نماز جماعت
درباره ى نماز جماعت آيات و روايات فراوانى وارد شده است. بنا بر نظر مفسران قرآن، آياتى كه در آنها امر به اقامه ى نماز شده است،اشاره به نماز جماعت دارند، زيرا اقامه ى صلوة به معناى زنده نگه‌داشتن نماز و برپاداشتن آن در اجتماع مسلمان است و در برخى از آيات، شواهد روشن‌ترى در اين زمينه وجود دارد. به عنوان نمونه آيه ى ٤٣ سوره ى بقره مي‌فرمايد :
(
وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ
)
و نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و با ركوع كنندگان ركوع كنيد.
شخصى كه نماز را به صورت فرادى و با حضور قلب به‌جا مي‌آورد و مستحبّات و تعقيبات نماز را نيز انجام مي‌دهد، مي‌توان گفت چنين شخصى نماز خوانده ولى آن را اقامه نكرده است و در فرهنگ قرآنى چنين نمازى كامل نيست. نماز بايد در مسجد، در ميان مردم و با جماعت خوانده شود. نماز بايد در اجتماع مسلمانان زنده و پويا باشد. نماز جماعت يك شعار است و اين شعار بايد زنده نگه داشته شود.
در باب نماز جماعت و اهميت آن احاديث فراوانى از پيامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
و ائمه ى اطهارعليه‌السلام
نقل شده است. مضمون احاديث اين است كه اگر شخصى بدون دليل نماز جماعت راترك كرد، با او همنشينى، معاشرت و دادوستد نكنيد و با او پيوند ازدواج نيز برقرار نكنيد. پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
درباره ى نماز جماعت مي‌فرمايند :
«من صلى الصلوة الخمس جماعه فظنّوا به كل خير.»
كسى كه نمازهاى پنجگانه را به جماعت بگزارد، هر خير و نيكى را به او گمان ببريد.
امام صادقعليه‌السلام
فرمودند : «مسلمانى كه نمازهاى صبح و عشا را به جماعت بخواند، در پناه خداوند عزوجل است،كسى كه به چنين شخصى ستم روا دارد، به خدا ستم كرده است و كسى كه او را كوچك شمارد،خدا را كوچك شمرده است. هنگامى كه باران مي‌بارد يا سرماى شديدى وجود داشته باشد، در آن صورت براى مرد جايز است كه در خانه‌اش نماز بخواند و در مسجد حاضر نشود. چنان‌كه پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
فرمودند : «هر گاه بر اثر باران كفشها تر شود، نماز را در خانه به‌جا آوريد.»
مؤمنان نبايد به خواندن نماز فرادى اكتفا كنند. آن چيزى كه مورد تأكيد اسلام است، زنده نگه‌داشتن نماز است. در جامعه ى اسلامى، هنگامى كه مؤذن اذان مي‌گويد، بايد همه ى كارها تعطيل شود، همه ى مردم به مسجد روى آورند و در نماز جماعت شركت كنند. همه با هم تكبير بگويند و با هم ركوع و سجود را انجام دهند. اين يك وظيفه ى مهم براى مسلمانان است.
در روايات آمده است : از جمله چيزهايى كه در دنيا و آخرت نفرين مي‌كند، مسجدى است كه مردم در آن نماز برپا ندارند. پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
فرمودند :
«اذا رايتم الرجلَ يتعاد المسجد فاشهدوا له بالايمان.»
