قصه هاى قرآن (تاريخ انبياء از آدم تا خاتم)

مؤلف: سيد جواد رضوى

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

پيشگفتار

از موضوعات مهم قرآن كه نسبتا بخش عمده اى از آن را در بر مى گيرد موضوع «قصص» در آيات شريف الهى است كه پيرامون زندگى رسولان و پيامبران و امت هاى آنان سخن مى گويد و بعضا زندگى فرد و يا افراد محدودى را نيز مطرح مى كند. اگر بخواهيم قرآن را به سه بخش تقسيم كنيم دو بخش نخست آن را «عقايد و معارف» و «قوانين و احكام» و بخش سوم آن را داستان هاى قرآن تشكيل مى دهد، و مى بينيم قصص قرآن در هر دو بخش سابق حضور دارد زيرا درگيرى و كشمكش هاى پيامبران با امت ها و اقوام خويش درباره معارف و احكام بوده است در اين صورت از قصص به عنوان ابزار هدايت بهره گيرى شده و در خدمت عقايد و قوانين اخلاقى قرار گرفته است. يكى از ويژگى هاى قصص قرآن بيان اهداف آنهاست. قرآن كريم در آيات گوناگون اهداف قصص را اين گونه بيان مى كند:

الف: پند و اندرز:

قرآن با بيان زندگى پر فراز و نشيب اقوام و ملل كه چگونه از قله سعادت در سراشيبى ذلت و بدبختى قرار گرفته اند، درس هايى بيان و عبرت هايى ترسيم مى كند همچنان كه مى فرمايد:لقد كان فى قصصهم عبره لاولى الالباب (۱) ؛ «در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان انديشه است». و در جاى ديگر قرآن به پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) دستور مى دهد كه سرگذشت هاى آنان را براى مردم بازگو نمايد تا آنان بينديشند و عبرت گيرند:فاقصص القصص لعلهم يتفكرون (۲) ؛ «سرگذشت ها را بازگو كن تا آنان بينديشند و عبرت گيرند».

و در آيه اى ديگر اين نوع سرگذشت ها را مايه يادآورى مى داند چنان كه مى فرمايد:و ذكرى للمؤمنين .(۳)

ب: وحدت هدف در دعوت پيامبرانعليهم‌السلام :

آيات قرآن گواهى مى دهد كه تمامى پيامبران (عليهم‌السلام ) براى هدف واحدى مبعوث شده اند چون از يك منبع الهام مى گيرند، چنانكه مى فرمايد:و لقد بعثنا فى كل امه رسولا ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت (۴) ؛ «ما در هر امتى رسولى برانگيختيم كه خداى يكتا را بپرستيد و از پرستش طاغوت پرهيز كنيد».

ج: تقويت قلب پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

پيامبران و رسولان الهى در مسير تبليغ و دعوت خود با انواع ناملايمات روحى و جسمى روبرو بوده اند و پيوسته با جاهلان و ضرب و شتم آنان سر و كار داشته اند لذا بازگويى ناملايمات مصلحان پيشين در درجه نخست مايه تقويت قلب پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) و آرامش خاطر او، سپس مايه دلگرمى مصلحان ديگر است چنانكه مى فرمايد:و كلا نقص ‍ عليك من اءنباء الرسل ما نثبت به فؤ ادك (۵) ؛ «ما در سرگذشت پيامبران را از نظر تقويت قلب و روح تو بازگو مى كنيم».

ويژگى كتاب حاضر:

كتاب هايى كه تاكنون در اين زمينه به چاپ رسيده است غالبا هر فصل آن به طور كلى به گونه داستان سرايى مى باشد كه ممكن است در ضمن نقل آن داستان ها، آيات، روايات، شعر و... ذكر شده باشد ليكن، اين اثر كه به سفارش انتشارات «موعود اسلام» نگارش يافته هر فصل از داستان ها به دو بخش تقسيم گرديده كه بخش اول آن، اصل موضوع داستان در قرآن و بخش دوم آن در روايات مى باشد. فى المثل داستان حضرت آدمعليه‌السلام ، بخش نخست آن، داستان آن حضرت در قرآن مى باشد كه اجمالا آيات قرآنى پيرامون حضرت آدمعليه‌السلام استخراج گرديده و سپس درباره آن نيز توضيحاتى داده شده و بخش دوم آن نيز در روايات مى باشد كه سعى شده روايات معتبر و بدون خدشه در سند آن، نقل شود و همچنين در بعضى از فصل ها بخش سومى نيز با عنوان «پرسش ها و پاسخ ‌ها» آمده كه به گونه اختصار به شبهات و سئوالاتى كه در ذهن خواننده عزيز ايجاد مى گردد در حد بضاعت خويش بدانها پاسخ داده شده است. در پايان لازم مى دانم از مديريت محترم انتشارات موعود اسلام كه انصافا زحمات بسيارى در چاپ اين كتاب متحمل شده تشكر و قدردانى كنم و از درگاه احديت براى ايشان و همه عزيزانى كه حقير را در نگارش اين اثر يارى نموده اند آرزوى موفقيت مى كنم.والحمدلله رب العالمين .

سيد جواد رضوى

8- تعظیم و تکریم و تعریف

جوانان ، به خاطر حالت الگوگیری از مربیان ، حتی از حالات و رفتار آنان‌هم سرمشق می‌گیرند و نکته می‌آموزند حالات و حرکات معلم و مربی به‌صورت «آموزش غیرمستقیم در شاگردان اثر می‌گذارد مقام معظم‌رهبری آیة‌الله خامنه‌ای در دیدار با معلمان فرمود :

«عزیزان من ! معلمان و معلمات عزیز ! شماها در سر کلاس ، نه فقط درسی که می‌دهید ، بلکه نگاهی که می‌کنید ، اشاره‌ای که می‌کنید ، لبخندی که می‌زنید ، اخمی که می‌کنید ، حرکتی که انجام می‌دهید ، لباسی که می‌پوشید ، بر روی دانش آموز اثر می‌گذارد ما به خودمان که‌مراجعه می‌کنیم ، عمیقترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگرریشه‌یابی کنیم ، در انتهای خط یک معلم را مشاهده می‌کنیم معلم‌است که ما را می‌تواند شجاع یا جبان ، بخشنده یا بخیل ، فداکار یاخودپرست ، اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ ، یا منجمد و بسته وپای‌بند به تفکرات جامد بار بیاورد معلم است که می‌تواند ما را متدین ، باتقوا ، پاکدامن ، یا خدای ناکرده بی‌بند و بار ، بار بیاورد معلم چنین‌نقشی دارد این ارزش معلم است ، این تاثیر معلم است(102) .

نحوه برخورد اولیاء ، معلمان و مربیان با اهل بیت‌عليهم‌السلام در حضورفرزندان و جوانان ، به آنان هم یاد می‌دهد نام ائمه‌عليهم‌السلام را با تکریم و احترام‌یاد کردن ، همراه اسمشان درود و صلوات فرستادن ، به احترام نام امام زمان عج برخاستن و دست‌بر سر نهادن ، روز میلاد ائمه‌عليهم‌السلام را جشن گرفتن وبزرگ داشتن ، روز وفاتشان حریم نگهداشتن و حرفهای خنده‌دار وبرخوردهای شاد نداشتن ، در غم و اندوهشان حالت غم داشتن ، تاثیرگذاراست در اینگونه مسائل ، کوچکترها به بزرگترها نگاه می‌کنند این حالت ، خصلت‌شیعه است :

.

شیعیان ما از اضافه سرشت ما آفریده شده‌اند با شادی ما شد می‌شوندو برای اندوه ما اندوهگین می‌شوند

حتی کیفیت نام بردن و لحن ما در این مساله ، مؤثر است یک وقت‌می‌گوییم : «امام رضا گفت و یک وقت می‌گوییم ، «حضرت امام رضاعليه‌السلام فرمودند» این دو با هم خیلی فرق دارد اگر هنگام شنیدن نام پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله یا یکی از معصومین‌عليهم‌السلام ، زیر لب صلوات بر آنها بفرستیم ، این هم نوعی‌تکریم است و در دیگران تاثیرگذار اگر بزرگترها ، معلمان ، مربیان ، با شوق‌و ابتهاج و اظهار شیفتگی از ائمه حرف بزنند و از اهل‌بیت و محبت آنان‌سخن و داستان بگویند ، مؤثر است گوینده و تبلیغ‌کننده باید عقیده‌اش‌هم همان باشد که می‌گوید و با عقیده و باور و شوق و علاقه حرف بزند این‌حالت‌به شنوندگان و مخاطبان هم منتقل می‌شود انتقال حس و حالت ازگوینده به شنونده و تماشاگر بدیهی است

در احادیث مکرر ، آمده است که هنگام شنیدن نام محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله بر او درودبفرستید خود امامان نیز اینگونه عمل می‌کردند و با شوق و احترام از اهل‌بیت‌یاد می‌کردند و این احساس به مخاطبین هم منتقل می‌شد وقتی دعبل ، شاعر اهل بیت ، قصیده معروف خویش را برای امام رضاعليه‌السلام درخراسان خواند ، چون به آنجا رسید که از امام زمانعليه‌السلام و ظهور و قیام او درآینده یاد می‌کند ، حضرت دست‌بر سر گذاشت و به نشان تواضع در برابرنام مهدیعليه‌السلام ، ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد(103)

از امام صادقعليه‌السلام درباره حضرت قائمعليه‌السلام پرسیدند که آیا او متولد شده‌است ؟ حضرت فرمود : نه ، ولی اگر من او را دریابم ، در طول حیاتم خدمتگزاراو خواهم بود(104)

امام باقرعليه‌السلام چون از آن حضرت یاد کرد ، خطاب به راوی (ام هانی‌ثقفیه) فرمود : خوشا به حال تو ، اگر او را دریابی ، خوشا به حال کسی که او رادریابد و دیدار کند. (105)

امامان ، نسبت‌به نام حضرت رسول و حضرت فاطمه ، با احترام وتقدیس یاد می‌کردند رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دست فاطمه زهراعليه‌السلام را می‌بوسید ، به احترام او برمی‌خاست ، او را در جای خودش می‌نشاند ، بر دستان و دهان ‌او بوسه می‌زد و بارها می‌فرمود : پدرت به فدایت ، پدر و مادرم به فدایت. (106)

امام کاظمعليه‌السلام فرمود : در خانه‌ای که نام محمد ، احمد ، علی ، حسن ، حسین ، فاطمه باشد ، فقر وارد نمی‌شود(107)

سکونی در دیدار با امام صادقعليه‌السلام وقتی به آن حضرت خبر داد که‌خداوند به او دختری عطا کرده است ، حضرت پرسید : او را چه نامیده‌ای ؟ گفت : فاطمه امام فرمود : آه ، آه سپس دست‌بر پیشانی خویش نهاد . آنگاه به او توصیه کرد : حال که نامش را فاطمه نهاده‌ای ، به او ناسزا مگو و اورا مزن(108) .

