شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

دیوان رباعیات ابوسعید ابوالخیر

نویسنده: ابوسعید ابوالخیر
^{فارسی 2012-12-19 09:30:48}

دیوان رباعیات ابوسعید ابوالخیر

دیوان رباعیات

ابوسعید ابوالخیر

تهیه وتنظیم www.alhassanain.com

( ١ )

وا فریادا ز عشق وا فریاد iiا کارم بیکی طرفه نگار iiافتادا
گر داد من شکسته دادا iiدادا ور نه من و عشق هر چه بادا بادا
***
گفتم صنما لاله رخا iiدلدارا در خواب نمای چهره باری iiیارا
گفتا که روی به خواب بی ما وانگه خواهی که دگر به خواب بینی ما iiرا
***
در کعبه اگر دل سوی غیرست ترا طاعت همه فسق و کعبه دیرست iiترا
ور دل به خدا و ساکن میکده‌ای می نوش که عاقبت بخیرست iiترا
***وصل تو کجا و من مهجور iiکجا دردانه کجا حوصله مور کجا
هر چند ز سوختن ندارم باکی پروانه کجا و آتش طور iiکجا
*** تا درد رسید چشم خونخوار ترا خواهم که کشد جان من آزار iiترا
یا رب که ز چشم زخم دوران iiهرگز دردی نرسد نرگس بیمار ترا
***
گفتی که منم ماه نشابور iiسرا ای ماه نشابور نشابور iiترا
آن تو ترا و آن ما نیز iiترا با ما بنگویی که خصومت ز iiچرا
***
یا رب ز کرم دری برویم iiبگشا راهی که درو نجات باشد iiبنما
مستغنیم از هر دو جهان کن به iiکرم جز یاد تو هر چه هست بر از دل iiما
***
یا رب مکن از لطف پریشان ما iiرا هرچند که هست جرم وعصیان ما را
ذات تو غنی بوده و ما محتاجیم محتاج بغیر خود مگردان ما iiرا
***
گر بر در دیر می ‌نشانی ما iiرا گر در ره کعبه میدوانی ما iiرا
اینها همگی لازمه‌ ی هستی iiماست خوش آنگه ز خویش وارهانی ما iiرا
***
تا چند کشم غصه ‌ی هر ناکس iiرا وز خست خود خاک شوم هر کس iiرا
کارم به دعا چو برنمی ‌آید iiراست دادم سه طلاق این فلک اطلس iiرا

( ٢ )

یا رب به محمد و علی و iiزهرا یا رب به حسین و حسن و iiآل‌عبا
کز لطف برآر حاجتم در دو iiسرا بی‌منت خلق یا علی iiالاعلا
***
ای شیر سرافراز زبردست iiخدا ای تیر شهاب ثاقب شست iiخدا
آزادم کن ز دست این iiبی‌دستان دست من و دامن تو ای دست iiخدا
***منصور حلاج آن نهنگ iiدریا کز پنبه‌ی تن دانه‌ی جان کرد iiجدا
روزیکه انا الحق به زبان iiمی‌آورد منصور کجا بود؟ خدا بود iiخدا
***در دیده بجای خواب آبست iiمرا زیرا که بدیدنت شتابست iiمرا
گویند بخواب تا به خواب‌ش iiبینی ای بیخبران چه جای خوابست iiمرا
***
آن رشته که قوت روانست iiمرا آرامش جان ناتوانست مرا
بر لب چو کشی جان کشدم از پی آن پیوند چو با رشته‌ی جانست iiمرا
***پرسیدم ازو واسطه‌ی هجران را گفتا سببی هست بگویم آن iiرا
من چشم توام اگر نبینی چه iiعجب من جان توام کسی نبیند جان iiرا
***
ای دوست دوا فرست بیماران iiرا روزی ده جن و انس و هم یاران iiرا
ما تشنه لبان وادی iiحرمانیم بر کشت امید ما بده باران را
***
تسبیح ملک را و صفا رضوان iiرا دوزخ بد را بهشت مر نیکان iiرا
دیبا جم را و قیصر و خاقان iiرا جانان ما را و جان ما جانان iiرا
***
هرگاه که بینی دو سه iiسرگردانرا عیب ره مردان نتوان کرد iiآنرا
تقلید دو سه مقلد بی ‌معنی بدنام کند ره جوانمردان را
***دی شانه زد آن ماه خم iiگیسورا بر چهره نهاد زلف عنبر بو iiرا
پوشید بدین حیله رخ نیکو iiرا تا هر که نه محرم نشناسد او iiرا

( ٣ )

