شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

۱۰. خواهش دعا

شخصی با اضطراب و هيجان خاصی به حضور امام صادقعليه‌السلام آمد و گفت: درباره من دعائی بفرمائيد تا خداوندت به من وسعت روزی عنايت كند كه خيلی فقير و تنگدست هست. امام: هرگز دعا نمی كنم.

- چرا دعا نمی كنيد؟ - برای اينكه خداوند راهی برای انيكا معين كرده است. خداوند امر كرده است كه روزی را پی جوئی كنيد و طلب نمائيد اما تو می خواهی در خانه بنشينی و با دعا روزی به خانه خود بكشانی.(۱۳۱)

۱۱. همسفر حج

مردی از سفر حج برگشته بود سرگذشت مسافرت خود را برای امام صادقعليه‌السلام تعريف می كرد به ويژه يكی از همسفران خود را بيشتر می ستود كه چه مرد بزرگواری بود ما به معيت همچو مرد شريفی مفتخر بوديم او يكسره مشغول عبادت و اطاعت خدا بود همين كه در منزلی فرمود می آمديم او فورا به گوشه ای می رفت سجاده خويش را پهن می كرد به طاعت و عبادت خدای خويش مشغول می شد.

امام: پس چه كسی كارهای او را انجام می داد و كه حيوان او را تيمار می كرد؟ - البته افتخار اين كارها با من بود او فقط به كارهای مقدس خويش مشغول بود و كاری به اين كارها نداشت. - بنابراين همه شما از او برتر بوده ايد.(۱۳۲)

۱۲. در معاشرت نيك وحسن رفتار

امام صادقعليه‌السلام درباره رفتار نيك و اخلاق حسنه می فرمايند: «تواصلوا وتراحموا و تعاطفوا .» به يكديگر بپيونديد به همديگر محب ورزيد در باره همديگر نيكی و احسان كنيد و نسبت به هم مهر و عطوفت داشته باشد.

۲. حسن الخلق يزيد في الرزق. حسن خلق باعث افزايش روزی آدمی است.(۱۳۳)

۳. قال الله عز وجل: «الخلق عيالی فاحبهم الی الطفهم بهم واسعيهم في حوائجهم »(۱۳۴)

خداوند متعال فرموده است: مردم همانند عائله من هستند كسی نزد من از محبوبيت بيشتر برخوردار است كه با خلق خدا لطف داشته باشد و در رفع نيازمندی هايشان كوشاتر وجدی تر باشد.

۱۳. در مورد شناخت خوش رفتار و خوش كردار

می فرمايد:

۱. «ثلالة لا يعرف الافی ثلث مواطن: لا يعرف الحليم الأعند الغضب، ولا الشجاع الا عند الحرب ولااخ الا عند الحاجة .»(۱۳۵)

سه نفر در سه حالت خاص بيشتر شناخته می گردند: خوشرفتار و بردبار به هنگام خشم و غضب، شجاع و دلير به هنگام جنگ و برخورد و دوست و برادر به هنگام نياز و احتياج.

۲. «ان الله تبارك و تعالی ليعطی العبد من الثواب علی حسن الخلق كما يعطی المجاهد في سبيل الله يغدوا عليه و يروح »(۱۳۶)

خداوند متعال به بنده خود در برابر حسن خلق و ادب پاداشی همانند اجر مجاهد راه حق، عنايت می كند مجاهدی كه شب و روز در فعاليت و كوشش باشد.

۳. «ان اجلت في عمرك يومين فاجعل احد همالأد بك لتستعين به علی يوم موتك »(۱۳۷)

اگر به تو اعلام گردد كه از عمرت فقط دو روز باقی نمانده است روز اول را به اخلاق و ادبت اختصاص ده تا از آن برای مرگت كمك گرفته باشی.

۱۴. حدود اخلاق

«جاء رجل الی الصادق جعفر بن محمد عليهما السلام فقال له يابن رسول الله أخبرنی بمكارم الاخلاق فقال، العفو عمن ظلملك وصلة من قطعك اعطاء من حرمك و قول الحق ولو علی نفسك »(۱۳۸)

مردی به پيشگاه امام صادقعليه‌السلام شرفياب شد و عرض كرد مرا از مكارم اخلاق آگاه سازيد حضرت در پاسخ او فرمودند: عفو و گذشت از آن كسی كه به تو ستم روا داشته است.

۲. اتصال و پيوست به كسی كه از تو بريده است.

۳. بذل و اعطاء بر آن كس كه تو را محروم ساخته است.

۴. به حق و درستی سخن گفتن اگر چه بر ضررت باشد.

