پاره گوشتى است كه هر گاه سالم باشد تمام بدن سالم است ، و هر گاه بيمار شود تمام بدن بيمار گردد، و آن قلب است

وَ قَالَ ثَلَاثٌ يُمِتْنَ الْقَلْبَ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ طَلَبُ الصَّيْدِ وَ إِتْيَانُ بَابِ السُّلْطَانِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: سه چيز دل را مى ميراند: شنيدن لهو، به دنبال شكار رفتن ، به در خانه سلطان رفتن

وَ قَالَصلى‌الله‌عليه‌وآله أَرْبَعٌ يُفْسِدْنَ الْقَلْبَ وَ يُنْبِتْنَ النِّفَاقَ فِى الْقَلْبِ كَمَا يُنْبِتُ الْمَاءُ الشَّجَرَ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ الْبَذَاءُ وَ إِتْيَانُ بَابِ السُّلْطَانِ وَ طَلَبُ الصَّيْدِ

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: چهار چيز قلب را فاسد و در آن نفاق را مى روياند، همان گونه كه آب درخت را مى روياند: شنيدن لهو و سخنان بيهوده ، ياوه سرايى ، و رفتن به در خانه سلطان و دنبال شكار رفتن

وَ قَالَ أَرْبَعٌ يُمِتْنَ الْقَلْبَ الذَّنْبُ عَلَى الذَّنْبِ وَ كَثْرَةُ مُثَافَنَةِ النِّسَاءِ يَعْنِى مُحَادَثَتَهُنَّ وَ مُمَارَاةُ الْأَحْمَقِ تَقُولُ وَ يَقُولُ وَ لَا يَرْجِعُ إِلَى خَيْرٍ أَبَداً وَ مُجَالَسَةُ الْمَوْتَى فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْمَوْتَى قَالَ كُلُّ غَنِيٍّ مُتْرَفٍ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: چهار چيز دل را مى ميراند: گناه روى گناه ، زياد حرف زدن و معاشرت كردن با زنان ، مجادله با احمق ، با او گفتگو كنى و او هرگز به سوى خير كشيده نشود، همنشينى با مردگان ، عرض ‍ شد: اى رسول خدا! مردگان كيانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوش ‍ گذران

وَ قَالَ مِنْ عَلَامَاتِ الشَّقَاءِ جُمُودُ الْعَيْنِ وَ قَسْوَةُ الْقَلْبِ وَ شِدَّةُ الْحِرْصِ فِى طَلَبِ الرِّزْقِ وَ الْإِصْرَارُ عَلَى الذَّنْبِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: از علامات شقاوت : خشك شدن چشم از اشك و سنگدلى ، و حريص بودن در طلب روزى ، و اصرار بر گناه است

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ لَتَمَلُّ كَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِكْمَةِ وَ إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِضِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: دلها خسته مى شوند همان گونه كه بدنها خسته مى شوند، تازه هاى حكمتها را براى آن طلب كنيد، دلها گاهى (به انسان) روى مى آورند، و گاهى پشت مى كنند، هر گاه روى آوردند آنها را با مستحبّات مشغول سازيد، و هر گاه پشت كردند به واجبات اكتفا كنيد.

قَالَ الْبَاقِرُعليه‌السلام مَا مِنْ شَيْءٍ أَفْسَدَ لِلْقَلْبِ مِنَ الْخَطِيئَةِ إِنَّ الْقَلْبَ لَيُوَاقِعُ الْخَطِيئَةَ فَمَا تَزَالُ بِهِ حَتَّى تَغْلِبَ عَلَيْهِ فَيَصِيرَ أَسْفَلُهُ أَعْلَاهُ وَ أَعْلَاهُ أَسْفَلَه

امام باقرعليه‌السلام فرمود: هيچ چيز فاسدكننده تر براى قلب از گناه نيست ، زيرا قلب با گناه مواجه مى شود، و با آن درگير است تا مغلوب آن گردد، در اين هنگام قلب زير و زبر مى شود.