بازآ بازآ هر آنچه هستی iiبازآ گر کافر و گبر و بت‌پرستی بازآ
این درگه ما درگه نومیدی iiنیست صد بار اگر توبه شکستی iiبازآ
***ای دلبر ما مباش بی دل بر iiما یک دلبر ما به که دو صد دل بر iiما
نه دل بر ما نه دلبر اندر بر iiما یا دل بر ما فرست یا دلبر iiما
***ای کرده غمت غارت هوش دل iiما درد تو شده خانه فروش دل iiما
رمزی که مقدسان ازو iiمحرومند عشق تو مر او گفت به گوش دل iiما
*** مستغرق نیل معصیت جامه‌ی ما مجموعه‌ی فعل زشت هنگامه‌ی iiما
گویند که روز حشر شب iiمی‌نشود آنجا نگشایند مگر نامه‌ی iiما
*** مهمان تو خواهم آمدن جانانا متواریک و ز حاسدان iiپنهانا
خالی کن این خانه، پس مهمان iiآ با ما کس را به خانه در منشانا
***من دوش دعا کردم و باد iiآمینا تا به شود آن دو چشم بادامینا
از دیده‌ی بدخواه ترا چشم رسید در دیده‌ی بدخواه تو iiبادامینا
***بر تافت عنان صبوری از جان iiخراب شد همچو ر کاب حلقه چشم از تب و تاب
دیگر چو عنان نپیچم از حکم تو سر گر دولت پابوس تو یابم چو iiرکاب
*** گه میگردم بر آتش هجر کباب گه سر گردان بحر غم همچو iiحباب
القصه چو خار و خس درین دیر iiخراب گه بر سر آتشم گهی بر سر iiآب
***کارم همه ناله و خروشست iiامشب نی‌صبر پدیدست و نه هو شست iiامشب
دوشم خوش بود ساعتی پنداری کفاره‌ی خوشدلی دوشست امشب
***از چرخ فلک گردش یکسان iiمطلب وز دور زمانه عدل سلطان iiمطلب
روزی پنج در جهان خواهی iiبود آزار دل هیچ مسلمان مطلب

( ٤ )

بیطاعت حق بهشت و رضوان مطلب بی‌خاتم دین ملک سلیمان مطلب
گر منزلت هر دو جهان میخواهی آزار دل هیچ مسلمان iiمطلب
***ای ذات و صفات تو مبرا iiزعیوب یک نام ز اسماء تو علام غیوب
رحم آر که عمر و طاقتم رفت iiبباد نه نوح بود نام مرا نه iiایوب
***ای آینه حسن تو در صورت iiزیب گرداب هزار کشتی صبر و iiشکیب
هر آینه‌ای که غیر حسن تو iiبود خواند خردش سراب صحرای iiفریب
***تا زلف تو شاه گشت و رخسار تو تخت افکند دلم برابر تخت تو iiرخت
روزی بینی مرا شده کشته‌ی iiبخت حلقم شده در حلقه‌ی سیمین تو iiسخت
***تا پای تو رنجه گشت و با درد iiبساخت مسکین دل رنجور من از درد iiگداخت
گویا که ز روز گار دردی iiدارد این درد که در پای تو خود را iiانداخت
***مجنون تو کوه را ز صحرا نشناخت دیوانه‌ی عشق تو سر از پا iiنشناخت
هر کس بتو ره یافت ز خود گم iiگردید آنکس که ترا شناخت خود را iiنشناخت
***آنروز که آتش محبت iiافروخت عاشق روش سوز ز معشوق iiآموخت
از جانب دوست سرزد این سوز و iiگداز تا در نگرفت شمع پروانه iiنسوخت
***دیشب که دلم ز تاب هجران iiمیسوخت اشکم همه در دیده‌ی گریان iiمیسوخت
میسوختم آنچنانکه غیر از دل تو بر من دل کافر و مسلمان iiمیسوخت
***عشق آمد و گرد فتنه بر جانم ریخت عقلم شد و هوش رفت و دانش بگریخت
زین واقعه هیچ دوست دستم نگرفت جز دیده که هر چه داشت بر پایم iiریخت
***عشق آمد و خاک محنتم بر سر iiریخت زان برق بلا به خرمنم اخگر iiریخت
خون در دل و ریشه‌ی تنم سوخت چنان کز دیده بجای اشک خاکستر iiریخت

( ٥ )

میرفتم و خون دل براهم iiمیریخت دوزخ دوزخ شرر ز آهم iiمیریخت
می‌آمدم از شوق تو بر گلشن کون دامن دامن گل از گناهم iiمیریخت
***
از کفر سر زلف وی ایمان میریخت وز نوش لبش چشمه‌ی حیوان iiمیریخت
چون کبک خرامنده بصد iiرعنایی میرفت و ز خاک قدمش جان iiمیریخت
***
از نخل ترش بار چو باران میریخت وز صفحه‌ی رخ گل بگریبان iiمیریخت
از حسرت خاکپای آن تازه نهال سیلاب ز چشم آب حیوان iiمیریخت
***
ایدل چو فراقش رگ جان iiبگشودت منمای بکس خرقه‌ی خون iiآلودت
می‌نال چنانکه نشنوند آوازت می‌سوز چنانکه برنیاید iiدودت
***
آن یار که عهد دوستداری iiبشکست میرفت و منش گرفته دامن در دست
می‌گفت دگر باره به خواب‌م iiبینی پنداشت که بعد ازو مرا خوابی iiهست
***از بار گنه شد تن مسکینم iiپست یا رب چه شود اگر مرا گیری دست
گر در عملم آنچه ترا شاید نیست اندر کرمت آنچه مرا باید iiهست
***از کعبه رهیست تا به مقصد iiپیوست وز جانب میخانه رهی دیگر iiهست
اما ره میخانه ز آبادانی راهیست که کاسه می‌رود دست iiبدست
***تیری ز کمانخانه ابروی تو iiجست دل پرتو وصل را خیالی بر iiبست
خوشخوش زدلم گذشت و میگفت بناز ما پهلوی چون تویی نخواهیم iiنشست
***چون نیست ز هر چه هست جز باد iiبدست چون هست ز هر چه نیست نقصان و شکست
انگار که هر چه هست در عالم iiنیست پندار که هر چه نیست در عالم iiهست
***دی طفلک خاک بیز غربال iiبدست میزد بدو دست و روی خود را iiمی‌خست
میگفت به های‌های کافسوس و iiدریغ دانگی بنیافتیم و غربال شکست