۱۵. آينده نگری امام صادقعليه‌السلام

فرمود: مردی به حضور نبی اكرم

صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شرفياب شد و عرض نمود يا رسول الله به من موعظه و سفارش فرما حضرت رسول اكرمصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم سؤال كرد آيا سفارش پذير هستی اگر توصيه ات كنم؟ و سه بار اين سوال را تكرار فرمود و در هر سه نوبت آن مرد جواب مثبت داد، آنگاه فرمود به تو سفارش می كنم وقتی به كاری همت گماردی در عاقبت و پايان آن بينديش اگر آن را صحيح و بر وفق هدايت و صلاح يافتی از پی آن برو، و اگر ناصحيح و باعث گمراهی يافتی از انجام آن باز بايست.

۱۶. منع شراب خواری

بدستور منصور صندوق بيت المال را باز كردند و به هر كس از آن چيزی می دادند، شقرانی هم يكی از آن كسانی بود كه برای دريافت سهمی از بيت المال آمده بود او چون كسی را نمی شناخت وسيله ای پيدا نمی كرد تا سهمی برای خود بگيرد.

شقرانی به اتبار اينكه يكی از اجدادش برده بود و رسول خداصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وسيله آزادی او را فراهم ساخته بود وشقرانی هم آزادی را از او به ارث برده بود مولی رسول اللهصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می گفتند يعنی آزاده شده رسول خدا و اين امر به نوبه ی خود افتخار و انتسابی برای شقرانی به شمار می آمد و از اين نظر خود را وابسته به خاندان رسالت می دانست.

در اين ميان كه چشمان شقرانی منتظر و جويای آشنا و وسيله ای بود تا سهمی برای خود از بيت المال دريافت كند امام صادقعليه‌السلام را ديد، جلو رفت و حاجت خويش را ابراز داشت.

امام رفت و طولی نكشيد كه سهمی برای شقرانی گرفته و با خود آورد، همين كه آن را به دست شقرانی داد با لحن ملاطفت آميز اين جمله را به وی گفت: كار خوب از هر كسی خوب است ولی از تو به واسطه انتسابی كه با ما داری و تو را وابسته به خاندان رسالت می دانند خوبتر و زيباتر است، و كار بد از هر كسی بد است ولی از تو به خاطر همين انتساب، زشت تر و قبيح تر است.

امام اين جمله را گفت و گذشت. شقرانی با شنيدن اين جمله دانست كه امام از راز و سر او، يعنی ميگساری و شرابخواری آگاه است و از اينكه امام با علم و آگاهی به او محبت كرده است بسيار شرمنده و شرمسار گرديد و پيش وجدان خود نادم و پشيمان گرديد.(۱۳۹)

اين نوع امر به معروف و نهی از منكر يكی از ويژگی های دودمان رسالت می باشد كه می دانند تبليغات را با چه بيان و از كدام مجرای طبيعی و اصولی انجام دهند كه ضمن تأثير بخشی، هتك حرمت و سلب اعتبار و آبروی فرد را نيز محفوظ داشته باشند و اين روش بهترين روش مؤثر در تبليغات می باشد.

۱۷. چند حق از حقوق برادران اسلامی امام صادقعليه‌السلام

ضمن يكی از روايات، چند حق، از حقوقی را كه مؤمنين به يكديگر را ذكر نموده و اكيدا اداء آنها را به مسلمانان توصيه فرموده است:

۱. الأول -«ايسر حق منها ان يحب له ما يحب لنفسه ويكره له ما يكره لنفسه » فرمود: آسان ترين حقوق آنست كه برای برادرش آن را بخواهد كه برای خود می خواهد و نخواهد آن را كه برای خود نمی خواهد.

۲. والحق الثانی - «ان يمشی في حاجته، ويبتغی رضاه ولا يخالف قوله » در راه برآوردن حاجتش قدم بردارد، خشنودی او را بخواهد و با گفته وی مخالف ننمايد.

۳. والحق الثالث - «ان تصله و مالك ويدك ورجلك ولسانك » به تمام وجودت با او پيوندی با مالت و همچنين با دست و زبانت به كمك و ياری او قيام نمائی.

۴. والحق الرابع - «ان تكون عينه ودليله ومرآته وقميصه » چشم بينا و راهنمای راستين وی باشی، چون آئينه او را خوش بنمايانی، و مانند پيرهن محفوظ ومستورش داری.