وقتى ديديد مردى به حضور در مسجد مداومت دارد، به ايمان او شهادت دهيد در روايتى نقل شده است كه : «چون قيامت برپا مي‌شود، قومى محشور مي‌شوند كه صورتهاى آنها مانند ستاره مي‌درخشد. ملائكه ازآنها مي‌پرسند، اعمال شما چه بوده است؟ آنها پاسخ مي‌دهند : ما با شنيدن اذان براى گرفتن وضو حركت مي‌كرديم و به كار ديگرى مشغول نمي‌شديم. بعد دسته‌اى ديگر محشور مي‌شوند كه چهره‌هاى آنان مانند ماه درخشان است. از آنها نيز همان سؤال مي‌شود جواب مى دهند : ما قبل از اذان وضو مى گرفتيم و براى اداى نماز آماده مى شديم. سپس طايفه ى ديگرى محشور مي‌َشوند كه چهره‌هاى آنان همچون خورشيد مي‌درخشد؛ آنان در پاسخ فرشتگان مي‌گويند : ما قبل از اذان وارد مسجد مي‌شديم و اذان را در مسجد مي‌شنيديم.»
در اغلب كشورهاى اسلامى، هنگام اذان، مسلمانان به سوى مساجد مي‌شتابند و نماز را اول وقت و به جماعت برگزار مي‌كنند. كسانى كه به شهرهاى مكّه و مدينه مشرف شده‌اند، حركت زيبا و شورانگيز مردم و روانه شدن آنها را، يك ساعت قبل از اذان صبح، به سوى مسجدالحرام و مسجدالنّبى مشاهده كرده‌اند. اين جمعيت انبوه در آن مساجد شريف با شكوه فراوانى نماز جماعت برگزار مي‌كنند كه به راستى براى مسلمانان مايه ى افتخار و براى پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
زينت و مايه ى شادمانى است.
مرحوم شيخ صدوقرحمهم‌الله
در روايتى براى فردى كه نماز را اول وقت و به جماعت نخواند، هجده عقوبت ذكر مي‌كند. از جمله ى آنها اين است كه مالش بي‌بركت مي‌شود،عمر و زندگى او بي‌خير و بركت مي‌شود،عاقبت به خير نمي‌شود. لحظه ى مرگ و عالم برزخ براى او سخت مي‌شود و روز قيامت حسابرسى از او بادقّت و سختگيرى صورت مي‌گيرد.
شايان ذكر است كه شركت در نماز جماعت مستحب است، ولى اگر يك عنوان ثانوى بر آن مترتب شد، در آن صورت آن امر مستحب،واجب مي‌شود. عنوان ثانوى در اين زمينه آن است كه هرگاه مسلمانها نتوانند نماز را زنده نگه‌دارند و مساجد در هنگام برگزارى نماز جماعت خالى باشد، در آن صورت نماز جماعت بر همگان واجب مي‌شود. علامه ى مجلسىرحمهم‌الله
از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل كرده است كه فرمودند :
«سلّموا اليهود و النصارى و لا تسلّموا على يهود امتي. قيل يا رسول الله و من يهود امتك؟ قال الذين يستمعون الاذان و الاقامه و لم يحضروا الجماعه.»
به يهوديان و نصرانيها سلام كنيد،ولى به يهود امت من سلام نكنيد. سؤال شد، اى رسول خدا! يهود امت تو كيست؟ پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
فرمودند : كساني‌كه اذان و اقامه را مي‌شنودند و در نماز جماعت شركت نمي‌كنند.
شايد حكمت آنكه پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
، از رويگردانان نماز جماعت به يهود امت خود تعبير فرموده‌اند اين باشد كه شركت نكردن درنماز جماعت به وحدت و اجتماع مسلمانان آسيب مي‌رساند و جامعه ى اسلامى را دچار تفرقه مي‌كند. يهوديان در طول تاريخ اسلام از روى آگاهى و غرض‌ورزى به اسلام و وحدت امت اسلامى زيان رسانده‌اند و مسلمانان بي‌اعتنا به جماعت، ناخودآگاه به اسلام صدمه مي‌زنند. در اين صورت، نتيجه ى عمل اين‌گونه مسلمانان شكستن شكوه مسجد و جماعت است.
علامه ى مجلسىرحمهم‌الله
در بحارالانوار روايتى از كتاب جامع‌الاخبار از رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل كرده است كه فرمودند :
«سيأتى زمان على الناس يرون من العلماء كما يفرّ الغنم من الذئب. ابتلاهم بثلاثه اشياء : الاول يرفع البركة من اموالهم، و الثانى سلّط الله عليه سلطانا جائرا و الثالث يخرجون من الدنيا بلا ايمان»
زمانى فرا مي‌رسد كه مردم از علما مي‌گريزند، همان‌گونه كه گوسفندان از گرگ فرار مي‌كنند، در آن شرايط، خداوند آنان را به سه مصيبت گرفتار مي‌كند : اول آنكه بركت را از اموالشان برمي‌دارد. دوم آنكه سلطان ستمگرى را بر آنان حاكم مي‌كند و سوم آنكه در هنگام مرگ آنان را بي‌ايمان از دنيا مي‌برد.
نتيجه ى دورى از علما و ائمه ى جماعت اين است كه اشخاص بي‌رحم، جاهل و زورگو بر ملت مسلمان مسلّط مي‌شوند و بركت از اموال ملت برداشته مي‌شود و در پايان عمر نيز بي‌ايمان از دنيا مي‌روند.
مراتب نماز
نماز صحيح، نمازى است كه مقدمات و مقارنات آن مطابق دستورهاى اسلام انجام شود،كلمات آن درست ادا شود و قيام، قعود، ركوع و سجود آن به درستى انجام شود. در مقابل اين نماز، نماز باطل قرار دارد و آن نمازى است كه نمازگزار عبارتهاى آن را به طور صحيح ادا نمي‌كند، حمد و سوره را اشتباه مي‌خواند، ركوع و سجود را درست انجام نمي‌دهد،نماز را تند مي‌خواند و كلمات آن را شمرده و درست ادا نمي‌كند. چنين نمازى صاحب خود را نفرين مي‌كند و شخصى كه مورد نفرين نماز قرار گيرد، از رحمت خداوند دور مي‌شود و رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
و امامان معصومعليه‌السلام
روز قيامت او را شفاعت نمي‌كنند. از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل شده است كه فرمودند : «شخصى كه نماز را سريع مي‌خواند و ركوع و سجود آن را ناقص انجام مي‌دهد، مانند مرغى است كه از زمين دانه برمي‌چيند.»
نماز صحيح سه قسم دارد :
١ - نمازى كه موجب رفع تكليف مي‌شود؛ يعنى نمازگزار آن را از نظر شرعى صحيح مي‌خواند و كليه شرايط صحت را دارا مي‌باشد، اما آداب ظاهرى و باطنى نماز رعايت نمي‌شود؛ به عبارت ديگر، نمازگزار هنگام خواندن نماز به كارهاى خود فكر مي‌كند يا با دستها و موهاى خود بازى مي‌كند. چنين نمازى موجب رفع تكليف مي‌شود، اما داراى تأثير تربيتى و معنوى نيست و نزد خداوند ارزشى ندارد و نمي‌تواند عامل صعود انسان به معراج شود، كه «الصلوة معراج المؤمن.»
٢ - نمازى است كه خضوع ظاهرى در آن رعایت مي‌شود و نمازگزار علاوه بر آنكه نماز را صحيح مي‌خواند، كلمات را شمرده ادا مي‌كند و ركوع وسجود آن را به طور كامل انجام مي‌دهد، آداب ظاهرى نماز را نيز مراعات مي‌كند؛ يعنى اذان و اقامه مي‌گويد، نماز را با رعايت ترتيل مي‌خواند و مستحبات آن‌را نيز انجام مي‌دهد، اما در نماز حضور قلب و خشوع ندارد. با تمام وجود به خداوند توجّه ندارد و افكارش متوجّه امور دنياست. از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل شده است كه فرمودند :
«من صلى ركعتين لم يحدث فيهما نفسه بشيء من الدنيا غفر له ما تقدم من ذنبه»
كسى كه دو ركعت نماز بگزارد و در آن دو ركعت درانديشه ى امرى از امور دنيا نباشد، تمام گناهان گذشته ى او بخشيده مي‌شود.