( ٦ )

کردم توبه، شکستیش روز iiنخست چون بشکستم بتوبه‌ام خواندی چست
القصه زمام توبه‌ام در کف تست یکدم نه شکسته‌اش گذاری نه iiدرست
***گاهی چو ملایکم سر iiبندگیست گه چون حیوان به خواب و خور زندگیست
گاهم چو بهایم سر iiدرندگیست سبحان الله این چه پراکندگیست
***آزادی و عشق چون همی نامد راست بنده شدم و نهادم از یکسو iiخواست
زین پس چونان که داردم دوست iiرواست گفتار و خصومت از میانه iiبرخاست
***خیام تنت بخیمه میماند iiراست سلطان روحست و منزلش دار iiبقاست
فراش اجل برای دیگر iiمنزل از پافگند خیمه چو سلطان iiبرخاست
***عصیان خلایق ارچه صحرا iiصحراست در پیش عنایت تو یک برگ iiگیاست
هرچند گناه ماست کشتی iiکشتی غم نیست که رحمت تو دریا iiدریاست
***هر چند بطاعت تو عصیان و خطاست زین غم نکشی که گشتن چرخ iiبلاست
گر خسته‌ای از کثرت طغیان iiگناه مندیش که ناخدای این بحر iiخداست
***ما کشته‌ی عشقیم و جهان مسلخ ماست ما بیخور و خوابیم و جهان مطبخ iiماست
ما را نبود هوای فردوس از iiآنک صدمرتبه بالاتر از آن دوزخ iiماست
***غم عاشق سینه‌ی بلا پرور iiماست خون در دل آرزو ز چشم ترماست
هان غیر، اگر حریف مایی پیش iiآی کالماس بجای باده در ساغر iiماست
***یا رب غم آنچه غیر تو در دل iiماست بردار که بیحاصلی از حاصل iiماست
الحمد که چون تو رهنمایی iiداریم کز گمشدگانیم که غم منزل iiماست
***یاد تو شب و روز قرین دل iiماست سودای دلت گوشه نشین دل iiماست
از حلقه‌ی بندگیت بیرون نرود تا نقش حیات در نگین دل iiماست

( ٧ )

گردون کمری ز عمر فرسوده‌ی iiماست دریا اثری ز اشک آلوده‌ی iiماست
دوزخ شرری ز رنج بیهوده‌ی iiماست فردوس دمی ز وقت آسوده‌ی iiماست
***
آن آتش سوزنده که عشقش iiلقبست در پیکر کفر و دین چو سوزنده iiتبست
ایمان دگر و کیش محبت iiدگرست پیغمبر عشق نه عجم نه iiعربست
***
گویند دل آیینه‌ی آیین عجبست دوری رخ شاهدان خودبین iiعجبست
در آینه روی شاهدان نیست iiعجب خود شاهد و خود آینه‌اش این iiعجبست
***
از ما همه عجز و نیستی iiمطلوبست هستی و توابعش زما iiمنکوبست
این اوست پدید گشته در صورت iiما این قدرت و فعل از آن بمامنسو iiبست
***
گر سبحه‌ی صد دانه شماری خوبست ور جام می از کف نگذاری خوبست
گفتی چه کنم چه تحفه آرم بر دوست بی‌درد میا هر آنچه آری iiخوبست
***
پیوسته ز من کشیده دامن دل iiتست فارغ ز من سوخته خرمن دل iiتست
گر عمر وفا کند من از تو دل iiخویش فارغ‌تر از آن کنم که از من دل iiتست
***
دل کیست که گویم از برای غم iiتست یا آنکه حریم تن سرای غم iiتست
لطفیست که میکند غمت با دل iiمن ورنه دل تنگ من چه جای غم تست
***
ای دل غم عشق از برای من و تو است سر بر خط او نه که سزای من و تو است
تو چاشنی درد ندانی iiورنه یکدم غم دوست خونبهای من و تو است
***
ناکامیم ای دوست ز خودکامی تست وین سوختگیهای من از خامی iiتست
مگذار که در عشق تو رسوا گردم رسوایی من باعث بدنامی تو iiاست
***
ای حیدر شهسوار وقت مدد است ای زبده‌ی هشت و چار وقت iiمددست
من عاجزم از جهان و دشمن iiبسیار ای صاحب ذوالفقار وقت iiمددست