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله إِنَّ الْمَرْءَ إِذَا أَذْنَبَ كَانَتْ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ فِى قَلْبِهِ فَإِنْ تَابَ وَ نَزَعَ فَاسْتَغْفَرَ صُقِلَ قَلْبُهُ مِنْهَا وَ إِنْ زَادَ فَذَلِكَ الرَّيْنُ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى فِى كِتَابِهِ كَلاّ بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هنگامى كه انسان گناه كند نقطه سياهى در دل او پيدا مى شود، اگر توبه كند و استغفار نمايد دلش از آن پاك گردد، و اگر گناهش اضافه شود آن نقطه نيز بيشتر گردد، و اين همان رين (زنگارى) است كه خداى متعالى در كتابش فرموده : (نه اين چنين است كه مى پندارند، بلكه اعمالشان چون زنگارى بر دلهايشان نشسته).

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ إِلَّا لِقَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ مَا قَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِكَثْرَةِ الذُّنُوبِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: اشكها خشك نشد مگر به واسطه قساوت دلها، و دلها سخت نگشت جز به وسيله بسيارى گناهان

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله لِكُلِّ شَيْءٍ مَعْدِنٌ وَ مَعْدِنُ التَّقْوَى قُلُوبُ الْعَارِفِينَ

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: براى هر چيزى معدنى است ، و معدن تقوا دلهاى عارفين است

قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ يَا بُنَيَّ جَالِسِ الْعُلَمَاءَ وَ زَاحِمْهُمْ بِرُكْبَتِكَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحْيِى الْقُلُوبَ بِنُورِ الْحِكْمَةِ كَمَا يُحْيِى الْأَرْضَ مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ

لقمان به فرزندش فرمود: فرزندم ، با علما تنگاتنگ همنشين شو، و با آنها محشور باش ، زيرا خداى عزّ و جلّ دلها را به نور حكمت زنده مى كند، همان گونه كه زمين را از آب زنده مى دارد.

حَدَّثَنَا الْفَقِيهُ مُوَفَّقُ الدِّينِ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصُّوفِيُّ السَّرْوِيُّ عَنْ شُيُوخِهِ عَنِ النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله أَنَّهُ قَالَ أَجِيعُوا أَكْبَادَكُمْ وَ أَعْرُوا صُوَرَكُمْ وَ أَشْعِثُوا رُءُوسَكُمْ وَ صُبُّوا عَلَيْكُمْ جِلْبَابَ الْحَزَنِ وَ جَالِسُوا النَّاسَ قَلِيلًا وَ مَعَ اللَّهِ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تَرَوْنَ الْحَقَّ بِقُلُوبِكُمْ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: جگرهاى خود را گرسنه نگه داريد، و صورتهاى خود را برهنه داريد، و موهاى خود را ژوليده كنيد، و لباس اندوه بپوشيد، و با مردم كم نشينيد و با خدا بسيار، شايد حق را با دلهايتان ببينيد.

مِنْ عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً يُحْيَا فِيهِ أُمُورُنَا لَمْ يَمُتْ قَلْبُهُ يَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ

امام رضاعليه‌السلام فرمود: هر كس در مجلسى حاضر شود كه در آن فضائل ما بيان مى شود، دلش نخواهد مرد؛ در آن روزى كه دلها خواهند مرد.

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام الْقَصْدُ إِلَى اللَّهِ بِالْقُلُوبِ أَبْلَغُ مِنَ الْقَصْدِ إِلَيْهِ بِالْبَدَنِ وَ حَرَكَاتُ الْقُلُوبِ أَبْلَغُ مِنْ حَرَكَاتِ الْأَعْمَالِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: توجه به خدا به وسيله دلها رساتر از توجه به خدا توسط بدن است ، و حركات دلها از حركات عملها رساتر است

فصل چهارم : در تنهايى و گوشه گيرى

(الفصل الرابع فى الخلوة و العزلة و ما يليق بهما)

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام الْعُزْلَةُ عِبَادَةٌ وَ إِنَّ أَقَلَّ الْعَيْبِ عَلَى الْمَرْءِ قُعُودُهُ فِى مَنْزِلِهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: گوشه گيرى عبادت است ، و كمترين عيب يك انسان نشستن او در منزلش مى باشد.

عَنْهُ قَالَ مَا كَانَ عَبْدٌ لِيَحْبِسَ نَفْسَهُ عَلَى اللَّهِ إِلَّا أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر بنده اى كه نفس خويش را براى خدا زندانى نمايد، خداوند او را وارد بهشت نمايد.