نامگذاری فرزندان به نامهای خاندان پیامبر و توجه دادن به آثار وبرکات دنیوی و ثواب اخروی این نامها و توصیه اهل بیت‌به اینگونه‌نامگذاری و نقشی که این نامها در شکل دادن به شخصیت فرزندان دارد ، در ایجاد این رابطه و محبت مؤثر است(109)

در سالهای اخیر نسبت‌به برخی از مناسبتها مثلا ایام فاطمیه یا روززن ، در مورد حضرت فاطمه‌عليه‌السلام بیش از گذشته ، کار فرهنگی و تبلیغی وگرامیداشت انجام شده است ، یا نسبت‌به امام زمانعليه‌السلام این است که‌می‌بینیم به همین تناسب ، محبت‌حضرت فاطمه‌عليه‌السلام و حضرت‌مهدی عج و گرایش به این دو نسبت‌به گذشته بیشتر شده است ، بخصوص در میان جوانان گرایش به عزاداری برای امام حسینعليه‌السلام و شورروزافزون ایام عاشورا نیز ریشه در همین تکریم‌ها و ترویجها دارد برخوردامام راحل و مقام معظم رهبری با این مساله ، مایه پرشوری این تعظیم‌شعائر در میان مردم و جوانان شده است

کسانی که به هر نحو و جهتی مورد توجه افراد و بویژه جوانان درجامعه‌اند و حرفها ، طرفداریها ، موضع گیریها و یادکردن‌هایشان برای‌دیگران الگوست و افراد را به سمت و سویی خاص سوق می‌دهد ، اگر ازاهل‌بیت ، یاد کنند و با شور و شوقی و احترام و تعظیمی نام ببرند در دیگران‌تاثیر می‌گذارد مثلا آنکه یک چهره علمی ، سیاسی ، ادبی ، عرفانی ، هنری ، ورزشی و . است و مورد توجه عامه و جوانان است ، وقتی از دین ، نماز ، شهید ، اسلام ، قرآن ، اهل‌بیت‌یاد کند و با احترام برخورد کند ، در افرادی که‌به این الگوها و چهره‌ها دل بسته‌اند و دنباله‌رو اینهایند ، محبت ایجادمی‌کند همچنان که در بعد منفی هم اثر منفی دارد اگر چهره‌های یادشده ، مثلا از یک شخص ، از یک جنس و کالا ، از یک مکتب و مرام ، از یک‌سنت و مراسم ، از غرب و اروپا ، از فلان کتاب و فلان شاعر و فلان برنامه‌تلویزیونی و فیلم سینمایی و . تعریف کنند یا خود را طرفدار آن جلوه‌دهند ، در بعد تبلیغی و گرایش به سوی آنها مؤثر است پس باید از این‌جنبه و حس تقلیدپذیری کودکان و نوجوانان که به دهان و رفتار دیگران‌نگاه می‌کنند و الگو می‌گیرند ، در مسیر اهل‌بیت‌عليهم‌السلام استفاده مثبت کرد و ازحالت «همانند سازی که در بحث الگوها مطرح است ، برای جذب آنان به‌معصومین و اهل‌بیت ، بهره گرفت

مثلا دیدن عکس امام امت در حال بوسیدن حرم و ضریح ، ایجادمحبت‌به صاحب حرم می‌کند ، چون عمل امام برای دیگران الگو وتاثیرگذار است

یا ذکر این نکته که علامه طباطبایی روزه خود را با بوسه زدن بر ضریح‌حضرت معصومهعليه‌السلام افطار می‌کرد ، و وقتی تابستانها به مشهد مشرف‌می‌شد ، وقتی از او تقاضا می‌کردند در اطراف مشهد ، جای خوش آب وهواتری اقامت کند ، قبول نمی‌کرد و می‌فرمود : ما از پناه امام هشتم جای‌دیگر نمی‌رویم ،

بیان این که حضرت امام قدس سره وقتی قم بود ، پیوسته هر غروب حضرت‌معصومه‌عليه‌السلام را زیارت می‌کرد و در ایام اقامت در نجف ، هر شب به زیارت‌حرم مولا مشرف می‌شد ،

بیان حالتهای خاص علامه امینی در هنگام زیارت و حالت‌شوقی که‌به اهل‌بیت‌عليهم‌السلام و علیعليه‌السلام داشت و با چشمی اشکبار و شور و حالی‌تماشایی حضرت امیرعليه‌السلام را زیارت می‌کرد ،

یا اشاره به اینکه آیة‌الله بروجردی به آستانه حضرت معصومه سفارش‌کرد که اسم مرا هم جزو خدام افتخاری حضرت معصومه‌عليه‌السلام بنویسید ، (هم‌اکنون نیز برخی از مراجع تقلید در قم ، جزو خدام افتخاری این‌آستانه‌اند و در جلسات خدام افتخاری شرکت می‌کنند)

یا اینکه به شیخ انصاری گفتند شما آستان حضرت ابوالفضل راببوسید ، تا مردم به کار شما نگاه کنند و ادای احترام بیشتر به آن حضرت‌کنند و تشویق شوند ، فرمود : من آستان حضرت ابوالفضل را نه به خاطراینکه آستان اوست ، بلکه به خاطر اینکه جای پای زوار آن حضرت است‌می‌بوسم و افتخار می‌کنم . ذکر اینگونه نمونه‌ها در دل افراد دیگر هم اثرمی‌گذارد و محبت می‌آفریند

حضرت امام خمینی‌قدس سره که محبوب دلها و الگوی همه است ، در مقدمه‌وصیتنامه خویش ، با تعبیر مکرر «ما مفتخریم که . » به پیروی از مذهب‌شیعه ، به داشتن نهج‌البلاغه ، ادعیه حیات‌بخش ائمه ، مناجات شعبانیه ، دعای عرفه ، صحیفه سجادیه ، صحیفه فاطمیه ، امامت ائمه دوازده‌گانه ، وجود امام باقر ، جعفری بودن مذهب و . مباهات و افتخار می‌کند وقتی‌شخصیت عظیمی همچون امام ، با افتخار از ائمه و مذهب و ادعیه و صراطشیعه و . یاد می‌کند ، در ذهن شیفتگان او نیز تاثیر می‌گذارد و این محبت‌به دل آنان نیز نفوذ می‌کند (ما مفتخریم که باقرالعلوم ، بالاترین شخصیت‌تاریخ . از ماست ، ما مفتخریم که ائمه معصومین . ائمه ما هستند ، مامفتخریم که مذهب ما جعفری است . )

اینگونه یادکرد بزرگان و چهره‌های محبوب ، از بزرگان دین و اهل بیت ، محبت می‌آفریند

طبعا زبان و بیان خاص مربوط به نوجوانان و جوانان ، چه در سخن‌ها وچه در نوشته‌ها باید مراعات شود و افق فکر و سطح معرفت کودکان در نظرگرفته شود ، چه در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی ، چه در صبحگاهها ومراسم جشن و عزا ، در خانه‌ها ، مدارس و مساجد و هیئتها

9- برپایی مراسم و تعظیم شعائر

نحوه برخورد بزرگترها با مناسبتهای ویژه اهل بیت ، در فکر و روح‌کودکان هم مؤثر است برپایی مراسم جشن یا سوگواری ، شرکت کردن وشرکت دادن در چنین برنامه‌هایی مؤثر است در سایه اینگونه تعظیم‌شعائر ، آن فرهنگ دینی و علقه‌های ولایی پابرجا می‌ماند و تقویت‌می‌شود امامان معصوم‌عليهم‌السلام نیز از این شیوه بهره می‌گرفتند و به آن توصیه‌می‌کردند برای پیروان اهل بیت ، تکریم مناسبتهایی همچون ایام عاشوراو روز غدیر ، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اهل بیت ، به این دو مناسبت‌بسیار بها می‌دادند «غدیر خم را یک عید بزرگ اسلامی می‌دانستند و به‌روزه و عبادت و تبریک‌گویی و دید و بازدید و شادمانی و پوشیدن لباس نو واحترام این روز دستور می‌دادند ، تا در ذهن شیعه ، به عنوان یک روز مهم وبه یادماندنی باقی بماند. (110)

نسبت‌به ایام عاشورا نیز ، مراسم گرفتن در خانه‌ها ، مدرسه‌ها ، ادارات ، بازارها و . مؤثر است در بسیاری از خانه‌ها و خانواده‌ها که مراسم دیرین ودرازمدت «روضه خانگی برقرار می‌شود ، معمولا افراد آن خانه با حب اهل‌بیت‌بار می‌آیند و این محبت و ولا را به عنوان یک گوهر ، حفظ می‌کنند

حتی ترویج مسائلی همچون اطعام ، احسان ، وقف ، نذر ، هدیه در راه‌اهل بیت ، به رسوخ این محبت در قلوب ، کمک می‌کند حفظ سنتهای‌دینی در خانواده‌ها و گسترش آن به مدرسه‌ها ، مجتمع‌ها و مجموعه‌های‌انسانی ، می‌تواند مفید باشد

برگزاری جشنهای میلاد امام زمانعليه‌السلام در این میان اهمیت‌خاصی‌دارد و ایجاد شوق به مناسبت تولد امامی که هنوز هم زنده است و حاضر وناظر بر ماست و ما چشم به راه آمدن اوییم ، بعد عاطفی و عشق‌آفرینی‌بیشتری دارد زمینه آن نیز به طور طبیعی در میان کودکان و نوجوانان‌وجود دارد و نیمه شعبان خاطره‌ای فراموش نشدنی برای آنان است