( ٨ )

اسرار ملک بین که بغول iiافتادست وان سکه‌ی زر بین که بپول افتادست
وان دست برافشاندن مردان زد و کون اکنون بترانه‌ی کچول افتادست
***
عشقم که بهر رگم غمی پیوند iiاست دردم که دلم بدرد حاجتمند iiاست
صبرم که بکام پنجه‌ی شیرم iiهست شکرم که مدام خواهشم خرسند iiاست
***
نقاش رخت ز طعنها آسود iiاست کز هر چه تمام‌تر بود بنمود iiاست
رخسار و لبت چنانکه باید بود iiاست گویی که کسی برزو فرمود iiاست
***
در عالم اگر فلک اگر ماه و iiخورست از باده‌ی مستی تو پیمانه iiخورست
فارغ زجهانی و جهان غیر تو نیست بیرون زمکانی و مکان از تو iiپرست
***
پی در گاوست و گاو در iiکهسارست ماهی سریشمین بدریا iiبارست
بز در کمرست و توز در بلغارست زه کردن این کمان بسی iiدشوارست
***
ای برهمن آن عذار چون لاله iiپرست رخسار نگار چارده ساله iiپرست
گر چشم خدای بین نداری iiباری خورشید پرست شو نه گوساله پرست
***
آلوده‌ی دنیا جگرش ریش iiترست آسوده‌ترست هر که درویش iiترست
هر خر که برو زنگی و زنجیری هست چون به نگری بار برو بیش iiترست
***
یا رب سبب حیات حیوان بفرست وز خون کرم نعمت الوان iiبفرست
از بهر لب تشنه‌ی طفلان iiنبات از سینه‌ی ابر شیر باران بفرست
***
یا رب تو زمانه را دلیلی iiبفرست نمرودانرا پشه چو پیلی iiبفرست
فرعون صفتان همه زبردست iiشدند موسی و عصا و رود نیلی iiبفرست
***
ای خالق خلق رهنمایی iiبفرست بر بنده‌ی بی‌نوا نوایی iiبفرست
کار من بیچاره گره در iiگرهست رحمی بکن و گره گشایی iiبفرست

( ٩ )

ما را بجز این جهان جهانی iiدگرست جز دوزخ و فردوس مکانی iiدگرست
قلاشی و عاشقیش سرمایه‌ی iiماست قوالی و زاهدی از آنی iiدگرست
***
سرمایه‌ی عمر آدمی یک iiنفسست آن یک نفس از برای یک iiهمنفسست
با همنفسی گر نفسی iiبنشینی مجموع حیوت عمر آن یک iiنفسست
***
گفتی که فلان ز یاد ما iiخاموشست از باده‌ی عشق دیگری مدهوشست
شرمت بادا هنوز خاک در تو ازگرمی خون دل من در iiجوشست
***
راه تو بهر روش که پویند iiخوشست وصل تو بهر جهت که جویند iiخوشست
روی تو بهر دیده که بینند نکوست نام تو بهر زبان که گویند iiخوشست
***
دل رفت بر کسیکه سیماش iiخوشست غم خوش نبود ولیک غمهاش iiخوشست
جان میطلبد نمیدهم روزی iiچند در جان سخنی نیست، تقاضاش خوشست
***
دل بر سر عهد استوار iiخویشست جان در غم تو بر سر کار iiخویشست
از دل هوس هر دو جهانم بر iiخاست الا غم تو که برقرار iiخویشست
***
بر شکل بتان رهزن عشاق iiحقست لا بل که عیان در همه آفاق iiحقست
چیزیکه بود ز روی تقلید iiجهان والله که همان بوجه اطلاق iiحقست
***
گریم زغم تو زار و گویی iiزرقست چون زرق بود که دیده در خون iiغرقست
تو پنداری که هر دلی چون دل iiتست نی‌نی صنما میان دلها iiفرقست
***
گنجم چو گهر در دل گنجینه iiشکست رازم همه در سینه‌ی بی کینه iiشکست
هر شعله‌ی آرزو که از جان iiبرخاست چون پاره‌ی آبگینه در سینه iiشکست
***
آنشب که مر از وصلت ای مه iiرنگست بالای شبم کوته و پهنا تنگست
و آنشب که ترا با من مسکین iiجنگست شب کور و خروس گنک و پروین لنگست

( ١٠ )

دور از تو فضای دهر بر من iiتنگست دارم دلکی که زیر صد من سنگست
عمریست که مدتش زمانرا iiعارست جانیست که بردنش اجلرا iiننگست
***
نردیست جهان که بردنش iiباختنست نرادی او بنقش کم iiساختنست
دنیا بمثل چو کعبتین iiنردست برداشتنش برای iiانداختنست
***
آواز در آمد بنگر یار iiمنست من خود دانم کرا غم کار iiمنست
سیصد گل سرخ بر رخ یار iiمنست خیزم بچنم که گل چدن کار iiمنست
***
تا مهر ابوتراب دمساز iiمنست حیدر بجهان همدم و همراز منست
این هر دو جگر گوشه دو iiبالندمرا مشکن بالم که وقت پرواز iiمنست
***
عشق تو بلای دل درویش iiمنست بیگانه نمی‌شود مگر خویش iiمنست
خواهم سفری کنم ز غم iiبگریزم منزل منزل غم تو در پیش iiمنست
***
از گل طبقی نهاده کین روی منست وز شب گرهی فگنده کین موی iiمنست
صد نافه بباد داده کین بوی iiمنست و آتش بجهان در زده کین خوی iiمنست
***
دردیکه ز من جان بستاند اینست عشقی که کسش چاره نداند iiاینست
چشمی که همیشه خون فشاند اینست آنشب که به روزم نرساند iiاینست
***
آنرا که فنا شیوه و فقر iiآیینست نه کشف یقین نه معرفت نه iiدینست
رفت او زمیان همین خدا iiماند خدا الفقر اذا تم هو الله iiاینست
***
دنیا بمثل چو کوزه‌ی iiزرینست گه آب درو تلخ و گهی iiشیرینست
تو غره مشو که عمر من iiچندینست کین اسب عمل مدام زیر زینست
***
ای دوست ای دوست ای دوست ای دوست جور تو از آنکشم که روی تو نکوست
مردم گویند بهشت خواهی یا iiدوست ای بیخبران بهشت با دوست iiنکوست

( ١١ )

ایزد که جهان به قبضه‌ی قدرت iiاوست دادست ترا دو چیز کان هر دو iiنکوست
هم سیرت آنکه دوست داری کس iiرا هم صورت آنکه کس ترا دارد دوست
***
چشمی دارم همه پر از دیدن iiدوست با دیده مرا خوشست چون دوست iiدروست
از دیده و دوست فرق کردن iiنتوان یا اوست درون دیده یا دیده خود iiاوست
***
دنیا به جوی وفا ندارد ای iiدوست هر لحظه هزار مغز سرگشته‌ی iiاوست
میدان که خدای دشمنش iiمیدارد گر دشمن حق نه‌ای چرا داری iiدوست
***
شب آمد و باز رفتم اندر غم iiدوست هم بر سر گریه‌ای که چشمم را iiخوست
از خون دلم هر مژه‌ای iiپنداری سیخیست که پاره‌ی جگر بر سر iiاوست
***
عشق آمد و شد چو خونم اندر رگ و پوست تا کرد مرا تهی و پر کرد ز iiدوست
اجزای وجودم همگی دوست گرفت نامیست ز من بر من و باقی همه iiاوست
***
غازی بره شهادت اندر تک و پوست غافل که شهید عشق فاضلتر iiازوست
فردای قیامت این بدان کی iiماند کان کشته‌ی دشمنست و این کشته‌ی iiدوست
***
هر چند که آدمی ملک سیرت و iiخوست بد گر نبود به دشمن خود نیکوست
دیوانه دل کسیست کین عادت iiاوست کو دشمن جان خویش میدارد iiدوست
***
عنبر زلفی که ماه در چنبر iiاوست شیرین سخنی که شهد در شکر اوست
زان چندان بار نامه کاندر سر iiاوست فرمانده روزگار فرمانبر اوست
***
عقرب سر زلف یار و مه پیکر iiاوست با این همه کبر و ناز کاندر سر iiاوست
شیرین دهنی و شهد در شکر iiاوست فرمانده روزگار فرمانبر اوست
***
آن مه که وفا و حسن سرمایه‌ی اوست اوج فلک حسن کمین پایه‌ی iiاوست
خورشید رخش نگر و گر iiنتوانی آن زلف سیه نگر که همسایه‌ی اوست
***
زان می خوردم که روح پیمانه‌ی iiاوست زان مست شدم که عقل دیوانه‌ی iiاوست
دودی به من آمد آتشی با iiمن زد زان شمع که آفتاب پروانه‌ی iiاوست

( ١٢ )

ما دل به غم تو بسته داریم ای دوست درد تو بجان خسته داریم ای دوست
گفتی که به دلشکستگان نزدیکم ما نیز دل شکسته داریم ای iiدوست
***
بر ما در وصل بسته میدارد iiدوست دل را به فراق خسته میدارد iiدوست
من‌بعد من و شکستگی در دوست چون دوست دل شکسته میدارد دوست
***
ای خواجه ترا غم جمال ماهست اندیشه‌ی باغ و راغ و خرمن iiگاهست
ما سوختگان عالم iiتجریدیم ما را غم لا اله الا iiاللهست
***
عارف که ز سر معرفت iiآگاهست بیخود ز خودست و با خدا iiهمراهست
نفی خود و اثبات وجود حق iiکن این معنی لا اله الا iiاللهست
***
در کار کس ار قرار میباید iiهست وین یار که در کنار میباید iiهست
هجریکه بهیچ کار می‌ناید نیست وصلی که چو جان بکار میباید iiهست
***
تا در نرسد وعده‌ی هر کار که iiهست سودی ندهد یاری هر یار که iiهست
تا زحمت سرمای زمستان iiنکشد پر گل نشود دامن هر خار که iiهست
***
با دل گفتم که ای دل احوال تو iiچیست دل دیده پر آب کرد و بسیار iiگریست
گفتا که چگونه باشد احوال کسی کو را بمراد دیگری باید زیست
***
پرسید ز من کسیکه معشوق تو iiکیست گفتم که فلان کسست مقصود تو iiچیست
بنشست و به های‌های بر من iiبگریست کز دست چنان کسی تو چون خواهی زیست
***
جسمم همه اشک گشت و چشمم iiبگریست در عشق تو بی جسم همی باید iiزیست
از من اثری نماند این عشق ز iiچیست چون من همه معشوق شدم عاشق کیست

دیوان رباعیات ابوسعید ابوالخیر
( ١٣ )

دیروز که چشم تو بمن در iiنگریست خلقی بهزار دیده بر من iiبگریست
هر روز هزار بار در عشق تو ام iiمیباید مرد و باز میباید iiزیست
***عاشق نتواند که دمی بی غم iiزیست بی یار و دیار اگر بود خود غم iiنیست
خوش آنکه بیک کرشمه جان کرد نثار هجران و وصال را ندانست که iiچیست
***گر مرده بوم بر آمده سالی iiبیست چه پنداری که گورم از عشق تهیست
گر دست بخاک بر نهی کین جا iiکیست آواز آید که حال معشوقم iiچیست
***می‌گفتم یار و می‌ندانستم کیست می‌گفتم عشق و می‌ندانستم iiچیست
گر یار اینست چون توان بی او iiبود ور عشق اینست چون توان بی او زیست
***ای دل همه خون شوی شکیبایی چیست وی جان بدرآ اینهمه رعنایی iiچیست
ای دیده چه مردمیست شرمت بادا نادیده به حال دوست بینایی iiچیست
***اندر همه دشت خاوران گر iiخاریست آغشته به خون عاشق افگاریست
هر جا که پریرخی و iiگل‌رخساریست ما را همه در خورست مشکل iiکاریست
***در بحر یقین که در تحقیق iiبسیست گرداب درو چو دام و کشتی نفسیست
هر گوش صدف حلقه‌ی چشمیست پر آب هر موج اشاره‌ای ز ابروی iiکسیست
***رنج مردم ز پیشی و از بیشیست امن و راحت به ذلت و درویشیست
بگزین تنگ دستی از این iiعالم گر با خرد و بدانشت هم iiخویشیست
***ما عاشق و عهد جان ما مشتاقیست ماییم به درد عشق تا جان باقیست
غم نقل و ندیم درد و مطرب iiناله می خون جگر مردم چشمم iiساقیست
***چون حاصل عمر تو فریبی و دمیست زو داد مکن گرت به هر دم iiستمیست
مغرور مشو بخود که اصل من و iiتو گردی و شراری و نسیمی و iiنمیست

( ١٤ )

دایم نه لوای عشرت افراشتنیست پیوسته نه تخم خرمی کاشتنیست
این داشتنیها همه iiبگذاشتنیست جز روشنی رو که نگه iiداشتنیست
***
دردا که درین سوز و گدازم کس iiنیست همراه درین راه درازم کس iiنیست
در قعر دلم جواهر راز iiبسیست اما چه کنم محرم رازم کس iiنیست
***
در سینه کسی که راز پنهانش iiنیست چون زنده نماید او ولی جانش iiنیست
رو درد طلب که علتت بی‌دردیست دردیست که هیچگونه درمانش iiنیست
***
در کشور عشق جای آسایش iiنیست آنجا همه کاهشست افزایش iiنیست
بی درد و الم توقع درمان iiنیست بی جرم و گنه امید بخشایش iiنیست
***
افسوس که کس با خبر از دردم iiنیست آگاه ز حال چهره‌ی زردم نیست
ای دوست برای دوستیها که iiمراست دریاب که تا درنگری گردم iiنیست
***
گفتار نکو دارم و کردارم iiنیست از گفت نکوی بی عمل عارم نیست
دشوار بود کردن و گفتن iiآسان آسان بسیار و هیچ دشوارم نیست
***
هرگز المی چو فرقت جانان iiنیست دردی بتر از واقعه‌ی هجران iiنیست
گر ترک وداع کرده‌ام iiمعذورم تو جان منی وداع جان آسان iiنیست
***
گر کار تو نیکست به تدبیر تو iiنیست ور نیز بدست هم ز تقصیر تو iiنیست
تسلیم و رضا پیشه کن و شاد بزی چون نیک و بد جهان به تقدیر تو نیست
***
از درد نشان مده که در جان تو iiنیست بگذر ز ولایتیکه آن زان تو iiنیست
از بی‌خردی بود که با جوهریان iiلاف از گهری زنی که در کان تو نیست
***
در هجرانم قرار میباید و iiنیست آسایش جان زار میباید و iiنیست
سرمایه‌ی روزگار می‌باید و نیست یعنی که وصال یار میباید و iiنیست

( ١٥ )