۵. والحق الخامس - «ان لا تشبع ويجوع، ولا تلبس ويعری، ولا تروی ويضماء » مبادا اين چنين باشد كه تو سير باشی او گرسنه، تو پوشيده باشی او برهنه، و تو سيراب باشی، او تشنه.(۱۴۰)

۱۸. فرمان و دستور العمل خدمتگزاران ملت و مملكت

آخرين سخن از امام صادقعليه‌السلام كه در بخش ارشادها و رهنمودها نقل می گردد، فرمان جامع و دستور العمل كامل و سازنده ای است كه محقق بزرگوار و عالم ربانی و فقيه صمدانی مرحوم شيخ مرتضی انصاری، (اعلی الله مقامه الشريف) در كتاب معروف مكاسب در مورد وظائف فرمانداران و فرمانروايان از كتاب كشف الريبه عن احكام الغيبة، توسط شهيد دوم جهان علم و فقاهت، و او هم از شيخ طوسی رئيس طائفه اماميه با اسناد معتبر از رئيس مذهب طائفه اماميه با اسناد معتبر از رئيس و پيشوای بزرگوار شيعه امام صادقعليه‌السلام نقل نموده اند كه می تواند بازگو كننده و تعيين كننده بسياری از وظائف مسلمانان امروز باشد اينك متن فرمان و دستور العمل.

عبد الله پسر سليمان نوفلی می گويد: در محضر امام صادقعليه‌السلام بودم كه خدمتگزار وقاصد عبد الله نجاشی، كه به تازگی به فرمانداری منطقه خوزستان، از سوی حكومت وقت منصور گرديده بود، وارد گرديد پس از سلام و درود نامه ی عبد الله نجاشی را تقد حضرت امام نمود، امام در حضور ما، پاكت نامه را باز نمود و شروع به قرائت آن نمود نخستين سطر وطليعه نامه بدين قرار نگارش يافته بود:

با نام خداوند بخشنده و بخشايشگر آغاز می نمايم، خداوند متعال عمر سرور و پيشوايم را طولانی گرداند ووجود مبارك او را از گزند آفات مصون و محفوظ دارد و هرگز در زندگی مكروهات و ناملايمات نداشته باشد خداوند متعال بر استجابت اين دعاها قادر و توانا است.

سيد و سرور عزيزم! شايد بی مناسبت نباشد كه به اطلاع آن حضرت برسانم كه اينجانب اخيرا به فرمانداری استان خوزستان، منصوب و مشغول كار گرديده ام مايل بودم اگر آن بزرگوار در اين باره حدودی تعيين نموده يا دستوراتی صادر می فرمودند كه ملاك عمل قرار گيرد تا بدان وسيله رضايت پروردگار عالم، و تقرب رسول خدا را فراهم می ساختم و اگر مصلحت می ديدند در آن نامه خلاصه ای از وظائف مرا در مورد مخارج زكات و انواع نفقات و حدود بخشش و نوع دوستان و همكارانی كه بايد برگزينم و با كدام افراد معاشرت كنم و كدامين افراد را اصحاب سرور از خود قرار دهم و با كی انس بگيرم؟

اين راهنمائیها از سوی آن حضرت می تواند بسيار ارزنده و موثر باشد. اميدوارم خداوند متعال به بركت هدايت و ولايت شما، مرا نجات دهد چون در روی زمين حجت حقيقی و امين واقعی مردم، شما هستيد. ايام نعمت و آسايش مستدام و برقرار باد! - عبد الله نجاشی -

عبد الله پسر سليمان ناقل اين حديث گويد امام در آن مجلس به نامه نجاشی اين چنين پاسخ فرمودند:

بنام خداوند بخشنده و بخشايشگر خداوند متعال تو را مشمول عنايت و لطف خويش قرار دهد و تحت حمايت و عنايت خاص خويش محفوظ دارد او است كه قادر و توانا به چنين امر می باشد:

نامه ما توسط پيك رسان و اصل و مورد مطالعه قرار گرفت و منظور شما را دريافتم و اطلاع پيدا كردم كه شما به فرمانداری استان خوزستان منصور گرديده ايد اين خبر مر هم مسرور ساخت و هم محزون گردانيد.

سرور و شادی از آن نظر بود كه با خود گفتم شايد: خداوند به بركت موقعيت تو، درمانده و بيچاره ای از دوستانه آل محمدصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را ياری و كمك دهد با وجود تو به درمانده ای از آنان كمك برساند يا عريانی از آنان را بپوشاند وجود تو عامل تقويت ضعفای آنان گردد و آتش مخالفين و دشمنان را در مورد دوستان، خاموش گرداند و از اين قبيل مسائل.

اما حزون و اندوهم از آن ديدگاه بود، كه بسيار خوفناكم از آنكه تو عامل لغزش ولو رفتن يكی از دوستان، گردی، در اين صورت يقين دان تو هرگز رائحه و عطر بهشتی را استشمام ننموده و مشمول رحمت حق، قرار نخواهی گرفت.