10- استفاده از حس کمالجویی

مردم به «کمال و «جمال گرایش دارند کمال جویی انسانی ، بویژه درسنین نوجوانی و جوانی سبب می‌شود به سوی انسانهای برتر ، ابر انسانها ، الگوهای قدرت و علم و شهرت و محبوبیت جذب شوند و حس‌قهرمان‌گرایی خود را در عشق ورزیدن به آن الگوهای آرمانی ارضاء کنند واگر هم چنین الگوها و قهرمانهایی وجود نداشته باشند ، آنها را می‌سازند ومی‌پردازند ، حتی در خیال خویش نظریه قهرمان‌گرایی برای کمال ، بخصوص در قشر جوان و نوجوان ، امری روشن است ، فرد ، بویژه درنوجوانی همواره به قهرمان توجه دارد و «اگر بدان دسترسی نداشته باشد ، حتی در عالم خیال و رؤیا از بسیاری از جهات او را الگو و مدل رفتار خویش‌قرار می‌دهد و از تصور خاص خود از او ، از رفتار او ، از گفتار او ، از طرز لباس‌پوشیدن و از قیافه و هر چیز مرتبط با او الهام می‌گیرد قهرمان منتخب ، کعبه انطباق رفتار نوجوان است. (111) «قهرمانان ، خدایان زمین‌اند بشر درآنان نیز قدرت ، کمال و جمال آسمانی یا می‌جوید یا به آنان نسبت می‌دهد بتی با دست‌خویش می‌تراشد ، صفتهای خدایی به او نسبت می‌دهد وآنگاه معبود خود ساخته‌اش را می‌پرستد». (112)

حال که چنین است ، هر چه این قهرمانان و الگوها ، متعالی‌تر ، کامل‌تر ، آسمانی‌تر و خدایی‌تر و بی‌عیب‌تر باشند ، مدار جاذبه قوی‌تری ایجادمی‌کند و این کشش و محبت ، سازنده‌تر خواهد بود. (113)

باید از حس آرمان‌گرایی بهره گرفت و توسط اهل‌بیت ، این خلا را پرکرد اهل‌بیت از نظر قدرت جسمی ، قدرت روحی ، کرامات و معجزات ، اتکاءبه قدرت خدا ، برخورداری از علم لدنی و الهی ، فضیلت و کمال ، از همه‌انسانها برترند مظهر کمال و جمال الهی‌اند

طرح شجاعتها ، فضایل و معجزات و کراماتشان ، شفادادن‌ها و رفع‌مشکلات و مقام شفاعت نزد خداوند و رفع حاجت توسل جویندگان ، درایجاد علاقه نسبت‌به آنان مؤثر است وعاظ و مرثیه‌خوانانی که در ایام‌سوگواری ، از حوادث عاشورا سخن می‌گویند و با ذکر مصائب و مظلومیت‌اهل بیت ، دلها را به سوی آنان جذب و معطوف می‌کنند ، اگر در کنار این‌شداید ، از رشادتها و قهرمانی‌های شهدای کربلا هم بگویند ، آن چهره‌هامحبوب‌تر می‌شوند گاهی خود افراد به واعظ می‌گویند : از شجاعت ورزم‌آوری عباس و علی اکبر و امام حسین برایمان بگو این نشان‌دهنده‌این است که بیان ابعاد حماسی این الگوها ، جامعیت و کمال بیشتری را درذهن مخاطب ، ترسیم می‌کند و بر علاقه‌ها می‌افزاید

البته از معجزات و کرامات ، باید آنهایی را برای کودکان و نوجوانان گفت‌که قابل فهم و هضم برای آنان باشد

اگر جوانان و کودکان ، شیفته انسانهایی می‌شوند که از نظر علمی ، فنی ، نبوغ ادبی ، ورزیدگی جسمی ، شجاعت و توانمندی ، روحیه‌های والا ، زیبایی ، بخشندگی و جوانمردی در سطح بالایی قرار دارند ، باید گفت که‌اهل بیت ، از نظر علم ، زهد ، قدرت ، فصاحت و بلاغت ، شجاعت و سخاوت ، کمال صورت و سیرت ، عبادت و عرفان ، زیبایی و جمال ظاهری ، مردانگی‌و گذشت و احسان ، صبر و مقاومت از همه انسانها برتر و بالاترند طرح‌آنان بعنوان چهره‌های آرمانی ، محبتشان را در دلها می‌آفریند کدام‌مشخصه و خصلت و فضیلت جاذبه‌آفرین و دوست داشتنی و محبت‌آور رامی‌توان نام برد که حد اعلا و بالاترین مرتبه آن در اهل‌بیت عصمت ، تجلی نداشته باشد ؟

در حدیثی ، امام رضاعليه‌السلام در توصیف دین و مرام ائمه اهل‌بیت ، چنین‌می‌فرماید :

«و ان من دینهم الورع والعفة والصدق والصلاح و الاجتهاد واداء الامانة الی البر والفاجر و طول السجود والقیام باللیل واجتناب المحارم و حسن الصحبة و حسن الجوار و بذل‌المعروف و کف الاذی و بسط الوجه والنصیحة والرحمة‌للمؤمنین(114)

پرهیزکاری ، پاکدامنی ، راستگویی ، شایستگی ، تلاش ، امانت‌داری‌نسبت‌به نیک و بد ، سجود طولانی ، شب‌زنده‌داری ، پرهیز از حرامها ، معاشرت خوب و رفتار مناسب با همسایه ، بخشش نیکی ، پرهیز از آزار ، گشاده‌رویی ، خیرخواهی و رحمت‌برای مؤمنان ، از دین و مرام ائمه‌است

در زیارت جامعه ، اوصاف برجسته و فضایل ارجمندی از امامان نقل‌شده است از جمله اینکه : هرگاه خیر و خوبی یاد شود ، اول و ریشه و شاخه ومنبع و جایگاه و منتهای آن هستید و هر نیکی از شما آغاز می‌شود و به‌شما پایان می‌گیرد(115) .

شما راه خدا را باز کردید شهادت را شما آغاز کردید

فدا کردید جان ، تا دین بماند به خون خفتید ، تا آیین بماند

اهل بیت عصمت ، محبوب‌ترین انسانها ، ارزنده‌ترین دوستها ، زیبنده‌ترین محبوبهایند که جامعیت‌بی‌نظیر نسبت‌به همه خوبیهای‌اخلاقی و رفتاری دارند و آنچه خوبان همه دارند ، اهل‌بیت‌به تنهایی دارندو بهترین چهره‌های دوست داشتنی و عشق ورزیدنی‌اند در حدیث امام‌صادقعليه‌السلام است که سه چیز محبت‌آور است : دین ، تواضع ، بذل و بخشش(116) امامان شیعه و اهل‌بیت ، هم محور و مدار دین و آیین‌اند ، هم با همه مقام ومرتبه‌ای که دارند در تواضع و فروتنی پیشتازند و هم در سخاوت و داد ودهش سرآمد مردم روزگارند یاد کردن از نمونه‌های اخلاقی امامان و ازتواضع ، جود و بخشندگی آنان ، علاقه‌مندی به آنان را می‌افزاید

روزی معاویه ، یکی از بانوان شجاع و شیفته علی بن ابی‌طالبعليه‌السلام به‌نام «دارمیه حجونی را احضار کرد از او پرسید : می‌خواهم بدانم بر چه‌اساس و جهتی علی را دوست می‌داری و با من دشمنی ؟ پاسخ داد : علی رابه آن جهت دوست دارم و به ولایت او دل بسته‌ام که او در میان مردم به‌عدالت رفتار می‌کرد ، حقوق را مساوی تقسیم می‌کرد ، پیامبر او را به ولایت‌برگزیده بود ، دوستدار محرومان بود ، دینداران را گرامی می‌داشت و تو را نیزبه خاطر جنگیدنت‌با علیعليه‌السلام که سزاوارتر از توست ، و به خاطر ستمگری ، حکومت هوسرانانه و قضاوت جائرانه‌ات دشمن می‌دارم. (117)

جلوه‌های برجسته اخلاقی و رفتاری علیعليه‌السلام آنگونه است که آن بانوی‌دلیر را هوادار وی ساخته است فضیلتها همواره جاذبه دارد

11- معرفی ولی نعمتان

ما از هر کس که احسان و نیکی ببینیم ، به او محبت پیدا می‌کنیم(الانسان عبید الاحسان) طرح نیکی‌ها و احسانها و فواید و نعمتهایی که ازسوی ائمه به ما رسیده است ، در ایجاد محبت مؤثر است آنان واسطه‌فیض الهی‌اند ، وسیله قضای حاجات ما از درگاه خدا می‌شوند ، هدایت‌کننده و پیشوای دینی مایند ، به وسیله آنان در مسیر توحید ناب وراه درست و صراط مستقیم قرار گرفته‌ایم صاحب و ولی نعمت ما آنهایند(بیمنه رزق الوری) توجه داشتن و توجه دادن به نعمت و شناخت صاحب‌نعمت ، محبت‌آور است

خداوند به حضرت موسی وحی فرمود که مرا دوست‌بدار و مردم را هم‌دوستدار من کن گفت : خودم دوستت دارم با دل مردم چه کنم ؟ خداوندوحی فرمود که آنان را به یاد نعمتهای من بینداز «فذکرهم نعمتی وآلائی(118) در بخش عمده‌ای از آیات و احادیث ، نعمتها و احسانهای الهی‌در حق بشر برشمرده شده است اینها زمینه خدادوستی و خداپرستی را درانسان پدید می‌آورد

در حدیث دیگر است که خدا به حضرت داود چنین وحی کرد داودعرض کرد : خودم به تو محبت دارم مردم را چگونه دوستدار تو سازم ؟ «فکیف احببک الی خلقک ؟ » خداوند فرمود : از راه یادآوری نعمتهایم ، مرامحبوبشان ساز «اذکر ایادی عندهم فانک اذا ذکرت ذلک لهم احبونی(119)

در روابط خانوادگی نیز ، گاهی برای ایجاد محبت و کشش در میان‌کودکان نسبت‌به بعضی از فامیل ، یادآوری می‌کنند که : او که برایت فلان‌چیز خرید ، تو را به گردش برد و . چنین و چنان کرد یادآوری خوبیها وانعام‌های آنان نسبت‌به کودکان ، ایجاد جاذبه و علاقه می‌کند

ائمه نیز حق زیادی بر ما دارند و ما هر چه داریم ، بخصوص نعمتها ومواهب معنوی و دینی از این خاندان است و آنان واسطه فیض خدا بربندگانند و باید اینها یادآوری شود تا محبت‌بیافریند در زیارت جامعه‌درباره نقش رحمت‌آور اهل‌بیت در عالم تکوین می‌خوانیم :

«بکم فتح الله و بکم یختم و بکم ینزل الغیث و بکم یمسک‌السماء ان تقع علی الارض الا باذنه