جانا به زمین خاوران خاری iiنیست کش با من و روزگار من کاری iiنیست
با لطف و نوازش جمال iiتومرا دردادن صد هزار جان عاری iiنیست
***
اندر همه دشت خاوران سنگی iiنیست کش با من و روزگار من جنگی iiنیست
با لطف و نوازش وصال تو iiمرا دردادن صد هزار جان ننگی iiنیست
***
سر تا سر دشت خاوران سنگی iiنیست کز خون دل و دیده برو رنگی iiنیست
در هیچ زمین و هیچ فرسنگی iiنیست کز دست غمت نشسته دلتنگی نیست
***
کبریست درین وهم که پنهانی iiنیست برداشتن سرم به آسانی نیست
ایمانش هزار دفعه تلقین کردم این کافر را سر مسلمانی iiنیست
***ای دیده نظر کن اگرت iiبیناییست در کار جهان که سر به سر iiسوداییست
در گوشه‌ی خلوت و قناعت iiبنشین تنها خو کن که عافیت iiتنهاییست
***سیمابی شد هوا و زنگاری iiدشت ای دوست بیا و بگذر از هرچه iiگذشت
گر میل وفا داری اینک دل و iiجان ور رای جفا داری اینک سر و iiتشت
***آنرا که قضا ز خیل عشاق iiنوشت آزاد ز مسجدست و فارغ ز iiکنشت
دیوانه‌ی عشق را چه هجران چه iiوصال از خویش گذشته را چه دوزخ چه بهشت
***هان تا تو نبندی به مراعاتش پشت کو با گل نرم پرورد خار iiدرشت
هان تا نشوی غره به دریای iiکرم کو بر لب بحر تشنه بسیار iiبکشت
***از اهل زمانه عار میباید iiداشت وز صحبتشان کنار میباید iiداشت
از پیش کسی کار کسی iiنگشاید امید به کردگار میباید iiداشت
***افسوس که ایام جوانی بگذشت دوران نشاط و کامرانی iiبگذشت
تشنه بکنار جوی چندان iiخفتم کز جوی من آب زندگانی iiبگذشت

( ١٦ )

روزم به غم جهان فرسوده iiگذشت شب در هوس بوده و نابوده iiگذشت
عمری که ازو دمی جهانی iiارزد القصه به فکرهای بیهوده گذشت
***سر سخن دوست نمی‌یارم گفت در یست گرانبها نمی‌یارم iiسفت
ترسم که به خواب در بگویم iiبکسی شبهاست کزین بیم نمی‌یارم iiخفت
***دل گر چه درین بادیه بسیار iiشتافت یک موی ندانست و بسی موی iiشکافت
گرچه ز دلم هزار خورشید بتافت آخر به کمال ذره‌ای راه نیافت
***
آسان آسان ز خود امان نتوان iiیافت وین شربت شوق رایگان نتوان iiیافت
زان می که عزیز جان iiمشتاقانست یک جرعه به صد هزار جان نتوان iiیافت
***از باد صبا دلم چو بوی تو گرفت بگذاشت مرا و جستجوی تو گرفت
اکنون ز منش هیچ نمی‌آید iiیاد بوی تو گرفته بود خوی تو iiگرفت
***
دل عادت و خوی جنگجوی تو iiگرفت جان گوهر همت سر کوی تو iiگرفت
گفتم به خط تو جانب ما را iiگیر آن هم طرف روی نکوی تو iiگرفت
***آنی که ز جانم آرزوی تو iiنرفت از دل هوس روی نکوی تو iiنرفت
از کوی تو هر که رفت دل را iiبگذاشت کس با دل خویشتن ز کوی تو iiنرفت
***آن دل که تو دیده‌ای زغم خون شد و رفت وز دیده‌ی خون گرفته بیرون شد و iiرفت
روزی به هوای عشق سیری iiمیکرد لیلی صفتی بدید و مجنون شد و iiرفت
***یار آمد و گفت خسته میدار iiدلت دایم به امید بسته می‌دار iiدلت
ما را به شکستگان نظرها iiباشد ما را خواهی شکسته میدار iiدلت
***علمی نه که از زمره‌ی انسان iiنهمت جودی نه که از اصل کریمان نهمت
نه علم و عمل نه فضل و احسان و iiادب یا رب بکدام تره در خوان iiنهمت

( ١٧ )

صد شکر که گلشن صفا گشت تنت صحت گل عشق ریخت در iiپیرهنت
تب را به غلط در تنت افتاد iiگذار آن تب عرقی شد و چکید از بدنت
***
دی زلف عبیر بیز عنبر سایت از طرف بناگوش سمن iiسیمایت
در پای تو افتاد و بزاری iiمی‌گفت سر تا پایم فدای سر تا پایت
***
ای قبله‌ی هر که مقبل آمد iiکویت روی دل مقبلان عالم iiسویت
امروز کسی کز تو بگرداند iiروی فردا بکدام روی بیند رویت
***
ای مقصد خورشید پرستان iiرویت محراب جهانیان خم iiابرویت
سرمایه‌ی عیش تنگ دستان iiدهنت سررشته‌ی دلهای پریشان iiمویت
***
زنار پرست زلف عنبر iiبویت محراب نشین گوشه‌ی iiابرویت
یا رب تو چه کعبه‌ای که باشد شب و روز روی دل کافر و مسلمان iiسویت
***ای در تو عیانها و نهانها همه هیچ پندار یقین‌ها و گمانها همه هیچ
از ذات تو مطلقا نشان نتوان iiداد کانجا که تویی بود نشانها همه iiهیچ
***
ای با رخت انوار مه و خور همه iiهیچ با لعل تو سلسبیل و کوثر همه هیچ
بودم همه بین، چو تیزبین شد iiچشمم دیدم که همه تویی و دیگر همه iiهیچ
***
گفتم چشمت گفت که بر مست مپیچ گفتم دهنت گفت منه دل بر هیچ
گفتم زلفت گفت پراکنده iiمگوی باز آوردی حکایتی پیچا پیچ
***حمدا لک رب نجنی منک iiفلاح شکرا لک فی کل مساء و صباح
من عندک فتح کل باب iiربی افتح لی ابواب فتوح و فتاح
***رخساره‌ات تازه گل گلشن iiروح نازک بود آن قدر که هر شام و صبوح
نزدیک به دیده گر خیالش iiگذرد از سایه‌ی خار دیده گردد iiمجروح