در اين نامه قسمتی از وظائف تو را، خلاصه می كنم اگر بتوانی طبق آنها رفتار كنی و از حدود تعيين شده در آن تعدی ننمائی اميد است كه با سلام به هدف خويش نائل گردی.

بدان آقای عبد الله! پدرم از پدرانش و آنان هم از علیعليه‌السلام و او هم از رسول خداصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خبر دادند كه آن بزرگوار فرمودند: هر فردی كه مورد مشورت برادر مسلمان خود قرار گيرد و او واقعيت امر را در اختيار مشورت گر، قرار ندهد خداوند متعال عقل و دانش را از او باز می ستاند و چون اينجانب نيز در مقام مشورت قرار گرفته ام همه واقعيت ها را می گويم و راه نجات تو را تنها در گرو عمل به مضمون آن جستجو نمايم.

بدان و آگاه باش! تنها راه نجات تو در خودداری و پرهيز از خونريزی وحفظ خون مسلمانان و خودداری از ايذاء و اذيت و شكنجه اولياء خداست و تنها عامل نجات و سعادت يك فرد مسئول و خدمتگزار ملت مداری و خوش رفتاری با مردم و نشان دادن حوصله و صبر و مهربانی بدون اظهار عجز و ضعف در اجراء امور می باشد بی آنكه كوچكترين ظلم و تعدی در حق مردم صورت گيرد و تنها راه نجات رعايت جانب عدالت در مورد عموم دوستان و عموم مراجعه كنندگان می باشد.

تو هرگز سخن چينان و نمامان را به خويشتن راه مده! چون بسيار بعيد است كه از گزند آنان در امان قرار گرفته باشی اگر مبتلا به تقرب دادن نمامان و سخن چينان گردی يقين بدان مورد غضب خدا و مورد هتك حرمت و آبروی خويشتن خواهی شد، تو هرگز از دسيسه ها و توطئه های مردم، آنسامان آسوده خاطر مباش و هميشه با حزم و احتياط و دورانديشی با آنان رفتار كن!

گزينش اصحاب راز

اعوان و انصار و دوستان خود را با دقت و هوشياری انتخاب نما! اگر در يك از آن ها رشد و كمال و صلاح و سعادت جستی او را نگهدار.

مبادا برای خوش آيند خويش و تنها محض رضايت و آسودگی خاطر خويش پول، خلعت، مركب و ديگر اموال عمومی را در غير مورد رضايت خدا به شاعر يا مداح يا دلقك باز و لطيفه گو بپردازی تو می دانی به جای بخشش به آنان، جوائز و عطايا و بخشش های خود را مخصوص فرماندهان، نامه نگاران، نويسندگان و افراد پليس بنمائی و آنچه را كه از وجوه خيريه صرف می كنی مانند صدقه، فطره يا هزينه حج يا لباسی كه در آن نماز می گذاری يا صله و خلعتی كه اهداء می كنی و هديه ای كه در راه خدا بيرون می كنی بايد از پاكترين درآمدهای خود و در بهترين راه های خدا پسند باشد؟

تراكم ثروت و كنز اموال

آقای نجاشی! سعی و كوشش كن! مبادا طلا يا نقره ای را ذخيره نمائی و خود را مشمول آيه ای گردانی كه خداوند متعال می فرمايد: آنان كه طلا و نقره را ذخيره می نمايند و آنها را در راه خدا خرج نمی كنند، عذاب دردناك را به آنان بشارت ده! تو هرگز آن باقيمانده های شيرينیها يا خوردنيها را كوچك و حقير نيانگار! چون می توانی با صرف آنها در راه اشباع شكم های گرسنه و رفع نياز افراد مستمند و نيازمند، غضب الهی را خاموش و آرام سازی چون من از پدرم شنيده ام كه او از أمير المؤمنين نقل می كرد كه رسول خداصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم روزی به ياران و اصحاب خود می فرمود:

فردی كه سير بخوابد در صورتی كه همسايه او با گرسنگی دست و پنجه نرم می كند به خداوند و روز رستاخيز ايمان نياورده است اصحاب گفتند: ما كه نداريم بدهيم همگی بدبخت و به هلاكت رسيده ايم.

پيامبر اسلام فرمود: شما كه نداريد می توانيد از باقيمانده ی طعام و از باقيمانده ی خرما و روزی و لباس خود به اين وظيفه قيام ورزيد تا بتوانيد آتش غضب الهی را خاموش نمائيد.