خداوند به سبب شما آغاز کرد و به شما ختم می‌کند ، به خاطر شما باران‌و ابر می‌فرستد ، و به سبب شما آسمان را نگه می‌دارد که جز با اذن او برزمین نیفتد

و در مورد نقش هدایتی و ارشادی و دین‌آموزی آنان و جایگاهشان درتبیین دین ، می‌خوانیم :

«بموالاتکم علمنا الله معالم دیننا و اصلح ما کان فسد من دنیاناو بموالاتکم تمت الکلمة و عظمت النعمة واتلفت الفرقه وبموالاتکم تقبل الطاعة المفترضة

به سبب موالات و دوستی با شما ، خداوند نشانه‌های دینمان را به ماآموخت و آنچه از دنیایمان تباه شده بود اصلاح کرد ، به سبب موالات‌شما سخن تمام شد و نعمت ، عظمت‌یافت و تفرقه‌ها به همدلی گرایید ، با موالات شما طاعت واجب الهی قبول می‌شود

اهل بیت ، معلمان دین و مرشدان حیات و راهنمایان زندگی مایند و اگربه توحید و اسلام ناب دست‌یافته‌ایم ، در سایه تعالیم آنان است و مدیون‌آنانیم خدا را بر این نعمت و منت‌باید شاکر بود به این خاندان هم‌بایدعشق ورزید

امام صادقعليه‌السلام درباره اهل بیت‌عليهم‌السلام فرمود :

«لولاهم ما عرف الله عزوجل. (120)

اگر آنان نبودند ، خدای متعال شناخته نمی‌شد

امام امت‌قدس سره به صورت اکید ، یادآور این بودند که دین ما ، انقلاب ما ، پیروزی ما و ملت ما همه مدیون ابا عبدالله الحسینعليه‌السلام و عاشوراست تعابیری از قبیل : «این خون سیدالشهداست که خونهای همه ملتهای‌اسلامی را به جوش می‌آورد» ، «محرم و صفر است که اسلام را نگه داشته‌است ، «فداکاری سیدالشهداست که اسلام را برای ما زنده نگه داشته‌است ، «اگر قیام حضرت سیدالشهدا نبود ، امروز ما هم نمی‌توانستیم پیروزشویم ، «شهادت حضرت سیدالشهدا مکتب را زنده کرد» ، «انقلاب‌اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است ، همه توجه‌دادن به نعمت معنوی اهل بیت نسبت‌به امت ماست و این سبب می‌شودکه خود را رهین این نعمت‌بشناسیم و محبت اولیای دین در دلمان بیشترشود

نعمت ولایت و محبت ، از بزرگترین نعمتهاست در یادآوری نعمتهاتنها به نعمتهای مادی نباید اکتفا کرد نعمتهای معنوی که اغلب به چشم‌نمی‌آید و مورد غفلت قرار می‌گیرد نیز باید یاد شود تا قدر آنها شناخته‌گردد همین که ما آشنا و دوستدار این خاندانیم و محبت آنان را در دل‌داریم ، نعمت عظیمی است که با هیچ چیز قابل مبادله نیست امامان‌خودشان نیز گاهی دوستداران را به ارجمندی و فضیلت این نعمت معنوی‌توجه داده‌اند و آن را بزرگترین برخورداری و ثروت دانسته‌اند

12- ذکر فضایل و فرهنگ و تعالیم اهل‌بیت‌علیهم السلام

مردم ، آرمان‌گرا و قهرمان دوستند و در پی فرزانگیهایند در غرب ، درباره شخصیتها و چهره‌های ملی و علمی‌شان ، آن‌قدر کتاب و مقاله‌می‌نویسند ، فیلم و مجسمه می‌سازند و تبلیغات می‌کنند ، تا آن چهره را درنقش الگو و قهرمان در ذهن و دل ملت‌خود جا دهند ما چرا درباره بزرگان‌دینمان که بسیار ارزنده‌تر و شایسته‌ترند چنین نکنیم ؟ اگر مردم شخصیت‌و فضیلت و فکر و فرهنگ امامان اهل‌بیت‌عليهم‌السلام را بشناسند و با سخنان‌بلند آنان آشنا شوند ، به آنان علاقه پیدا می‌کنند و این علاقه به تبعیت وهمسویی می‌کشد امام رضاعليه‌السلام در حدیثی فرموده است :

«ان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا»(121) .

مردم اگر خوبیهای حرفها و تعالیم ما را بشناسند از ما پیروی می‌کنند

ترویج احادیث اهل‌بیت و مسابقات حفظ حدیث در این زمینه مفیداست استفاده از «چهل حدیث های گوناگونی که از سوی برخی ناشران درموضوعات مختلف تدوین و منتشر شده است ، جهت این کار پیشنهادمی‌شود برنامه حفظ این چهل حدیث‌ها یا احادیث دیگر نیز مفید است

انتخاب مفاهیم و موضوعات برای گفتن به کودکان و جوانان بسیارمهم است در احادیث امامان بسیاری نکته‌ها و معارف نهفته است ، ولی‌همه آنها قابل گفتن برای همه نیست گاهی برای مخاطب قابل هضم‌نیست ، به جای جاذبه ، دافعه دارد و به جای گرایش به مکتب اهل بیت ، فراری می‌دهد و به جای روشنگری اذهان ، شبهه می‌آفریند در انتخاب‌هم باید ذوق و خرد داشت و زمینه و ظرفیت‌ها را سنجید و این نکته بسیارمهم است

امام صادقعليه‌السلام به یکی از اصحاب خویش به نام مدرک بن هزهازفرمود : ای مدرک ! به یاران ما سلام برسان و بگو : رحمت‌خدا بر کسی که‌مودت مردم را به سوی ما بکشد ، به آنان سخنانی از ما بگوید که آنرامی‌شناسند و می‌پذیرند و آنچه را حالت انکار و عدم پذیرش دارند نگوید(122)

باید جوانان و نوجوانان ، شیرینی کلام اهل‌بیت و عمق حکمتهای آنان‌را دریابند تا از طریق سخنانشان ، شیفته شخصیتشان شوند در این مورد ، کلمات قابل‌فهم‌تر ، ترجمه‌های شیوا و دلنشین و روان و انتخاب‌موضوعات کاربردی ، و چاپ زیبا و جذاب مؤثر است گاهی باید از طریق شکل ، مخاطب را به «محتوا» جذب کرد

اینکه چگونه مردم و جوانان و بشریت را با فرهنگ اهل‌بیت‌عليهم‌السلام بایدآشنا کرد ، نکته ظریفی است و باید از تکنیک هنر استفاده کرد و در عرضه‌محتوای کلامی و حیاتی ائمه‌عليهم‌السلام به نسل امروز از قالبهای نو و جاذبه‌های‌هنری و شیوه‌های اثرگذار بهره گرفت کار رسانه‌ها در این جهت مهم است‌و متاسفانه اغلب ، ضعیف و غیرجذاب ارائه می‌شود

فضایل اهل‌بیت‌عليهم‌السلام در دو محور قابل طرح است :

1 - جهات آرمانی و خلقت و طینت و سرشت متعالی و نور خدایی و .

این بخش از فضایل ، گرچه ارزشمند است و مقام آنان را نزد خدا آشکارمی‌سازد ، ولی چون جنبه عملی و سرمشق‌گیری و تاسی در آنها نیست ، کمتر اثر تربیتی و جاذبه عملی دارد گاهی هم برای نوجوانان غیرقابل‌هضم و درک است

2 - جهات عملی و قابل اسوه‌گیری و تبعیت عینی و ملموس از رفتاراهل‌بیت‌عليهم‌السلام

آشنا ساختن نوجوانان و جوانان با «سیره معصومین و زندگی ائمه‌بسیار لازم و مفید است اینجا آشنایی با تاریخ به کار می‌آید شیوایی قلم وجاذبه و هنرمندانه بودن نگارش نیز نباید از یاد برود ذکر نمونه‌هایی ازصبر ، ایثار ، عفو ، تواضع ، عبادت ، شجاعت ، اخلاص ، عطا و بخشندگی ، فتوت و جوانمردی ، حسن خلق ، علم و حلم ، کیفیت نماز و روزه و تهجد وحج و اعمالشان ، همه و همه بسیار سودمند است بخصوص حکایاتی ازاهل‌بیت که نوعی برخورد خوب و شایسته و احترام‌آمیز با نوجوانان را دربردارد ، تاثیرگذارتر است مثلا قصه پیرمرد و امام حسن و امام حسین وکیفیت وضو یاد دادن ، یا رفتار پیامبر با کودکان و سلام دادن به آنان ، یا بغل‌کردن و بوسیدن کودکان خردسال مؤمنین

معرفی کودکان اهل‌بیت و جاذبه‌های رفتاری آنان برای کودکان ماتاثیرگذارتر است واین سنخیت در سن و سال ، بیشتر جاذبه می‌آفریند

محبت در دل نوجوانان اگر بصورت یک بذر کاشته شده باشد ، با ذکرنمونه‌های خوب اخلاقی و سیره اهل‌بیت‌عليهم‌السلام باید آن را آبیاری کرد ، تا هم‌خشک نشود ، هم رشد کند و ثمرات بیشتری دهد این ، سبب تعمیق‌محبت می‌شود(123) مطالب ارزشمندی که در کتابهای معتبر و اصیل نهفته ، باید استخراج شود تا نسل نوجوان امروز هم از آن ذخایر بهره‌مند شوند

انتخاب شعرهای ناب ، زیبا و روان درباره شخصیت امامان و اهل‌بیت ، نیز خواندن و اجرای دلنشین و شیرین آنها ایجاد محبت می‌کند از میان‌انبوه قصاید و اشعار ولایی ، باید دست‌به گزینش زد آگاهی و ذوق لطیف ، در این گزینش بسیار نقش دارد در این مساله نیز ، همچون برنامه‌های‌دیگر فرهنگی و هنری برای کودکان و نوجوانان ، توجه به نکات روانشناسی‌و روحیات ویژه این مقطع سنی و تحصیلی ضروری است

