فصل ششم : در آداب نماز و وصف تمام آن از اول تا آخر
در اين فصل به روايت صحيح حماد بن عيسى كه در كتاب كافى و تهذيب و من لا يحضر و غير اينها به اسانيد صحيحه نقل شده اكتفا مى كنيم
حماد گويد: امام به حق ناطق جعفرالصادق صلوات الله و سلامه عليه به من فرمود: اى حماد، خوب مى توانى نماز بخوانى ؟ گفتم : اى آقاى من ، كتاب حَريز را كه در نماز است مى دانم فرمود: برخيز يك نمازى بخوان
حماد مى گويد: حركت كردم و نمازى خواندم فرمود: چقدر قبيح است كه شخصى شصت يا هفتاد سال بر او بگذرد و يك نماز تام و تمام كامل انجام نداده باشد!
حماد گفت : پس من در نفس خود ذلت و خوارى يافتم و عرض كردم : فداى تو شوم ؛ مرا نماز تعليم فرما.
پس امامعليه‌السلام
حركت كرد و قد راست رو به قبله ايستاد. و دستهاى خود را بر دو ران خود گذاشت و انگشتها را به يكديگر چسبانيد و قدمها را به فاصله سه انگشت باز از يكديگر قرار داد. و انگشتهاى پا را نيز روى به قبله گذاشت و با خشوع فرمود: الله اكبر.
پس سوره حمد را با تاءنى قرائت فرمود و بعد سوره قل هو الله احد را.
پس از تمام شدن قرائت ، به اندازه نفس كشيدنى صبر فرمود، سپس دستها را مقابل صورت بلند كرد و در حال ايستاده فرمود الله اكبر.
و پس از تمام شدن تكبير، ركوع فرمود در حالى كه دو كف دست را بر دو زانو گذاشته و انگشهاى دست باز و دو زانو را عقب زده و پشت مبارك آن حضرت راست و مستقيم بود به طورى كه اگر يك قطره آب يا روغن بر پشت آن حضرت مى ريختند به هيچ طرفى نمى رفت براى مساوى بودن سطح پشت حضرت و گردن را كشيده و چشمها را بر هم گذاشته ، پس سه مرتبه با تاءمل فرمود: سبحان ربى العظيم و بحمده
سپس سر از ركوع برداشتند. و وقتى كه بدن حضرت قد راست آرام گرفت ، فرمود: سمع الله لمن حمده
پس از آن در همان حال ايستاده دستها را مقابل صورت بلند كرد و فرمود: الله اكبر.
و سپس براى سجده سرازير شد به طورى كه دستها را مقابل زانوها گذاشت و انگشتها را بسته مقابل صورت پس سه مرتبه فرمود: سبحان ربى الاعلى و بحمده و هيچ چيز از بدنش را بر يكديگر نگذاشته ، اعضا و جوارح را از يكديگر جدا فرمود.
و سجده فرمود بر هشت موضع : دو كف دست ، دو زانو، دو انگشت بزرگ پا، پيشانى و بينى و فرمودند: هفت موضع واجب است و گذاشتن بينى بر زمين مستحب است
پس سر از سجده برداشتند. وقتى كه راست نشستند، فرمودند: الله اكبر.
پس بر ران چپ نشسته و پشت قدم راست را بر كف پاى چپ قرار داد و فرمود: استغفرالله ربى و اتوب اليه پس در حال نشسته تكبير فرمود.
و بعد مثل سجده اول به سجده دوم عازم شد و هيچ عضوى از اعضاى آن حضرت بر عضو ديگر نچسبيده بود، نه در حال ركوع و نه در حال سجود. و بازوهاى حضرت باز بود و ذراع دستها را در حال سجود بر زمين نگذاشت
پس به همين طور دو ركعت نماز خواند. و انگشتهاى دستها در حال تشهد به هم چسبيده بود و بعد از تشهد سلام فرمود.
پس فرمودند: اى حماد، اين طور نماز بخوان
و اما ساير آداب نماز كه از روايات استفاده مى شود - غير آنچه از صحيحه حماد كه ذكر نموديم استفاده شد-:
اول آنكه : در حال قيام سر شانه ها را پايين انداخته بلند نكند.
دوم آنكه : نظر به موضع سجود بيندازد.
سوم آنكه : اعتماد و سنگينى خود را بر هر دو پا قرار دهد.