اعتبار دنيا

عبد الله! دنيا آنچنان با اهميت و پر ارزشی نيست كه تصور كرده باشی انسان خود را فنای آن سازد من از پستی و حقارت دنيا، شمه ای برای تو بازگو می كنم تا به حقيقت آن پی برده باشی!... پدرم محمد بن علیعليه‌السلام (امام باقرعليه‌السلام ) به من تعريف نمود هنگامی كه امام حسينعليه‌السلام عازم كوفه بودند:

ابن عباس به سراغ او آمد و با اصرار تمام او را از رفتن جلوگيری می نمود و به خويشاوندی و رحم، قسم می داد تا مبادا او همان فرد مقتول در سرزمين طف (كربلا) باشد

امام در پاسخ او گفت: من جايگاه خود را خوب می دانم و از اين زندگی دنيا چاره ای جز فراقت و دوری، نمی شناسم عموزاده ی محترم! آيا نمی خواهی حديث پدرم امير المؤمنين را برای تو بازگو نمايم كه برخورد او با دنيا چگونه بود؟ ابن عباس گفت چرا؟ خيلی مشتاقم كه سخنان او را بشنوم.

آری ابن عباس پدرم تعريف می كرد پس از رحلت فاطمه زهراعليه‌السلام من روزی در فدك بيل در دست داشتم و برخی از ديوارهای آن را درست می كردم و سخت مشغول كار بودم ناگاه زنی پيدا شد كه به سوی من رو می آورد تا چشمم به او افتاد قلبم به تپش افتاد زيبائی او مرا خيره كرد به تصور خويش او را به ثبيته دختر عامر جحمی كه يكی از زيباترين بانوان قريش بود، تشبيه نمودم.

او اظهار نمود: ای پسر ابی طالب! آيا می خواهی ازدواج كنی تا تو را از اين كلنگ نجات دهم و تو را به خزائن زمين آشنا و راهنمائی كنم تا خود و فرزندان تو، از نظر دنيا نگرانی و اضطراب نداشته باشيد. من در پاسخ او اظهار داشتم تو كی هستی؟ تا تو را از خاندان خودت خواستگاری كنم.

او در پاسخ من اظهار داشت من دنيا هستم تا نام دنيا را شنيدم به او داد زدم برو برای خودت شوهر ديگری جز من جستجو نما، در شأن من نيست كه طالب دنيا باشم رو به بيل خود آورد، و اشعار زير را سرودم كه مضمون آنها اينست:

هر آن كس كه مظاهر دنيا او را فريب دهد به خسران و زيان ابدی رسيده است و هرگز در طی قرون، روی سعادت نخواهد ديد جای عجب نيست من و دنيا، و دنيا و من، پيامبر اسلام از دنيا رحلت نمود در صورتی كه در ذمه و عهده او مشغوليتی وجود نداشت او به ملاقات خدا شتافت در شرائطی كه كوچكترين مذمت و شماتت همراه خود نداشت.

پيشوايان دينی هم به او إقتدا كرده اند خود را با آلودگی های دنيا آلوده نساخته اند. راه سعادت و نجات تو در عمل به مضمون و محتوای اين نامه می باشد كه می تواند تو را از هلاكت نجات و با سعادت و خوشبختی رهنمون گردد.

رعايت حقوق برادران اسلامی

آقای نجاشی! بدان و آگاه باش! مبادا مؤمنی را بترسانی پدرم از پدرش و او هم از جد بزرگوارش علی بن ابيطالب حديث نمود: هر فردی به مومنی نگاه افكند با اين نظر كه او را بترساند خداوند متعال او را در روز محشر آن روزی كه جز خداوندگار پناهگاهی نيست به وحشت و خوف دچار می سازد و در مقابل آن، هر آن فردی كه بيچاره ای را پناه و ايمن دهد خداوند منان در همان روز عرصات از نزع اكبر و روز وحشتناك آسوده می سازد و هر آن كس كه نياز برادر دينی خود را برآورده كند خداوند رئوف، حوائجی از او برآورده می سازد كه يكی از آنها، بهشت رضوان می باشد.

تأمين پوشاك نيازمندان

هر آن فردی كه نياز برادر ايمان خود را از نظر پوشاك تأمين سازد خداوند متعال از بهترين لباس های حرير و سندس بهشتی، او را می پوشاند و مشمول عنايت خاص خود می گرداند تا آن لحظاتی كه يك رشته و نخ از آن لباس ها بر تن او باقی مانده باشد.

نجات از گرسنگی

هر آنكسی كه برادر مسلمان خود را از گرسنگی إطعام و سير نمايد خداوند رحمان او را از بهترين خوراكی های بهشت، اطعام و روزی می دهد.

رفع تشنگی: و هر كس كه تشنه ای را از عطش نجات دهد، خداوند متعال او را از سرچشمه زلال رحيق مختوم شرابی مهر خورد كه مهر آن از مشك و عنبر است سيراب می سازد.