13- گره زدن خوشیهای زندگی به حیات ائمه علیهم السلام

خوش آمدن از چیزی ، علاقه ایجاد می‌کند باید کوشید شخصیت وزندگی و خاطره اهل‌بیت و مراسم و مجالسشان در ذهن کودکان خاطره‌خوشی برجای بگذارد با استفاده از قضیه شرطیه (قضیه پاولوف) به نحوی‌عمل کنیم که با دیدن چیزی و خاطره‌ای ، پیوند با اهل‌بیت‌عليهم‌السلام مطرح‌شود جشن گرفتن و شیرینی و عیدی دادن‌ها و جشن تکلیف گرفتن واعطای مدال و اهدای جوایز و تشویقها اگر در روز تولد معصومینعليهم‌السلام ‌باشد ، خواه‌ناخواه تاثیر غیرمستقیم دارد گره خوردن یک خاطره خوش بااهل‌بیت‌عليهم‌السلام ، مثلا شبها یا روزهای میلاد ائمه‌عليهم‌السلام ، در خانه‌ها ومدرسه‌هامان باید یک حادثه خوب یا خاطره خوش و برنامه جاذبه‌دارپیش آوریم ، مثلا در مناسبتهای مربوط به اهل‌بیت‌با یک جعبه شیرینی‌به خانه رفتن ، روز تولد امامان یک جعبه شیرینی در دفتر مدرسه گذاشتن وبه همین مناسبتها در خانه و مسجد و محله و مدرسه ، جشن گرفتن ، سبب‌می‌شود این مناسبتها از یاد نرود و این شادی‌ها با این ایام و نام و یاداهل‌بیت ، حالت‌شرطی پیدا کند

کسی می‌گفت : با فرزند کوچکم به مسجد و برای نماز جماعت رفتیم بین دو نماز ، شیرینی به افراد دادند فردا شب پسرم گفت : بابا ! مسجدنمی‌رویم ؟ از آن پس هر وقت او را به مسجد می‌برم ، اگر شیرینی و . نبود ، وقتی بیرون آمدیم حتما برایش شکلات می‌خرم ، تا پیوند مسجد آمدن بابرخورداری از یک چیز دوست‌داشتنی در ذهن او گسسته نشود و علاقه به‌مسجد و نماز ، تداوم یابد

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود : «الهدیة تورث المودة(124) هدیه ، محبت می‌آورد

اگر این هدیه در ارتباط با خاندان عصمت و اهل‌بیت‌باشد طبیعی است‌که محبت آنان را در پی خواهد داشت

در هر برنامه دینی و مذهبی می‌توان از این شیوه برای ایجاد علاقه‌استفاده کرد ، مثل نماز جمعه ، جلسه دعا یا سخنرانی ، شرکت در مراسم‌مذهبی و مجالس سوگواری یا مسجد و نماز جماعت در مناسبتهای ویژه‌ائمه نیز اگر از این شیوه استفاده شود ، در ایجاد جاذبه مؤثر است

دیده از اشک و دل از داغ و لب از آه پر است عشق در هر گذری رنگ دگر می‌ریزد(125)

8- تعظیم و تکریم و تعریف

جوانان ، به خاطر حالت الگوگیری از مربیان ، حتی از حالات و رفتار آنان‌هم سرمشق می‌گیرند و نکته می‌آموزند حالات و حرکات معلم و مربی به‌صورت «آموزش غیرمستقیم در شاگردان اثر می‌گذارد مقام معظم‌رهبری آیة‌الله خامنه‌ای در دیدار با معلمان فرمود :

«عزیزان من ! معلمان و معلمات عزیز ! شماها در سر کلاس ، نه فقط درسی که می‌دهید ، بلکه نگاهی که می‌کنید ، اشاره‌ای که می‌کنید ، لبخندی که می‌زنید ، اخمی که می‌کنید ، حرکتی که انجام می‌دهید ، لباسی که می‌پوشید ، بر روی دانش آموز اثر می‌گذارد ما به خودمان که‌مراجعه می‌کنیم ، عمیقترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگرریشه‌یابی کنیم ، در انتهای خط یک معلم را مشاهده می‌کنیم معلم‌است که ما را می‌تواند شجاع یا جبان ، بخشنده یا بخیل ، فداکار یاخودپرست ، اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ ، یا منجمد و بسته وپای‌بند به تفکرات جامد بار بیاورد معلم است که می‌تواند ما را متدین ، باتقوا ، پاکدامن ، یا خدای ناکرده بی‌بند و بار ، بار بیاورد معلم چنین‌نقشی دارد این ارزش معلم است ، این تاثیر معلم است(102) .

نحوه برخورد اولیاء ، معلمان و مربیان با اهل بیت‌عليهم‌السلام در حضورفرزندان و جوانان ، به آنان هم یاد می‌دهد نام ائمه‌عليهم‌السلام را با تکریم و احترام‌یاد کردن ، همراه اسمشان درود و صلوات فرستادن ، به احترام نام امام زمان عج برخاستن و دست‌بر سر نهادن ، روز میلاد ائمه‌عليهم‌السلام را جشن گرفتن وبزرگ داشتن ، روز وفاتشان حریم نگهداشتن و حرفهای خنده‌دار وبرخوردهای شاد نداشتن ، در غم و اندوهشان حالت غم داشتن ، تاثیرگذاراست در اینگونه مسائل ، کوچکترها به بزرگترها نگاه می‌کنند این حالت ، خصلت‌شیعه است :

.

شیعیان ما از اضافه سرشت ما آفریده شده‌اند با شادی ما شد می‌شوندو برای اندوه ما اندوهگین می‌شوند

حتی کیفیت نام بردن و لحن ما در این مساله ، مؤثر است یک وقت‌می‌گوییم : «امام رضا گفت و یک وقت می‌گوییم ، «حضرت امام رضاعليه‌السلام فرمودند» این دو با هم خیلی فرق دارد اگر هنگام شنیدن نام پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله یا یکی از معصومین‌عليهم‌السلام ، زیر لب صلوات بر آنها بفرستیم ، این هم نوعی‌تکریم است و در دیگران تاثیرگذار اگر بزرگترها ، معلمان ، مربیان ، با شوق‌و ابتهاج و اظهار شیفتگی از ائمه حرف بزنند و از اهل‌بیت و محبت آنان‌سخن و داستان بگویند ، مؤثر است گوینده و تبلیغ‌کننده باید عقیده‌اش‌هم همان باشد که می‌گوید و با عقیده و باور و شوق و علاقه حرف بزند این‌حالت‌به شنوندگان و مخاطبان هم منتقل می‌شود انتقال حس و حالت ازگوینده به شنونده و تماشاگر بدیهی است

در احادیث مکرر ، آمده است که هنگام شنیدن نام محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله بر او درودبفرستید خود امامان نیز اینگونه عمل می‌کردند و با شوق و احترام از اهل‌بیت‌یاد می‌کردند و این احساس به مخاطبین هم منتقل می‌شد وقتی دعبل ، شاعر اهل بیت ، قصیده معروف خویش را برای امام رضاعليه‌السلام درخراسان خواند ، چون به آنجا رسید که از امام زمانعليه‌السلام و ظهور و قیام او درآینده یاد می‌کند ، حضرت دست‌بر سر گذاشت و به نشان تواضع در برابرنام مهدیعليه‌السلام ، ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد(103)

از امام صادقعليه‌السلام درباره حضرت قائمعليه‌السلام پرسیدند که آیا او متولد شده‌است ؟ حضرت فرمود : نه ، ولی اگر من او را دریابم ، در طول حیاتم خدمتگزاراو خواهم بود(104)

امام باقرعليه‌السلام چون از آن حضرت یاد کرد ، خطاب به راوی (ام هانی‌ثقفیه) فرمود : خوشا به حال تو ، اگر او را دریابی ، خوشا به حال کسی که او رادریابد و دیدار کند. (105)

امامان ، نسبت‌به نام حضرت رسول و حضرت فاطمه ، با احترام وتقدیس یاد می‌کردند رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دست فاطمه زهراعليه‌السلام را می‌بوسید ، به احترام او برمی‌خاست ، او را در جای خودش می‌نشاند ، بر دستان و دهان ‌او بوسه می‌زد و بارها می‌فرمود : پدرت به فدایت ، پدر و مادرم به فدایت. (106)

امام کاظمعليه‌السلام فرمود : در خانه‌ای که نام محمد ، احمد ، علی ، حسن ، حسین ، فاطمه باشد ، فقر وارد نمی‌شود(107)

سکونی در دیدار با امام صادقعليه‌السلام وقتی به آن حضرت خبر داد که‌خداوند به او دختری عطا کرده است ، حضرت پرسید : او را چه نامیده‌ای ؟ گفت : فاطمه امام فرمود : آه ، آه سپس دست‌بر پیشانی خویش نهاد . آنگاه به او توصیه کرد : حال که نامش را فاطمه نهاده‌ای ، به او ناسزا مگو و اورا مزن(108) .

نامگذاری فرزندان به نامهای خاندان پیامبر و توجه دادن به آثار وبرکات دنیوی و ثواب اخروی این نامها و توصیه اهل بیت‌به اینگونه‌نامگذاری و نقشی که این نامها در شکل دادن به شخصیت فرزندان دارد ، در ایجاد این رابطه و محبت مؤثر است(109)

در سالهای اخیر نسبت‌به برخی از مناسبتها مثلا ایام فاطمیه یا روززن ، در مورد حضرت فاطمه‌عليه‌السلام بیش از گذشته ، کار فرهنگی و تبلیغی وگرامیداشت انجام شده است ، یا نسبت‌به امام زمانعليه‌السلام این است که‌می‌بینیم به همین تناسب ، محبت‌حضرت فاطمه‌عليه‌السلام و حضرت‌مهدی عج و گرایش به این دو نسبت‌به گذشته بیشتر شده است ، بخصوص در میان جوانان گرایش به عزاداری برای امام حسینعليه‌السلام و شورروزافزون ایام عاشورا نیز ریشه در همین تکریم‌ها و ترویجها دارد برخوردامام راحل و مقام معظم رهبری با این مساله ، مایه پرشوری این تعظیم‌شعائر در میان مردم و جوانان شده است

کسانی که به هر نحو و جهتی مورد توجه افراد و بویژه جوانان درجامعه‌اند و حرفها ، طرفداریها ، موضع گیریها و یادکردن‌هایشان برای‌دیگران الگوست و افراد را به سمت و سویی خاص سوق می‌دهد ، اگر ازاهل‌بیت ، یاد کنند و با شور و شوقی و احترام و تعظیمی نام ببرند در دیگران‌تاثیر می‌گذارد مثلا آنکه یک چهره علمی ، سیاسی ، ادبی ، عرفانی ، هنری ، ورزشی و . است و مورد توجه عامه و جوانان است ، وقتی از دین ، نماز ، شهید ، اسلام ، قرآن ، اهل‌بیت‌یاد کند و با احترام برخورد کند ، در افرادی که‌به این الگوها و چهره‌ها دل بسته‌اند و دنباله‌رو اینهایند ، محبت ایجادمی‌کند همچنان که در بعد منفی هم اثر منفی دارد اگر چهره‌های یادشده ، مثلا از یک شخص ، از یک جنس و کالا ، از یک مکتب و مرام ، از یک‌سنت و مراسم ، از غرب و اروپا ، از فلان کتاب و فلان شاعر و فلان برنامه‌تلویزیونی و فیلم سینمایی و . تعریف کنند یا خود را طرفدار آن جلوه‌دهند ، در بعد تبلیغی و گرایش به سوی آنها مؤثر است پس باید از این‌جنبه و حس تقلیدپذیری کودکان و نوجوانان که به دهان و رفتار دیگران‌نگاه می‌کنند و الگو می‌گیرند ، در مسیر اهل‌بیت‌عليهم‌السلام استفاده مثبت کرد و ازحالت «همانند سازی که در بحث الگوها مطرح است ، برای جذب آنان به‌معصومین و اهل‌بیت ، بهره گرفت

مثلا دیدن عکس امام امت در حال بوسیدن حرم و ضریح ، ایجادمحبت‌به صاحب حرم می‌کند ، چون عمل امام برای دیگران الگو وتاثیرگذار است

یا ذکر این نکته که علامه طباطبایی روزه خود را با بوسه زدن بر ضریح‌حضرت معصومهعليه‌السلام افطار می‌کرد ، و وقتی تابستانها به مشهد مشرف‌می‌شد ، وقتی از او تقاضا می‌کردند در اطراف مشهد ، جای خوش آب وهواتری اقامت کند ، قبول نمی‌کرد و می‌فرمود : ما از پناه امام هشتم جای‌دیگر نمی‌رویم ،

بیان این که حضرت امام قدس سره وقتی قم بود ، پیوسته هر غروب حضرت‌معصومه‌عليه‌السلام را زیارت می‌کرد و در ایام اقامت در نجف ، هر شب به زیارت‌حرم مولا مشرف می‌شد ،

بیان حالتهای خاص علامه امینی در هنگام زیارت و حالت‌شوقی که‌به اهل‌بیت‌عليهم‌السلام و علیعليه‌السلام داشت و با چشمی اشکبار و شور و حالی‌تماشایی حضرت امیرعليه‌السلام را زیارت می‌کرد ،

یا اشاره به اینکه آیة‌الله بروجردی به آستانه حضرت معصومه سفارش‌کرد که اسم مرا هم جزو خدام افتخاری حضرت معصومه‌عليه‌السلام بنویسید ، (هم‌اکنون نیز برخی از مراجع تقلید در قم ، جزو خدام افتخاری این‌آستانه‌اند و در جلسات خدام افتخاری شرکت می‌کنند)

یا اینکه به شیخ انصاری گفتند شما آستان حضرت ابوالفضل راببوسید ، تا مردم به کار شما نگاه کنند و ادای احترام بیشتر به آن حضرت‌کنند و تشویق شوند ، فرمود : من آستان حضرت ابوالفضل را نه به خاطراینکه آستان اوست ، بلکه به خاطر اینکه جای پای زوار آن حضرت است‌می‌بوسم و افتخار می‌کنم . ذکر اینگونه نمونه‌ها در دل افراد دیگر هم اثرمی‌گذارد و محبت می‌آفریند

حضرت امام خمینی‌قدس سره که محبوب دلها و الگوی همه است ، در مقدمه‌وصیتنامه خویش ، با تعبیر مکرر «ما مفتخریم که . » به پیروی از مذهب‌شیعه ، به داشتن نهج‌البلاغه ، ادعیه حیات‌بخش ائمه ، مناجات شعبانیه ، دعای عرفه ، صحیفه سجادیه ، صحیفه فاطمیه ، امامت ائمه دوازده‌گانه ، وجود امام باقر ، جعفری بودن مذهب و . مباهات و افتخار می‌کند وقتی‌شخصیت عظیمی همچون امام ، با افتخار از ائمه و مذهب و ادعیه و صراطشیعه و . یاد می‌کند ، در ذهن شیفتگان او نیز تاثیر می‌گذارد و این محبت‌به دل آنان نیز نفوذ می‌کند (ما مفتخریم که باقرالعلوم ، بالاترین شخصیت‌تاریخ . از ماست ، ما مفتخریم که ائمه معصومین . ائمه ما هستند ، مامفتخریم که مذهب ما جعفری است . )

اینگونه یادکرد بزرگان و چهره‌های محبوب ، از بزرگان دین و اهل بیت ، محبت می‌آفریند

طبعا زبان و بیان خاص مربوط به نوجوانان و جوانان ، چه در سخن‌ها وچه در نوشته‌ها باید مراعات شود و افق فکر و سطح معرفت کودکان در نظرگرفته شود ، چه در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی ، چه در صبحگاهها ومراسم جشن و عزا ، در خانه‌ها ، مدارس و مساجد و هیئتها

9- برپایی مراسم و تعظیم شعائر

نحوه برخورد بزرگترها با مناسبتهای ویژه اهل بیت ، در فکر و روح‌کودکان هم مؤثر است برپایی مراسم جشن یا سوگواری ، شرکت کردن وشرکت دادن در چنین برنامه‌هایی مؤثر است در سایه اینگونه تعظیم‌شعائر ، آن فرهنگ دینی و علقه‌های ولایی پابرجا می‌ماند و تقویت‌می‌شود امامان معصوم‌عليهم‌السلام نیز از این شیوه بهره می‌گرفتند و به آن توصیه‌می‌کردند برای پیروان اهل بیت ، تکریم مناسبتهایی همچون ایام عاشوراو روز غدیر ، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اهل بیت ، به این دو مناسبت‌بسیار بها می‌دادند «غدیر خم را یک عید بزرگ اسلامی می‌دانستند و به‌روزه و عبادت و تبریک‌گویی و دید و بازدید و شادمانی و پوشیدن لباس نو واحترام این روز دستور می‌دادند ، تا در ذهن شیعه ، به عنوان یک روز مهم وبه یادماندنی باقی بماند. (110)

نسبت‌به ایام عاشورا نیز ، مراسم گرفتن در خانه‌ها ، مدرسه‌ها ، ادارات ، بازارها و . مؤثر است در بسیاری از خانه‌ها و خانواده‌ها که مراسم دیرین ودرازمدت «روضه خانگی برقرار می‌شود ، معمولا افراد آن خانه با حب اهل‌بیت‌بار می‌آیند و این محبت و ولا را به عنوان یک گوهر ، حفظ می‌کنند

حتی ترویج مسائلی همچون اطعام ، احسان ، وقف ، نذر ، هدیه در راه‌اهل بیت ، به رسوخ این محبت در قلوب ، کمک می‌کند حفظ سنتهای‌دینی در خانواده‌ها و گسترش آن به مدرسه‌ها ، مجتمع‌ها و مجموعه‌های‌انسانی ، می‌تواند مفید باشد

برگزاری جشنهای میلاد امام زمانعليه‌السلام در این میان اهمیت‌خاصی‌دارد و ایجاد شوق به مناسبت تولد امامی که هنوز هم زنده است و حاضر وناظر بر ماست و ما چشم به راه آمدن اوییم ، بعد عاطفی و عشق‌آفرینی‌بیشتری دارد زمینه آن نیز به طور طبیعی در میان کودکان و نوجوانان‌وجود دارد و نیمه شعبان خاطره‌ای فراموش نشدنی برای آنان است

10- استفاده از حس کمالجویی

مردم به «کمال و «جمال گرایش دارند کمال جویی انسانی ، بویژه درسنین نوجوانی و جوانی سبب می‌شود به سوی انسانهای برتر ، ابر انسانها ، الگوهای قدرت و علم و شهرت و محبوبیت جذب شوند و حس‌قهرمان‌گرایی خود را در عشق ورزیدن به آن الگوهای آرمانی ارضاء کنند واگر هم چنین الگوها و قهرمانهایی وجود نداشته باشند ، آنها را می‌سازند ومی‌پردازند ، حتی در خیال خویش نظریه قهرمان‌گرایی برای کمال ، بخصوص در قشر جوان و نوجوان ، امری روشن است ، فرد ، بویژه درنوجوانی همواره به قهرمان توجه دارد و «اگر بدان دسترسی نداشته باشد ، حتی در عالم خیال و رؤیا از بسیاری از جهات او را الگو و مدل رفتار خویش‌قرار می‌دهد و از تصور خاص خود از او ، از رفتار او ، از گفتار او ، از طرز لباس‌پوشیدن و از قیافه و هر چیز مرتبط با او الهام می‌گیرد قهرمان منتخب ، کعبه انطباق رفتار نوجوان است. (111) «قهرمانان ، خدایان زمین‌اند بشر درآنان نیز قدرت ، کمال و جمال آسمانی یا می‌جوید یا به آنان نسبت می‌دهد بتی با دست‌خویش می‌تراشد ، صفتهای خدایی به او نسبت می‌دهد وآنگاه معبود خود ساخته‌اش را می‌پرستد». (112)

حال که چنین است ، هر چه این قهرمانان و الگوها ، متعالی‌تر ، کامل‌تر ، آسمانی‌تر و خدایی‌تر و بی‌عیب‌تر باشند ، مدار جاذبه قوی‌تری ایجادمی‌کند و این کشش و محبت ، سازنده‌تر خواهد بود. (113)

باید از حس آرمان‌گرایی بهره گرفت و توسط اهل‌بیت ، این خلا را پرکرد اهل‌بیت از نظر قدرت جسمی ، قدرت روحی ، کرامات و معجزات ، اتکاءبه قدرت خدا ، برخورداری از علم لدنی و الهی ، فضیلت و کمال ، از همه‌انسانها برترند مظهر کمال و جمال الهی‌اند

طرح شجاعتها ، فضایل و معجزات و کراماتشان ، شفادادن‌ها و رفع‌مشکلات و مقام شفاعت نزد خداوند و رفع حاجت توسل جویندگان ، درایجاد علاقه نسبت‌به آنان مؤثر است وعاظ و مرثیه‌خوانانی که در ایام‌سوگواری ، از حوادث عاشورا سخن می‌گویند و با ذکر مصائب و مظلومیت‌اهل بیت ، دلها را به سوی آنان جذب و معطوف می‌کنند ، اگر در کنار این‌شداید ، از رشادتها و قهرمانی‌های شهدای کربلا هم بگویند ، آن چهره‌هامحبوب‌تر می‌شوند گاهی خود افراد به واعظ می‌گویند : از شجاعت ورزم‌آوری عباس و علی اکبر و امام حسین برایمان بگو این نشان‌دهنده‌این است که بیان ابعاد حماسی این الگوها ، جامعیت و کمال بیشتری را درذهن مخاطب ، ترسیم می‌کند و بر علاقه‌ها می‌افزاید