چهارم آنكه : با خضوع و خشوع باشد مثل بنده ذليل مقابل مولاى جليل
پنجم آنكه : هنگام ركوع ابتدا دست راست را بر زانوى راست و بعد دست چپ را بر زانوى چپ بگذارد. و نظر به مابين قدمين باشد و گردن و سر مطابق پشت نه بالاتر و نه پايين تر باشد.
ششم آنكه : براى سجده ابتدا دستها را بر زمين گذارد بعد زانوها را. و هنگام قيام برعكس ، اول زانوها را از زمين بلند كند سپس دستها را. و تمام پيشانى را بر زمين بگذارد و نظر به طرف بينى كند.
هفتم : در حال تشهد و نشستن بعد از سجده اول و دوم ، دست راست بر ران راست و دست چپ بر ران چپ باشد. و غير اينها كه از روايات گذشته استفاده مى شود.
هشتم : مسواك كردن است كه مستحب موكد است در وقت وضوى نماز و در وقت خواندن نماز.
در كتاب كافى به سند حسن از امام صادقعليه‌السلام
نقل است كه فرمود: دو ركعت نماز با مسواك ، افضل است از هفتاد ركعت بدون مسواك
و همين روايت را در كتاب وسائل از شيخ كلينى و صدوق و برقى نقل كرده است
نهم : شانه كردن ريش است
چند روايت در تفسير آيه شريفه : «خذوا زينتكم عند كل مسجد»- يعنى : بگيريد زينت خود را وقت هر سجده يعنى وقت نماز - وارد شده كه فرمودند: از جمله زينت شانه كردن ريش وقت هر نماز واجب يا مستحب است
دهم : نماز خواندن در حالى كه عطر استعمال كرده باشد و بوى خوش به خود زده باشد، كه نماز با آن افضل است از هفتاد نماز بدون آن ؛ چنانكه امام صادقعليه‌السلام
فرموده است و در كتاب وسائل آن را از شيخ كلينى و شيخ صدوق نقل كرده است
يازدهم : نماز خواندن با عمامه است
پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
فرمود: دو ركعت نماز با عمامه بهتر است از چهار ركعت نماز بدون عمامه و اين روايت را در كتاب وسائل از مكارم الاخلاق نقل كرده است
دوازدهم : نماز خواندن با انگشتر عقيق افضل است
در وسائل از كتاب عدة الداعى نقل كرده است از امام صادقعليه‌السلام
كه فرمود: دو ركعت نماز با عقيق معادل هزار ركعت نماز بدون عقيق است
سيزدهم : نماز خواندن با جزع يمانى است
در كتاب وسائل از عيون اخبارالرضاعليه‌السلام
نقل كرده از امام هشتم از پدرانش از رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
كه فرمود به اميرالمؤ منينعليه‌السلام
: نماز بخوان در جزع يمانى و به دست راست قرار ده و آيا نمى دانى كه نماز با جزع مقابل هفتاد نماز است و آن تسبيح و استغفار مى كند و ثواب آن براى صاحبش مى باشد.
چهاردهم : نماز در مسجد است كه در وسائل از عقاب الاعمال از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل كرده است كه فرمود: كسى كه به سوى مسجدى از مساجد برود، به هر قدمى كه بر مى دارد تا به منزل خود برگردد، در نامه عمل او ده حسنه نوشته مى شود، و محو مى شود از او ده گناه و بلند مى شود براى او ده درجه
از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده است كه فرمود در ضمن حديثى : نماز فرادى در مسجد ٢٤ نماز محسوب مى شود.
و اما فضيلت نماز جماعت ، بعدا بيايد ان شاء الله
فصل هفتم : فضيلت تعقيب نماز
بدان كه : به حسب روايات مذكوره در كتب وسائل و مستدرك ، از جمله مستحبات تاءكيد شده تعقيب نماز است ، و آن از تجارت و سفر به سوى شهرها زودتر روزى را مى رساند.
و كسى كه نماز واجب بخواند و مشغول تعقيب باشد تا نماز واجب ديگر، پس مهمان خدا است و خدا مهمان خود را اكرام مى كند.
در وسائل پنج روايت به اسانيد معتبره از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل كرده است كه فرمود: كسى كه نماز واجب بخواند، يك دعاى مستجاب نزد خدا دارد.