خدمت به برادر

و هر فردی كه موقع نياز برادر مسلمان، به خدمتگزاری او قيام ورزد خداوند متعال، بهترين خدمتگزاران بهشتی را به او عنايت می فرمايد او را با اوليای طاهرين، هم نشين می نمايد.

تأمين مركب: هر آن كس كه برادر ايمانی خود را به موقع نياز بر مركب و سواری خويش سوار نمايد، خداوند متعال از سواريهای بهشتی به او عنايت می كند و فرشتگان مقرب به وجود چنين افرادی مباهات می كنند.

ازدواج

هر فردی كه وسائل ازدواج برادر مسلمان خود را، فراهم سازد و همسر مناسبی برای او انتخاب نمايد كه با او انس بگيرد و بازوی كمك او گردد، استراحت و آسايش روحی او را فراهم سازد، خداوند متعال از همسران حور العين به او مرحمت می كند و او را با صديقين و راستكاران از اهل بيت پيامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، مأنوس و محشور می گرداند.

كمك در ديوان

فردی كه برادر مؤمن خود را در محضر سلطان ستمگر ياری دهد خداوند متعال او را، به هنگام عبور از صراط ياری می دهد و در آن جايگاه و معبری كه گامها در آن لرزان هستند.

اهميت زيارت مؤمن

فردی كه برادر ايمانی خود را بدون نظر مادی، زيارت نمايد او در رديف زائرين خود پروردگار شمرده می شود. و خداوند متعال هميشه اكرام و احترام ميهمان خود را دارد.

پرونده سازی و پرونده بازی

عبد الله! از پدرم، او از پدرش، او از امام علیعليه‌السلام نقل می نمود كه روزی رسول خداصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به ياران و اصحاب خود موعظه و توصيه می فرمود و می گفت:

گروه مسلمانان! آگاه باشيد از ايمان بهره ای ندارد هر فردی كه با زبان اظهار اسلام نمايد ولی قلب او ايمان نياورده باشد، پيامبر اسلام در توضيح اين جمله می فرمودند: هرگز در پی لغزش های مؤمنين و در پی پرونده سازی عليه آنان نباشيد چون فردی كه هميشه در پی جستن لغزش ها و خطاهای مومنان باشد، در رستاخيز خطاهای او پی گيری و در دنيا داخل خانه خود به افتضاح كشانده می شود.

باز پدرم از پدران خويش از علیعليه‌السلام نقل می نمود كه خداوند متعال از مؤمنان پيمان گرفته است كه هرگز در مقام انتقام گيری و كينه پروری نباشند و شافی خود را جز از راه ملامت خويش از وسيله ديگری نجويند چون فرد مؤمن هميشه در لجام و در قيد و بند حدود اسلامی است و هرگز آن را به خاطر فائده كوتاه و راحت طولانی خود، از دست نمی دهد خداوند متعال از پيمان هايی كه بر مردم گرفته است يكی هم رعايت احترام برادر ايمانی خويشتن است مبادا به عيب جويی او پردازد يا بر مقام حسد و رقابت با او برخيزد.

مقام معنوی مؤمن

آقای عبد الله! پدرم از پدرش او هم از حضرت علیعليه‌السلام نقل می نمود كه پيامبر اسلامصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: روزی جبرئيل به من فرمود آمدند و پيام رساندند كه خداوند متعال به تو سلام می رساند و می فرمايند:

فرد مؤمن را از نامهای خودم مشتق نموده ام مؤمن از من و من از مؤمن هستم هر فردی اهانت و مايه خواری و ذلت فرد مؤمنی را فراهم سازد به جنگ و ستيز با من برخاسته است.

آقای عبد الله! نزديك ترين عملی كه به كفر می انجامد، آنست كه انسان از فردی سخن يا عملی را ياد گيرد و آن را حفظ داشته باشد تا يك روز عليه او به كار گيرد و او را در ميان مردم مفتضح نمايد چنين فردی، راه نجات و سعادت را ندارد.

نامه امامعليه‌السلام به نجاشی بسيار مفصل و پرمحتوا است با كمال تأسف به علت كمبود جا بخشی از آن حذف گرديده طالبان تفصيل به مكاسب محرمه شيخ مرتضی انصاری (قدس سره) مراجعه نمايند.

شهادت

شهادت در راه خدا و در راه پيشبرد آرمان الهی، هدف عالی، و درخواست قلبی و آرزوی دل هر فرد مؤمن و مخلصی است كه به خدا عشق می ورزد و به لقای او پر می زند اين عشق و علاقه دو چندان خواهد بود جايی كه اين فرد مؤمن، فرزند رسول خداصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رهبر راستين امت مسلمان و پيشوای معصوم شيعيان و دوستداران مخلص علیعليه‌السلام بوده باشد.