عَنِ الصَّادِقِعليه‌السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى نَبِيٍّ مِنْ أَنْبِيَاءِ بَنِى إِسْرَائِيلَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَلْقَانِى غَداً فِى حَظِيرَةِ الْقُدْسِ فَكُنْ فِى الدُّنْيَا وَحِيداً غَرِيباً مَهْمُوماً مَحْزُوناً مُسْتَوْحِشاً مِنَ النَّاسِ بِمَنْزِلَةِ الطَّيْرِ الَّذِى يَطِيرُ فِى أَرْضِ الْقِفَارِ وَ يَأْكُلُ مِنْ رُءُوسِ الْأَشْجَارِ وَ يَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْعُيُونِ فَإِذَا كَانَ اللَّيْلُ أَوَى وَحْدَهُ وَ لَمْ يَأْوِ مَعَ الطُّيُورِ اسْتَأْنَسَ بِرَبِّهِ وَ اسْتَوْحَشَ مِنَ الطُّيُورِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند تبارك و تعالى به پيامبرى از پيامبران بنى اسرائيل وحى فرمود: اگر دوست دارى فرداى قيامت مرا در حظيرة القدس ببينى ، در دنيا تنها و اندوهگين و غمناك باش ، و از مردم بترس همانند پرنده اى كه در زمينى خشك پرواز مى كند و سر شاخ درختان را مى خورد و از آب چشمه ها مى نوشد، هنگام شب تنها به لانه اش پناه مى برد، و به ساير پرندگان پناهنده نمى شود، با پروردگارش مأ نوس و از ساير پرندگان وحشت دارد.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ أَوْحَى إِلَى الدُّنْيَا أَتْعِبِى مَنْ خَدَمَكِ وَ اخْدُمِى مَنْ رَفَضَكِ وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا تَخَلَّى بِسَيِّدِهِ فِى جَوْفِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ وَ نَاجَاهُ أَثْبَتَ اللَّهُ النُّورَ فِى قَلْبِهِ فَإِذَا قَالَ يَا رَبِّ نَادَاهُ الْجَلِيلُ جَلَّ جَلَالُهُ لَبَّيْكَ عَبْدِى سَلْنِى أُعْطِكَ وَ تَوَكَّلْ عَلَيَّ أَكْفِكَ ثُمَّ يَقُولُ جَلَّ جَلَالُهُ لِلْمَلَائِكَةِ مَلَائِكَتِى انْظُرُوا إِلَى عَبْدِى قَدْ تَخَلَّى بِى فِى جَوْفِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ وَ الْبَطَّالُونَ لَاهُونَ وَ الْغَافِلُونَ يَنَامُونَ اشْهَدُوا أَنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُ ثُمَّ قَالَصلى‌الله‌عليه‌وآله عَلَيْكُمْ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ وَ ازْهَدُوا فِى هَذِهِ الدُّنْيَا الزَّاهِدَةِ فِيكُمْ فَإِنَّهَا غَدَّارَةٌ دَارُ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ كَمْ مِنْ مُغْتَرٍّ بِهَا قَدْ أَهْلَكَتْهُ وَ كَمْ مِنْ وَاثِقٍ بِهَا قَدْ خَانَتْهُ وَ كَمْ مِنْ مُعْتَمِدٍ عَلَيْهَا قَدْ خَدَعَتْهُ وَ أَسْلَمَتْهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ أَمَامَكُمْ طَرِيقاً مَهُولًا وَ سَفَراً بَعِيداً وَ مَمَرَّكُمْ عَلَى الصِّرَاطِ وَ لَا بُدَّ لِلْمُسَافِرِ مِنْ زَادٍ فَمَنْ لَمْ يَتَزَوَّدْ وَ سَافَرَ عَطِبَ وَ هَلَكَ وَ خَيْرُ الزّادِ التَّقْوى

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: خداوند جلّ جلاله به دنيا وحى فرمود: هر كس به تو خدمت كرد او را به سختى بيانداز، و هر كه تو را ترك كرد به او خدمت نما، هر گاه بنده با مولايش در دل سياه شب خلوت كند و او را بخواند، خداوند نورى در دلش پديد آورد، هر گاه بگويد: پروردگارا! آن با عظمت و شكوه پاسخش دهد: شنيدم بنده من ، حال هر چه از من مى خواهى طلب كن تا عطايت كنم ، و بر من توكّل كن تا تو را كفايت كنم ، سپس به فرشتگان مى فرمايد: اى ملائكه من ، به بنده ام توجه كنيد كه در دل سياه شب با من خلوت كرده ، در حالى كه بى كار و ولگردها وقت خود را به لهو مى گذرانند و غافلان در خوابند، گواه باشيد كه من او را آمرزيدم

سپس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: از خدا بترسيد و مشغول عبادت باشيد، و از دنيايى كه به شما بى ميل است كناره گيريد، دنيايى كه فريب دهنده و خانه اى گذرا و زوال پذير است ، چه گول خورنده هايى كه به وسيله آن به هلاكت افتادند، و چه اطمينان كنندگان به دنيا كه به آنان خيانت كرد، و چه اعتمادكنندگان بر دنيا كه مورد نيرنگ آن قرار گرفتند و دنيا آنان را به زانو در آورد، بدانيد كه پيش روى شما راهى بس هولناك و سفرى دور است و عبورتان از پل صراط است ، و مسافر بايد زاد و توشه برگيرد، هر كه بى زاد و توشه سفر كند به سختى افتد و هلاك گردد، و بهترين توشه اين راه تقوى است

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ مَرَّ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِعليه‌السلام بِرَجُلٍ وَ هُوَ يَدْعُو اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَهُ الصَّبْرَ فَقَالَ أَلَا لَا تَقُلْ هَذَا وَ لَكِنْ سَلِ اللَّهَ الْعَافِيَةَ وَ الشُّكْرَ عَلَى الْعَافِيَةِ فَإِنَّ الشُّكْرَ عَلَى الْعَافِيَةِ خَيْرٌ مِنَ الصَّبْرِ عَلَى الْبَلَاءِ كَانَ دُعَاءُ النَّبِيِّ اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ الْعَافِيَةَ وَ الشُّكْرَ عَلَى الْعَافِيَةِ فِى الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةِ

امام رضاعليه‌السلام فرمود: حضرت سجادعليه‌السلام به مردى برخورد كه دعا مى كرد، خدا به او صبر دهد، حضرت فرمود: اين گونه نگو، بلكه از خدا سلامتى و توفيق شكر بر سلامتى بخواه ، زيرا شكر بر سلامت بهتر از صبر بر گرفتارى است ، پيامبر خدا اين گونه دعا مى فرمود: «خدايا من از تو سلامت و شكر بر سلامت مى طلبم ، و سلامت كامل در دنيا و آخرت».

مِنْ كِتَابِ النُّبُوَّةِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ سَلَامٍ سَأَلَ النَّبِيَّصلى‌الله‌عليه‌وآله ‍ عَنْ شُعَيْبٍ فَقَالَ النَّبِيُّ هُوَ الَّذِى بَشَّرَ بِى وَ بِأَخِى عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ فَقَالَ جَلَّ جَلَالُهُ لِشُعَيْبٍ قُمْ فِى قَوْمِكَ فَأَوْحِ عَلَى لِسَانِكَ فَلَمَّا قَامَ شُعَيْبٌ أَنْطَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى لِسَانِهِ بِالْوَحْيِ وَ مِنْ جُمْلَةِ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأُمَّةِ شُعَيْبٍ كَيْفَ دُعَاؤُهُمْ وَ إِنَّمَا هُوَ قَوْلٌ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ الْعَمَلُ مِنْ ذَلِكَ بَعِيدٌ وَ إِنِّى قَضَيْتُ يَوْمَ خَلَقْتُ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ أَنْ أَجْعَلَ النُّبُوَّةَ فِى الْأَنْبِيَاءِ وَ أَنْ أُحَوِّلَ الْمُلْكَ فِى الدُّعَاءِ الدُّعَاةِ وَ الْعِزَّ فِى الْأَذِلَّاءِ وَ الْقُوَّةَ فِى الضُّعَفَاءِ وَ الْغِنَى فِى الْفُقَرَاءِ

عبد اللّه بن سلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در باره شعيب نبى پرسيد، حضرت فرمود: او همان كسى است كه به رسالت من و برادرم عيسى بن مريم بشارت داد، خداوند به شعيب فرمود: در ميان قومت قيام كن و با زبان خودت با آنان سخن بگو، هنگامى كه شعيب قيام كرد خداوند عزّ و جلّ او را گويا كرد تا زبانش با مردم سخن گويد.

يكى از سخنان خداى عزّ و جلّ به امت شعيب اين بود: چگونه دعا مى كنند، در حالى كه اين فقط سخن زبانشان است و از عمل به دور است ، و من روزى كه آسمان و زمين را خلق كردم نبوت را در انبياء قرار دادم و (لكن) به وسيله دعا ملك را تغيير دادم ، و عزّت را در افراد ناتوان ، و قوّت را در ضعيفان ، و بى نيازى را در فقرا قرار دادم

فصل پنجم : در حقيقتها و نجابت

(الفصل الخامس فى الحقائق و النجابة)

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام وَجَدْتُ عِلْمَ النَّاسِ كُلِّهِمْ فِى أَرْبَعٍ أَوَّلُهَا أَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ وَ الثَّانِى أَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِكَ وَ الثَّالِثُ أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْكَ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْرِفَ مَا يُخْرِجُكَ مِنْ دِينِكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: من دانش مردم را در چهار چيز يافتم : اول آنها اينكه خدايت را بشناسى ، دوم اينكه بدانى با تو چه كرده ، و سوم اينكه بدانى از تو چه مى خواهد، و چهارم اينكه بدانى چه چيز تو را از دينت خارج مى كند.

عَنْ أَبِى بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام فِى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللّهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا صَامُوا وَ لَا صَلُّوا وَ لَكِنَّهُمْ أَحَلُّوا لَهُمْ حَرَاماً وَ حَرَّمُوا عَلَيْهِمْ حَلَالًا فَاتَّبَعُوهُ

امام صادقعليه‌السلام در باره قول خداى عزّ و جلّ: (آنان دانشمندان و راهبان خود را معبودهايى در مقابل خدا قرار دادند) فرمود: به خدا سوگند، (براى آنان) نماز نخواندند و روزه نگرفتند، لكن بر ايشان حرام را حلال و حلال را حرام كردند و پيرويشان نمودند.

قَالَ الْبَاقِرُعليه‌السلام لَا تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيجَةً أَ فَلَا تَكُونُوا مُؤْمِنِينَ فَإِنَّ كُلَّ سَبَبٍ وَ نَسَبٍ وَ قَرَابَةٍ وَ وَلِيجَةٍ وَ بِدْعَةٍ وَ سُنَّةٍ وَ شُبْهَةٍ مُنْقَطِعٌ مُضْمَحِلٌّ كَمَا يَضْمَحِلُّ الْغُبَارُ الَّذِى يَكُونُ عَلَى الْحَجَرِ الصَّلْدِ إِذَا أَصَابَهُ الْمَطَرُ الْجَوْدُ إِلَّا مَا أَثْبَتَهُ الْقُرْآنُ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: غير خدا را براى خود تكيه گاه و محرم راز نگيريد، مگر شما مؤمن نيستيد؟ زيرا هر وسيله و نسبتى و هر خويشى و محرم راز و بدعت و سنّت و شبهه اى منقطع و بى اثر است ، مانند غبارى كه روى سنگ صاف نشسته و بارانى شفّاف آن را بر طرف مى كند، به جز آنچه را قرآن اثبات كرده باشد.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِى عُمَيْرٍ يَرْفَعُهُ قَالَ قِيلَ لِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ يَا رُوحَ اللَّهِ هَلْ يَقْدِرُ رَبُّكَ عَلَى أَنْ يُدْخِلَ الدُّنْيَا فِى بَيْضَةٍ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُصَغِّرَ الدُّنْيَا وَ يُكَبِّرَ الْبَيْضَةَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يُنْسَبُ إِلَى عَجْزٍ وَ الَّذِى سَأَلْتُمْ عَنْهُ لَا يَكُونُ

محمّد بن ابى عمير نقل كند: به عيسى بن مريم گفته شد: اى روح خدا! آيا پروردگارت قادر است كه دنيا را در تخم مرغى جاى دهد، بدون اينكه دنيا را كوچك يا تخم مرغ را بزرگ كند؟ فرمود: خداى عزّ و جلّ از هيچ كارى ناتوان نيست ، ولى آنچه شما مى خواهيد نشدنى است

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ إِنَّ لِلَّهِ دِيكاً رِجْلَاهُ فِى الْأَرْضِ وَ رَأْسُهُ فِى السَّمَاءِ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ جَنَاحٌ لَهُ فِى الشَّرْقِ وَ جَنَاحٌ لَهُ فِى الْغَرْبِ يَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْقُدُّوسِ فَإِذَا صَاحَ أَجَابَتْهُ الدُّيُوكُ فَإِذَا سَمِعْتُمْ أَصْوَاتَهَا فَلْيَقُلْ أَحَدُكُمْ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند خروسى دارد كه دو پايش در زمين و سرش در آسمان زير عرش خداست ، يك بال او در مشرق و بال ديگريش در مغرب است ، مى گويد:

پروردگارم منزّه و مقدّس است ، هر گاه فرياد مى زند خروسهاى ديگر نيز جوابش را مى دهند، هر گاه يكى از شما صدايش را شنيد، بگويد: پروردگارم منزّه است ، پادشاهى مقدس است

عَنْهُ قَالَ النَّاسُ مَأْمُورُونَ وَ مَنْهِيُّونَ وَ مَنْ كَانَ لَهُ عُذْرٌ عَذَرَهُ اللَّهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: مردم مورد امر و نهيند، هر كه (در انجام عملى) عذرى داشت خداوند عذرش را مى پذيرد.

عَنْهُ عَنْ آبَائِهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنْ وَعَدَهُ اللَّهُ عَلَى عَمَلٍ ثَوَاباً فَهُوَ مُنْجِزٌ لَهُ وَ مَنْ أَوْعَدَهُ عَلَى عَمَلٍ عِقَاباً فَهُوَ فِيهِ بِالْخِيَارِ

امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله روايت كند كه فرمود: خداوند به هر بنده اى كه در برابر عملى وعده ثواب داده باشد به آن عمل نمايد، و هر كه را بر عملى به عقاب وعده داده باشد، در عمل كردن به آن مخيّر است

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ الشَّقَاءَ وَ السَّعَادَةَ قَبْلَ خَلْقِهِ فَمَنْ كَانَ شَقِيّاً لَمْ يُسْعِدْهُ اللَّهُ أَبَداً وَ مَنْ كَانَ سَعِيداً لَمْ يُشْقِهِ اللَّهُ أَبَداً

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداى تبارك و تعالى بدبختى و خوشبختى را قبل از مخلوقاتش آفريد، هر كس شقى باشد خداوند هرگز خوشبختش نكند، و هر كس سعادتمند باشد هرگز او را شقى نكند.

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شِرْكِ الشَّيْطَانِ فَقَالَ مَهْمَا شَكَكْتَ فِيهِ فَلَا تَشُكَّنَّ فِى النَّاقِصِ الْخَلْقِ

على بن مغيره گويد: از امام صادقعليه‌السلام در باره شريك شدن با شيطان پرسيدم ، فرمود:

هر گاه شك كردى در شركت شيطان ، در (فرزند) ناقص الخلقه شك نكن (كه حتما شيطان در آن شركت داشته).

عَنْهُ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ قَالَ مَنْ كَانَ بَذِيَّ اللِّسَانِ فَحَّاشاً لَمْ يُبَالِ مَا قَالَ أَوْ قِيلَ فِيهِ فَإِنَّهُ لِغَيَّةٍ أَوْ شِرْكِ الشَّيْطَانِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كس بد زبان و فحّاش باشد باكى ندارد كه چه مى گويد يا در باره اش چه گفته مى شود، زيرا نامشروع زاده است يا شيطان در آن شريك است

و اللغية الرجل الشديد الا كل عَنْهُعليه‌السلام قَالَ النَّاسُ مَعَادِنُ كَمَعَادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ مَا كَانَ لَهُ فِى الْجَاهِلِيَّةِ أَصْلٌ فَإِنَّهُ لَهُ فِى الْإِسْلَامِ أَصْلٌ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: مردم معدنهايى مثل معدنهاى طلا و نقره اند، در زمان جاهليت براى اين معدن اساس و پايه اى نبود، ولى در اسلام داراى اساس و پايه است