و همين مفاد را امام صادقعليه‌السلام
فرموده است
و به حسب روايت صحيح كه شيخ طوسى و ابن ادريس نقل كرده اند امام صادقعليه‌السلام
فرمود: دعا افضل است از قرائت قرآن
در روايت شيخ كلينى و شيخ طوسى وارد شده كه امامعليه‌السلام
فرمود: دعا بعد از نماز واجب ، افضل است از دعا بعد از نافله
در كتب كافى و تهذيب و من لا يحضر به سند صحيح از زراره از امام باقرعليه‌السلام
نقل كرده اند كه فرمود: دعا بعد از نماز واجب ، افضل است از نماز نافله
و اين روايت را در وسائل نقل كرده است
تعقيب بر دو قسم است : اول مشترك مابين نمازها، دوم مختص
تعقيبات مشتركه
تعقيب مشترك چند چيز است :
اول : بعد از سلام سه مرتبه «الله اكبر» بگويد.
دوم : تسبيح حضرت زهرا سلام الله عليها و على ابيها و بعلها و بنيها. و در آن پنج روايت است كه تمام آن در كتاب كافى است :
روايت اول : به سند صحيح از عبدالله بن سنان از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده كه فرمود: كسى كه بعد از نماز واجب تسبيح حضرت زهرا عليها السلام بگويد، هنوز از جاى خود حركت نكرده ، خدا گناهان او را بيامرزد. و ابتدا «الله اكبر» گويد.
روايت دوم : امام صادقعليه‌السلام
فرمود: كسى كه بعد از نماز واجب تسبيح حضرت زهراعليها‌السلام
بگويد كه صد ذكر است و بعد «لا اله الا الله» بگويد، خدا بيامرزد او را.
روايت سوم : امام صادقعليه‌السلام
فرمود: ما اطفال خود را به تسبيح حضرت زهراعليها‌السلام
امر مى كنيم همان طورى كه امر مى كنيم آنها را به نماز. پس ملازم آن باش و ترك نكن ؛ كه بنده اى كه ملازم آن باشد شقى نخواهد شد.
روايت چهارم : امام باقرعليه‌السلام
فرمود: عبادت نشده خدا به چيزى از تمجيد يا تحميد كه افضل باشد از تسبيح حضرت زهراعليها‌السلام
و اگر چيزى بهتر از آن بود، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
به دخترش لطف مى فرمود.
روايت پنجم : امام صادقعليه‌السلام
فرمود: تسبيح حضرت زهراعليها‌السلام
بعد از هر نمازى محبوبتر است به سوى من از هزار ركعت نماز در هر روز.
تمام شد روايات كافى و اين پنج روايت را در تهذيب ص ١٦٤ نقل فرموده و شيخ صدوق در كتاب ثواب الاعمال روايت اول و سوم و پنجم را نقل كرده و اين روايات را در كتاب وسائل از اين بزرگان و ديگران نقل فرموده و در كتاب مستدرك روايت اول و پنجم را ذكر كرده است
سوم : بعد از هر نماز از خدا بهشت و تزويج به حورالعين را سوال كند و پناه ببرد به خدا از آتش كه در چند روايت امر و ترغيب به آن شده
چهارم : خواندن آيه الكرسى بعد از هر نمازى
در روايات وسائل و مستدرك فضايل زيادى براى آن از پيامبر و ائمهعليه‌السلام
نقل فرموده اند كه ملخص آن اين است كه : هيچ گزنده اى به او ضرر نمى رساند و گويا در ركاب پيامبران در راه خدا جهاد كرده تا آنكه شهيد شده و نماز او قبول و در امان خدا خواهد بود.
پنجم : در كتاب شريف محاسن برقى در باب ٥٦ به سند صحيح از اسحاق بن عمار نقل كرده است كه امام صادقعليه‌السلام
فرمودند: كسى كه بعد از نماز واجب هنوز زانوها را از حالت نماز تغيير نداده ، ده مرتبه بگويد: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له الها واحدا احدا صمدا لم يتخذ صاحبه و لا ولدا. خداوند متعال از او چهل هزار هزار گناه را محو فرمايد، و چهل هزار هزار حسنه در نامه عملش ضبط فرمايد، و مثل كسى هست كه دوازده مرتبه قرآن خوانده پس حضرت به من التفات نموده فرمود: من صد مرتبه مى گويم و شما ده مرتبه بگوييد.