شهادت امام صادقعليه‌السلام در سال ۱۴۸ هجری بيست و پنجم شوال، در عهد حكومت منصور خليفه عباسی صورت گرفت. در روزگاری كه امور كشور مضطرب، فتنه ها و آشوبها فراوان. نه خونها احترام داشت نه دين از نظر حكومت وقت، ارزش و حرمت داشت و نه قانونی حاكم بر سرنوشت امت بود حكام وقت با استبداد مطلق حكومت داشتند و رعيت در دست جلادان ملعبه ای بيش نبود.

پيروان علیعليه‌السلام و دوستاران اهل بيت رسالتصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در عسرت كامل و تنگنای عجيبی به سر می بردند، ناسزا گوئی به علیعليه‌السلام و خاندان گراميش و اهانت و بدگويی به بزرگان دين، عادت ديرينه ای بود كه در اغلب محافل و مجالس در مسجد، كوی، برزن، جلسات دينی و درس و بحث، همه جا شنيده می شد گويندگان رسمی و داستان سرايان و چاپلوسان دريار خلافت با اين بی ادبی ها آغاز سخن می كردند اهل بيت رسالت با شنيدن اين گونه ياوه ها و تحمل اين گونه مصائب و مشكلات، در انتظار فرج و با اطمينان به وعده صابران به سر می بردند.

فقط دوران حكومت عبد العزيز اموی تنفس گذرائی بود كه به مدت كوتاه اوضاع گذشته را در هم زد ولی دولت او هم مستعجل بود. تحمل وجود علمی امام بر ستمگران و بی فضيلت ها، سنگين و غير قابل تحمل بود تا اينكه با دسائس و نقشه های گوناگون بعد از چندين بار كه شبانه به منزل او يورش بردند و در دل شب از منزل بيرون كشيدند و به تبعيد از وطن خود مجبور ساختند تا بالأخره در سال ۱۴۸ با سم كه قاتل شخصيت های بزرگ آن روز بود مسموم ساختند.(۱۴۱)

توطئه منصور و شكست آن

منصور پس از آنكه خبر شهادت امام ششمعليه‌السلام را دريافت داشت به فرماندار مدينه نوشت كه به عنوان تفقد از بازماندگان و گزارش اوضاع، به خانه امامعليه‌السلام سر زند و وصيت نامه آن حضرت را بخواهد و كسب اطلاع كند و كسی را كه وصی امامعليه‌السلام معرفی شده است، في المجلس گردن زند.

تا به مسألة ی امامت خاتمه داده شود تا برنامه تشيع و پيروی از اهل بيت پايان پذيرد ولی بر خلاف توطئه وی، به هنگامی كه والی مدينه وصيت نامه را خواند با نوميدی و يأس رو به رو گرديد چون مشاهده كرد كه امام پنج نفر را به عنوان وصی تعيين فرموده است كه يكی هم خود خليفه می باشد و ديگران به اسامی

۲. عبد الله افطح پسر بزرگ

۳. موسی بن جعفر

۴. خود فرماندار مدينه

۵. حميده همسر امام بوده اند.

به اين ترتيب نقشه و توطئه خائنانه او با درايت و علم خاص امامعليه‌السلام با شكست روبرو گرديد.(۱۴۲)

ابن بواب جوزی نقل مطلب می كند: در دل شب منصور خليفه عباسی، مرا احضار نمود. وارد اطاق شدم، او روی تخت نشسته بود پيش روی او چراغ و در دست او نامه ای بود كه مطالعه می كرد، سلام كردم او با حال گريه نامه را به سوی من پرتاب كرد و گفت اين نامه محمد بن سليمان فرماندار مدينه است در آن نوشته شده است كه جعفر بن محمد به رحمت الهی پيوسته است.

انا لله وانا اليه راجعون. هم اكنون نامه در پاسخ فرماندار مدينه بنويس اگر او فرد معينی را وصی خود كرده باشد او را بكشد.

پس از چند روز جواب نامه از فرماندار مدينه رسيد كه او ۵ نفر را وصی خود تعيين نموده است.

۱. منصور خليفه عباسی،

۲. محمد سليمان فرماندار مدينه،

۳. عبد الله،

۴. موسی فرزند امامعليه‌السلام ،

۵. حميده همسر.

