فصل هشتم: نامه اعمال
خداى متعال مى فرمايد:(
وُكُلَّ اِنْسانٍ اَلْزَمْناهُ طائِرهُ فى عُنْقِهِ فى وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقيهُ مَنْشُوراً * اِقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسيباً
)
.
خداى متعال در اين آيه بيان مى دارد كه «طائر» انسان را؛ يعنى همان عمل كه او آن را به فال نيك يا بد مى گيرد همراه او و ملازم او قرار داده است. بنابراين، طائر انسان، همان عمل اوست كه به گردنش آويخته است و از اين رو طائر در آيه، به «فى عنقه = بر گردن بودن» توصيف شده است.
اعمال انسان كه به نفع يا زيان او ضبط و حفظ مى شوند، در دنيا براى او محسوس نيستند؛ زيرا كه «حواس» تنها با سطح و ظاهر اشياء تماس پيدا مى كنند و عمق و باطن امور را تنها از راه آثار و نشانه ها درك مى كنند، ولى نشأه (جهان) ديگر جهانى است كه همه نهانها در آن آشكار مى گردد و به آزمايش گذاشته مى شود و همه چيز ظاهر و بارز مى شود(
وَبَرَزُوا للَّهِ جَميعاً
)
ازاين رو طائر را به كتاب و نامه اى وصف كرده است كه شخص آن را گشوده و آشكار مى يابد.
خداى متعال مى فرمايد:(
اَحْصيهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ
)
و نيز فرمود(
:بَلْ بَدالَهُمْ مَّاكانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ
)
و در آن «احصاء = شماره كردن» و «بداء = آشكار شدن» و «لزوم = ملازم بودن» را به نفس اعمال نسبت داده است؛ زيرا كه كتاب (نامه اعمال) خود اعمال و يا حقيقت آنها را در بر دارد نه خطها و نوشته هايى كه در ميان آنها طبق قرارداد و اصطلاح، بر مفاهيم معينى دلالت دارند.
خداوند متعال در اين باره مى فرمايد:(
يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُالنَّاسُ اَشْتاتاً لِيُرَوْا اَعْمالَهُمْ * فَمَنْ يَّعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * وَمَنْ يَّعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ
)
.
و نيز مى فرمايد:(
وَلِيُوَفِّيَهُم اَعْمالَهُمْ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ
)
و چند آيه ديگر كه مضمونى شبيه به مضمون آيه هاى ياد شده دارند مانند(
:يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ اْلأِنْسانُ وَاَنَّى لَهُ الذِّكْرى
)
(
و يُنَبَّؤُا اْلأِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَاَخَّرَ
)
.
پيش از اين، به اين حقيقت اشاره كرديم كه آن روز (رستاخيز) محيط به جميع مراتب وجود است و همه آن مراتب را داراست و لذا همان طور كه خود اعمال، حاضر و ظاهر مى شوند، حقايق اعمال و واقعيتشان نيز حضور مى يابند.
خداوند متعال در اين باره مى فرمايد:(
وَتَرى كُلَّ اُمَّةٍ جاثِيَةً كُلُّ اُمَّةٍ تُدْعى اِلى كِتابِها اَلْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
)
و اين كتاب كه در اين آيه آمده است، همان كتاب مخصوصى است كه خود اعمال را در بر دارد.
و نيز مى فرمايد(
:هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِ اِنَّا كُنَّا نَستَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
)
و اين كتاب همان «كتاب مكنون» است كه در آن، آنچه كه در گذشته واقع شده و يا اكنون واقع مى شود و يا در آينده واقع خواهد شد، همگى نوشته و ثبت گرديده است، چنانكه در اخبار آمده است كه تمام نسخه ها (رونوشتها) ازروى اين كتاب برداشته مى شوند و اعمال نيز از روى آن استنساخ مى گردند واين كتاب در برگيرنده حقيقت و واقعيت اعمال و حجت (مرجع و مدرك) ديگر كتابهاست و شايد مقصود از كتاب در آيه:(
وَاَشْرَقَتِ اْلاَرضُ بِنُورِ رَبِّها وَوُضِعَ الْكِتابُ
)
همين كتاب باشد.
در كافى از حضرت صادقعليه‌السلام
ضمن حديثى كه درباره لوح آمده، روايت شده است كه: و آن كتاب مكنون است كه تمام نسخه ها از روى آن مى باشد. مگر شما عرب نيستيد؟ پس چرا با وجوى كه به يكديگر مى گوييد انسخ (نسخه بردار) معناى كلام را درك نكرده ايد. آيا چنين نيست كه از روى كتاب ديگرى كه «اصل» است، نسخه بردارى مى كنيد؟ اين همان معناى سخن خداوند متعال است كه مى فرمايد:(
اِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
.)
و نيز تفسير عياشى از امام صادقعليه‌السلام
روايت كرده است كه «هنگامى كه روز قيامت شود، كتاب (نامه اعمال) انسان رابه او مى دهند و مى گويند: بخوان. راوى از امامعليه‌السلام
سئوال كرد آيا آنچه را كه در نامه هست مى داند؟ امامعليه‌السلام
پاسخ داد: خداوند متعال به ياد او مى آورد و عليهذا هيچ چشم برهم زدن و گام برداشتن و سخن و عملى نيست كه به ياد نياورد، چنانكه گويى در همان لحظه انجام داده است و از اينرو مى گويند(
:يا وَيْلَتَنا مالِ هذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَلا كَبيرةً اِلاَّ اَحْصيها
)
.
تفسير عياشى روايت ديگرى دارد از امام صادقعليه‌السلام
كه با مضمونى نزديك به روايت ياد شده، نقل شده است. لازم به تذكر است كه در اين روايت، حضرت «قراءت» را به «ذكر = يادآورى» تفسير فرمودند وما در دو رساله «افعال» و «وسائط» به طور مبسوطترى در اين باره سخن گفته ايم.
موضوع ديگر اينكه: خداى متعال مى فرمايد(
:اِنَّا نَحْن نُحْيِى الْمَوْتى وَنَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَآثارَهُمْ
)
و بنابراين، نگاشتن اعمال و ضبط آنها هم شامل افعال مى شود كه انسان به طور مستقيم انجام مى دهد و هم شامل آثار و نتايجى كه بر اين افعال مترتب مى گردد و نتيجتاً همگى مورد محاسبه و بازخواست قرار مى گيرند. با توجه به اين حقيقت و معناى اين آيه(
يُنَبَّؤُا اْلأِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَاَخَّرَ
)
نيز روشن مى شود.
در تفسير على بن ابراهيم قمى از حضرت باقرعليه‌السلام
راجع به عبارت «قدّم» و «اخّر» كه در آيه آمده است، روايت شده كه حضرت چنين فرمودند:«آنچه از خير و شر كه از پيش فرستد و يا به دنبال هر سنت و روشى كه ابداع مى كند، اگر شر و ناپسند باشد، بر گردن اوست و اگر خير باشد، اجر و پاداشى نظير اجر پيروان به او داده مى شود، بدون آن كه از اجر خود آنها كاسته شود».
خداوند به دنبال(
وَنَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَآثارَهُمْ
)
فرموده است:(
وَكُلَّ شَىْ ءٍ اَحْصَيْناهُ فى اِمامٍ مُبينٍ
)
و از اين جا روشن مى شود لوح محفوظ (كه در اين جا به عنوان امام مبين از آن ياد شده) نيز مرجع و مدرك حسابرسى بندگان قرار مى گيرد، همچنانكه كتاب و نامه اعمال يك يك افراد نيز مرجع بازخواست واقع مى شود.
و نيز روشن مى شود كه مقصود از كتاب در آيه:(
هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِ
)
همان لوح محفوظ است؛ چرا كه در اين جا كتاب را به امامت كه به معناى متبوعيت است توصيف فرمود و در آيه پيش آن را به اين خصوصيت توصيف كرد. كه اعمال از روى آن نسخه بردارى مى شوند، بنابراين، هردو، يكى هستند.
علاوه بر بيان برخى از خصوصيات كتاب، اين حقيقت نيز بيان شده است كه بندگان، به دو نحو كتاب و نامه اعمالشان را دريافت مى دارند: سعادتمندانه و شقاوتمندانه و در اين باره آمده است:(
يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لا تَخْفى مِنْكُمْ خافِيَةٌ * فَاَمَّا مَنْ اُوتىَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ فَيَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ * اِنّى ظَنَنْتُ اَنّى مُلاقٍ حِسابِيَهْ
)
(٢٣٠).
تا آنجا كه:(
وَاَمَّا مَنْ اُوتِىَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يالَيْتَنى لَمْ اوُتَ كِتابِيهْ * وَلَمْ اَدْرِما حِسابِيَهْ
)
مقصود از يمين و شمال = راست و چپ دوجنبه قوى و ضعيف انسان يا دو دست مرتبط با آن دو جنبه و يا دو جنبه سعادت و شقاوت است و مسلم اين است كه صرف دو دست راست و چپ مقصود نيست چنانكه برخى از محدثين ظاهر بين و ديگران اين مقصود را تصور كرده اند؛ زيرا كه خداى تعالى نفرموده:(
اُوتِىَ كِتابَهُ لِيَمينِهِ
)
يا(
لِشِمالِهِ
)
بلكه فرمود: بيمينه و بشماله كه «باء» در اينجا مفيد وساطت و سببيت است و شاهد بر اين مطلب، اين آيه شريفه است:(
فَاَمَّا مَنْ اُوتِىَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ * فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يسيراً * وَيَنْقَلِبُ اِلى اَهْلِهِ مَسْرُوراً * وَاَمَّا مَنْ اُوتِىَ كِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ * فَسَوْفَ يَدْعُوا ثُبوُراً
)
كه دراينجا به جاى «شمال»، «وراءظهره» به كار برده است و اين دليل بر اين است كه دست چپ مقصود نيست چرا كه در اين صورت «وراءظهره» نمى توانست اين معنا را برساند.
شاهد ديگر، اين آيه شريفه است:(
يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِاِمامِهِمْ فَمَنْ اُوتِىَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ فَاُولئِكَ يَقْرؤُنَ كِتابَهُمْ وَلا يُظْلَمُونَ فَتيلاً * وَمَنْ كانَ فى هذِهِ اَعْمى فَهُوَ فِى اْلآخِرَةِ اَعْمى وَاَضَلُّ سَبيلاً
)
؛ زيرا در اين آيه فرموده است آنها را «بامامهم» مى خواند نه «لامامهم» در صورتى كه در موارد ديگر كه وساطت مقصود نبود «لام» به كار برده است و فرمود:(
كلُّ اُمَّةٍ تُدْعى اِلى كِتابِها
)
و نفرمود:«بكتابها»، بنابراين «الدعوة بالامام = فراخواندن به توسط امام» غير از «الدعوة الى الكتاب = فرا خواندن به سوى كتاب» است.
(پس از آن كه خداى متعال به طور اجمال، فرا خوانده شدن همه مردم را به توسط امامشان ذكر نمود) تفصيل آن را نيز بيان كرده است: گروهى از آنان كتابشان را از جانب «يمين» دريافت مى دارند، پس اين يمين همان امام حق آنهاست كه به توسط او فرا خوانده مى شوند:(
يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِاِمامِهِمْ
)
و به جاى آنكه بفرمايد: گروه ديگرى به توسط شمال كتابشان را دريافت مى دارند، فرمود(
وَمَنْ كانَ فى هذِهِ اَعْمى فَهُوَ فِى اْلآخِرَةِ اَعْمى وَاَضَلُّ سَبيلاً
)
و از اين تغيير سياق مى توان فهميد كه دريافت كتاب به توسط «يمين» در آخرت همانا نور و روشنايى و راهيابى است، چنانكه فرموده است:(
يَسْعى نُورُهُمْ بَيْن اَيْديهِمْ وَبِاَيْمانِهِمْ
)
(
وَالَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ اُولئِكَ هُمُ الصِّدّيقُونَ وَالشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ اَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ
)
و از اينجا روشن مى شود كه «نور» همان «امام» است و مراد از خوانده شدن به توسط او ملحق شدن هرگروه به امام خودشان است.
سخن در اين باره، زياد است كه در اينجا مجال ذكر آن نيست. امّا كوتاه سخن اين كه مراد از «يمين» و «شمال» مى تواند همان مباركى و ميمنت و نامباركى و شومى و سعادت و شقاوت باشد، نه دو دست راست و چپ و شاهد اين مدعا اينكه در سوره واقعه از دو گروه، يك بار به:(
وَاَصْحابُ الَْيمينِ ما اَصْحابُ الَْيمينِ
)
و:(
وَاَصْحابُ الشِّمالِ ما اَصْحابُ الشِّمالِ
)
تعبير شده است.
و بارديگر به:(
فَاَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ ما اَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ * وَاَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما اَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ
)
تعبير شده است.
و بار سوم، عبارت ديگرى به كار رفته و چنين آمده است:(
وَاَمَّا اِنْ كانَ مِنْ اَصْحابِ الْيَمينِ * فَسَلامٌ لَكَ مِنْ اَصْحابِ الَْيمينِ * وَاَمَّا اِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبينَ الظَّالّينَ * فَنُزُلٌ مِّنْ حَميمٍ
)
و به جاى(
اصْحابُ الشِّمالِ،الْمُكَذِّبينَ الضَّالّينَ
)
را قرار داد، بنابراين، اصحاب شمال، اهل شقاوت و تكذيب حق و گمراهى مى باشند و گويى كه اين اشاره به آيه:(
وَمَنْ خَفَّتْ مَوازينُهُ اَلَمْ تَكُنْ آياتى تُتْلى عَلَيْكُمْ فَكُنْتُمْ بِها تُكَذِّبُونَ * قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا وَكُنَّا قَوْماً ضالّينَ
)
است كه در آن نيز گروهى را به تكذيب و شقاوت و ضلالت ياد مى كند.
قبلاً گفتيم كه اين آيه درباره اهل شقاوتى است كه از پيروان گمراه اديان و يانقض كنندگان پيمان ائمه حق باشند و اما كفار منكر خدا و اديان مشمول اين آيه نيستند؛ زيرا خداى متعال هيچ گونه وزن و ارزشى براى آنها قائل نيست و لذا هيچگونه كتاب و حسابى براى آنها وجود ندارد (بدون حساب و كتاب، معاقب خواهند بود).
خلاصه اينكه: اصحاب شمال (گروه چپ) عبارتند از شقاوتمندان و گمراهان و از اين رو آنها ضمن سخنى كه خداى متعال از آنها نقل مى كند مى گويند:ما(
اَغْنى عَنّى مالِيَهْ * هَلَكَ عَنّى سُلْطانِيَهْ
)
و همين امور هم بوده است كه آنان را از پيروى حق در عين اعتراف و اقرار به آن، باز داشته است. بنابراين، هركدام از دو گروه سعادتمندان و شقاوتمندان به وسيله امامشان فرا خوانده مى شوند و به امامشان مى پيوندند و به او محلق مى شوند و از راه او كتابشان را دريافت مى دارند و اين پيوستن به امام وبه اوملحق شدن، همان معنايى است كه در اخبار طينت و سعادت و شقاوت ذاتى آمده است و در آينده به آنها اشاره مى شود ان شاءاللَّه.
به همين علت اهل شقاوت، كتاب (نامه اعمال)شان را از سوى چپ و از پشت سر دريافت مى دارند، چون امامان آنها در روبروى آنها هستند در حالى كه صورتهاى آنها رو به پشت و وارونه و درهم شده است. خداى متعال درباره فرعون مى فرمايد(
يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيمَةِ فَاَوْرَدَهُمُ النَّارَ
)
.
و نيز مى فرمايد:(
يا اَيُّها الَّذينَ اُوتُواالْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ نَّطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى اَدْبارِها
)
و نيز مى فرمايد(
:قيلَ ارْجِعُوا وَرائَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً
)
و در سابق گفتيم كه «نور» همان «امام حق» است.
اعتبار نيز، اين معنا را تأييد مى كند؛ زيرا كه انسان، با هستى دنيائيش يعنى بدن و جسمش، قوا و احساساتش، به همان نحو كه از نزد خداى حكيم و خبير نازل شده و پروردگار عليم و قدير او را تدبير نموده است، رو به سوى جلو و جانب راست دارد و دو جانب چپ و پشت، در واقع نقطه پايان قوا و از بين رفتن احساس هستند.
انسان هنگامى كه راه شقاوت پيشه كند و به زمين و عالم مادى بچسبد و از هوى و هوس خويش پيروى كند، در حقيقت رو از حق برتافته و روى خويش را به زمين دوخته است و وقتى در روز قيامت، نزد پروردگارش بايستد و براى حسابرسى احضار شود، در حالى است كه صورتش به طرف پشت برگردانده شده و وضع نابينايى دارد و همواره گيج و مدهوش و حيران به سوى مقصدى در حركت است كه نمى داند كجاست و چه كارى انجام مى دهد و يا چگونه رفتارى با او خواهند كرد.
بايد دانست كه امام حق و كسانى كه به وسيله او فرا خوانده مى شوند، بر امام باطل و گروهش، اشراف و قاهريت دارد. خداى متعال مى فرمايد(
:اِنَّا نَحْنُ نُحْيِى الْمَوْتى وَنَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَآثارَهُمْ وَكُلَّ شَىْ ءٍ اَحْصَيْناهُ فى اِمامٍ مبُّينٍ
)
در اين آيه كتاب را كه در برگيرنده تمام امور چه سعادت و چه شقاوت است به امامت توصيف فرمود.
و نيز خداى متعال مى فرمايد(
هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِ اِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
)
و طبق اين آيه «امام» كه همان «كتاب» است، در مورد هردو گروه (سعيد و شقى) قضاوت مى كند و بر آنها مشرف و غالب است. اين سخن منافاتى با آنچه كه سابقاً گفتيم ندارد كه:«دعوت به سوى كتاب» با «دعوت به وسيله امام» فرق دارد؛ زيرا كه خداى متعال، نامه هاى اعمال را به امامت توصيف نفرمود بلكه صفت الزام (ملازم قرار دادن) و تابعيت را براى آنها آورده است و فرمود:(
وَكُلَّ اِنْسانٍ اَلْزَمْناهُ طائِرَهُ
)
و تنها «لوح محفوظ» را كه اعمال از روى آن استنساخ مى شوند به امامت توصيف فرمود و اين «لوح محفوظ» است كه نامه هاى اعمال از روى آن صورت بردارى مى شوند و امام، مقتداى محور تمام امور جهان مى باشد.
لازم به تذكر است كه خداى متعال در آيات زيادى امامت را به ولايت تفسير نموده لكن درباره خود، تنها «ولايت» به كار برده است نه امامت؛ چرا كه مقتضاى امامت، نوعى سنخيت و همگونگى بين امام و مأموم است. و خلاصه اين كه: امام حقّ، ولىّ مؤمنان است، و ائمه باطل، اولياى كافران. البته وجه تمام اينها واضح و روشن است و با توجه به اين حقايق گره از بسيارى از احاديث كه مى گويند: صاحبان ولايت در روز قيامت بين مردم، حكومت و قضاوت مى كنند، گشوده مى شود و در آينده برخى از آنها را مى آوريم ان شاءاللَّه.
بايد توجه داشت كه كتاب (نامه اعمال) به دو گروه از مردم داده مى شود، البته يك گروه ديگر نيز هست كه غير از اين دو گروه هستند و آنها همان(
السَّابِقُونَ الْمُقَرَّبُونَ
)
مى باشند.
خداى متعال مى فرمايد:(
وَكُنْتُمْ اَزْواجاً ثَلثَةً * فَاَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ ما اَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ * وَاَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما اَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ * والسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * اُولئِكَ لْمُقَرَّبُونَ
)
و اين «سابقون المقربون» همان «مخلصون» بندگان خالص خداوند هستند كه از جريانات «نفخ صور» و «احضار» و «ميزان» و مانند آنها مستثنا مى باشند و همچنين از موضوع دادن كتاب نيز استثنا شده اند وبه زودى خصوصيات ديگرى از احوال و اعمال آنها در روز قيامت خواهد آمد.
بنابراين، كتاب و نامه اعمال در مورد ديگر گروه هايى كه مرتكب اعمال نيك يا بد شده اند، جريان مى يابد، مگر معاندين و منكرين كه آنها مستثنا شده اند، البته به آن صورت كه قبلاً گفتيم.
خداى متعال مى فرمايد:(
وَكُلَّ اِنْسانٍ اَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فى عُنُقِهِ
)
و اين در مورد كسانى است كه داراى اعمال نيك و بد هستند و اما كسانى همچون «مخلصين» كه از سطح عمل فراتر رفته اند و جز خدا هيچ نيستند و نيز كسانى كه اعمالشان حبط (تباه و نابود) شده است همچون تكذيب كنندگان انبيا و منكران لقاءاللَّه. اين دو گروه هريك به صورتى، اساساً حساب و كتابى ندارند.
خداوند تعالى فرموده است:(
وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقيهُ مَنْشُوراً و محتملاً
)
اين كتاب چيزى است غير از «طائر»ى كه بر گردن انسان آويخته مى گردد (گريبانگير او مى شود)؛ زيرا اگر اين كتاب، همان طائر بوده، جا داشت كه بفرمايد:(
وَنُخْرِجُهُ كِتاباً
)
در حالى كه فرمود:(
وَنُخْرِجُ لَهُ كِتاباً
)
بنابراين، اين آيه هم سياق با آياتى مانند:(
وَاِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ
)
مى باشد، و به دنبال آن فرموده است:(
اِقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسيباً
)
و از اين آيه چنين به دست مى آيد كه وضع كتاب و كيفيت خواندن آن، با وضع و كيفيت آن در دنيا فرق دارد و تنها نوعى يادآورى است.
خداى تعالى مى فرمايد:(
يُنَبَّؤُااْلأِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَاَخَّرَ
)
اين آيه درباره جزئيات اعمالى است كه آن روز، به ياد انسان آورده مى شوند.
خداى تعالى فرموده است(
:بَلِ اْلأِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصيرَةٌ
)
و اين آيه درباره وضع انسان، به طور اجمال و سربسته است و خود او به آن آگاه و بصير مى باشد و در گذشته، روايتى را كه كيفيت خواندن كتاب را بيان مى كرد، آورديم، وَاللَّهُ الْعالِمُ.
0%
نویسنده: علاّمه سيّد محمد حسين طباطبائى(ره)