و اين روايت را در كتاب وسائل و بحار از محاسن نقل كرده مثل آنچه نقل كرديم ، لكن كلمه واجب را نقل نكرده اند. و اين روايت را در كتاب كافى به سند خود از عمر بن يزيد از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده ، لكن فرموده هر روز ده مرتبه بگويد و در تمام اعداد ٤٥٠٠٠ فرموده است با فضيلت زيادتر. و مجلسى در مرآت فرموده : اين روايت را شيخ صدوق در كتاب توحيد و ثواب الاعمال مثل كافى نقل كرده ، لكن در همه ٠٠٠/٠٠٠/٤٥ فرموده با ثواب زيادتر.
حقير گويد: در كتاب محاسن باب ١٥ به سند خود از عمر بن يزيد از امام صادقعليه‌السلام
مثل روايت كافى نقل كرده است و عمل كردن به هر دو روايت يا به هر يك كافى است
ششم : خواندن قل هو الله احد است فرمود امام صادقعليه‌السلام
: كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد، پس ترك نكند قرائت سوره قل هو الله را بعد از هر نماز واجب ؛ كه كسى كه بخواند، خدا براى او خير دنيا و آخرت را جمع كند و پدر و مادر او را بيامرزد.
و اين روايت را در كتاب وسائل از شيخ صدوق و كلينى نقل كرده است
هفتم : خواندن سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر سى مرتبه است كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
فرمود: كسى كه اين كلمات را سى مرتبه بعد از نماز بگويد، دفع شود از او خراب شدن خانه و غرق شدن و سوختن و افتادن در چاه و خوردن حيوان درنده او را و مرگ بد. و ساير بليات كه نازل مى شود در آن روز، از همه محفوظ ماند.
و اين روايت را در وسائل و مستدرك به چند طريق معتبر و صحيح نقل كرده اند.
و از امالى صدوق به سند خود از امام صادقعليه‌السلام
نقل است كه فرمود: كسى كه چهل مرتبه بعد از نماز واجب بگويد: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر و سپس از خدا سوال كند، داده شود به او آنچه سوال كرده است
و به سند ديگر از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده شده كه فرمود: كسى كه نماز واجب بخواند و بعد سى مرتبه تسبيح نمايد، گناهى بر بدنش باقى نماند.
و اين روايات را در وسائل و بحار نقل كرده اند.
تعقيبات مختصه
تعقيب نماز صبح :
بدان كه : تاءكيد زياد شده به تعقيب نماز صبح تا طلوع آفتاب و تاءثير آن در زياد شدن روزى بيشتر است از تجارت و سفر دريا؛ چنانكه در چند روايت ذكر شده است
در چند روايت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
فرمود: كسى كه بعد از نماز صبح از جاى خود حركت نكند و ذكر خدا گويد تا طلوع آفتاب ، خدا او را از آتش دوزخ بپوشاند و ثواب حج در نامه عمل او نوشته شود.
از كتاب مجالس صدوق از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل است كه فرمود به عثمان بن مظعون : كسى كه نماز صبح بخواند با جماعت ، پس در جاى خود تا طلوع آفتاب مشغول ذكر باشد، براى او خواهد بود در بهشت فردوس هفتاد درجه كه دورى مابين هر درجه تا درجه ديگر به اندازه هفتاد سال دويدن اسب تندرو است
و اكتفا مى كنيم در اينجا به ذكر چهار امر:
اول : در كتاب كافى به سه طريق از امام صادقعليه‌السلام
است كه فرمود: كسى كه بعد از نماز صبح و مغرب هفت مرتبه بگويد: بسم الله الرحمن الرحيم لا حول و لا قوه الا بالله العلى العظيم خدا از او هفتاد نوع بليات را كه كوچكتر آنها باد و پيسى و ديوانگى و جذام باشد دفع فرمايد. و اگر شقى باشد، محو شود از اشقيا و نوشته شود در سعدا.
و اين روايات را در كتاب وسائل و غيره از ديگران نيز نقل كرده اند.
و بيايد در تعقيب نماز مغرب بعضى از تعقيبات نماز صبح
دوم : شيخ صدوق در كتاب ثواب الاعمال به سند حسن از صباح بن سيابه از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده كه فرمود: آيا نمى خواهى به تو چيزى تعليم كنم كه خدا رويت را از حرارت جهنم نگه دارد؟ عرض كرد: بلى فرمود: بعد از فجر صد مرتبه بگو «اللهم صل على محمد و آل محمد» تا خدا صورت تو را از آتش نگهدارى فرمايد.
سوم : شيخ صدوق در كتاب ثواب الاعمال از جابر از امام باقرعليه‌السلام
نقل كرده است كه فرمود: كسى كه بعد از نماز فجر هفتاد مرتبه استغفار نمايد، خدا او را بيامرزد و هر چند عمل كند در آن روز بيشتر از هفتاد هزار گناه و كسى كه بيشتر از هفتاد هزار گناه كند، خيرى در او نيست
و همين روايت را در خصال نقل كرده و بعد از آن فرموده : در روايت ديگر هفتصد گناه ذكر كرده است
چهارم : در كتاب مستدرك از شيخ كفعمى در جُنة الواقيه از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده است كه فرمود: كسى كه بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگويد: اللهم صل على محمد و آل محمد و عجل فرجهم نميرد تا آنكه درك خدمت ولى عصرعليه‌السلام
را كند.
شيخ جليل ابن ادريس در آخر سرائر از كتاب شريف جامع بزنطى از ابوبصير نقل كرده كه گفت : شنيدم از امام صادقعليه‌السلام
كه فرمود: صلوات بر محمد و آل محمد بين ظهر و عصر معادل هفتاد ركعت نماز است
در بحار همين حديث را به همين كيفيت نقل كرده است ولكن در كتاب وسائل نقل فرموده كه معادل هفتاد حج است
تعقيب مختص نماز عصر:
تعقيب مختص نماز عصر، پس هفتاد مرتبه استغفار است
در كتاب وسائل از امالى ابن الشيخ به سند خود از حضرت رضاعليه‌السلام
از پدرانشعليه‌السلام
م اجمعين از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نقل كرده است كه به كسى فرمود: وقتى كه نماز عصر را خواندى ، پس استغفار كن ٧٧ مرتبه تا گناهان ٧٧ ساله تو بريزد.
عرض كرد: من ٧٧ سال گناه ندارم ؟ فرمود: پس قرار بده براى خود و پدرت عرض كرد: براى من و پدرم اين اندازه گناه نيست فرمود: قرار ده براى خود و پدرت و مادرت عرض كرد: نيست براى من و پدر و مادرم اين اندازه گناه ، فرمود: براى خود و پدر و مادر و خويشان خود قرار ده
از امالى شيخ صدوق به سند خود از امام صادقعليه‌السلام
نقل است كه فرمود: كسى كه بعد از عصر هفتاد مرتبه استغفار كند، خداوند تعالى براى او در آن روز هفتصد گناه را بيامرزد. و اگر او آنقدر گناه نداشته باشد، پس براى پدرش ، و اگر براى پدرش نبود، پس براى مادرش
از كتاب مصباح شيخ طوسى از امام صادقعليه‌السلام
است كه فرمود: كسى كه استغفار كند بعد از عصر هفتاد مرتبه ، بيامرزد خدا براى او هفتصد گناه را.
و قريب به مضمون اين روايات را در كتاب مستدرك نقل كرده است و همين روايات را در بحار نقل كرده است
و ديگر: ده مرتبه سوره انا انزلنا خواندن بعد از نماز عصر است كه ثواب زيادى دارد.
تعقيب نماز مغرب :
تعقيب نماز مغرب علاوه از مشتركات و آنچه در تعقيب نماز صبح ذكر كرديم :در كتاب مستدرك از سيد ابن طاووس در كتاب فلاح السائل به سند صحيح از معاويه بن عمار از امام صادقعليه‌السلام
نقل كرده است كه فرمود: كسى كه بعد از نماز صبح و بعد از نماز مغرب هنوز از جاى خود حركت نكرده و تكلم نكرده ، بگويد:(
انَّ اللَّـهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ
ۚ
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا
)
اللهم صل على محمد النبى و على ذريته و على اهل بيته خداوند تعالى صد حاجت او را بر آورد؛ هفتاد در آخرت و سى حاجت در دنيا. و همين روايت را در كتاب ثواب الاعمال نقل كرده است
تعقيب نماز عشا
در كتاب مستدرك از سيد ابن طاووس در كتاب فلاح السائل از امام جوادعليه‌السلام
نقل كرده كه فرمود: كسى كه بخواند سوره انا انزلنا را هفت مرتبه بعد از نماز عشا، در ضمان خدا خواهد بود تا صبح
0%
نویسنده: آيت الله شيخ على نمازى شاهرودى