مرحوم شيخ حرّ عاملىرحمهم‌الله
روايتى را در وسائل الشيعه نقل مي‌كند و مي‌گويد : حِماد كه يكى از راويان جليل‌القدر، مورد اعتماد و از اصحاب اجماع است؛ يعنى روايت هايش را تمام اصحاب قبول دارند، مي‌گويد : روزى خدمت امام صادقعليه‌السلام
شرفياب شدم. امامعليه‌السلام
فرمودند : حماد! آيا نماز خواندن مي‌دانمي! گفتم : بلى اى فرزند رسول خدا! حضرت فرمودند : برخيز دو ركعت نماز بخوان. حماد مي‌گويد : دو ركعت نماز معمولى خواندم، ديگر باقى روايت ذكر نشده است؛ اما معلوم مي‌شود كه نماز او صحيح بوده، ولى خشوع را مراعات نكرده است. حماد مي‌گويد : نماز را تمام كردم؛ چهره ى مبارك حضرت امام صادقعليه‌السلام
درهم كشيده شد و فرمودند : حيف است يك مسلمان پس از شصت سال نماز خواندن، شيوه ى صحيح آن را نداند. حماد مي‌گويد : در برابر امام صادقعليه‌السلام
شرمنده شدم. امامعليه‌السلام
فرمودند : من دو ركعت نماز مي‌خوانم. امامعليه‌السلام
ابتدا اذان و اقامه گفتند و سپس نماز را با حضور قلب و با رعايت آداب ظاهرى و باطنى به‌جا آوردند. بعد فرمودند : حماد اين‌گونه نماز بخوان.
٣ - نمازى است كه داراى خشوع باشد؛ يعنى نمازگزار آداب ظاهرى و باطنى نماز را رعايت كند، در نماز حضور قلب داشته باشد، هنگام نماز خود را درمحضر خداوند احساس كند و به يقين بداند كه پروردگار عالم او را مي‌بيند. پيامبر اكمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
مي‌فرمايند :
«اعبدالله كانك تراه و ان لم تكن تراه فانّه يراك.»
خداوند را آن‌چنان پرستش كن كه گويى او را مي‌بينى و اگر تو او را نمي‌بينى،پس مسلّماً او تو را مي‌بيند.
قرآن شريف مي‌فرمايد :
(
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ﴿
١
﴾ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ﴿
٢
﴾ وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ
)
همانا اهل ايمان رستگار مي‌شوند. آنان‌كه درنماز خشوع مي‌ورزند.
از پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
سؤال شد،«خشوع چيست؟ حضرت فرمودند : خشوع عبارت است از تواضع و فروتنى در نماز و اينكه بنده قلب خود را به طور كامل متوجّه خدا سازد.»
حضور قلب در عبادات، روح و روان آنها محسوب مي‌شود و نورانيت و مراتب كمال عبادتها به خشوع و مراتب آن بستگى دارد. هيچ عبادتى بدون حضور قلب، مقبول درگاه احديت واقع نمي‌شود و مورد لطف و رحمت ربوبى قرار نمي‌گيرد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد :
وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ
ۚ
وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ
از شكيبايى و نماز يارى جوييد و اين دو جز براى اهل خشوع، امرى بزرگ و دشوار است.
آنان‌كه به مقام خشوع نرسيده باشند، نماز واقعى برايشان دشوار و سنگين است. چنين افرادى به خاطر ترس از جهنم و طمع بهشت نماز مي‌خوانند. همه ى اشخاص مي‌توانند در نماز خضوع و خشوع را مراعات كنند، به شرط آنكه تمرين كافى در اين زمينه داشته باشند و نيز داراى اراده‌اى قوى باشند.
25%
نویسنده: آيت الله االعظمى حسين مظاهرى