منصور با تأسف اظهار داشت:

ديگر به كشتن اينان راهی نيست.(۱۴۳)

در مروج الذهب آمده است: امام صادقعليه‌السلام ده سال گذشته از خلافت منصور به سال ۱۴۸ درگذشت و در بقيع در جوار پدر و جد بزرگش و مادر عاليقدرش فاطمه و عمويش حسن بن علی مدفون گرديد. و روی قبر آنان مرمری قرار گرفته بود كه بر روی آن چنين حك گرديده بود:

بسم الله الرحمن الرحيم. الحمدلله مبيد الامم ومحيی الرمم. هذا قبر فاطمة بنت رسول الله سيدة نساء العالمين و قبر الحسن بن علی وعلی بن الحسين بن علی بن ابيطالب، محمد بن علی بن الحسين و جعفر بن محمدعليه‌السلام .

به نام خداوند بخشنده و بخشايشگر حمد و ستايش مخصوص خدائی است كه از ميان برنده ء ملل و زنده كننده استخوان های پوسيده و از ميان رفته است. اين قبر فاطمه دختر پيامبر بزرگ بانوی جهان، و قبر حسن فرزند علی فرزند ابيطالب وعلی بن الحسين (امام زين العابدين)، و محمد بن علی بن الحسين (امام باقر) و جعفر فرزند محمدعليه‌السلام (امام صادق) می باشد.

رثای آن بزرگوار

درگذشت امام موجی از تأثر واندوه را در ميان مخلصان و علاقمندان امام برانگيخت و جهان علم و ادب و دنيای معنويت و فضيلت را سوگوار ساخت.

يكی از شاگردان او به نام ابو بريد عجلی در رثای او گفت: مردم به راحتی و آسانی او را به سوی قبرستان بقيع حمل كردند آيا اطلاع دارند كه چه شخصيتی را به سوی خاك حمل می كنند و با دستان خويش، خاك را روی قبر او می ريزند. ای كاش اين خاك را بر سر خويش می ريختند كه چنين ضايعه ی بزرگ علمی را از دست دادند.

شهادت با سم

در مورد شهادت با سم امامعليه‌السلام و اين كه اين سم به وسيله عوامل منصور صورت گرفته است از دانشمندان و مورخين اهل سنت افراد زير اعتراف كرده اند:

۱. مسعودی در مروج الذهب، ج ۲، ص ۲۱۲.

۲. ابن حجر عسقلانی در الصواعق المحرقة، ص ۱۲۰.

۳. ابن الصباغ مالكی در الفصول المهمه، ص ۱۲۰.

۴. الشيراوی در الاتحاف لحب الاشراف، ص ۵۲۱.

۵. شبلنجی در نور الابصار، ص ۱۴۴.

۶. قرمانی در تاريخ خود.

۷. خفاجی در شرح الشفاء تصريحاتی نموده است.

فرزندان امام

از امام بزرگوار ده فرزند در تاريخ به ثبت رسيده است كه سه تن دختر، و بقيه پسر می باشند كه برخی در دوران حيات امام از دنيا رفته اند و اسامی آنان در تاريخ به اين ترتيب آمده است:

۱. امام موسی بن جعفرعليه‌السلام .(۱۴۴)

۲. محمد معروف به ديباج، ديباج به معنای طاووس می باشد، علت اشتهار به اين نام به علت غايت جمال و زيبايی او بوده است.

۳. اسحاق اسحاق وديباج از يك مادر بودند.

۴. علی، او همان فردی است كه در عهد مأمون بر ضد عباسيان قيام نمود و دستگير شد و به خراسان اعزام شد.

۵. اسماعيل اعرج، او همان فردی است كه فرقه اسماعيليه او را به امامت برگزيدند و در دوران حيات امام درگذشت.

۶. عبد الله معروف به افطح (گشاده پا).

۷. عباس.

۸. ام فروه.

۹. اسماء.

۱۰. فاطمه.

شرح حال و زندگی آنان در كتابهای مربوطه به تفصيل آمده است. از شرح حال آنان، به علت رعايت حال خواننده خودداری شد.

ولی به يقين مهمترين اثر و يادگار امام، آثار علمی و يادگارهای جاودان معنوی و حوزه های علمی پرباری است كه از آن بزرگوار يادگار مانده است كه تا جهان باقی است به ابديت و جاودانگی پيوسته است.

در مورد امام جعفر صادقعليه‌السلام هر چه بنويسيم و كاوش داشته باشيم باز هم، كم و نارسا است در درك عظمت روحی و معنوی و علم سرشار و دانش بی كران او كافی است نگاهی به فقه مبسوط و گسترده آن بزرگ نظر بيافكنيم و منابع فقهی را مورد مطالعه قرار دهيم آنگاه متوجه خواهيم شد كه پايه گذار فقه جعفری در چه حد از افق اعلای علم و دانش و فضيلت و كرامت قرار دارد؟ و چه بهتر به اين شعر متوسل گرديم جائی كه شاعر فارسی زبان، گويد: