شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

پی نوشت ها :

۱- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۱۵۶ و طبرى ج ۶ ص ۲۶۳

۲- « صفوة الصفوه» ج ۲ و « وفيات الاعيان» ج ۲ ص ۲۵۹ و مدارك ديگر به جلد ۴۶ بحار جديد مراجعه فرمائيد.

۳- « حلية الاولياء» ج ۳ ص ۱۳۶ و « صفوة الصفوه،» ج ۲ ص ۵۴ و بحار ج ۴۶

۴- علامه كبير امينى قدس سره در كتاب نفيس « الغدير» ج ۲ ص ۳۴۳ تا ۳۴۸، قيام مختار را نهضتى شرعى و الهى و مورد رضاى امام توصيف مى فرمايند، و مطالب زيادى از روايات و اشعار و تاءليف حدود ۲۰ جلد كتاب فضيلت مختار را دليل بر اصالت نهضت او مى داند. ما در فصل «فلسفه قيام» همين كتاب بطور فشرده به شخصيت اين رجل فداكار و مجاهد اسلام اشاره كرده ايم.

۵- « قال ابوحمزه الثمالى : اتيت باب على بن الحسينعليه‌السلام فكرهت ان اضربه فقعدت حتى خرج فسلمت عليه و دعوت له، فرد على سلام و دعالى، ثم انتهيت الى حائط، فقال : يا ابا حمزة ترى هذا الحائط؟، قلت : بلى يابن رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله قال : فانى اتكاءت عليه يوما و انا حزين فاذا رجل حسن الوجه حسن الثياب ينظر فى اتجاه وجهى، ثم قال : يا على بن الحسين، مالى اراك كئيبا حزينا، على الدنيا؟ فهو رزق حاضر، ياءكل منها البر و الفاجر، فقلت : ما عليها احزن كما تقول، فقال يا على، اعلى الاخرة ؟ هو وعد صادق يحكم فيها ملك قاهر. قلت : ما على هذا حزنى انه كما تقول، فقال : و ما حزنك يا على بن الحسين ؟ قلت : ما اتخوف من فتنة ابن الزبير... » ۶- « بحارالانوار» ج ۴۶ چاپ جديد ص ۱۴۵ به نقل از خرائج و جرائح صفحه ۱۹۶، و در روايتى ديگر امام، اين مرد ناشناس را خضر پيامبر معرفى مى كند، و « حلية الاولياء،» ج ۳، ص ۱۳۴ و ارشاد مفيد ص ۲۴۱.

۷- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۲۳ چاپ جديد.

۸- ارشاد ص ۲۴۵.

۹- « سر السلسله العلويه،» بخارى ص ۵۶ و ۳۲. « و الحدائق الورديه،» ج ۱ ص ۴۵ « محلى و غاية الاختصار» ص ۱۰۷: حسينى.

۱۰- « بحارالانوار» ۴۶ ص ۲۱۵ و ثورة زيد بن على ص ۲۶ تاءليف ناجى حسن. و فرحة الغرى ص ۵۱ (ملحق به « مكارم الاخلاق» چاپ شده است).

۱۱- كامل مرد ج ۳ ص ۱۸۹ طبع سنه ۱۳۴۷ - زيد الشهيد ص ۹. و « اعيان الشيعه،» ج ۷ ص ۱۰۷ چاپ جديد.

۱۲- در « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۸۴ به ۶۰۰ دينار نقل كرده است. و « اعيان الشيعه،» ج ۷ ص ۱۰۷ چاپ جديد.

۱۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۷ و « بحارالانوار» ج ۴۶ طبع جديد ص ۲۰۸ و « تاريخ الفرات» ص ۷۱، تاءليف : كوفى و امالى صدوق ص ۳۳۵ و ص ۳۳۶.

۱۴- « بحارالانوار،» ج ۴۶ ص ۱۷۰، امالى صدوق ص ۳۳۵. « الغدير، » ج ۳ ص ‍ ۷۰ اغانى ج ۲۰ ص ۱۲۷، و ج ۲۴ ص ۱۰۷ چاپ جديد، « تنقيح المقال، مامقانى ماده (زى د).

۱۵- « نورالابصار،» شبلنجى ص ۱۷۸.

۱۶- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۵ و تاريخ ابن عساكر ج ۶ ص ۲۰ و شرح ابن ابى الحديد ج ۱ ص ‍ ۳۱۵.

۱۷- « مقاتل الطالبيين» ص ۹۶ تاءليف ابوالفرج اصفهانى. و خطط مقريزى ج ۲ ص ‍ ۳۰۷.

۱۸- خطط مقريزى، ج ۴ ص ۳۰۷ و « مقاتل الطالبيين و روض النضير،» ج ۱ ص ۴۹.

۱۹- « مقاتل الطالبيين» تاءليف ابوالفرج اصفهانى ص ۱۲۷.

۲۰- « زيدالشهيد» ص ۱۷۱، به نقل از مجدى.

۲۱- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۱۸.

۲۲- « الحدائق الورية فى مناقب الائمة الزيديه،» ج ۱ ص ۱۴۳ و شرح صحيفه سيد عليخان و « روض النضير» ج ۱ ص ۵۲ چاپ مصر سنه ۱۳۴۷.

۲۳- ثوره زيد بن على ص ۲۵ تاءليف ناجى حسن، و تهذيب ابن حجر.

۲۴- ارشاد ص ۱۴۸.

۲۵- ارشاد ص ۱۴۸ و تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۲ و طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۲۴۰. و « نقد الرجال» تفرشى (كلمه زيد) ص ۱۴۴ به نقل از رجال شيخ.

۲۶- مى گويد: در شهادت حضرت زيد بن علىعليه‌السلام حزن و اندوه آل محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله تجديد مى گردد. « قاموس الرجال،» ج ۴ ص ۴۷۱ (كلمه زيد) تاءليف تسترى.

۲۷- « مسندالامام زيد،» ص ۱۰ چاپ بيروت.

۲۸- « زيد الشهيد» تاءليف مرحوم مقرم ص ۵ چاپ نجف سنه ۱۳۵۵ ه‍ ق.

۲۹- « مصباح المتهجد،» در اعمال ماه صفر ص ۵۵۱.

۳۰- « مسارالشيعه -» تاءليف شيخ مفيد.

۳۱- « مروج الذهب،» ج ۳ طبع جديد ص ۲۱۷.

۳۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۴.

۳۳- طبرى در تاريخش ج ۵ ص ۴۸۲ اين قول را تقويت كرده است به نقل از واقدى. (گرچه قول ديگرى دارد كه سال شهادت ۱۲۲ و مقدمه شهادت ۱۲۱ مى داند و اين سخن را از هشام كلبى و او از ابى مخنف نقل مى كند) « منتخب التواريخ» ص ۳۳۷ - (نامه دانشوران سنه شهادت را، ۱۲۲ مى داند) « وقايع الايام» محدث قمى ص ۱۷۸ اعمال صفر (۱۳۱ غلط است).

۳۴- « نقد الرجال» تفرشى حرف (ز) ص ۱۴۳ به نقل از رجال شيخ.

۳۵- تاريخ ابن عساكر ج ۶ ص ۱۵.

۳۶- « الكنى و الا لقاب » محدث قمى ج ۲ ص ۱۳۲ (ثمالى).

۳۷- البته اين داستان با تغييراتى در عبارت قريب به همين مضمون بنام عمرالجعفرى نيز روايت شده است و روايت ابى حمزه نيز با تغييرات ديگرى درآمده است و اين اختلاف در روايات ضرر به اصل بحث نمى زند، لذا ما از ذكر آن خوددارى مى كنيم.

۳۸- امالى صدوق ص ۳۳۵ و « بحارالانوار» ج ۴۶ طبع جديد ص ۱۷۰.

۳۹- « تاريخ الفرات» كوفى ص ۷۱.

۴۰- « فرحة الغرى» ص ۵۱.

۴۱- سوره يوسف آيه ۱۰۰.

۴۲- « بحارالانوار» جلد ۴۶ ص ۱۷۰ و امالى صدوق ص ۳۳۵.

۴۳- « كان رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله يغير الاسماء القبيحة فى الرجال و البلدان» يعنى پيامبر نامهاى بد اشخاص و اماكن را به نام خوب تغيير مى داد.

« عن النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله : من ولد و له اربعة ولد و لم يسم احدهم باسمى فقد جفانى» يعنى پيامبر فرمود: هر كس چهار فرزند داشته باشد و يكى را به نام من نخواند، به من جفا كرده است.

« و عن علتىعليه‌السلام حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه... » يعنى امام علىعليه‌السلام فرمود:

... حق فرزند بر پدر اين است كه نام نيكى براى او انتخاب كند.

چند خبر فوق (غير از اخير از « سفينة البحار» ج ۱ ص ۶۶۲ ماده (سما) است.

۴۴- قرآن مجيد سوره نساء آيه ۹۵.

۴۵- قرآن مجيد سوره توبه آيه ۱۱۱.

۴۶- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۲، طبع جديد به نقل از « مستطرفات السرائر. »

۴۷- « وقايع الايام» (شهر صيام) ص ۶۴ و مقتل خوارزمى ج ۲ ص ۱۱۹.

۴۸- « عيون اخبار الرضا» باب ۲۵ تاءليف شيخ صدوق، و « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۹ و ۱۷۱ چاپ جديد. و « تنقيح المقال،» مامقانى ج ۱ حرف (ز) ص ۴۶۸ چاپ قديم. و « نفس المصدر» ج ۱ ص ۳۳۰ - و « الغدير» ج ۳ ص ۶۹.

۴۹- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد خطبه ۳۵.

۵۰- « مقاتل الطالبيين، ص ۱۳۱ - ابوالفرج اصفهانى.

۵۱- امالى صدوق ص ۴۰ و « بحارالانوار،» ج ۴۶ ص ۱۶۸ و ۱۸۳ و « تنقيح المقال،» ج ۱ حرف (ز).

۵۲- « عيون اخبار الرضا - شيخ صدوق باب ۲۵. و « بحارالانوار» ج ۴۶ طبع جديد ص ۱۷۱ و ۲۰۹.

و « تنقيح المقال -» مامقانى حرف (ز) چاپ قديم ص ۴۶۸.

و « نفس المصدر» ج ۱ ص ۳۳۰ و ارشاد مفيد ص ۲۵۱.

و « الغدير» ج ۳ ص ۴۹.

۵۳- ارشاد ص ۲۵۱ و قواعد شهيد باب امر به معروف و نهى از منكر و « مراة العقول» مجلسى ج ۱ ص ۲۶۱ و « تنقيح المقال -» مامقانى - حرف (ز)

۵۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۱ (عن على بن الحسين عليهماالسلام... « و لايدركه الاخرون الا من عمل بمثله...)»

۵۵- « بحارالانوار» ج ۴۶ و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۰.

۵۶- « بحارالانوار» چاپ جديد، ج ۴۶ ص ۱۹۸.

۵۷- تفسير عياشى ج ۱ ص ۳۲۵ و بحرانى در « البرهان» ج ۱ ص ۴۷۸ و فيض در صافى ج ۱ ص ۴۴۸ و شيخ حر عاملى در « اثبات الهداه ج ۵ ص ۴۲۶ و « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ‍ ۱۹۱ و « نفس المصدر» ج ۸ ص ۱۶۱.

۵۸- ارشاد مفيد ص ۲۵۱ و « الغدير» ج ۳ ص ۶۹.

۵۹- زيد شهيد ص ۷ به نقل از « فرحة الغرى. » و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۱.

۶۰- « بحارالانوار،» ج ۴۶ ص ۱۷۰، و امالى صدوق ص ۲۳۵.

۶۱- « بحارالانوار» چاپ جديد جلد ۴۶ ص ۱۷۱ و ۱۷۲. و امالى صدوق ص ۳۴۹ و ص ‍ ۳۹۲. و « تنقيح المقال» حرف (ز) ص ۴۶۸. و امالى طوسى ص ۲۷۷.

۶۲- « قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله : يا حسين يخرج من صلبك رجل، يقال له : زيد، يتخطاء هو و اصحابه رقاب الناس غرا محجلين، يدخلون الجنة بغير حساب. » نقل از مدارك ذيل : « عيون اخبار الرضا -» شيخ صدوق باب ۲۵. و « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۹ و ۱۷۱ چاپ جديد. و « سفينة البحار» ج ۱ ماده (زى) و « تنقيح المقال،» ج ۱، حرف (ز) ص ۴۶۸ چاپ قديم و « نفس المصدر » ج ۱ ص ۳۳۰. و « الغدير» ج ۳ ص ۶۹.

۶۳- « قوله صلى اللّه عليه و آله : انه يخرج و يقتل بالكوفة و يصلب بالكناسة، يخرج من قبره نبشا، و تفتح لروحه ابواب السماء، و يبتهج به اهل السموات و الارض. «عيون اخبار الرضا -» شيخ صدوق و « الغدير» ج ۳ ص ۴۹».

۶۴- « اشار النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله الى زيد بن حارثة، فقال : ادن منى يا زيد زادك منى اسمك عندى حبا، فانت سمى الحبيب من اهلبيتى. «سفينه البحار» جلد ۱ ماده (زى»).

۶۵- « قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله : يقتل رجل من اهلبيتى فيصلب لاترى الجنة عين راءت عورته. «مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۰».

۶۶- بحار ج ۴۶ ص ۱۷۲ چاپ جديد. و امالى صدوق ص ۳۹۲ و « تنقيح المقال» مامقانى ج ۱ حرف (ز).

۶۷- زيد فرزند امام سجاد ص ۱۲.

۶۸- « عن جرير بن حازم، قال : راءيت النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله فى المنام و هو متساند الى جذع زيد بن علىعليه‌السلام و هو مصلوب و هو يقول للناس اهكذا تفعلون بولدى ؟ «مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۰».

۶۹- « ايها الناس انى دعوتكم الى الحق فتوليتم عنى، و ضربتكم بالدرة فاعيتمونى ما انه سيليكم بعدى ولاة لا يرضون منكم بذلك، حتى يعد بوكم بالسياط و بالحديد فاما انا فلا اءعذبكم بهما، انه من عذب الناس فى الدنيا عذبه اللّه فى الاخرة، و آية ذلك ان ياءتيكم صاحب اليمن حتى يحل بين اظهركم، فياءخذ العمال و عمال العمال، رجل يقال له يوسف بن عمر، يقوم عند ذلك رجل منا اهل البيت فانصروه، فانه داع الى الحق فكان الناس يحدثون ان ذلك الرجل هو زيد. » ۷۰- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، خطبه ۳۹ ج ۲ ص ۳۰۶ و « سفينة البحار» ج ۱ ماده (زى).

۷۱- « عن على بن الحسين، عن ابيه، عن علىعليه‌السلام ، قال : يخرج بظهر الكوفه، رجل يقال له : زيد، فى ابهة و الا بهة الملك لا يسقه الاولون، و لا يدركه الا خرون، الا من عمل بمثل عمله، يخرج يوم القيامة هو و اصحابه، معهم الطوامير، او شبه الطوامير، حتى يتخطوا اعناق الخلائق تتلقاهم الملائكة فيقولون هولاء حلف الخلف، و دعاة الحق، و يستقبلهم رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله فيقول : يا بنى، قد عملتم ما امرتم به، فادخلوا الجنة بغير حساب. » ۷۲- « مقاتل الطالبين» ص ۱۳۱.

۷۳- « الغدير» ج ۳ ص ۶۹ - ملاحم سيد بن طاووس باب ۳۱.