عَنْهُ قَالَ إِنَّ مُوسَى وَ هَارُونَعليه‌السلام حِينَ دَخَلَا عَلَى فِرْعَوْنَ لَمْ يَكُنْ فِى جُلَسَائِهِ يَوْمَئِذٍ وَلَدُ سِفَاحٍ وَ لَوْ كَانَ لَأَمَرُوهُ بِقَتْلِهِمَا قَالُوا أَرْجِهْ وَ أَخَاهُ وَ أَمَرُوهُ بِالتَّأَنِّى وَ النَّظَرِ قَالَ ثُمَّ وَضَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ يَدَهُ عَلَى صَدْرِهِ وَ قَالَ وَ كَذَلِكَ نَحْنُ وَ لَا يَتَسَرَّعُ إِلَيْنَا إِلَّا كُلُّ خَبِيثِ الْوِلَادَةِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هنگامى كه موسى و هارون بر فرعون وارد شدند، در ميان همنشينان او زنازاده اى نبود، و اگر بود حكم به كشتن موسى و هارون مى دادند، از اين جهت گفتند: او را با برادرش حفظ كنيد، و فرعون را به تأ مّل و تدبّر (در باره آنها) واداشتند.

در اينجا امام صادقعليه‌السلام دستش را بر سينه نهاد و فرمود: ما نيز اين چنين هستيم ، هيچ كس در كشتن ما تعجيل ندارد مگر اينكه زنازاده باشد.

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ إِيَّاكَ وَ الْمُرْتَقَى الصَّعْبَ إِذَا كَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً وَ إِيَّاكَ أَنْ تُتْبِعَ النَّفْسَ هَوَاهَا فَإِنَّ فِى هَوَاهَا رَدَاهَا

امام رضاعليه‌السلام فرمود: از رفتن به جاهاى بلند و سخت كه شيب دارد و صاف است بپرهيز، و از پيروى از هواى نفس بپرهيز، زيرا پيروى از آن پستى به دنبال دارد.

عَنْهُ قَالَ الْمُؤْمِنُ لَا يَكُونَ ذَلِيلًا وَ لَا يَكُونُ ضَعِيفاً

امام رضاعليه‌السلام فرمود: مؤمن نه خوار و ذليل است و نه ضعيف

عَنْ أَبِى بَصِيرٍ فِى قَوْلِهِ تَعَالَى قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ قُلْتُ كَيْفَ أَقِيهِمْ قَالَ تَأْمُرُهُمْ بِمَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا نَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْهُ فَإِنْ أَطَاعُوكَ كُنْتَ قَدْ وَقَيْتَهُمْ وَ إِنْ عَصَوْكَ كُنْتَ قَدْ قَضَيْتَ مَا عَلَيْكَ

ابو بصير گويد: از امام صادقعليه‌السلام در باره قول خداى تعالى (خود و خانواده تان را حفظ كنيد) پرسيدم ، كه چگونه آنان را حفظ كنم ؟ فرمود: آنان را به آنچه خدا امر فرموده امر كن و از آنچه نهى فرموده نهى كن ، اگر اطاعت كردند تو آنها را حفظ كرده اى ، و اگر نافرمانيت كردند تو وظيفه ات را انجام داده اى عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الاْيَةُ قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْكِى فَقَالَ أَنَا عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِى كُلِّفْتُ أَهْلِى فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ حَسْبُكَ أَنْ تَأْمُرَهُمْ بِمَا تَأْمُرُ بِهِ نَفْسَكَ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا تَنْهَى عَنْهُ نَفْسَكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هنگامى كه اين آيه نازل شد (خودتان و خانواده تان را از دوزخ حفظ كنيد) مردى از مسلمانان نشست و شروع به گريه كرد و گفت : من از حفظ خودم عاجزم ، خانواده ام را هم بر عهده من گذاشتند! رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: براى تو همين بس كه به آنچه خودت امرشده اى امرشان كنى ، و از آنچه خودت نهى شده اى نهيشان كنى

عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام يَعِظُ أَهْلَهُ وَ نِسَاءَهُ وَ هُوَ يَقُولُ لَهُنَّ لَا تَقُلْنَ فِى سُجُودِكُنَّ أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثِ تَسْبِيحَاتٍ فَإِنْ كُنْتُنَّ فَعَلْتُنَّ لَمْ يَكُنْ أَحْسَنَ عَمَلًا مِنْكُنَّ

اسحاق بن عمّار گويد: شنيدم كه امام صادقعليه‌السلام خانواده و زنهايش را موعظه مى كند و به آنها مى فرمايد: در سجده هايتان كمتر از سه تسبيح نگوييد، اگر چنين كنيد، عملى بهتر از عمل شما نخواهد بود.