البته از معجزات و کرامات ، باید آنهایی را برای کودکان و نوجوانان گفت‌که قابل فهم و هضم برای آنان باشد

اگر جوانان و کودکان ، شیفته انسانهایی می‌شوند که از نظر علمی ، فنی ، نبوغ ادبی ، ورزیدگی جسمی ، شجاعت و توانمندی ، روحیه‌های والا ، زیبایی ، بخشندگی و جوانمردی در سطح بالایی قرار دارند ، باید گفت که‌اهل بیت ، از نظر علم ، زهد ، قدرت ، فصاحت و بلاغت ، شجاعت و سخاوت ، کمال صورت و سیرت ، عبادت و عرفان ، زیبایی و جمال ظاهری ، مردانگی‌و گذشت و احسان ، صبر و مقاومت از همه انسانها برتر و بالاترند طرح‌آنان بعنوان چهره‌های آرمانی ، محبتشان را در دلها می‌آفریند کدام‌مشخصه و خصلت و فضیلت جاذبه‌آفرین و دوست داشتنی و محبت‌آور رامی‌توان نام برد که حد اعلا و بالاترین مرتبه آن در اهل‌بیت عصمت ، تجلی نداشته باشد ؟

در حدیثی ، امام رضاعليه‌السلام در توصیف دین و مرام ائمه اهل‌بیت ، چنین‌می‌فرماید :

«و ان من دینهم الورع والعفة والصدق والصلاح و الاجتهاد واداء الامانة الی البر والفاجر و طول السجود والقیام باللیل واجتناب المحارم و حسن الصحبة و حسن الجوار و بذل‌المعروف و کف الاذی و بسط الوجه والنصیحة والرحمة‌للمؤمنین(114)

پرهیزکاری ، پاکدامنی ، راستگویی ، شایستگی ، تلاش ، امانت‌داری‌نسبت‌به نیک و بد ، سجود طولانی ، شب‌زنده‌داری ، پرهیز از حرامها ، معاشرت خوب و رفتار مناسب با همسایه ، بخشش نیکی ، پرهیز از آزار ، گشاده‌رویی ، خیرخواهی و رحمت‌برای مؤمنان ، از دین و مرام ائمه‌است

در زیارت جامعه ، اوصاف برجسته و فضایل ارجمندی از امامان نقل‌شده است از جمله اینکه : هرگاه خیر و خوبی یاد شود ، اول و ریشه و شاخه ومنبع و جایگاه و منتهای آن هستید و هر نیکی از شما آغاز می‌شود و به‌شما پایان می‌گیرد(115) .

شما راه خدا را باز کردید شهادت را شما آغاز کردید

فدا کردید جان ، تا دین بماند به خون خفتید ، تا آیین بماند

اهل بیت عصمت ، محبوب‌ترین انسانها ، ارزنده‌ترین دوستها ، زیبنده‌ترین محبوبهایند که جامعیت‌بی‌نظیر نسبت‌به همه خوبیهای‌اخلاقی و رفتاری دارند و آنچه خوبان همه دارند ، اهل‌بیت‌به تنهایی دارندو بهترین چهره‌های دوست داشتنی و عشق ورزیدنی‌اند در حدیث امام‌صادقعليه‌السلام است که سه چیز محبت‌آور است : دین ، تواضع ، بذل و بخشش(116) امامان شیعه و اهل‌بیت ، هم محور و مدار دین و آیین‌اند ، هم با همه مقام ومرتبه‌ای که دارند در تواضع و فروتنی پیشتازند و هم در سخاوت و داد ودهش سرآمد مردم روزگارند یاد کردن از نمونه‌های اخلاقی امامان و ازتواضع ، جود و بخشندگی آنان ، علاقه‌مندی به آنان را می‌افزاید

روزی معاویه ، یکی از بانوان شجاع و شیفته علی بن ابی‌طالبعليه‌السلام به‌نام «دارمیه حجونی را احضار کرد از او پرسید : می‌خواهم بدانم بر چه‌اساس و جهتی علی را دوست می‌داری و با من دشمنی ؟ پاسخ داد : علی رابه آن جهت دوست دارم و به ولایت او دل بسته‌ام که او در میان مردم به‌عدالت رفتار می‌کرد ، حقوق را مساوی تقسیم می‌کرد ، پیامبر او را به ولایت‌برگزیده بود ، دوستدار محرومان بود ، دینداران را گرامی می‌داشت و تو را نیزبه خاطر جنگیدنت‌با علیعليه‌السلام که سزاوارتر از توست ، و به خاطر ستمگری ، حکومت هوسرانانه و قضاوت جائرانه‌ات دشمن می‌دارم. (117)

جلوه‌های برجسته اخلاقی و رفتاری علیعليه‌السلام آنگونه است که آن بانوی‌دلیر را هوادار وی ساخته است فضیلتها همواره جاذبه دارد

11- معرفی ولی نعمتان

ما از هر کس که احسان و نیکی ببینیم ، به او محبت پیدا می‌کنیم(الانسان عبید الاحسان) طرح نیکی‌ها و احسانها و فواید و نعمتهایی که ازسوی ائمه به ما رسیده است ، در ایجاد محبت مؤثر است آنان واسطه‌فیض الهی‌اند ، وسیله قضای حاجات ما از درگاه خدا می‌شوند ، هدایت‌کننده و پیشوای دینی مایند ، به وسیله آنان در مسیر توحید ناب وراه درست و صراط مستقیم قرار گرفته‌ایم صاحب و ولی نعمت ما آنهایند(بیمنه رزق الوری) توجه داشتن و توجه دادن به نعمت و شناخت صاحب‌نعمت ، محبت‌آور است

خداوند به حضرت موسی وحی فرمود که مرا دوست‌بدار و مردم را هم‌دوستدار من کن گفت : خودم دوستت دارم با دل مردم چه کنم ؟ خداوندوحی فرمود که آنان را به یاد نعمتهای من بینداز «فذکرهم نعمتی وآلائی(118) در بخش عمده‌ای از آیات و احادیث ، نعمتها و احسانهای الهی‌در حق بشر برشمرده شده است اینها زمینه خدادوستی و خداپرستی را درانسان پدید می‌آورد

در حدیث دیگر است که خدا به حضرت داود چنین وحی کرد داودعرض کرد : خودم به تو محبت دارم مردم را چگونه دوستدار تو سازم ؟ «فکیف احببک الی خلقک ؟ » خداوند فرمود : از راه یادآوری نعمتهایم ، مرامحبوبشان ساز «اذکر ایادی عندهم فانک اذا ذکرت ذلک لهم احبونی(119)

در روابط خانوادگی نیز ، گاهی برای ایجاد محبت و کشش در میان‌کودکان نسبت‌به بعضی از فامیل ، یادآوری می‌کنند که : او که برایت فلان‌چیز خرید ، تو را به گردش برد و . چنین و چنان کرد یادآوری خوبیها وانعام‌های آنان نسبت‌به کودکان ، ایجاد جاذبه و علاقه می‌کند

ائمه نیز حق زیادی بر ما دارند و ما هر چه داریم ، بخصوص نعمتها ومواهب معنوی و دینی از این خاندان است و آنان واسطه فیض خدا بربندگانند و باید اینها یادآوری شود تا محبت‌بیافریند در زیارت جامعه‌درباره نقش رحمت‌آور اهل‌بیت در عالم تکوین می‌خوانیم :

«بکم فتح الله و بکم یختم و بکم ینزل الغیث و بکم یمسک‌السماء ان تقع علی الارض الا باذنه

خداوند به سبب شما آغاز کرد و به شما ختم می‌کند ، به خاطر شما باران‌و ابر می‌فرستد ، و به سبب شما آسمان را نگه می‌دارد که جز با اذن او برزمین نیفتد

و در مورد نقش هدایتی و ارشادی و دین‌آموزی آنان و جایگاهشان درتبیین دین ، می‌خوانیم :

«بموالاتکم علمنا الله معالم دیننا و اصلح ما کان فسد من دنیاناو بموالاتکم تمت الکلمة و عظمت النعمة واتلفت الفرقه وبموالاتکم تقبل الطاعة المفترضة

به سبب موالات و دوستی با شما ، خداوند نشانه‌های دینمان را به ماآموخت و آنچه از دنیایمان تباه شده بود اصلاح کرد ، به سبب موالات‌شما سخن تمام شد و نعمت ، عظمت‌یافت و تفرقه‌ها به همدلی گرایید ، با موالات شما طاعت واجب الهی قبول می‌شود

اهل بیت ، معلمان دین و مرشدان حیات و راهنمایان زندگی مایند و اگربه توحید و اسلام ناب دست‌یافته‌ایم ، در سایه تعالیم آنان است و مدیون‌آنانیم خدا را بر این نعمت و منت‌باید شاکر بود به این خاندان هم‌بایدعشق ورزید

امام صادقعليه‌السلام درباره اهل بیت‌عليهم‌السلام فرمود :

«لولاهم ما عرف الله عزوجل. (120)

اگر آنان نبودند ، خدای متعال شناخته نمی‌شد

امام امت‌قدس سره به صورت اکید ، یادآور این بودند که دین ما ، انقلاب ما ، پیروزی ما و ملت ما همه مدیون ابا عبدالله الحسینعليه‌السلام و عاشوراست تعابیری از قبیل : «این خون سیدالشهداست که خونهای همه ملتهای‌اسلامی را به جوش می‌آورد» ، «محرم و صفر است که اسلام را نگه داشته‌است ، «فداکاری سیدالشهداست که اسلام را برای ما زنده نگه داشته‌است ، «اگر قیام حضرت سیدالشهدا نبود ، امروز ما هم نمی‌توانستیم پیروزشویم ، «شهادت حضرت سیدالشهدا مکتب را زنده کرد» ، «انقلاب‌اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است ، همه توجه‌دادن به نعمت معنوی اهل بیت نسبت‌به امت ماست و این سبب می‌شودکه خود را رهین این نعمت‌بشناسیم و محبت اولیای دین در دلمان بیشترشود

نعمت ولایت و محبت ، از بزرگترین نعمتهاست در یادآوری نعمتهاتنها به نعمتهای مادی نباید اکتفا کرد نعمتهای معنوی که اغلب به چشم‌نمی‌آید و مورد غفلت قرار می‌گیرد نیز باید یاد شود تا قدر آنها شناخته‌گردد همین که ما آشنا و دوستدار این خاندانیم و محبت آنان را در دل‌داریم ، نعمت عظیمی است که با هیچ چیز قابل مبادله نیست امامان‌خودشان نیز گاهی دوستداران را به ارجمندی و فضیلت این نعمت معنوی‌توجه داده‌اند و آن را بزرگترین برخورداری و ثروت دانسته‌اند

12- ذکر فضایل و فرهنگ و تعالیم اهل‌بیت‌علیهم السلام

مردم ، آرمان‌گرا و قهرمان دوستند و در پی فرزانگیهایند در غرب ، درباره شخصیتها و چهره‌های ملی و علمی‌شان ، آن‌قدر کتاب و مقاله‌می‌نویسند ، فیلم و مجسمه می‌سازند و تبلیغات می‌کنند ، تا آن چهره را درنقش الگو و قهرمان در ذهن و دل ملت‌خود جا دهند ما چرا درباره بزرگان‌دینمان که بسیار ارزنده‌تر و شایسته‌ترند چنین نکنیم ؟ اگر مردم شخصیت‌و فضیلت و فکر و فرهنگ امامان اهل‌بیت‌عليهم‌السلام را بشناسند و با سخنان‌بلند آنان آشنا شوند ، به آنان علاقه پیدا می‌کنند و این علاقه به تبعیت وهمسویی می‌کشد امام رضاعليه‌السلام در حدیثی فرموده است :

«ان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا»(121) .

مردم اگر خوبیهای حرفها و تعالیم ما را بشناسند از ما پیروی می‌کنند

ترویج احادیث اهل‌بیت و مسابقات حفظ حدیث در این زمینه مفیداست استفاده از «چهل حدیث های گوناگونی که از سوی برخی ناشران درموضوعات مختلف تدوین و منتشر شده است ، جهت این کار پیشنهادمی‌شود برنامه حفظ این چهل حدیث‌ها یا احادیث دیگر نیز مفید است

انتخاب مفاهیم و موضوعات برای گفتن به کودکان و جوانان بسیارمهم است در احادیث امامان بسیاری نکته‌ها و معارف نهفته است ، ولی‌همه آنها قابل گفتن برای همه نیست گاهی برای مخاطب قابل هضم‌نیست ، به جای جاذبه ، دافعه دارد و به جای گرایش به مکتب اهل بیت ، فراری می‌دهد و به جای روشنگری اذهان ، شبهه می‌آفریند در انتخاب‌هم باید ذوق و خرد داشت و زمینه و ظرفیت‌ها را سنجید و این نکته بسیارمهم است

امام صادقعليه‌السلام به یکی از اصحاب خویش به نام مدرک بن هزهازفرمود : ای مدرک ! به یاران ما سلام برسان و بگو : رحمت‌خدا بر کسی که‌مودت مردم را به سوی ما بکشد ، به آنان سخنانی از ما بگوید که آنرامی‌شناسند و می‌پذیرند و آنچه را حالت انکار و عدم پذیرش دارند نگوید(122)

باید جوانان و نوجوانان ، شیرینی کلام اهل‌بیت و عمق حکمتهای آنان‌را دریابند تا از طریق سخنانشان ، شیفته شخصیتشان شوند در این مورد ، کلمات قابل‌فهم‌تر ، ترجمه‌های شیوا و دلنشین و روان و انتخاب‌موضوعات کاربردی ، و چاپ زیبا و جذاب مؤثر است گاهی باید از طریق شکل ، مخاطب را به «محتوا» جذب کرد

اینکه چگونه مردم و جوانان و بشریت را با فرهنگ اهل‌بیت‌عليهم‌السلام بایدآشنا کرد ، نکته ظریفی است و باید از تکنیک هنر استفاده کرد و در عرضه‌محتوای کلامی و حیاتی ائمه‌عليهم‌السلام به نسل امروز از قالبهای نو و جاذبه‌های‌هنری و شیوه‌های اثرگذار بهره گرفت کار رسانه‌ها در این جهت مهم است‌و متاسفانه اغلب ، ضعیف و غیرجذاب ارائه می‌شود

فضایل اهل‌بیت‌عليهم‌السلام در دو محور قابل طرح است :

1 - جهات آرمانی و خلقت و طینت و سرشت متعالی و نور خدایی و .

این بخش از فضایل ، گرچه ارزشمند است و مقام آنان را نزد خدا آشکارمی‌سازد ، ولی چون جنبه عملی و سرمشق‌گیری و تاسی در آنها نیست ، کمتر اثر تربیتی و جاذبه عملی دارد گاهی هم برای نوجوانان غیرقابل‌هضم و درک است

2 - جهات عملی و قابل اسوه‌گیری و تبعیت عینی و ملموس از رفتاراهل‌بیت‌عليهم‌السلام

آشنا ساختن نوجوانان و جوانان با «سیره معصومین و زندگی ائمه‌بسیار لازم و مفید است اینجا آشنایی با تاریخ به کار می‌آید شیوایی قلم وجاذبه و هنرمندانه بودن نگارش نیز نباید از یاد برود ذکر نمونه‌هایی ازصبر ، ایثار ، عفو ، تواضع ، عبادت ، شجاعت ، اخلاص ، عطا و بخشندگی ، فتوت و جوانمردی ، حسن خلق ، علم و حلم ، کیفیت نماز و روزه و تهجد وحج و اعمالشان ، همه و همه بسیار سودمند است بخصوص حکایاتی ازاهل‌بیت که نوعی برخورد خوب و شایسته و احترام‌آمیز با نوجوانان را دربردارد ، تاثیرگذارتر است مثلا قصه پیرمرد و امام حسن و امام حسین وکیفیت وضو یاد دادن ، یا رفتار پیامبر با کودکان و سلام دادن به آنان ، یا بغل‌کردن و بوسیدن کودکان خردسال مؤمنین

معرفی کودکان اهل‌بیت و جاذبه‌های رفتاری آنان برای کودکان ماتاثیرگذارتر است واین سنخیت در سن و سال ، بیشتر جاذبه می‌آفریند

محبت در دل نوجوانان اگر بصورت یک بذر کاشته شده باشد ، با ذکرنمونه‌های خوب اخلاقی و سیره اهل‌بیت‌عليهم‌السلام باید آن را آبیاری کرد ، تا هم‌خشک نشود ، هم رشد کند و ثمرات بیشتری دهد این ، سبب تعمیق‌محبت می‌شود(123) مطالب ارزشمندی که در کتابهای معتبر و اصیل نهفته ، باید استخراج شود تا نسل نوجوان امروز هم از آن ذخایر بهره‌مند شوند

انتخاب شعرهای ناب ، زیبا و روان درباره شخصیت امامان و اهل‌بیت ، نیز خواندن و اجرای دلنشین و شیرین آنها ایجاد محبت می‌کند از میان‌انبوه قصاید و اشعار ولایی ، باید دست‌به گزینش زد آگاهی و ذوق لطیف ، در این گزینش بسیار نقش دارد در این مساله نیز ، همچون برنامه‌های‌دیگر فرهنگی و هنری برای کودکان و نوجوانان ، توجه به نکات روانشناسی‌و روحیات ویژه این مقطع سنی و تحصیلی ضروری است

13- گره زدن خوشیهای زندگی به حیات ائمه علیهم السلام

خوش آمدن از چیزی ، علاقه ایجاد می‌کند باید کوشید شخصیت وزندگی و خاطره اهل‌بیت و مراسم و مجالسشان در ذهن کودکان خاطره‌خوشی برجای بگذارد با استفاده از قضیه شرطیه (قضیه پاولوف) به نحوی‌عمل کنیم که با دیدن چیزی و خاطره‌ای ، پیوند با اهل‌بیت‌عليهم‌السلام مطرح‌شود جشن گرفتن و شیرینی و عیدی دادن‌ها و جشن تکلیف گرفتن واعطای مدال و اهدای جوایز و تشویقها اگر در روز تولد معصومینعليهم‌السلام ‌باشد ، خواه‌ناخواه تاثیر غیرمستقیم دارد گره خوردن یک خاطره خوش بااهل‌بیت‌عليهم‌السلام ، مثلا شبها یا روزهای میلاد ائمه‌عليهم‌السلام ، در خانه‌ها ومدرسه‌هامان باید یک حادثه خوب یا خاطره خوش و برنامه جاذبه‌دارپیش آوریم ، مثلا در مناسبتهای مربوط به اهل‌بیت‌با یک جعبه شیرینی‌به خانه رفتن ، روز تولد امامان یک جعبه شیرینی در دفتر مدرسه گذاشتن وبه همین مناسبتها در خانه و مسجد و محله و مدرسه ، جشن گرفتن ، سبب‌می‌شود این مناسبتها از یاد نرود و این شادی‌ها با این ایام و نام و یاداهل‌بیت ، حالت‌شرطی پیدا کند

کسی می‌گفت : با فرزند کوچکم به مسجد و برای نماز جماعت رفتیم بین دو نماز ، شیرینی به افراد دادند فردا شب پسرم گفت : بابا ! مسجدنمی‌رویم ؟ از آن پس هر وقت او را به مسجد می‌برم ، اگر شیرینی و . نبود ، وقتی بیرون آمدیم حتما برایش شکلات می‌خرم ، تا پیوند مسجد آمدن بابرخورداری از یک چیز دوست‌داشتنی در ذهن او گسسته نشود و علاقه به‌مسجد و نماز ، تداوم یابد

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود : «الهدیة تورث المودة(124) هدیه ، محبت می‌آورد

اگر این هدیه در ارتباط با خاندان عصمت و اهل‌بیت‌باشد طبیعی است‌که محبت آنان را در پی خواهد داشت

در هر برنامه دینی و مذهبی می‌توان از این شیوه برای ایجاد علاقه‌استفاده کرد ، مثل نماز جمعه ، جلسه دعا یا سخنرانی ، شرکت در مراسم‌مذهبی و مجالس سوگواری یا مسجد و نماز جماعت در مناسبتهای ویژه‌ائمه نیز اگر از این شیوه استفاده شود ، در ایجاد جاذبه مؤثر است

دیده از اشک و دل از داغ و لب از آه پر است عشق در هر گذری رنگ دگر می‌ریزد(125)