۷۴- « زيد الشهيد» ص ۹ نقل از « حدائق الورديه. »

۷۵- « حدث حبة العرنى، قال : كنا مع اميرالمؤ منين على بن ابى طالبعليه‌السلام انا والاصبغ فى موضع الجزارين و الحناطون يومئذ صحراء و هو يريد المسجد الاعظم فمازال يلتفت الى ذلك الموضع و يبكى بكاء شديدا و يقول : يا بابى يا بابى، فقال له الاصبغ : لقد بكيت حتى بكت قلوبنا و عيوننا فالتفت فلم ار احدا، فقال : حدثنى رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله عن جبرئيل عن اللّه سبحانه و تعالى انه يولد لى ولد ما لود ابواه بعد، يلقى اللّه غضبانا عن اللّه تعالى و راضيا عنه على الحق، و انه يمثل به فى هذا المواضع مثلة ما مثل باحد قبله و لا بعده صلوات اللّه على روحه و الارواح التى تتوفى معه. «زيد الشهيد» ص ۴۵».

۷۶- « وقايع الايام» شهر صيام ص ۶۴.

۷۷- « يا اباحمزه، ان عتت بعدى لترين هذا الغلام (يعنى زيدا ابنه) فى ناحية من نواحى الكوفة، مقتولا، مدفونا، منبوشا، مسلوبا، مسحوبا، مصلوبا، فى الكناسة، ثم ينزل فيحرق و يدق و يذرى فى البر فشاهد ابوحمزة جميع ذلك. »

۷۸- « قال خالد مولى آل زبير: كنا عند على بن الحسين فدعا ابنا له، يقال له : زيد، فكبا بوجهه و جعل يمسح الدم عن وجهه و يقال : اعيذك باللّه ان تكون زيدا المصلوب. مقاتل الطالبيين» ص ‍ ۱۳۱.

۷۹- « عن ريطة بنت عبدالله بن محمد بن الحنفيه، عن ابيها قالت : مرزيد بن على بن الحسينعليه‌السلام على محمد بن الحنفية فرق له و اجلسه، و قال : اعيذك بالله يابن اخى ان تكون المصلوب بالعراق

(مقاتل الطالبين ص ۱۳۱.

۸۰- « سر السلسلة العلوية» ص ۶۰ و « الغدير» ج ۳ ص ۶۹ به نقل از « عيون اخبار الرضا و مقاتل الطالبيين» ص ۹۵.

۸۱- مقاتل الطالبين ص ۱۳۱

۸۲- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۷۰ - و امالى صدوق ص ۳۳۵ و « تنقيح المقال» مامقانى حرف (ز).

۸۳- « الاغانى» ج ۲۴ ص ۱۰۶ چاپ جديد - و « الغدير» ج ۳ ص ۷۰.

۸۴- « عن معمر: قال كنت جالسا عند الصادق جعفر بن محمّدعليه‌السلام فجاء زيد بن على بن الحسينعليهم‌السلام ، فاخذ بعضادتى الباب فقال الصادقعليه‌السلام : يا عم اعيدك باللّه ان تكون المصلوب بالكناسة فقالت له ام زيد: و اللّه ما يحملك على هذا القول غير الحسد لابنى، فقال : يا ليته حسدا، يا ليته حسدا، ثلاثا ثم قال : حدثنى ابى عن جدىعليه‌السلام انه يخرج من ولده رجل يقال له : زيد، يقتل بالكوفه و يصلب بالكناسة يخرج من قبره نبشا، تفتح لروحه ابواب السماء، يبتهج به اهل السموات، يجعل روحه فى حوصلة طير خضر يسرح فى الجنة حيث يشاء. » « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۶۸ - امالى صدوق ص ۴۰ « تنقيح المقال» ج ۱ حرف (ز) دقاق از على بن الحسينعليه‌السلام هم روايت را نقل كرده است.

« عيون اخبار الرضا» ج ۱ ص ۱۵۰ - بحار جلد ۴۶ ص ۱۶۸.

۸۵- سوره مجادله آيه ۱۱.

۸۶- ص ۴۴۰ تاءليف زيد بن على و الصفوه ص ۸.

۸۷- « رحم اللّه زيدا انه العالم الصدوق. الغدير» ج ۲ ص ۲۲۱.

۸۸- « سفينة البحار» ج ۱ كلمه زيد - « تنقيح المقال» حرف (ز) ص ۴۶۸ « الغدير» ج ۳ ص ۷۱ به نقل از « عيون اخبار الرضا. »

۸۹- رجال كشى، ص ۱۸۴ - « الغدير» ج ۳ ص ۷۰ و كافى.

۹۰- بحار ج ۴۶ ص ۱۶۹ حديث ۱۴ نقل از امالى صدوق ص ۴۰ « نفس المصدر ج ۱ ص ‍ ۲۵۱. « الغدير» ج ۳ ص ۷۰ نقل از « الاغانى» ج ۲ ص ۱۲۷ - « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۶۵.

۹۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۹: « عن عبداللّه بن جرير قال : راءيت جعفر بن محمّدعليه‌السلام يمسك يزيد بن على بالركاب، و يسوى ثيابه على السرج. »

۹۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۹: « عن عبداللّه بن جرير قال : راءيت جعفر بن محمّدعليه‌السلام يمسك يزيد بن على بالركاب، و يسوى ثيابه على السرج. »

۹۳- « جامع الرواة» ج ۱ ص ۳۴۳.

۹۴- « اتفق علماء الاسلام، علتى جلاليته و ثقته و ورعه و علمه و فضله تنقيح المقال» مامقانى حرف (ز) ج ۱ ص ۴۶۷.

۹۵- « زيد الشهيد» ص ۱۴.

۹۶- « هو احد اباه الضيم و من مقدمى علماء اهل بيت قد اكتنفته الفضائل من شتى جوانبه علم متدفق. » « الغدير» ج ۳ ص ۶۹.

۹۷- « زيد الشهيد» ص ۱۴.

۹۸- « الخطط المقريزى،» ج ۴ ص ۳۰۷ و، « وقايع الايام» (صيام) ص ۷۱ تاءليف خيابانى و « زيد الشهيد» ص ۱۴.

۹۹- نقل از « مقتل الحسين» ج ۲، ص ۱۱۰.

۱۰۰- « الحور العين» ص ۱۸۶.

۱۰۱- خطط مقريزى ج ۴ ص ۳۰۷

۱۰۲- الاتقان فى علوم القرآن - سيوطى ج ۲ص ۱۷۶ و ۱۷۷.

۱۰۳- « البداية و النهاية ج ۹ ص ۴ و « تهذيب ابن عساكر» ج ۳ ص ۱۴۰ و اغانى ج ۱ ص ۳۳ تاءليف اصفهانى و « اعلام الموقعين» ج ۱ ص ۲۸.

۱۰۴- « لواقح الانوار» ج ۱ ص ۳۲ - تاءليف شعرانى.

۱۰۵- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۸۹.

و « استيعاب فى معرفة الاصحاب» ج ۴ ص ۱۸۵۹ - ۱۸۶۰ تاءليف ابن عبداللّه.

۱۰۶- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۲۴۰. « و تهذيب ابن عساكر،» ج ۶ ص ۱۹ و « تاريخ الاسلام» ذهبى ج ۵ ص ۷۴.

۱۰۷- زيد شهيد - مرحوم مقرم.

۱۰۸- « المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الا ثار» ج ۲ ص ۴۳۶ تاءليف مقريزى.

۱۰۹- « رياض السالكين -» در شرح صحيفه سجاديه. سيد على خان شيرازى مقدمه كتاب.

۱۱۰- « مقاتل الطالبيين،» ص ۱۳۰ - « وقايع الايام» خيابانى ص ۶۷.

۱۱۱- « الكشاف عن حقائق التنزيل» ج ۱ ص ۴۳ - تاءليف زمخشرى. « و الحور العين» ص ۱۸۷ - تاءليف حميرى.

۱۱۲- « الروض النضير» ج ۱ ص ۵۲ - تاءليف صنعائى.

۱۱۳- « تهذيب ابن عساكر» ج ۶ ص ۱۸.

۱۱۴- « واعلموا رحمكم اللّه، ان القرآن و العمل به يهدى للتى هى اقوم، لان اللّه شرفه و كرمه و عظمه، و سماه روحا و رحمة، و شفاء و هدى و نورا، و قطع بمعجزة التاءليف اطماع الكائدين، و ابانه بعجيب النظم عن حيل المتكلمين، و جعله متلوا لايمل و مسموعا لاتمجد الاذان و غضا لا يخلق عنه كثرة التردد، و عجبا لا تنقضى عجائبه، و مفيد الا تنقد فوائده». » « الحدائق الورديه» ج ۱ ص ۱۴۷.

۱۱۵- البته ائمه دين كه « راسخون فى العلم» مى باشند به تاءويل قرآن آگاهند.

۱۱۶- « زيد الشهيد» ص ۱۳ - ۱۷.

۱۱۷- « وقايع الايام» به نقل از « زينة المجالس» ص ۶۷.

۱۱۸- مقدمه « وسائل الشيعه» ص ۲۰۰، پاورقى.

۱۱۹- « مقدمه وسائل الشيعه،» ص ۲۰۰.

۱۲۰- شيخ صدوق از اجله علماء اسلام و از شخصيتهاى بى نظير شيعه مى باشد. نام او محمّد فرزند على بن الحسين بن موسى بابويه، كنيه اش ابوجعفر، و به «ابن بابويه» نيز معروف است. از جمله تاءليفات معروف او كتاب ارزنده « من لا يحضره الفقيه» مى باشد.

او بسيار مورد تجليل بزرگان دين است وى سرآمد محدثين اسلام مى باشد، او به « (شيخ الحفظة) و (وجه الطائفه) و (رئيس المحدثين)» ملقب است، (علامه) درباره او مى فرمايد: « كان جليلا حافظا للاحاديث بصيرا بالرجال، ناقدا للاخبار، لم يرفى القميين مثله فى حفظه و كثرة علمه له نحو ثلماءئة مصنف» يعنى (او مردى جليل القدر و حافظ احاديث و بصير در علم رجال صاحب نظر در اخبار بود و همانندش در ميان علماء شيعه قم از نظر حفظ و زيادى علم ديده نشده است و تاءليفات او حدود سيصد كتاب است) وى استاد مرحوم شيخ مفيد مى باشد. در سال ۳۸۱ ه‍ ق. در (رى) از دنيا رفت « (الكنى و الالقاب» ج ۱ ص ۲۲).

۱۲۱- « جامع السرواة،» آخر ج ۲، ص ۵۳۴.

۱۲۲- مدرك فوق، ج ۱، ص ۲۴۷.

۱۲۳- « جامع الرواة،» ج ۱، ص ۲۴۷.

۱۲۴- « جامعه الرواة،» ج ۱، ص ۶۲۰، به نقل از رجال نجاشى و خلاصه علامه.

۱۲۵- رجال كشى و خلاصه علامه.

۱۲۶- « وسائل الشيعه،» ج ۲۰، ص ۲۸۰.

۱۲۷- « معجم الرجال الحديث،» ج ۷، ص ۳۵۸.

۱۲۸- البته اين صحيفه اى كه در دست است املاى امام صادق است به متوكل بن هارون كه امام آن را از پدرش و او از پدرش گرفته است و خوانندگان عزيز توجه داشتيد كه متوكل گفت موقعى من صحيفه امام صادق را با صحيفه زيد مقايسه كردم حتى يك حرف با هم فرقى نداشتند. مؤلف

۱۲۹- يحيى بن زيد در همان سفر پس از بازگشت از سرخس و به راه انداختن انقلاب نوينى عليه بنى اميه در جوزجان عصر روز جمعه سال يكصد و بيست و پنج هجرى قمرى در هجده سالگى به مقام شهادت رسيد صحفيه سجاديه ص ۹ - خلاصه حالات او را اواخر همين كتاب مطالعه فرمائيد.

۱۳۰- البته اين طرز توجيه فيض الاسلام در شرح اين جملات است و ما بعدا در مقام دفاع از ساحت مقدس زيد بطور مبسوط اين مطالب و نظير آن را و رواياتى كه ظاهرا در قدح حضرت زيد رسيده است. بحث خواهيم كرد.

۱۳۱- قرآن كريم سوره رعد آيه ۳۹.

۱۳۲- البته مقصود يحيى اين نيست كه خود را افضل از امام بداند بلكه مى خواهد بگويد فعلا به دست ما شمشير است نه علم.

۱۳۳- اين شرح از فيض الاسلام است.

۱۳۴- از اين جمله جناب يحيى معلوم است كه خود كاملا به برترى و افضليت مقام امام معتقد است و ايشان را از خودشان اعلم و بالاتر مى داند. مؤلف

۱۳۵- شرح فيض الاسلام.

۱۳۶- صحيفه به معناى پاره اى از پوست يا كاغذى است كه در آن چيزى نوشته باشند و جمع آن (صحف و صحائف) است، و اينكه در اينجا دعا را صحيفه ناميده اند، از روى مجاز است.

۱۳۷- از اين جمله جناب يحيى علت كتمان و پنهان داشتن صحيفه كاملا روشن مى شود، و آن، ترس از اين است كه مبادا اين نفيسه گرانقدر بدست دشمن (بنى اميه) بيفتد و آن را محو و يا پنهان كنند.

۱۳۸- محمّد و ابراهيم اين دو در زمان حكومت جبار ابوجعفر منصور قيام كردند و محمّد در مدينه و ابراهيم در بصره به مقام شهادت رسيدند.

۱۳۹- اسماعيل فرزند عزيز امام صادق است و حضرت، او را بى اندازه دوست داشت، وفات اسماعيل در سال يكصد و سى و سه يعنى بيست سال پيش از وفات امام صادق بود.

۱۴۰- « ان اللّه ياءمركم ان تؤ دوا الامانات الى اهلها. » قرآن كريم سوره نساء آيه ۵۸.

۱۴۱- برادران يحيى بن زيد عبارتند از: حسين، عيسى و محمّد حالات اين عزيزان را در بخش ‍ فرزندان حضرت زيد آخر همين كتاب مطالعه فرمائيد.

۱۴۲- طلب آمرزش از جانب امام براى يحيى خود دليلى است كه امام يحيى را دوست داشت و لذا موقعى كه امام خبر شهادت او را دريافت سخت متاءثر شد و گريه كرد، و بديهى است كسى كه امام براى او طلب رحمت كند و او را دوست داشته باشد، و براى او اشك بريزد چه مقام و مرتبه اى دارد. (مؤلف)

۱۴۳- « و ما جعلنا الرويا التى اريناك الا فتنة للناس الملعونة فى القرآن و نخوفهم فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا» قرآن كريم سوره الاسراء آيه ۶۰.

۱۴۴- « انا انزلناه فى ليلة القدر، و ما ادريك ما ليلة القدر، ليلة القدر خير من الف شهر» «قرآن كريم سوره قدر».

۱۴۵- سيد اجل سيد عليخان رحمة اللّه عليه در شرح صحيفه خود مى نويسد: ابن اثير، در « جامع الاصول» گفته : مدت سلطنت بنى اميه هزار ماه است و مقصود خداوند متعال به اينكه شب قدر بهتر از هزار ماه مى باشد همان است، و آغاز استقلال پادشاهى بنى اميه هنگام صلح امام حسنعليه‌السلام ، با معاويه است در پايان سال چهلم از هجرت و انقراض دولت ايشان به دست ابومسلم خراسانى در سال يكصد و سى و دو هجرى است كه مجموعا نود و دو سال مى شود، و خلافت عبداللّه زبير كه هشت سال و هشت ماه طول كشيد از آن ساقط مى شود، هشتاد و سه سال و چهار ماه كه جمع آن درست هزار ماه مى شود.

۱۴۶- البته از اين جمله امام نمى توان استدلال كرد كه پس هميشه بايد ساكت و آرام بود، و خداوند اگر خواست حكومت و رژيمى را برچيند بلكه در حكومت بنى اميه مصلحت خداوند تعلق گرفته بود كه هزار ماه سر كار باشند و از كجا كه ساير حكومتها چنين مصلحتى از جانب خداوند تعلق گرفته باشد بلكه عكس آن، كه مصلحت خداوند ممكن است تعلق بگيرد كه اگر مردم قيام كنند آن حكومت ساقط شود.

۱۴۷- « الم تر الى الذين بدلوا نعمت اللّه كفرا و احلوا قومهم جهنم يصلونها و بئس القرار» «قرآن كريم سوره ابراهيم آيه ۲۸».

۱۴۸- مقدمه صحيفه سجاديه، شرح فيض الاسلام از ص ۹ تا ص ۲۳.

۱۴۹- اين كتاب بصورت خطى به خط نسخ در كتابخانه بريتانيا تحت شماره ۲۰۳ زيديه حفظ شده است، كه آن را در سال ۱۰۱۹ ه‍ ق. مدون كرده اند. ناجى حسن، كليشه صفحه اول و آخر كتاب را در آخر يكى از كتابهايش چاپ كرده است.

۱۵۰- « الروض النضير» ج ۱ ص ۵۸.

۱۵۱- « (كان يستعمله فى محاجة خصومه و يلجاء اليه)» مدرك سابق.

۱۵۲- « الحدائق الورديه فى مناقب ائمة الزيديه. » « زيد الشهيد -» تاءليف مرحوم مقرم. ص ۱۳ - ۱۷.

۱۵۳- شرح حال مختصر او در آخر همين كتاب خواهد آمد.

۱۵۴- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۱۵.

۱۵۵- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۱۵.

۱۵۶- « تهذيب التهذيب» ج ۳ ص ۳۱۹.

۱۵۷- « روض النضير» ج ۱ ص ۶۶.

۱۵۸- « جامع الرواة» ج ۲ ص ۳۴۰.

۱۵۹- خلاصه علامه.

۱۶۰- « جامع الرواة» ج ۲ ص ۳۰۶.

۱۶۱- ارشاد مفيد ص ۲۵۲.

۱۶۲- « جامع الرواة ج ۱ ص ۲۴۸.

۱۶۳- « جامع الرواة» ج ۱ ص ۵۳۰.

۱۶۴- « جامع الرواة» اردبيلى ج ۱ ص ۵۰۶.

۱۶۵- « الحدائق الورديه،» ج ۱ ص ۱۴۹.

۱۶۶- قرآن مجيد سوره الرحمن.

۱۶۷- هشام بن عبدالملك خليفه اموى تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۵ چاپ بيروت.

۱۶۸- « تكلموا، تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه، نهج البلاغه» حمله ۳۹۲ ص ۵۴۵ دكتر صبحى صالح.

۱۶۹- « الحدائق الورديه» ج ۱ ص ۹۵۳.

۱۷۰- « عن خالد بن صفوان قال : انتهت الفصاحة و الخطابة و الزهادة و العبادة فى بنى هاشم الى زيد بن على رضى اللّه عنه رايته عند هشام بن عبدالملك يخاطبه و قد تضائق مجلسه. » «كتاب مقتل اخطب خوارزمى ابوالمؤ يد بن احمد مكى - « وقايع الايام» خيابانى، شهر صيام ص ۷۱. »

۱۷۱- « عن ابى اسحق السبيعى قال : راءيت زيد بن على بن الحسين (عليهم‌السلام ) فلم ارفى اهله مثله افضل و كان افصحهم لسانا و اكثرهم زهدا و بيانا. » «نامه دانشوران ناصرى»

۱۷۲- « وقايع الايام» مرحوم خيابانى، شهر صيام ص ۷۱.

۱۷۳- « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۷۳.

۱۷۴- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۵.

۱۷۵- يعنى از فصحاء عرب خواست تا همانند جملات قرآن جمله بندى كنند.

۱۷۶- « البيان و التبيين» تاءليف جاحظ ج ۱ ص ۹۵۳.

۱۷۷- روايات فوق در كتاب « كفاية الاثر -» خزاز قمى (ره) آمده است.

۱۷۸- شرح شافيه ابوفراس - نقل از « وقايع الايام» (صيام) خيابانى ص ۸۸.

۱۷۹- امالى صدوق - نقل از « وقايع الايام» (صيام) خيابانى ص ۸۸.

۱۸۰- هر كس كه من مولاى اويم، على مولاى اوست.

۱۸۱- ابن رشيق قيروانى، صاحب كتاب، « (زهر الادب)» مطلب فوق را در ج ۱ ص ۷۸، نقل كرده است.

۱۸۲- « الحدائق الورديه،» ج ۱ ص ۱۵۰. « و الروض النضير» ج ۱ ص ۵۲.

۱۸۳- سوره احزاب آيه ۳۳، اين آيه به اتفاق علماء و مفسرين شيعه و به اعتراف اكثر قريب به اتفاق پيشوايان و مفسرين و محدثين برادران اهل سنت در شاءن پنج تن مقدس «پيامبر، على، فاطمه، حسن، حسين» صلوات اللّه عليهم نازل شده است، براى تفصيل به كتاب « غاية المرام» رجوع شود.

۱۸۴- سوره هود، آيه ۴۰.

۱۸۵- سوره صافات آيه ۱۳۲.

۱۸۶- سوره يوسف آيه ۶.

۱۸۷- سوره صافات آيه ۱۳۰.

۱۸۸- سوره مريم آيه ۵۵.

۱۸۹- آل عمران آيه ۳۳.

۱۹۰- سوره طه آيه ۲۹.

۱۹۱- سوره نمل آيه ۴۹.

۱۹۲- سوره تحريم آيه ۵.

۱۹۳- كتاب « الصفوه لزيد بن على» تحقيق ناجى حسن چاپ نجف ص ۵۷ - ۶۱ نقل از زيد فرزند امام سجاد،

با مختصر تغيير در عبارت.

۱۹۴- سوره محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله آيه ۳۸.

۱۹۵- « وقايع الايام» خيابانى ص ۸۷ نقل از « كفاية الاثر» ص ۳۳۷.

۱۹۶- « حدائق الورديه. » ۱۹۷- واسط نام يكى از شهرهاى مهم عراق در زمان حكومت بنى اميه بود.

۱۹۸- « مجالس المؤ منين» و مشفى تاءليفات علم الهدى سيد مرتضى (ره) « فوات الوفيات» ج ۱ ص ۳۳۶ و مناقب ابن شهر آشوب، ج ۲ ص ۲۸۵.

۱۹۹- زيد شهيد ص ۳۸.

۲۰۰- مناقب آل ابى طالب جزء ۴ ص ۱۹۷. تاءليف مازندرانى.

۲۰۱- « العقد الفريد» ج ۳ ص ۲۳۶.

۲۰۲- قرآن كريم سوره حجرات آيه ۱۵.

۲۰۳- از سخنان زيد بن على.

۲۰۴- « انه كان مؤ منا و كان عارفا و كان عالما و كان صدوقا امّا انه لو ظفر لوفى، امّا انه لو منك لعرف كيف يصنعها. » «رجال كشى ص ۱۸۴ و « تنقيح المقال مامقانى» ج اول حرف (ز) و « الغدير» جلد ۳ ص ۷۰».

۲۰۵- « قال الرضاعليه‌السلام : ان زيد بن على، لم يدع ما ليس له بحق و انه كان اتقى للّه من ذلك، انه قال : ادعوكم الى الرضا من آل محمّد «وسائل الشيعه ابواب جهاد العدو» ج ۱۱ ص ۳۹ حديث ۱۱ چاپ بيروت ».

۲۰۶- « انه كان نعم العم ان عمى كان رجلا لدنيانا و آخرتنا، مضى و اللّه عمى شهيدا، كشهداء استشهدوا مع رسول اللّه و على و الحسينعليهم‌السلام مضى واللّه عمى شهيدا. «تنقيح المقال مامقانى» ج ۱ حرف (ز) ص ۴۶۸ - « سفينة البحار» ج ۱ ماده (زى) و « عيون اخبار الرضا» ۲۰۷- « و كان زيد بن على بن الحسينعليهم‌السلام عين اخوته بعد ابى جعفر و افضلهم و كان عابدا و رعا فقيها شجاعا» تا آخر ارشاد مفيد ص ۲۵۱.

۲۰۸- « هو جليل القدر عظيم المنزلة قتل فى سبيل اللّه و طاعته.

جامع الرواة» ج ۱ ص ۳۴۳ چاپ جديد.

۲۰۹- « و جلالة قدره اشهر من ان يعرف» رجال طوسى ص ۸۹ باب اصحاب على بن الحسين.

۲۱۰- « الغدير» ج ۳ ص ۷۰.

۲۱۱- «... و ورع موصوف... الغدير» جلد ۳ ص ۶۹.

۲۱۲- « عن متوكل بن هرون قال : قال لى يحيى بن زيدعليه‌السلام : انى اخبرك عن ابىعليه‌السلام و زهده و عبادته، انه كان يصلى فى نهاره ما شاء اللّه، فاذا جن الليل عليه نام نومة خفية، ثم يقوم فيصلى فى جوف الليل ما شاء اللّه، ثم يقوم قائما على قدميه يدعوا اللّه تبارك و تعالى و يتضرع له و يبكى يدموع جارية حتى يطلع الفجر، «نقل از وقايع الايام» خيابانى اعمال شهر صيام ص ۷۶ به نقل از « كفاية الاثر» مرحوم ابن خزاز قمى».

۲۱۳- « كفاية الاثر» مرحوم خزاز قمى.

۲۱۴- «... رحم اللّه ابى زيدا كان و اللّه احد المتعبدين قائم ليله و صائم نهاره، يجاهد فى سبيل اللّه حق جهاده. »

۲۱۵- « يا اباعبداللّه ان ابى لم يكن بامام و لكن من السادات الكرام و زهادهم و كان من المجاهدين فى سبيل اللّه. »

۲۱۶- « كفاية الاثر -» خزاز ص ۳۲۷ چاپ ايران سنه ۱۳۰۵. و « بحارالانوار» چاپ جديد ج ۴۶ ص ۲۰۰ و « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۷۷.

۲۱۷- « عن عاصم بن عبداللّه بن عمر الخطاب قال : لقد اصيب عندكم رجل ما كان فى زمانه مثل و لا ارى بعد مثله لقد اتيته و هو غلام حدث و انه ليسمع الشى ء من ذكر اللّه فيغشى عليه حتى يقول القائل : ما هو عائد الى الدنيا... وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۶۷ - و خطط مقريزى ج ۴ ص ۶۰۷.

۲۱۸- « عن سعيد بن جبير قال : قلت لمحمد بن خالد: كيف زيد بن على فى قلوب اهل العراق ؟ فقال : لا احدثك عن اهل العراق، و لكن احدثك عن رجل يقال له : النازلى، بالمدينة قال : صحبت زيدا ما بين مكه و المدينه، و كان يصلى الفريضه ثم يصلى ما بين الصلاة الى الصلاة، و يصلى الليل كله، و يكثر التسبيح، و يردد فصلى بنا ليله، ثم ردد هذه الايه (و جائت سكرة الموت بالحق ذلك ما كنت منه تحيد) الى قريب من نصف الليل، فانتهيت و هو رافع يده الى السماء و يقول : الهى عذاب الدنيا ايسر من عذاب الاخره، ثم انتحب فقمت اليه و قلت : يابن رسول اللّه لقد جزعت فى ليلتك هذه جزعا ما كنت عرفته ؟ قال : ويحك يا نازلى، انى راءيت الليلة و انا فى السجود اذ رفع لى زمرة من الناس عليهم ثياب ما راءته الابصار، حتى احاطوا بى و انا ساجد فقال كبيرهم الذى يسمعون منه : اهو ذلك ؟ قالوا: نعم، قال : ابشريا زيد فانك مقتول فى اللّه، و مصلوب و محروق بالنار و لا تمسك النار بعدها ابدا، فانتهيت و انا فزع، و اللّه يا نازلى لوددت انى احرقت بالنار ثم احرقت بالنار و ان اللّه اصلح لهذه الامه امرها.

بحارالانوار» ج ۴۶ چاپ جديد ص ۲۰۸ تفسير فرات بن ابراهيم ص ۱۶۶.

۲۱۹- سوره ق آيه ۱۹.

۲۲۰- « عن خصيب الوابشى قال : كنت اذا راءيت زيد بن على راءيت اسارير النور فى وجهه مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۷ و « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۳۰۹.

۲۲۱- « عن عاصم بن عبداللّه العمرى قال : ذكر عنده زيد بن على فقال : انا اكبر منه راءيته بالمدينه و هو شاب، يذكر اللّه عنده فيغشى عليه، حتى يقول القائل : ما يرجع الى الدنيا. مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۸.

۲۲۲- « اخبرنا محمّد بن فرات، قال : راءيت زيد بن علىعليهما‌السلام و قد اثر السجود وجهه اثرا خفيا. (مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۹).

۲۲۳- « وقايع الايام» ص ۶۷ نقل از « رياض السالكين» مرحوم سيد عليخان، « و لكثرة صلاته طول الليل. (الخرائج و الجرايح، الراوندى» ص ۳۲۸).

۲۲۴- «... الروض النضير» ج ۱ ص ۵۱.

۲۲۵- « المواعظ و الاعتبار» ج ۲ ص ۴۳۶.

۲۲۶- « كان كما علمت يبكى من خشية اللّه حتى يختلط دموعه بمخاطه وقايع الايام » شهر صيام ص ۶۶.

۲۲۷- « عن سعيد بن ختيم، قال حدثنى ابوقرة قال : خرجت مع زيد بن على ليلا الى الجبان، و هو مرخى اليدين لاشى ء معه، فقال لى : يا اباقرة اجائع انت قلت : نعم، فناولنى كمثراة ملاء الكف ما ادرى اريحها اطيب ام طعمها، ثم قال لى : يا اباقرة اتدرى اين نحن ؟ نحن فى روضة من رياض الجنة، نحن عند قبر اميرالمؤ منين على، ثم قال لى :

يا اباقرة، والذى يعلم ما تحت وريد زيد بن على، ان زيد بن على لم يهتك اللّه محرما منذ عرف يمينه عن شماله، يا اباقرة، من اطاع اللّه اطاعه ما خلق. »

۲۲۸- « مقاتل الطالبيين،» ص ۱۲۸.

۲۲۹- « طبقات المعتزله،» مرتضى ره ص ۲۶.

۲۳۰- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۱۵۲، و سيره عمر بن عبدالعزيز، - ابن عبدالحكيم - ص ۳۲.

۲۳۱- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۱۲۱.

۲۳۲- « مروج الذهب» مسعودى ج ۳ ص ۱۸۷.

۲۳۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۴.

۲۳۴- ثورة زيد بن على ص ۱۰۱.

۲۳۵- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۹۵.

۲۳۶- كامل ابن اثير، ج ۴ ص ۳۱.

۲۳۷- كامل ابن اثير، ج ۴ ص ۲۲۰.

۲۳۸- « الاخبار الطوال،» ص ۳۴۶.

۲۳۹- « البيان و التبيين -» جاحظ ج ۱ ص ۳۱۰.

۲۴۰- « البيان و المغرب فى اخبار الاندلس و المغرب» ج ۱ ص ۴۹.

۲۴۱- تاريخ يعقوبى ج ۲ چاپ بيروت. ص ۳۱۶.

۲۴۲- رصافه شام، شهريست واقع در كشور سوريه و قريب به فرات، اين شهر در سال ۴۳۴ به بعد ميلادى مقر حكومت اساقفه مسيحى بود از جمله (يوحناى اسكاكى) و كنيسه مشهورى در آن باقى است و قبور قديسان بزرگ مسيحى در آنجا معروف است. اين شهر در قرن ششم ميلادى به دستور (بوسطينيانس) امپراطور مسيحى آباد و معمور گرديد، در اين شهر دير مشهورى است از بناء قديمه و پس از دفن هشام خليفه اموى در آنجا به رصافه هشام، معروف گشت. « المنجد: لغت (الرصافه)»

۲۴۳- تاريخ يعقوبى، ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۴۴- « و ان هشاما كان صاحب شراب. » اغانى ج ۶ ص ۱۰۰ و « عقدالفريد» ج ۶ ص ۴۵۰ و ثورة زيد ص ۷۸.