( ١٨ )

گر درد کند پای تو ای حور iiنژاد از درد بدان که هر گزت درد iiمباد
آن دردمنست بر منش رحم آید از بهر شفاعتم بپای تو فتاد
***در سلسله‌ی عشق تو جان خواهم داد در عشق تو ترک خانمان خواهم iiداد
روزی که ترا ببینم ای عمر iiعزیز آن روز یقین بدان که جان خواهم iiداد
***هر راحت و لذتی که خلاق iiنهاد از بهر مجردان آفاق iiنهاد
هر کس که زطاق منقلب گشت iiبجفت آسایش خویش بر دو بر طاق نهاد
***در وصل زاندیشه‌ی دوری iiفریاد در هجر زدرد ناصبوری iiفریاد
افسوس ز محرومی دوری iiافسوس فریاد زدرد ناصبوری iiفریاد
***با کوی تو هر کرا سر و کار iiافتد از مسجد و دیر و کعبه بیزار iiافتد
گر زلف تو در کعبه فشاند iiدامن اسلام بدست و پای زنار iiافتد
***
گر عشق دل مرا خریدار iiافتد کاری بکنم که پرده از کار iiافتد
سجاده‌ی پرهیز چنان iiافشانم کز هر تاری هزار زنار iiافتد
***با علم اگر عمل برابر iiگردد کام دو جهان ترا میسر iiگردد
مغرور مشو به خود که خواندی ورقی زان روز حذر کن که ورق بر iiگردد
***آن را که حدیث عشق در دل iiگردد باید که زتیغ عشق بسمل گردد
در خاک تپان تپان رخ آغشته به خون برخیزد و گرد سر قاتل iiگردد
***ما را نبود دلی که خرم iiگردد خود بر سر کوی ما طرب کم iiگردد
هر شادی عالم که بما روی iiنهد چون بر سر کوی ما رسد غم گردد
***دل از نظر تو جاودانی گردد غم با الم تو شادمانی iiگردد
گر باد به دوزخ برد از کوی تو iiخاک آتش همه آب زندگانی iiگردد

( ١٨ )

ای صافی دعوی ترا معنی iiدرد فردا به قیامت این عمل خواهی iiبرد
شرمت بادا اگر چنین خواهی iiزیست ننگت بادا اگر چنان خواهی iiمرد
***دردا که درین زمانه‌ی پر غم و iiدرد غبنا که درین دایره‌ی غم iiپرورد
هر روز فراق دوستی باید iiدید هر لحظه وداع همدمی باید iiکرد
***فردا که به محشر اندر آید زن و iiمرد وز بیم حساب رویها گردد iiزرد
من حسن ترا به کف نهم پیش iiروم گویم که حساب من ازین باید iiکرد
***دل صافی کن که حق به دل iiمی‌نگرد دلهای پراکنده به یک جو iiنخرد
زاهد که کند صاف دل از بهر iiخدا گویی ز همه مردم عالم iiببرد
***گویند که محتسب گمانی iiببرد وین پرده‌ی تو پیش جهانی iiبدرد
گویم که ازین شراب اگر iiمحتسبست دریابد قطره‌ای به جانی بخرد
***من زنده و کس بر آستانت iiگذرد یا مرغ بگرد سر کویت بپرد
خار گورم شکسته در چشم iiکسی کو از پس مرگ من برویت نگرد
***از چهره‌ی عاشقانه‌ام زر بارد وز چشم ترم همیشه آذر iiبارد
در آتش عشق تو چنان iiبنشینم کز ابر محبتم سمندر بارد
***از دفتر عشق هر که فردی دارد اشک گلگون و چهر زردی iiدارد
بر گرد سری شود که شوریست iiدرو قربان دلی رود که دردی iiدارد
***
طالع سر عافیت فروشی دارد همت هوس پلاس پوشی iiدارد
جایی که به یک سال بخشند دو کون استغنایم سر خموشی iiدارد
***دل وقت سماع بوی دلدار برد ما را به سراپرده‌ی اسرار iiبرد
این زمزمه‌ی مرکب مر روح تراست بردارد و خوش به عالم یار iiبرد