۲۴۵- « حيث جعل له يوما من ايام الاسبوع خاصا لشرابه التاج فى اخلاق الملوك » ص ‍ ۱۵۲ تاءليف جاحظ.

۲۴۶- « كان هشام من احزم بنى اميه و ارجلهم، و كان بخيلا حسودا فظا شديد القسوه، بعيد الرحمة، طويل اللسان،» تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۴۷- « كان من احزم بنى اميه. المعارف» ص ۳۶۵.

۲۴۸- تاريخ طبرى ج ۸، ص ۲۸۵. « انه رجل محشو عقلا. »

۲۴۹- « مروج الذهب،» ج ۳ ص ۱۲۳.

۲۵۰- تاريخ طبرى، ج ۸، ص ۲۸۵.

۲۵۱- « الاغانى،» ج ۶ ص ۹۹ و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۷.

۲۵۲- « الاشتقاق» تاءليف ابن دريد ص ۸۲.

۲۵۳- « الاشتقاق» تاءليف ابن دريد ص ۸۲.

۲۵۴- « مقتل اخطب خوارزم، وقايع الايام» مرحوم خيابانى شهر صيام ص ۷۲.

۲۵۵- « شمخ بانفه ان يجلس بين يدى عدوه مجلس ذليل و ان يحط من قدره الرفيع الجليل.

«نكت البيان مرحوم سيد عليخان به نقل از وقايع الايام» شهر صيام، ص ۶۶».

۲۵۶- احول به معناى لوچ است و هشام چنين بود.

۲۵۷- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۲۲. و « البيان المغرب» ج ۱ ص ۵۰ و « فجر الاندلس ‍» ص ۱۶۲ تاءليف : حسين مؤ نس.

۲۵۸- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۳۲۵، تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۱۲۵ - چاپ بيروت.

۲۵۹- « منتخب التواريخ» ص ۴۲۳ و تاريخ يعقوبى، ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۶۰- « منتخب التواريخ» ص ۴۲۳ و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۶۱- مصباح كفعمى.

۲۶۲- « منتخب التواريخ» ص ۴۲۲ و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۶۳- « منتخب التواريخ» ص ۴۲۲ و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۶۴- كامل ابن اثير ج ۵ ص ۱۰۶.

۲۶۵- « تاريخ الادب العربى، ج ۱ ص ۲۴۱.

۲۶۶- « منتخب التواريخ» ص ۳۲۴ به بعد و « تتمة المنتهى» ص ۸۳. و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۸.

۲۶۷- « جامع الرواة» اردبيلى ج ۱ ص ۳۸۱ حرف (س بعده لام)

۲۶۸- بنابراين نقل اگر او از تابعين باشد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله را درك نكرده است.

۲۶۹- رجال كشى و « جامع الرواة حرف س ج ۱ ص ۳۸۱.

۲۷۰- خون حسين را دريابيد.

۲۷۱- اقتباس از « منتخب التواريخ» ص ۳۵۰ و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۲۵۷.

۲۷۲- تاريخ طبرى.

۲۷۳- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۲۵۸.

۲۷۴- « الغدير» ج ۲ ص ۳۴۳.

۲۷۵- « الغدير» ج ۲ ص ۳۴۳.

۲۷۶- « الغدير» ج ۲ ص ۳۴۵ چاپ بيروت.

۲۷۷- مدرك فوق.

۲۷۸- « منتخب التواريخ» ص ۳۵۳.

۲۷۹- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۲۵۸.

۲۸۰- « منتخب التواريخ» ص ۳۵۳.

۲۸۱- امالى صدوق ص ۳۳۵، « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۷۰. « تنقيح المقال» مامقانى حرف (ز)

۲۸۲- « الفرق بين الفرق -» بغدادى ص ۲۵، و « اعلام الورى» - طبرسى ص ‍ ۲۵۷.

۲۸۳- مدرك فوق : اشاره به جنايات يزيد بن معاويه است و عمال اوست كه بعد از شهادت حسين، مرتكب شدند و به مدينه حمله ور شدند جمعى را قتل عام كردند، و براى دستگيرى عبداللّه زبير خانه خدا را آتش زدند و سنگباران كردند.

۲۸۴- ارشاد مفيد ص ۲۵۱.

۲۸۵- « مرآة العقول» ج ۱ ص ۲۶۱.

۲۸۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۲۹.

۲۸۷- تاريخ ابن اثير ج ۴ ص ۹.

۲۸۸- تاريخ طبرى ج ۴ ص... و « مقتل الحسين» خوارزمى ج ۱ ص ۳۳۴ - ۳۳۵.

۲۸۹- « المقدمه -» ابن خلدون ص ۲۸۲.

۲۹۰- تاريخ طبرى و « العبر -» ابن خلدون ج ۲ ص ۲۰۶.

۲۹۱- « فقام على ان يجلى ظلمة الظلم بنور حسامه او يفوز كاءس الشهادة باحتساب حمامه - نكت البيان» مرحوم سيد على خان.

۲۹۲- ارشاد مفيد ص ۲۵۱.

۲۹۳- « مراة العقول» مجلسى، ج ۱، ص ۲۶۱.

۲۹۴- « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام، ص ۹۱.

۲۹۵- « الخرائج و الجرائج،» ص ۳۲۷.

۲۹۶- سوره حديد، آيه ۲۵.

۲۹۷- سوره احزاب، آيه ۶.

۲۹۸- براى توضيح اين مطلب خوانندگان عزيز مى توانند به كتاب نفيس « الغدير» تاءليف علامه بزرگ امينى مراجعه فرمايند.

۲۹۹- « بحارالانوار،» ج ۴۶، چاپ جديد شرح حال امام چهارم.

۳۰۰- براى شرح عظمت و جلالت مختار (ره) به كتاب نفيس « الغدير» ج ۲، ص... مراجعه فرمائيد.

۳۰۱- « بحارالانوار» چاپ جديد ج ۴۶ ص ۱۷۲ و « مستطرفات السرائر. »

۳۰۲- « بحارالانوار» ج ۴۷ چاپ جديد حالات امام صادقعليه‌السلام .

۳۰۳- « رياض السالكين» در شرح صحيفه سجاديه سيد على خان شيرازى اوائل كتاب.

۳۰۴- قواعد شهيد - باب امر به معروف و نهى از منكر.

۳۰۵- « تنقيح المقال مامقانى،» ج ۱ ص ۴۶۹ حرف (زى).

۳۰۶- سليمان بن خالد، يكى از شاگردان برجسته امام صادق است كه در جنگ زيد را يارى داد.

۳۰۷- شرح استبصار.

۳۰۸- « معجم رجال الحديث» ج ۷ ص ۳۵۸ چاپ نجف.

۳۰۹- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۸ نقل از « كفاية الاثر» ص ۳۷۷ و « تنقيح المقال» ج ۱ ص ۶۴۹ حرف (ز).

۳۱۰- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج ۲ ص ۳۰۶ خطبه ۳۹ و « سفينة البحار» ج ۱ ماده (زى) (ما تمام اين خطبه را در فصل پيشگوئيها نقل نموديم).

۳۱۱- « وقايع الايام» شهر صيام ص ۶۴.

۳۱۲- « عيون اخبار الرضا» شيخ صدوق - « سفينة البحار» ج ۱ حرف (ز) و « تنقيح المقال» ج ۱ ص ۴۴۶ و « الغدير» ج ۳ ص ۷۱.

۳۱۳- رجال كشى ص ۱۸۴ - « الغدير» ج ۳ ص ۷۰ چاپ بيروت.

۳۱۴- اصول كافى باب « الحجه - الغدير» ج ۳ ص ۷۰.

۳۱۵- « عيون اخبار الرضا» قسم شرح حال زيد و « الغدير» ج ۳ ص ۷۱.

۳۱۶- « مراءة العقول» مجلسى ج ۱ ص ۲۶۱.

۳۱۷- ارشاد مفيد ص ۲۵۱.

۳۱۸- « تنقيح المقال» مامقانى چاپ قديم ج ۱ ص ۴۶۹ حرف (زى).

۳۱۹- « تنقيح المقال» ج ۱ حرف (ز) ص ۴۶۸ چاپ قديم.

۳۲۰- « نكت البيان،» مرحوم سيد عليخان، « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۴۴.

۳۲۱- « مقتل الحسين،» خوارزمى ج ۱ ص ۳۳۴.

۳۲۲- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۷۲ چاپ قديم.

۳۲۳- « بحارالانوار» ج ۴۶ طبع جديد ص ۲۰۶ نقل از: تفسير فرات بن ابراهيم چاپ نجف ص ۴۲.

۳۲۴- قرآن كريم سوره انعام آيه ۱۲۴.

۳۲۵- قرآن كريم سوره فصلت آيه ۳۳.

۳۲۶- قرآن كريم سوره فصلت آيه ۳۳. « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۶.

۳۲۷- ثورة زيد ص ۴۶.

۳۲۸- سعد بن ابراهيم از فرزندان عبدالرحمن بن عوف است كه در سال ۱۲۵ ه‍ ق درگذشت.

۳۲۹- تهذيب تاريخ ابن عساكر ج ۶ ص ۲۲.

۳۳۰- اين اشعار، از عمرو بن مراقه همدانى است چنانكه در امالى القالى ج ۲ ص ۱۲۲ نقل شده است. و اغانى ۲۱ ص ۱۱۳ - ۱۱۴.

۳۳۱- اين اشعار با تغيير مختصرى در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد چاپ جديد ج ۳ ص ۲۴۵ شعر اول منسوب به عمرو بن براقه همدانى آمده است و شعر دوم و سوم از مالك بن حريم همدانى است ص ۲۵۱.

۳۳۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۲.

۳۳۳- ثورة زيد بن على - ناجى حسن ص ۴۷.

۳۳۴- در بعضى از نقل ها، اين جمله نيز به چشم مى خورد: كه زيد فرمود: هشام « (ان الامهات لايقعدن بالرجال عن الغايات)» مادران مانع ترقى فرزندان نيستند. « اعلام الورى» ص ‍ ۲۵۷.

۳۳۵- ارشاد مفيد ص ۲۵۲: (البته اين جملات به مضامين ديگر نيز نقل شده است.)

« مجالس المؤ منين،» ج ۲ ص ۲۵۴ - « اعلام الورى» ص ۲۵۷ - « كشف الغمه» ج ۲ ص ۳۲۶ - « وقايع الايام» شهر صيام خيابانى ص ۹۰ - « منتهى الامال» ج ۲ ص ۳۵ - تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۵.

۳۳۶- نقل از « وقايع الايام» ص ۹۱.

۳۳۷- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج ۳ ص ۲۸۶ چاپ جديد.

۳۳۸- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۶ و « مروج الذهب» مسعودى ج ۳ ص ۲۱۸ و كامل ابن اثير ج ۵ ص ۹۳۱.

۳۳۹- تهذيب - ابن عساكر ج ۶ ص ۲۳.

۳۴۰- بقره يعنى گاو.

۳۴۱- « اعلام الورى،» ص ۲۵۷ - « رياض الاحزان» قزوينى ص ۱۸۳ - شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج ۳ ص ۲۸۶ چاپ جديد.

۳۴۲- « الحدائق الوردية فى مناقب ائمة الزيدية،» ج ۱ ص ۱۴۷.

۳۴۳- « الحدائق الوردية ج ۱ ص ۱۴۷.

۳۴۴- ثورة زيد بن على ص ۴۹.

۳۴۵- « دلائل الامامة -» طبرى ص ۴۲، و اصول كافى كلينى، ج ۷ ص ۴۸.

۳۴۶- « معجم البلدان -» ياقوت ج ۴ ص ۷۱۲.

۳۴۷- شرح نهج البلاغه ج ۳ ص ۲۸۷ چاپ جديد.

۳۴۸- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۵ چاپ قديم.

۳۴۹- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۵ چاپ مصر و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج ۳ ص ۲۸۴ چاپ جديد.

۳۵۰- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۵.

۳۵۱- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۲ و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۹ - نقل از « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۳.

۳۵۲- قادسيه منزلگاه بين راه عراق و حجاز بود كه مسافران از كوفه به قصد حجاز و از آنجا به كوفه از قادسيه مى گذشتند. « المسالك و الممالك» ص ۱۲۵.

۳۵۳- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۷، و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۵ - « وقايع الايام» خيابانى ص ۹۶.

۳۵۴- تاريخ طبرى، ج ۸، ص ۴۸۸. تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۳. « مقاتل الطالبيين» ص ‍ ۱۳۵.

۳۵۵- اصول كافى ج ۱ كتاب حجت حديث ۱۶.

۳۵۶- تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۳ و تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۹ چاپ قديم.

۳۵۷- تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۲، تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۰ - « مقاتل الطالبيين» ص ‍ ۱۳۵.

۳۵۸- تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۴۳۵ - « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۵.

۳۵۹- تاريخ ابن اثير، ج ۵، ص ۲۳۵ - « مقاتل الطالبيين،» ص ۱۳۵.

۳۶۰- « فقد ثار زيد بن على على الدولة الاموية على النحو الذى ثار عليه من قبل جده الحسين - الروض النضير» ج ۱ ص ۵۰، تاريخ طبرى ج ۶ ص ۲۰۰.

۳۶۱- تاريخ طبرى، ج ۵ ص ۴۸۹ و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۶۹.

۳۶۲- تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۲۳۳ (با مختصر تغييرى در بعضى از كلمات) و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج ۳ چاپ جديد ص ۲۸۷.

۳۶۳- « وقايع الايام» شهر صيام - خيابانى ص ۹۵ به نقل از نامه دانشوران.

۳۶۴- « انساب الاشراف» بلاذرى ج ۳ ص ۲۰۱.

۳۶۵- سوره توبه، آيه ۱۱۱.

۳۶۶- حيره شهركى زيبا در نزديكى كوفه واقع بين راه كوفه - نجف بود، خالد بن وليد، آن را صلحا فتح نمود « (المنجد)» (حيره).

۳۶۷- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۱.

۳۶۸- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۲.

۳۶۹- مدرك فوق.

۳۷۰- تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۲ - ۹۳.

۳۷۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۵.

۳۷۲- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۱.

۳۷۳- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۱ چاپ قاهره.

۳۷۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۵.

۳۷۵- رقه يكى از شهرهاى آباد در سواحل فرات بوده.

۳۷۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۵.

۳۷۷- مدرك فوق.

۳۷۸- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۷.

۳۷۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۷.

۳۸۰- اعمش يكى از شخصيتهاى برجسته كوفه بود و او مردى عالم و فاضل و ثقه و شيعه بود و برادران اهل سنت هم به او با ديده احترام مى نگرند و او به علامة الاسلام معروف بود، شرح حال بيشتر وى به كتاب « الكنى و الالقاب» ج ۲ ص ۴۷ كلمه (۱ - ع) مراجعه فرمائيد.

۳۸۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۷.

۳۸۲- « الحدائق الوردية» ج ۱ ص ۱۵۲.

۳۸۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۴.

۳۸۴- « الحدائق الورديه» ج ۱ ص ۱۵۲.

۳۸۵- « جامع الرواة» اردبيلى ج ۱ « باب العين بعده الباء» ص ۴۹۱.

۳۸۶- « المراجعات -» سيد شرف الدين ص ۹۱، شرح حال مفصلى دارد.

۳۸۷- « المراجعات -» سيد شرف الدين « باب السين بعده اللام» ص ۳۸۳.

۳۸۸- « المراجعات -» سيد شرف الدين « باب السين بعده اللام» ص ۳۷۷.

۳۸۹- « المراجعات» ص ۱۲۳.

۳۹۰- « جامع الرواة» ج ۲ « باب الميم بعده النون» ص ۲۶۸.

۳۹۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۵.

۳۹۲- « المعارف» ص ۲۰۹.

۳۹۳- طبقات ج ۶ ص ۲۳۵.

۳۹۴- « الحدائق الوردية» ج ۱ ص ۱۵۲.

۳۹۵- « جامع الرواة» ج ۲ ص ۲۲۸.

۳۹۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۵.

۳۹۷- « جامع الرواة -» اردبيلى ج ۲ ص ۳۴۰.

۳۹۸- « تهذيب التهذيب» ج ۱۱ ص ۳۲۹.

۳۹۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۸.

۴۰۰- خلاصه علامه و رجال كشى (كلمه قيس) و « جامع الرواة» ج ۲ ص ۲۴ و « حدائق الوردية» ج ۱ ص ۱۵۲.

۴۰۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۸.

۴۰۲- « مقاتل الطالبيين ص ۱۴۶.

۴۰۳- خلاصه علامه.

۴۰۴- « جامع الرواة» ج ۲ ص ۳۰۶.

۴۰۵- « المراجعات» ص ۱۲۶.

۴۰۶- « المراجعات» ص ۱۲۶.

۴۰۷- « المراجعات» ص ۱۲۶.

۴۰۸- « الغدير» ج ۳ ص ۹۴.

۴۰۹- خلاصه علامه و « جامع الرواة» اردبيلى ج ۲ ص ۱.

۴۱۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۸.

۴۱۱- خلاصه علامه و « جامع الرواة» اردبيلى ج ۲ ص ۱.

۴۱۲- ترجمه جلد ۱۳ « بحارالانوار» ص ۲۳۷.

۴۱۳- « ميزان الاعتدال فى نقد الرجال» ج... ص ۳۵۴.

۴۱۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۶.

۴۱۵- « المرجعات» ص ۸۵.

۴۱۶- طبقات ابن سعد، ج ۷ ص ۳۱۹.

۴۱۷- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۶.

۴۱۸- « تهذيب التهذيب،» (كلمه ابوهاشم).

۴۱۹- « المراجعات -» سيد شرف الدين ص ۱۲۶، « تهذيب التهذيب» ج ۱۱ ص ‍ ۱۶ - ۱۷.

۴۲۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۶.

۴۲۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۶، ابن عساكر مى گويد سلمه از زيد جدا شد و به يمامه رفت (تهذيب ج ۶ ص ۲۴.)

۴۲۲- « وقايع الايام» شهر صيام مرحوم خيابانى ج... ص ۹۷.

۴۲۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۷.

۴۲۴- « مقاتل الطالبيين ص ۱۴۷.

۴۲۵- « مقاتل الطالبيين،» ص ۱۴۷، و « تهذيب التهذيب» عسقلانى، ج ۱۲، ص ‍ ۲۶۱ - ۲۶۲.

۴۲۶- « الحدائق الورديه» ج ۱ ص ۱۵۲.

۴۲۷- « الحدائق الورديه» ج ۱ ص ۱۵۲.

۴۲۸- نام او نعمان بن ثابت معروف به (فقيه عراق) (م ۱۵۰ ه‍ ق) تاريخ بغداد، ج ۱۳، ص ۳۲۳.

۴۲۹- « مناقب الامام الاعظم ابى حنيفه -» ابن بزار كردى ج ۱ ص ۲۵۵ و « الحدائق الوردية» ج ۱ ص ۱۵۲.

۴۳۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۷ - و « سر السلسلة العلوية» ص ۵۸.

۴۳۱- محمّد بن جعفر فرزند امام صادقعليه‌السلام است او در زمان حكومت هارون ادعاى خلافت كرد، مردم مدينه با او بيعت كردند، او مردى فاضل و محترم در خاندانش بود، او از شاگردان برجسته پدرش امام صادق (عليه‌السلام ) بود و شاگردانش درس او را مى نوشتند، مردى عابد و پارسا بود و اكثر روزهاى سال يك روز در ميان روزه مى گرفت، زيديه براى وى احترام خاصى قائل است او در زمان حكومت ماءمون درگذشت، شرح حال مفصل وى در تاريخ بغداد، ج ۲ ص ۱۱۳ و طبرى ج ۱۰ ص ۲۳۳ و « مقاتل الطالبيين» ص ۵۳۲.

۴۳۲- تولد او سال ۱۱۸ ق و وفات او سال ۱۸۱ بود.

۴۳۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۶.

۴۳۴- « الحور العين» ص ۱۸۶.

۴۳۵- « مجالس المؤ منين» ج ۲ ص ۲۵۵.

۴۳۶- طبرى ج ۸ ص ۲۷۲.

۴۳۷- تاريخ طبرى، ج ۸ ص ۲۶۵.

۴۳۸- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۵ - تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۱. و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ‍ ۹۶.

۴۳۹- تاريخ طبرى ص ۲۷۱ تا ۲۷۷ و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۷ به بعد و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۵.

۴۴۰- تاريخ طبرى ج ۸.

۴۴۱- نامه دانشوران حالات زيد بن على و « وقايع الايام» شهر صيام ص ۹۶.

۴۴۲- تاريخ طبرى ج ۵.

۴۴۳- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۵ و كامل ابن اثير ج ۵ ص ۹۶.

۴۴۴- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۲۹۵. « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۴.

۴۴۵- « مقاتل الطالبيين ص ۱۳۶ و تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۴ و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۶.

۴۴۶- مى توان به عنوان خطبه ۲۷ (جهاد) ص ۷۵ نهج البلاغه (ترجمه و شرح فيض الاسلام) و خطبه ۲۹ ص ۹۴ و خطبه ۶۸ ص ۱۵۴ و خطبه ۷۰ ص ۱۵۷ و خطبه ۱۱۸ ص ۳۵۹ و خطبه ۱۲۰ ص ‍ ۳۶۳ و خطبات بسيارى از نهج البلاغه را شاهد آورد.

۴۴۷- نهج البلاغه نامه دوم.

۴۴۸- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۵ و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۶.

۴۴۹- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۸۵ و تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۹۶.

۴۵۰- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۲.

۴۵۱- تاريخ طبرى، ج ۵ ص ۴۸۶ و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۶.

۴۵۲- مدرك قبل.

۴۵۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۷.

۴۵۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۷.

۴۵۵- « مقاتل الطالبيين» چاپ نجف سنه ۱۳۵۳ ه‍ ق ص ۱۰۰.

۴۵۶- « مقاتل الطالبيين» چاپ نجف ص ۹۹.

۴۵۷- تاريخ طبرى ج ۵ ص ۴۹۶.

۴۵۸- مدرك قبل و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۶.

۴۵۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۶.

۴۶۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۶.

۴۶۱- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۲.

۴۶۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۷.

۴۶۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰ - ۴۱.

۴۶۴- « الخوارج و الشيعه » ص ۲۵۹.

۴۶۵- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳.

۴۶۶- انباط، كوهى است در عراق، و ساكنين آن عجم هاى مستعرب اند، و اهل شام را بدان جهت انباط مى گويند، چون شباهت زيادى از نظر زبان و لهجه به اين قوم دارند و از فصاحت عربى محرومند و سخن غير فصيح عربى را نبطى مى گويند. (نهايه ابن اثير ج ۴ ص ۱۲۱.)

۴۶۷- امالى صدوق ص ۳۴۹ و « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۷۱، « تنقيح المقال» حرف (ز) ص ۴۶۸ چاپ قديم.

۴۶۸- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۲۴.

۴۶۹- « تاريخ الدول الاسلامية،» ص ۱۲۳ و « عمدة الطالب» ص ۲۵۶.

۴۷۰- « الحدائق الوردية فى مناقب الائمة الزيدية،» ج ۱ ص ۱۴۸.

۴۷۱- « عمدة الطالب» ص ۲۰۷. « قاموس الرجال» ج ۴ ص ۲۶۵.

۴۷۲- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳.

۴۷۳- اين مرد مبارز يكى از افسران بسيار لايق و عاقل و مورد اعتماد حضرت زيد بن علىعليه‌السلام بود.

۴۷۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۸.

۴۷۵- تاريخ طبرى ج ۵ چاپ قديم.

۴۷۶- زندگى با خوارى و ذلت سخت و ناگوار و از زندگى گذشتن و شهادت و مرگ هم ولو با عزت و افتخار سخت و مشكل است امّا راه دوم راه آزاد مردان است.

۴۷۷- « وقايع الايام» خيابانى (شهر صيام) ص ۱۰۱.

۴۷۸- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۲.

۴۷۹- « وقايع الايام -» خيابانى ص ۱۰۱.

۴۸۰- طبرى ج ۸ ص ۲۷۲.

۴۸۱- قرآن كريم الا سراء آيه ۸۱.

۴۸۲- طبرى ص ۲۷۳.

۴۸۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۸.

۴۸۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۸.

۴۸۵- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳.

۴۸۶- ثورة زيد بن على ص ۱۲۰.

۴۸۷- طبرى ج ۸ ص ۲۷۳.

۴۸۸- « خطط الكوفه» ص ۲۲.

۴۸۹- طبرى ج ۸ ص ۲۷۵.

۴۹۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۹.

۴۹۱- « وقايع الايام» مرحوم خيابانى شهر صيام ص ۱۰۱ - ۱۰۳.

۴۹۲- طبرى ج ۸ ص ۲۷۴.

۴۹۳- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۲.

۴۹۴- طبرى ج ۸ ص ۲۷۴.

۴۹۵- طبرى ج ۸ ص ۲۰۲.

۴۹۶- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۲.

۴۹۷- « عمدة الطالب -» ابن عنبه، ص ۲۷۵.

۴۹۸- « مقاتل الطالبيين» و « وقايع الايام» خيابانى ص ۱۰۳ به نقل از نامه دانشوران.

۴۹۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۱.

۵۰۰- طبرى ج ۸ ص ۲۷۵.

۵۰۱- سوره آل عمران، آيه ۱۶۹.

۵۰۲- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳، « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۱ - ۱۴۲، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج ۳ ص ۲۸۷ چاپ جديد.

۵۰۳- قبلا متذكر شديم، كه عده اى از شيعيان و بعضى خشك مقدسان در آن بحبوحه اى كه زيد تمام فرق اسلامى را دور خود جمع كرده بود و براى جهاد مهيا مى ساخت آمدند گفتند: عقيده ات راجع به عمر و ابوبكر چيست زيد براى حفظ وحدت مسلمين و بيعت كنندگان و رعايت اصل تقيه طورى به آنان جواب داد كه آنان خيال كردند زيدعليه‌السلام طرفدار آن دو مى باشد و آنها بيعت او را شكستند و رفتند.

۵۰۴- « وقايع الايام» (شهر صيام) مرحوم خيابانى ص ۱۰۵.

۵۰۵- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۱.

۵۰۶- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳.

۵۰۷- « زيد الشهيد» ص ۱۴۳.

۵۰۸- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۱.

۵۰۹- طبقات ابن سعد ج ۵ ص ۲۴۰، « مقاتل الطالبيين» ص ۱۳۰.

۵۱۰- « وسائل الشيعه» ج ۲ ص ۱۶۷.

۵۱۱- عباسيه در غرب خزيمة قرار داشت « معجم البلدان» ج ۴ ص ۷۵.

۵۱۲- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۶.

۵۱۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۲ - و « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳.

۵۱۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۲.

۵۱۵- مدرك فوق و طبرى ج ۸ ص ۲۷۶.

۵۱۶- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۸.

۵۱۷- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۶ و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۲ و ۱۴۳.

۵۱۸- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۴.

۵۱۹- « منهاج السنة» ج ۱ ص ۸.

۵۲۰- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۲۳.

۵۲۱- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۲۳.

۵۲۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۷.

۵۲۳- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۲۳۶. چاپ بيروت.

۵۲۴- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۶ و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۲ - ۱۴۳.

۵۲۵- « تحفة الاخبار» ص ۱۱۴.

۵۲۶- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۷.

۵۲۷- شرح نهج البلاغه ج ۲ ص ۲۱۲.

۵۲۸- « عمدة الطالب» ص ۲۵۸.

۵۲۹- « النجوم الزاهرة فى اخبار المصر و القاهره ابن تغرى بردى» ج ۱ ص ۲۸۱.

۵۳۰- « الولاة و كتاب القضاة كندى» ص ۱۴۷.

۵۳۱- « زيد الشهيد» مرحوم مقرم ص ۱۶۲ - ۱۶۵ « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۱۰۶. « و قاموس الرجال» تسترى ج ۴ ص ۲۷۴.

۵۳۲- « الغدير» ج ۳ ص ۷۵.

۵۳۳- مناقب ج ۳ ص ۳۶۰ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۲.

۵۳۴- « انما جزاؤ الذين يحاربون اللّه و رسوله و يسعون فى الارض فسادا ان يقتلوا او يصلبوا او تقطع ايديهم و ارجلهم من خلاف... » قرآن سوره مائده آيه ۳۳.

۵۳۵- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۴۴.

۵۳۶- « زيد الشهيد» ص ۱۶۳.

۵۳۷- « زيد الشهيد» ص ۱۶۳.

۵۳۸- « زيد الشهيد» ص ۱۶۳.

۵۳۹- « قاموس الرجال،» ج ۲ ص ۲۷۴.

۵۴۰- « زيد الشهيد» ص ۱۶۰.

۵۴۱- « زيد الشهيد» ص ۱۶۰.

۵۴۲- « زيد الشهيد» مرحوم مقرم ص ۱۵۵.

۵۴۳- « مراقد المعارف» ج ۱ ص ۳۲۰. ۵۴۴- عن حمزة بن حمران قال، دخلت الى الصادق جعفر بن محمّدعليه‌السلام فقال لى : يا حمرة بن اين اقبلت ؟ قلت : من الكوفة، قال : فبكىعليه‌السلام حتى بلت دموعه لحيته فقلت له : يابن رسول اللّه مالك اكثرت البكاء؟ قال : ذكرت عمى زيداعليه‌السلام و ما صنع به فبكيت. فقلت له : و ما الذى ذكرت منه ؟ فقال : ذكرت مقتله و قد اصاب جبينه سهم فجاءه ابنه يحيى فاكب عليه، و قال له : ابشر يا ابتاه، فانك ترد على رسول اللّه و على و فاطمة و الحسن و الحسين صلوات اللّه عليهم. قال : اجل يا بنى، ثم دعا بحداد فنزع السهم عن جبينه، فكانت نفسه معه، فجى به الى ساقية تجرى عند بستان زائدة، فحفر له فيها، فدفن و اجرى عليه الماء، و كان معهم غلام سندى لبعضهم، فذهب الى يوسف بن عمر من الغد فاخبره بدفنهم اياه فاخرجه يوسف بن عمر.

فصلبه فى الكناسة اربع سنين ثم قال امر به فاحرق بالنار و ذرى فى الرياح، فلعن اللّه قاتله و خاذلة والى اللّه جل اسمه اشكوما نزل بنا اهل بيت نبيه بعد موته و به نستعين على عدونا و هو خير مستعان (و عن الصدوق مثله)» امالى صدوق ص ۳۹۲. بحار ج ۴۶ ص ۱۷۲. امالى طوسى ص ۴۷۷. « تنقيح المقال» (حرف زى).

۵۴۵- « عن الفضيل قال : انتهيت الى زيد بن علىعليه‌السلام صبيحة يوم خرج بالكوفه فسمعته يقول : من يعيننى منكم على قتال انباط اهل الشام، فوالذى بعث محمدا بالحق بشيرا و نذير الايعيننى منكم على قتالهم احدا لااخذت بيده يوم القيامه فادخلته الجنة باذن اللّه. » قال : فلما قتل اكتريت راحلة و توجهت نحو المدينة، فدخلت على الصادق جعفر بن محمّدعليه‌السلام فقلت فى نفسى : لااخبرته بقتل زيد بن على فيجزع عليه، فلما دخلت قال لى : يا فضيل ما فعل عمى زيد؟

قال : فخنقتنى العبرة، فقال لى : قلت اى و اللّه قتلوه قال : فصلبوه ؟ قلت اى و اللّه صلبوه.

فاقبل يبكى و دموعه تنحدر على ديباجتى خده كانها الجمان. «(جمان) يعنى لؤ لؤ (قاموس ج ۴ ص ‍ ۲۱۰») ثم قال : يا فضيل شهدت مع عمى قتال اهل الشام ؟ قلت نعم، قال : فكم قتلت منهم ؟ قلت : ستة

قال : فلعلك شاك فى دمائهم، قال، فقلت : لو كنت شاكا ما قتلتهم قال : فسمعته و هو يقول : اشركنى اللّه فى تلك الدماء مضى واللّه عمى و اصحابه شهداء، مثل ما مضى عليه على بن ابى طالب و اصحابه.

بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۷۱. امالى صدوق ص ۳۴۹. « تنقيح المقال» حرف (ز) ص ‍ ۴۶۸.

۵۴۶- عن عبيداللّه بن سيابة، قال : خرجنا و نحن سبعة نفر، فاتينا المدينه، فدخلنا على ابى عبداللّهعليه‌السلام فقال : اعندكم خير عمى زيد؟ فقلنا: قد خرج او هو خارج، قال : فان اتاكم خبر فاخبرونى، فمكثنا اياما فاتى رسول بسام الصير فى بكتاب فيه : امّا بعد فان زيدا خرج يوم الاربعا غرة صفر فمكث الاربعاء و الخميس، و قتل يوم الجمعة.

و قتل معه فلان و فلان، فدخلنا على الصادقعليه‌السلام و دفعنا اليه الكتاب فقرا و بكى، ثم قال : انا للّه و انا اليه راجعون، عنداللّه احتسب عمى انه كان نعم العم، ان عمى كان رجلا لدنيانا و آخرتنا مضى و اللّه عمى شهيدا كشهداء استشهدوا مع رسول اللّه و على و الحسن و الحسين صلوات اللّه عليهم.

بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۷۵. « نفس المصدر» ج ۱ ص ۲۵۲.

۵۴۷- سليمان ابى خالد از شاگردان برجسته امام صادق بود و او از رزمندگان و مجاهدين همراه زيدعليه‌السلام بود يوسف بن عمر، به جرم طرفدارى وى، انگشتانش را شخصا قطع كرد، او به اذن امام به نهضت زيد پيوست.

« جامع الرواة حرف (س).

۵۴۸- « عن سليمان بن خالد قال : قال لى ابوعبداللّهعليه‌السلام : كيف صنعتم بعمى زيد؟ قلت : انهم كانوا يحرسونه، فلما شف الناس، اخذنا خشبته فدفناه فى جرف على شاطى ء الفرات، فلما اصبحوا جائت الخيل يطلبونه، فوجدوه فاحرقوه، فقال : افلا او قرتموه حديدا، و القيتموه فى الفرات صلى اللّه عليه و لعن اللّه قاتله.

بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۵ - « نفس المصدر» ج ۸ ص ۱۶۱.

۵۴۹- « كشف الغمه» ج ۲ ص ۴۴۲. « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۴.

۵۵۰- عن مهزم بن ابى بدرة الاسدى قال : دخلت المدينة حدثان صلب زيد رضى اللّه عنه، قال : فدخلت على ابى عبداللّهعليه‌السلام فساعة رآنى قال : يا مهزم ما فعل زيد؟ قال : قلت : صلب. قال : اين ؟ قلت : فى كناسة بنى اسد قال : انت راءيته مصلوبا فى كناسة بنى اسد؟ قال : قلت نعم. قال : فبكى حتى بكت النساء خلف الستور، ثم قال : امّا و اللّه لقد بقى لهم عنده طلبة ما اخذوها منه بعد، قال : فجعلت افكر و اقول : اى شى ء طلبتهم بعد القتل و الصلب ؟ قال : فودعته و انصرفت، حتى انتهيت الى الكناسة فاذا انا بجماعة فاشرقت عليهم، فاذا زيد قد انزلوه من خشبته، يريدون ان يحرقوه، قال : قلت : هذه الطلبة التى قال لى. » ۵۵۱- امالى اين شيخ ص ۴۶ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۱.

۵۵۲- « عن عبداللّه ابان قال : دخلنا على ابى عبداللّهعليه‌السلام فساءلنا افيكم احد عنده علم عمى زيد بن على ؟؟ فقال رجل من القوم : انا عندى علم من علم عمك، كنا عنده ذات ليلة فى دار معاوية بن اسحق الانصارى، اذ قال : انطلقوا بنا نصلى فى مسجد السهلة فقال ابوعبداللّهعليه‌السلام : و فعل ؟ فقال لا جائه امر فشغله عن الذهاب، فقال : امّا واللّه لو عاذاللّه به حولا لاعاذه امّا علمت انه موضع بيت ادريس النبى الذى كان يخيط فيه.

و منه سار ابراهيم الى اليمن بالعمالقة، و منه سار داوود الى جالوت و ان فيه لصخرة خضراء، فيها مثال كل نبى، و من تحت تلك الصخرة اخذت طينة كل نبى، و انه لمناخ الراكب، قيل : و من الراكب ؟ قال : الخضراءعليه‌السلام . »

۵۵۳- فروع كافى ج ۳ ص ۴۹۴ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۷.

۵۵۴- « عن ابى هاشم الجعفر قال : ساءلت الرضاعليه‌السلام عن المصلوب. فقال : امّا عملت ان جدىعليه‌السلام صلى على عمه.

بحارالانوار ج ۴۶ ص ۲۰۵. نفس المصدر» ج ۳ ص ۲۱۵.

۵۵۵- « وسائل الشيعه» ج ۲ ص ۸۱۲ باب ۳۵ چاپ جديد.

و فروع كافى ص ۵۹ و تهذيب ج ۱ ص ۳۴۵ و عيون ص ۱۴۱.

۵۵۶- « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۱۱۲ نقل از مقتل خوارزمى.

۵۵۷- « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۱۱۲ نقل از مقتل خوارزمى.

۵۵۸- « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۱۱۲ نقل از « عيون الاخبار. » ۵۵۹- رجال كشى ص ۱۲۷. « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۴.

۵۶۰- ثورة زيد بن على.

۵۶۱- ثورة زيد بن على.

۵۶۲- « الكنى و الالقاب» ج ۱ ص ۱۵۶ (ابوالمستهل).

۵۶۳- يوسف بن عمر قاتل زيد و استاندار هشام در كوفه بود.

۵۶۴- « الغدير» ج ۳ ص ۷۱.

۵۶۵- نام معروف او (سيد) و وى از بنى هاشم نبوده است.

۵۶۶- « الكنى و الالقاب» محدث قمى ج ۲ ص ۳۳۷. سيد حميرى.

۵۶۷- خراش بن حوشب، كسى بود كه جسد مقدس زيدعليه‌السلام را از قبرش بيرون آورد.

۵۶۸- « الغدير» ج ۳ ص ۷۲ - طبرى ج ۸ ص ۲۷۸.

۵۶۹- اين قصيده مجموعا ۵۴ بيت است كه ۲۵ بيت آن را علامه امينى (رحمه اللّه) در « الغدير» ج ۲ ص ۲۲۱ چاپ سوم نقل مى كند.

۵۷۰- اسماعيل نام سيد حميرى شاعر است.

۵۷۱- « الغدير» ج ۲ ص ۲۲۱ اين قصيده را هم (رجال كشى) ص ۱۸۴ با مختصر فرقى آورده است و ابوالفرج در (اغانى) ج ۷ ص ۲۵۱ و ۲۷۹ نقل كرده است.

۵۷۲- مقصودش سيد حميرى شاعر آزاده اهل بيت بود.

۵۷۳- اغانى ج ۷ ص ۲۵۲.

۵۷۴- « الغدير» ج ۳ ص ۷۲.

۵۷۵- مهراس : نام آبى در كوه احد و مقصود از كشته جانب مهراس حضرت حمزه سيدالشهداء عموى پيامبر اسلام است كه در جنگ احد به مقام شهادت رسيد (پاورقى « الغدير» ج ۳ ص ‍ ۷۲).

۵۷۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۰۱ و « اعيان الشيعه» جلد ۳۳ ص ۱۲۸.

۵۷۷- اى ديده اشك ببار و آب ديده خود را هديه فرست، و خشك مشو كه اينك وقت خشك شدن نيست.

۵۷۸- هنگامى كه فرزند پيامبر يعنى (ابوالحسين زيد)، در كناسه كوفه به فراز چوبه دار رفت.

۵۷۹- بالاى دار صبح و شام بر او مى گذرد، و به جانم قسم كه شخصيت بزرگى بالاى دار است.

۵۸۰- كافر ستمگر درباره او كار از حد گذرانيد، و او را از قبر بيرون آورد.

۵۸۱- قبرش را شكافتند و جسد مقدس اباحسين را، كه به خون آغشته و رنگين بود بيرون آوردند.

۵۸۲- زمانى دراز از روى سركشى آن جسد نازنين بازيچه دست خويش قرار دادند، ولى به روح مقدس او دسترسى نداشتند.

۵۸۳- و در بهشت همنشين فرزندان پدرش، و اجدادش كه بهترين پدران بودند.

۵۸۴- مقام شهادت براى زيد تازه نبود چه بسيار پدران، و عموهايى كه از آن جناب به شهادت رسيده بودند.

۵۸۵- و چه عموزادگان محترمى داشت، كه هنگام ورود او به بهشت از آن جناب ديدار كنند.

۵۸۶- همانا مردى كه با پدرش حسينعليه‌السلام پس از آن همه، محكم كارى در عهد پيمان شكنى كردند.

۵۸۷- پس وى به سوى همان مردم رهسپار گرديد، و آنها به عهد خويش وفا نكردند.

۵۸۸- چگونه ممكن است ديده ام از ريختن اشك خوددارى كند، و چگونه پس از زيد طمع خفتن دارد.

۵۸۹- چسان ممكن است به خواب رود يا اينكه هنوز (روز انتقام) را نديده است، كه اسبان تك رو و سبك خيز شيران را در افكند.

۵۹۰- و هم صفوف فشرده معد و قحطان را، در حلقه هاى زره هاى محكم ديدار نكرده ام.

۵۹۱- سپاهيانى كه هرگاه كشته اى بر زمين افكنند، فرياد زنند. هان به سوى دشمن باز خواهيم گشت.

۵۹۲- شمشيرهاى پهن و تيزى در دست دارند، كه از عهد هود به دستشان رسيده.

۵۹۳- و انتقام خويش را مى گيريم و مزه شمشير را به آنها مى چشانيم موقعى آنها را ملاقات كنيم و هر ستمگرى را خواهيم كشت.

۵۹۴- و ميان فرزندان حكم (مروانيان) كه بر ما بزرگى گرفتند، حكم كنيد و آنها را با اين شمشيرها درو كنيم.

۵۹۵- و به جنگ دو دسته از فرزندان ابى معيط (يعنى) فرزندان عماره و وليد برويم.

۵۹۶- گرچه انقلابات روزگار به شما فرصت داده، ليكن هر روز چيز تازه اى پيش آيد.

۵۹۷- ما كيفر كارهاى شما را خواهيم داد، و شما را قصاص خواهيم كرد و بلكه بيش از آن انتقام بگيريم.

۵۹۸- لاشه كشته اجساد بيجان ترا در سرزمين شام، بر زمين خواهيم افكند.

۵۹۹- تا طعمه گرگها و كفتاران بيابان و پرندگان، گوشتخوار، سياه رنگ و يا غير آن گرديد.

۶۰۰- و من نااميد نيستم از اينكه، شماها به صورت خوكها و ميمونها در آئيد.

۶۰۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۰۲، و « اعيان الشيعه» جلد ۳۳، ص ۱۳۰.

۶۰۲- اى اباالحسين (كنيه زيد) اندوه و فقدان تو، در دلم آتش افروخته و هر كس چون من به سختى اندوهگين گردد.

۶۰۳- شب محنت و بيدارى فرا رسيده و اگر جز تو هدف تير، اين بلاها بود هرگز بيدارى فرا نمى رسيد و حاضر نمى گشت.

۶۰۴- از ما دور نشو كه دورى تو درد ما است، آرى چنان است، هر كه با مرگ ملاقات كند دور خواهد شد.

۶۰۵- تو مايه اميد ما در كارهاى سخت و بزرگ بودى، و به خصوص در كارهاى سنگين و دشوار امت چشم اميد ما به تو بود.

۶۰۶- كشته شدى هنگامى كه تن به جهاد و دفاع در دادى، و به مرتبه والا قدم برداشتى و تمام مراحل زندگى را طى كردى.

۶۰۷- تو عاقبت و سرانجام پيشينيان را خواستار بودى، و به خدا قسم بدان رسيدى و در طريقى كه سر منزلش گرامى بود.

۶۰۸- خدايت نخواست كه بميرى و در ميام مردم، به سيره مردى راستگو رفتار نكرده باشى.

۶۰۹- كشته شدن در راه خدا عادت ديرينه شما است، و اين به كار مردان بزرگوار هم شايسته است.

۶۱۰- مردم همگى در آسايش بسر مى برند، ولى خاندان محمّد (صلى اللّه عليه و آله) يا كشته يا آواره هستند.

۶۱۱- يعنى آن بزرگانى كه چون تاريكى شب پرده هاى خويش را، برافكندند و مرغان به خواب روند ولى شب ايشان بيدارند.

۶۱۲- اى كاش اسباب و علل اين همه پيشامدهاى ناگوار را مى دانستم كه چگونه فرا مى رسد و چسان نمى رسد.

۶۱۳- آيا عذر اين مردمانى كه قتل (زيد) را به هم مژده دادند، در فرداى قيامت چيست ؟ و يا عذر اهل مسجد (كه در مسجد ماندند و بيارى او نرفتند) چه خواهد بود؟؟

۶۱۴- « الحور العين» ص ۱۸۷.

۶۱۵- « الغدير،» ج ۳، ص ۷۳.

۶۱۶- « مقالات اسلامين، ج، ص ۱۳۱.

۶۱۷- « الحدائق الوردية» ج ۱ ص ۱۶۱ - « الغدير» ج ۳ ص ۷۳.

۶۱۸- « تحفة الراغب،» شافعى ص ۳۱.

۶۱۹- « الغدير» ج ۳ ص ۷۲.

۶۲۰- كليه اشعار فوق از « الغدير» ج ۳ ص ۷۳ نقل شده.

۶۲۱- « مختصر البلدان» ص ۲۵۲.

۶۲۲- « فتوح البلدان» ص ۲۹۳.

۶۲۳- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۲۵۸.

۶۲۴- بطائح سرزمين وسيعى بود بين (واسط) و (بصره) دو شهر عراق و قريه ها و دهات منفصلى را در برداشت و اراضى آن همه معمور و آباد بود « (معجم البلدان» ج ۱ ص ۶۶۶).

۶۲۵- « الخراج و صنعة الكتابة قدامة بن جعفر» ص ۲۴۰.

۶۲۶- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۲۵۹.

۶۲۷- « المسالك و الممالك» ص ۱۴ و ۱۵.

۶۲۸- « فتوح البلدان» ص ۲۹۴.

۶۲۹- مدارك فوق ص ۲۹۳.

۶۳۰- طبرى ج ۸ ص ۲۵۰.

۶۳۱- « فتوح البلدان» ص ۲۹۴.

۶۳۲- طبرى ج ۷ ص ۲۲۹.

۶۳۳- ابن اثير ج ۵ ص ۲۰۴.

۶۳۴- « التنبيه و الاشراف» ص ۲۷۹.

۶۳۵- قيقانيه، منسوب به (قيقان) از بلاد افغان و بعد منطقه خراسان است « (معجم البلدان)» ج ۴ ص ۲۱۷) كه جمعى از آنان ساكن عراق و تحت فرمان اموى ها بودند.

۶۳۶- بخاريه منسوب به (بخارا) است كه يكى از شهرهاى مهم افغان و ماوراءالنهر است « (معجم البلدان)» ج ۱ ص ۱۵۷، و خود طايفه مهمى بودند كه در عراق به سر مى بردند).

۶۳۷- « انساب الاشراف» ج ۳ ص ۲۰۳.

۶۳۸- « البدء و التاريخ» ج ۶ ص ۵.

۶۳۹- « العقيده و الشريعه» ص ۱۹۸.

۶۴۰- طبرى ج ۸ ص ۲۷۲.

۶۴۱- ثورة زيد ص ۱۳۱.

۶۴۲- « الملل و النحل،» شهرستانى ج ۱ ص ۱۱۶.

۶۴۳- « الحور العين» ص ۱۸۵.

۶۴۴- « المحبر،» بغدادى ص ۴۸۳.

۶۴۵- طبرى ج ۸ ص ۲۷۲.

۶۴۶- « الفرق بين الفرق،» بغدادى ص ۲۵.

۶۴۷- « التبصير فى الدين،» اسفرائينى ص ۳۴.

۶۴۸- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۱۹.

۶۴۹- مدرك فوق.

۶۵۰- « الحور العين» ص ۱۵۴.

۶۵۱- تهذيب ابن عساكر ج ۶ ص ۲۳.

۶۵۲- « الاخبار الطوال» ص ۲۶۱ - طبرى ج ۶ ص ۲۲۸.

۶۵۳- « الخوارج و الشيعه» ص ۲۵۹.

۶۵۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۰۰.

۶۵۵- طبرى ج ۸ ص ۲۷۳.

۶۵۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۰۱.

۶۵۷- « المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الا ثار» ج ۲ ص ۴۳۹.

۶۵۸- طبرى ج ۸ ص ۲۷۴.

۶۵۹- الاغانى ج ۱۵ ص ۱۲۱.

۶۶۰- « البدء و التاريخ» ج ۶ ص ۵۰.

۶۶۱- « مقاتل الطالبيين،» ص ۴۱۸.

۶۶۲- شرح نهج البلاغه فيض الاسلام ص ۲۸۵. و صبحى الصالح ص ۱۴۲ كلام ۹۷.

۶۶۳- طبرى ج ۸ ص ۲۶۵.

۶۶۴- ثورة زيد بن على ص ۱۳۸.

۶۶۵- طبرى ج ۸ ص ۲۶۵.

۶۶۶- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۸۳.

۶۶۷- « الاخبار الطوال،» ص ۳۳۷ و ۳۴۴.

۶۶۸- « الاخبار الطوال،» ص ۳۳۷ و ۳۴۴.

۶۶۹- « الاخبار الطوال» ص ۳۳۵.

۶۷۰- طبرى ج ۸ ص ۱۸۸.

۶۷۱- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۸۳.

۶۷۲- مختصر كتاب البلدان، همدانى ص ۳۱۵.

۶۷۳- « الاخبار الطوال» ص ۳۳۶.

۶۷۴- ثورة زيد بن على ص ۱۴۰.

۶۷۵- « كمال الدين و تمام النعمه،» قمى ص ۲۱۸.

۶۷۶- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۱ به نقل از: تفسير عياشى ص ۳۲۵ - « البرهان،» بحرانى ج ۱ ص ۴۷۸ « الصافى»، فيض ج ۱ ص ۴۴۸ - « اثبات الهدى،» حر عاملى ج ۵ ص ۴۳۶.

۶۷۷- « نفس المصدر،» ج ۸ ص ۱۶۱ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۵.

۶۷۸- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۴۹.

۶۷۹- « ثواب الاعمال و عقابها» ص ۱۹۸ چاپ بغداد سنه ۹۶۲ - بحار ج ۴۶ ص ۱۸۲.

۶۸۰- تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۶، چاپ بيروت.

۶۸۱- « السيادة العربية و الشيعه و الاسرائيليات» ص ۱۱۳.

۶۸۲- « مروج الذهب» ج ۳ ص ۲۲۵.

۶۸۳- « مناقب العباس و فضائله» ص ۱۱۱.

۶۸۴- ثورة زيد ص ۱۵۲.

۶۸۵- « المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط و الاثار» ج ۲ ص ۴۴۰.

۶۸۶- « المحبر» ص ۴۸۴.

۶۸۷- ثورة زيد ص ۱۵۲ نقل از كتاب تاريخ مجهول المؤلف ص ۶۵.

۶۸۸- اخبار مجموعه ص ۵۲.

۶۸۹- قرآن كريم سوره حج، آيه ۳۹.

۶۹۰- ابراهيم بن على بن عباس.

۶۹۱- قرآن كريم، سوره حجرات، آيه ۱۳.

۶۹۲- خدمات متقابل اسلام و ايران ص ۵۴۲ - ۵۴۵.

۶۹۳- ثورة زيد بن علىعليه‌السلام ص ۱۵۲.

۶۹۴- ثورة زيد ص ۱۵۳.

۶۹۵- ثورة زيد، ص ۱۵۳.

۶۹۶- شرح نهج البلاغه ج ۲ ص ۲۱۲.

۶۹۷- مدرك فوق ج ۲ ص ۲۰۵.

۶۹۸- « مروج الذهب» مسعودى ج ۳ ص ۲۶۲.

۶۹۹- قرآن كريم، سوره فجر آيه ۱۴.

۷۰۰- « الغدير» ج ۳ ص ۷۱.

۷۰۱- كامل مبرد ج ۳ ص ۱۱۷۹ - و اغانى ج ۴ ص ۹۴ و ۹۵.

۷۰۲- « العقد الفريد» ج ۴ ص ۴۸۷.

۷۰۳- « ارشاد الاديب -» ياقوت حموى ج ۵ ص ۳۴۱ و ۳۴۲.

۷۰۴- « العقيدة و الشريعة» ص ۲۷.

۷۰۵- نفس زكيه لقب محمّد بن عبداللّه بن حسن بن حسن بن علىعليهما‌السلام است.

۷۰۶- « الامامة و السياسة» ص ۱۷۵ و ۱۷۶. ابن قتيبه.

۷۰۷- طبرى ج ۸ ص ۲۱۱.

۷۰۸- « الحسينيون فى التاريخ،» ساعدى ص ۶۵.

۷۰۹- « ملل و نحل» شهرستانى ج... ص ۱۱۷ - مقدمه شرح صحيفه سجاديه (فيض ‍ الاسلام).

۷۱۰- طبرى ج ۹ ص ۲۰۴.

۷۱۱- « مروج الذهب» مسعودى ج ۳ ص ۳۰۸، « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۸.

۷۱۲- طبرى ج ۹ ص ۲۳۲.

۷۱۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۸.

۷۱۴- تاريخ ابن اثير ج ۵ ص ۲۱۳.

۷۱۵- « مقاتل الطالبيين» ص ۲۸۹.

۷۱۶- پاورقى « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۵۹، به نقل از خطيب بغدادى.

۷۱۷- « مقاتل الطالبيين» ص ۳۵۵.

۷۱۸- « مروج الذهب،» مسعودى ج ۳ ص ۳۰۸.

۷۱۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۳۵۹ - ۴۰۸.

۷۲۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۲۷.

۷۲۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۲۴.

۷۲۲- « نهاية الادب،» نورى ص ۳۱، خطى است به نقل از ثورة زيد ص ۱۵۹.

۷۲۳- « العبر،» ابن خلدون ج ۴ ص ۲۳۷.

۷۲۴- طبرى ج ۱۰ ص ۲۲۷.

۷۲۵- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۵۲۱.

۷۲۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۲۳.

۷۲۷- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۲۱ - ۵۲۴.

۷۲۸- منطقه بين النهرين (دجله و فرات) در مسير عراق و تركيه حوالى شمال كشور سوريه « (المنجد)»

۷۲۹- محمّد بن ابراهيم بن اسماعيل بن طباطبا بن ابراهيم بن حسن بن على بن ابى طالبعليهم‌السلام .

۷۳۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۲۳.

۷۳۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۲۴.

۷۳۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۲۴.

۷۳۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۱۴ - ۵۱۸.

۷۳۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۱۴ - ۵۱۸.

۷۳۵- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۱۴ - ۵۱۸.

۷۳۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۱۴ - ۵۱۸.

۷۳۷- تاريخ طبرى - ج ۱۰ ص ۲۲۸.

۷۳۸- تاريخ طبرى - ج ۱۰ ص ۲۳۸.

۷۳۹- قرآن كريم سوره صف، آيه (۵).

۷۴۰- « مقاتل الطالبيين،» ص ۵۴۹.

۷۴۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۵۴۹.

۷۴۲- « عمدة الطالب» ص ۱۷۵.

۷۴۳- « العبر » ابن خلدون ج ۴ ص ۲۳۷.

۷۴۴- « انباء الزمن باخبار اليمن -» يمنى ص ۷ و ما بعد آن.

۷۴۵- « صبح الاعشى -» قلقشندى ج ۵ ص ۵۶.

۷۴۶- طبرى ج ۱۰ ص ۳۰۵.

۷۴۷- « ملل و نحل» ج ۱ ص ۱۱۸.

۷۴۸- طبرى ج ۱۰ ص ۳۰۵.

۷۴۹- يحيى بن عمر بن حسين بن عبداللّه بن اسماعيل بن عبداللّه بن جعفر بن ابى طالبعليه‌السلام .

۷۵۰- طبرى ج ۱۰ ص ۳۰۵.

۷۵۱- ابن اثير ج ۷ ص ۴۳.

۷۵۲- طبرى ج ۱۱ ص ۸۸ - ۸۹.

۷۵۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۶۶۴.

۷۵۴- طبرى ج ۱۱ ص ۸۹.

۷۵۵- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۱۴۷ - ۱۴۸.

۷۵۶- طبرى ج ۱۱ ص ۸۸ - ابن اثير ج ۷ ص ۴۳.

۷۵۷- طبرى ج ۱۱ ص ۸۸ - ابن اثير ج ۷ ص ۴۳.

۷۵۸- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۱۹۴ - طبرى ج ۱۱ ص ۱۷۲.

۷۵۹- حسن بن زيد بن اسماعيل بن زيد بن حسن بن حسن على بن ابى طالبعليه‌السلام .

۷۶۰- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۱۵۳ - ابن اثير ج ۷ ص ۸۸.

۷۶۱- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۱۵۳.

۷۶۲- تاريخ ابوالفداء ج ۳ ص ۷۴ - ابن اثير ج ۷ ص ۱۷۹.

۷۶۳- « نهايه الارب» نوبرى ج ۲۳ ص ۲۹.

۷۶۴- « ملل و نحل» ج ۱ ص ۱۱۸.

۷۶۵- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۳۰۸.

۷۶۶- طبرى ج ۱۱ ص ۲۰۸.

۷۶۷- طبرى ج ۱۱ ض ۲۰۹.

۷۶۸- « مروج الذهب» ج ۴ ص ۳۰۸.

۷۶۹- ابن اثير ج ۸ ص ۳۶.

۷۷۰- « نهاية الارب» ج ۲۳ ص ۴۳.

۷۷۱- هيچ ملتى گرمى شمشير را اكراه نداشتند مگر آنكه خوار و زبون شدند.

۷۷۲- « تاريخ الامم الاسلاميه (الدولة العباسيه)» حكومت آل بويه.

۷۷۳- ارشاد ص ۲۵۲.

۷۷۴- « مرآة العقول -» مجلسى ج ۱ ص ۲۶۱.

۷۷۵- « تنقيح المقال» ج ۱ ص ۴۶۹.

۷۷۶- خزاز قمى در « كفاية الا ثر. »

۷۷۷- « مجالس المؤ منين» ج ۲ ص ۲۵۵.

۷۷۸- « زيد النار» فرزند امام هفتم موسى بن جعفرعليه‌السلام مى باشد، و در سال ۱۹۹ ه‍ ق قيام كرد و موقعى رهبر آنان ابوالسرايا كشته شد مبارزين و مجاهدين بنى هاشم پراكنده شدند و زيد متوارى شد و بعد عمال ماءمون وى را دستگير كردند و مدتى زندانى بود تا آنكه ماءمون خليفه عباسى، وى را به توصيه امام هشتم آزاد كرد، او تا آخر خلافت متوكل عباسى زنده بود و در (سر من راءى) جهان را بدرود گفت. « سفينة البحار» ج ۱ حرف (ز).

۷۷۹- قرآن كريم سوره حج آيه ۷۸.

۷۸۰- « عيون اخبار الرضا - سفينة البحار» ج ۱ ماده (ز) و « تنقيح المقال» ص ‍ ۴۴۶ حرف (ز) و « الغدير» ج ۳ ص ۷۱.

۷۸۱- « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۶۶.

۷۸۲- « رياض الاحزان» ص ۱۸۱، « وقايع الايام» خيابانى صيام ص ۷۵ « قاموس الرجال» ج ۴ ص ۲۶۲.

۷۸۳- « عن عمرو بن خالد قال : قال زيد بن على بن الحسين بن ابى طالبعليهم‌السلام ، فى كل زمان رجل منا اهل البيت يحتج اللّه به على خلقه و حجة زماننا ابن اخى جعفر بن محمّد لا يضل من تبعه و لا يهتدى من خالفه. بحارالانوار» ج ۴۶.

« عن محمّد بن بكير قال : دخلت على زيد بن على و صالح بن بشر فسلمت عليه و هو يريد الخروج الى العراق، فقلت يابن رسول اللّه حدثنى بشى ء سمعته عن ابيك، فقال : سمعت ابى عن جده رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله . » تتمه اين كلمات در بخش كلمات زيدعليه‌السلام در همين كتاب نقل شده است مراجعه فرمائيد.

۷۸۴- « يابن بكير بنا عرف اللّه و بنا عبداللّه و نحن السبيل الى اللّه و منا المصطفى و منا المرتضى و منا مهدى قائم هذه الامة. »

۷۸۵- قرآن كريم سوره اعراف آيه ۱۸۸.

۷۸۶- اشعار (نحن سادات قريش) كه در فصل (زيد شاعر و سخن سرا) نقل كرديم.

۷۸۷- « كفاية الاثر» مرحوم خزاز قمى ص ۳۲۶. « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۳.

۷۸۸- « كفاية الاثر» خزاز قمى، « وقايع الايام» شهر صيام خيابانى ص ۸۷.

۷۸۹- ما اشعار زيد را در اين زمينه در فصل زيد شاعر و سخن سرا در همين كتاب نقل كرديم. مؤلف.

۷۹۰- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۰ چاپ جديد و « عيون اخبار الرضا » مرحوم صدوق و « كفاية الاثر -» خزاز ص ۳۲۷ - چاپ ايران.

۷۹۱-... « عبداللّه العلاء قال : قلت لزيد بن علىعليهما‌السلام ما تقول فيهما؟ قال : العنهما، قلت : قانت صاحب الامر؟ قال : لا و لكنى من العترة. قلت : فالى من تاءمرنا؟ قال : عليك بصاحب الشعر و اشار بيده الى الصادق جعفر بن محمّدعليهما‌السلام .

نفس المصدر» ص ۳۲۸ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۱.

۷۹۲- « عن عمار الساباطى، قال : كان سليمان بن خالد، خرج مع زيد بن على حين خرج، قال : فقال له رجل و نحن وقوف فى ناحية و زيد واقف فى ناحية ما تقول فى زيد هو خير ام جعفرعليه‌السلام ؟

قال سليمان : قلت و اللّه ليوم جعفر خير من زيد ايام الدنيا.

قال : فحرك دابته و اتى الى زيد و قص عليه القصة.

قال : و مضيت نحوه، فانتهيت الى زيد، و هو يقول : جعفر امّا منافى الحلال و الحرام.

تنقيح المقال» مامقانى حرف (ز) به نقل از رجال كشى حرف (ز) و « جامع الرواة» اردبيلى ج ۱ ص ۳۷۸.

۷۹۳- مناقب ج ۱ ص ۲۲۳ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۰.

۷۹۴- اخبارى كه در الفاظ مختلف، و در معنا شريك باشند.

۷۹۵- « مارواه الكشى فى ترجمة زرارة، عن محمّد بن مسعود، قال : حدثنى عبداللّه بن خالد الطيالسى قال : حدثنى الحسن بن على الوشاء، عن ابى خداش، عن على بن اسماعيل، عن ابى خالد.

طريق ديگر: و عن محمّد بن مسعود، قال حدثنى على بن محمّد القمى، قال :

حدثنى محمّد بن احمد بن يحيى، ع ابى الريان، عن الحسن بن راشد، عن على بن اسماعيل، عن ابى خالد، عن زرارة.

قال : قال لى زيد بن على، و انا عند ابى عبداللّهعليه‌السلام ما تقول يا فتى، فى رجل من آل محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله استنصرك، فقلت : ان كان مفروض الطاعة نصرته، و ان كان غير مفروض الطاعة، فلى ان افعل ولى ان لاافعل فلما خرج قال ابوعبداللّهعليه‌السلام : اخذته و اللّه من بين يديه و من خلفه و ما تركت له مخرجا. »

۷۹۶- « اقول : سند الرواية بكلا طريقيه ضعيف، فان فيه مجاهيل.

معجم الحديث، ج ۷ كلمة (زيد) ص ۳۵۰ - تاءليف آية اللّه حاج سيد ابوالقاسم خوئى مدظله. » ۷۹۷- « الخبر: مارواه (الكشى) فى ترجمة ابى جعفر الاحول محمّد بن النعمان عن حمدويه، قال : و ذكر (اى حمدويه) ان مؤ من الطاق قيل له : ما الذى جرى بينك و بين زيد بن على فى محضر ابى عبداللّهعليه‌السلام ؟ قال : قال زيد بن على : يا محمّد بن على، بلغنى انك تزعم ان فى آل محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله اماما مفترض الطاعة ؟ قال : قلت نعم، و كان ابوك على بن الحسين احدهم، فقال : و كيف و قد كان يؤ تى بلقمة و هى حارة فيبردها بيده، ثم يلقمنيها، افترى انه كان يشفق على من حر اللقمة، و لا يشفق على من حر النار؟ قال : قلت له : كره ان يخبرك فتكفر فلا تكون له فيك الشفاعة و لا للّه فيك المشيئة.

فقال بعد ذلك : حدثنى محمّد بن مسعود، قال : حدثنى اسحاق بن محمّد البصرى، قال : حدثنى احمد بن صدقة الكاتب الانبارى عن ابى مالك الاحمسى، قال : حدثنى مؤ من الطاق - واسمه محمّد بن على بن النعمان ابوجعفر الاحول - قال : كنت عند ابى عبداللّهعليه‌السلام . (و ذكر قريبا من الرواية المتقدمة، و تاتى فى ترجمة محمّد بن على النعمان). »

۷۹۸- « اقول : الرواية بطريقها الاول، مرسلة و بطريقها الثانى ضعيفة جدا، فان اسحاق، ضعيف و احمد و ابومالك مجهولان.

معجم رجال الحديث» ج ۷ حرف (ز) ص ۳۵۱.

۷۹۹- « الخبر - ما رواه (الكشى) فى ترجمة سعيد بن منصور، عن حمدويه، قال : حدثنا ايوب، قال : حدثنا حنان بن سدير، قال : كنت جالسا عند الحسن بن الحسن (الحسين) فجاء سعيد بن منصور، و كان من رؤ ساء الزيدية، فقال : ماترى فى النبيذ؟ فان زيدا كان يشربه عندنا قال : ما اصدق على زيد انه شرب مسكرا، قال : بلى، قد يشربه ! قال : فان زيدا ليس بنبى او وصى نبى، انما هو رجل من آل محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله يخطى و يصيب.

اقول : لا اعتماد على قول سعيد بن منصور، فانه فاسد المذهب و لم يرد فيه توثيق و لا مدح.

معجم رجال الحديث ج ۷ ص ۳۵۲.

قال المامقانى : و فيه ان زيدا و ان كان بنفسه ممدوحا، لكن لا شبهة فى كون الزيدية فسقة، بحكم الصادق و الجواد و الهادىعليهم‌السلام ، نصابا او بمنزلتهم فلا اعتماد على مارواه رئيسهم و هو سعيد بن منصور و كيف يعقل ؟ بكاء الصادق و حزنه الشديد على من كان يشرب المسكر؟ فالخبر كذب بلا شبهة.

تنقيح المقال» ج ۱ چاپ قديم ماده (زى).

۸۰۰- « الخبر - مارواءه (الكشى) فى ترجمة ابى بكر الحضرمى و علقمة عن على بن محمّد بن قتيبة القستيبى، قال : حدثنا الفضل بن شاذان، قال : حدثنى ابى، عن محمّد بن جمهور، عن بكار بن ابى بكر الحضرمى قال : دخل ابوبكر و علقمة على زيد بن على، و كان علقمة اكبر من ابى فجلس احدهما عن يمينه و الاخر عن يساره، و كان بلغهما انه قال : ليس الامام منا من ارخى عليه ستره، و انما الامام من شهر سيفه، فقال له ابوبكر: و كان اجرءهما - يا اباالحسن اخبرنى عن على بن ابى طالبعليه‌السلام اكان اماما و هو مرخى عليه ستره، او لم يكن اماما حتى خرج سيفه ؟ قال : فسكت فلم يجبه فرد عليه الكلام ثلاث مرات كل ذلك لا يجبه بشى ء فقال له ابوبكر: ان كان على بن ابى طالبعليه‌السلام اماما فقد يجوزان يكون بعده امام مرخ عليه ستره، و ان لم يكن اماما و هو مرخ عليه ستره فانت ما جاء بك هاهنا؟ قال : فطلب لى علقمة ان يكف عنه.

اقول : محمّد بن جمهور ضعيف، و بكار مجهول، فلا اعتماد على الرواية. (معجم رجال الحديث» ج ۷ ص ۳۲۵).

۸۰۱- « الخبر: مارواه عن محمّد بن مسعود فى ترجمة ابراهيم بن نعيم ابى الصباح الكنانى، باسناده عن ابى الصباح الكنانى، قال : فاتيته (زيدا) فدخلت عليه و سلمت عليه فقلت له : يا اباالحسن بلغنى انك قلت : الائمة اربعة ثلاثة مضوا، و الرابع هو القائم.

قال هكذا قلت (الى ان قال): و مضيت الى ابى عبداللّهعليه‌السلام و دخلت عليه و قصصت عليه ماجرى بينى و بين زيد فقال : ارايت لو ان اللّه تعالى ابتلى زيدا، فخرج مناسيفان آخران باءى شيى ء يعرف اى السيوف سيف الحق ؟ و اللّه ما هو كما قال، و لئن خرج ليقتل، قال : فرجعت فانتهيت الى القادسية، فاستقبلنى الخير بقتله رحمه اللّه.

على بن محمّد بن قتيبة قال : حدثنا ابومحمّد الفضل بن شاذان، قال : حدثنى على بن الحكم باسناده، هذا الحديث بعينه.

اقول : تقدمت الرواية فى ترجمة ابراهيم بن نعيم، و هى ضعيفة بكلا طريقتها، فن الشاذانى و على ابن ابراهيم لو يوثقا.

معجم الرجال الحديث ج ۷ كلمة زيد. »

۸۰۲- « الخبر: مارواه النعمانى فى كتاب الغيبة باب (ماروى فى صفة القائم صلوات اللّه عليه و سيرته و فعله و انه ابن سبيه) عن احمد بن محمّد بن سعيد، قال : حدثنا القاسم بن محمّد بن الحسن بن حازم، قال : حدثنا غبيس بن هاشم بن عبداللّه بن جميلة عن على بن ابى المغيرة، عن ابى الصباح قال :

دخلت على ابى عبداللّهعليه‌السلام فقال لى : ماروائك ؟ قلت : سرور من عمك زيد، خرج يزعم انه ابن سببه و انه قائم هذه الامة و انه ابن خيرة الاماء، فقالعليه‌السلام : كذب ليس هو كما قال، ان خرج قتل قبل قائم هذه الامة و انه ابن خيرة الاماء. » اقول : الروايه ضعيفة بجهالة القاسم بن محمّد، و فى ابن ابى المغيرة كلام.

معجم رجال الحديث ج ۷ ص ۲۵۳. تاءليف آية اللّه خوئى. »

۸۰۳- « الخير - مارواه الكافى : الجزء ۲ كتاب الحجةعليه‌السلام باب ما يفصل به بين دعوى المحق و المبطل فى امر الامامة. حديث ۱۶، عن محمّد بن يحيى عن احمد بن محمّد عن الحسين بن سعيد عن الحسين بن جارود عن موسى بن بكير بن داب (ذاب) (ذئاب) عمن حدثه عن ابى جعفرعليه‌السلام : ان زيد بن على بن الحسينعليهما‌السلام دخل على ابى جعفرعليه‌السلام محمّد بن على و معه كتب من اهل الكوفة يدعونه الى انفسهم، و يخبرونه باجتماعهم و ياءمرونه بالخروج، فقال له ابوجعفرعليه‌السلام هذه الكتب ابتداء منهم او جواب ما كتبت اليهم، و دعوتهم اليه ؟ فقال بل ابتداء منهم لمعرفتهم بحقنا و بقرابتنا من رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله و لما يجدون فى كتاب اللّه عز و جل من وجوب مودتنا و فرض طاعتنا و لما نحن فيه من الضيق و الضنك و البلاء، فقال له ابوجعفرعليه‌السلام : ان الطاعة مفروضة من اللّه عز و جل و سنة امضاها فى الاولين و كذلك يجريها فى الا خرين، و الطاعة لواحد منا، و المودة للجميع و امر اللّه يجرى لا وليائه بحكم موصول و قضاء مفصول و حتم مقضى و قدر مقدور و اجل مسمى لوقت معلوم، فلا يستخفنك الذين لا يوقنون انهم لن يغنوا عنك من اللّه شيئا، فلا تعجل فان اللّه لا يعجل بعجلة العباد، و لا تسبقن اللّه فتعجزك البلية فتضرعك، قال : فغضب زيد عند ذلك و قال : ليس الامام منا من جلس فى بيته و ارخى ستره و بسط عن الجهاد، و لكن الامام منا، من منع حوزته و جاهد فى سبيل اللّه حق جهاده و دفع عن رعيته و ذب حرمه، قال ابوجعفرعليه‌السلام هل تعرف يا اخى من نفسك شيئا مما نسبتها اليه فتجيى ء عليه شاهد من كتاب اللّه او حجة من رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله او تضرب به مثلا.

اتريد يا اخى ان تحيى ملة قوم كفروا بآيات اللّه و عصوا رسوله ؟

اعيذك باللّه يا اخى ان تكون غدا المصلوب بالكناسة، ثم ارفضت عيناه و سالت دموعه، ثم قال : اللّه بيننا و بين من هتك سترنا و جحد حقنا و افشى سرنا و نسبنا الى غير جدنا و قال فينا ما لم نقله فى انفسنا.

اقول : الروايه ضعيفة بالارسال و بجهالة حسن بن جارود و موسى بن بكير. (معجم الرجال الحديث ج ۷ ص ۳۵۶ - آية اللّه خوئى). »

۸۰۴- اصول كافى ج ۲ ذيل ص ۱۷۳.

۸۰۵- « الخبر: عدة من اصحابنا، عن احمد بن محمّد بن عيسى، عن على بن الحكم، عن ابان، قال : اخبرنى الاحول : ان زيد ابن على بن الحسينعليه‌السلام بعث اليه و هو مستخفف، قال : فاتيته فقال لى : ما تقول ان طرقك طارق منا اتخرج معه ؟ قال : فقلت له : ان كان اباك و اخاك خرجت معه، فقال لى : فانا اريد ان اخرج و اجاهد هؤ لاء القوم فاخرج معى، قال : قلت لا، ما افعل، جعلت فداك، قال : فقال لى اترغب بنفسك عنى ؟ قال : قلت له : انما هى نفسى واحدة، فان كان فى الارض حجة فالمتخلف عنك ناج و الخارج معك هالك. و ان لم تكن للّه حجة فى الارض فالمتخلف عنك و الخارج معك سواء، فقال لى : يا اباجعفر كنت اجلس مع ابى على الخوان، فيلقمنى البضعة السمينه و يبرد لى اللقمة الحارة حتى تبرد، شفقة على، و لم يشفق على من حر النار، اذا اخبرك بالدين، و لم يخبرنى به ؟

فقلت له : جعلت فداك من شفقته عليك من حر النار لم يخبرك، خاف عليك ان لا تقبله فتدخل النار، فاخبرنى انا، فان قبلت نجوت، و ان لم اقبل لم يبال ان ادخل النار.

ثم قلت له : جعلت فداك، انتم افضل ام الانبياء؟ قال : بل الانبياء قلت : يقول يعقوب ليوسف : «يا بنى لا تقصص رؤ ياك على اخوتك فيكيدوا لك كيدا» قرآن كريم سوره يوسف آيه ۵.

لم يخبرهم حتى لو كانوا لا يكيدونه و لكن كتمهم ذلك فكذا ابوك كتمك لانه خاف عليك، قال : فقال امّا واللّه لئن قلت ذلك، لقد حدثنى صاحبك المدينة انى اقتل و اصلب بالكناسة و ان عنده صحيفة فيها قتلى و سلبى. فحججت فحدثت اباعبداللّهعليه‌السلام بمقالة زيد ما قلت له، فقال لى : اخذته من بين يديه و من خلفه و عن يمينه و عن شماله و من فوق راءسه و من تحت قدميه، و لم تترك له مسلكا يسلكه. »

۸۰۶- « اقول : هذه الرواية و ان كانت بحسب السند قوية الا ان دلالتها على قدح زيد تتوقف على دلالتها على عدم اعتراف زيد بوجود حجة غيره و انه لو كان لاخيره ابوه بذلك و قد ناظره الاحول (مؤ من الطاق) فى ذلك و ذكر ان عدم اخبار ابيه اياه بذلك كان شفقة منه عليه و هذه فاسدة جزما.

بيان ذلك : ان الاحول كان من الفضلاء المبرزين و كان عارفا بمقام الامامة و مزاياها فكيف يمكن ان ينسب الى السجادعليه‌السلام انه لم يخبر زيدا بالامام بعده شفقة منه عليه و هل يجوز اخفاء الامامة من جهة الشفقة النسبية على ان زيدا - العياذ باللّه - لو كان بحيث لوا خبره السجادعليه‌السلام بالامامة بعده لم يقبله فهو كان من المعاندين، فكيف يكون - مع ذلك - مورد الشفقة الامامعليه‌السلام عليه. فالصحيح ان الرواية غير ناضرة الى ذلك، بل المراد بها ان زيدا حيث طلب من الاحول الخروج معه و هو كان من المعاريف و كان خروجه معه تقوية لامرزيد، اعتذر الاحول عن ذلك بان الخروج لا يكون الا مع الامام و الا فالخارج يكون هالكا و المتخلف ناجيا و حينئذ لم يتمكن زيد من جوابه بانه ماءذون من قبل الامام و ان خروجه باذنه لانه كان من الاسرار التى لا يجوز له كشفها، اجابه بنحو آخر، و هو انه عارف بوظيفته و احكام دينه و استدل عليه انه كيف يمكن ان يخبرك ابى بمعالم الذين و لا يخبرنى بها مع كثرة شفقته على و اشار، بذلك الى انه لايرتكب شيئا لا يجوز له الا لم يفهم مراد زيد فقال : عدم اخباره كان شفقة عليك و اراد بذلك : انه لايجوز لك الخروج بدون اذن الامام و قدا خبرنى بذلك السجادعليه‌السلام و لم يخبرك بذلك شفقة منه عليك فتحير زيد فى الجواب فقال : و اللّه لئن قلت ذلك لقد حدثنى صاحبك بالمدينة انى اقتل و اصلب بالكناسة و اراد بذلك بيان ان خروجه ليس لطلب الرئاسة و الزعامة بل هو يعلم بانه يقتل و يصلب فخروجه لامر لا يريد بيانه هذا. و ان الا حول لم يصل الى ما اراده زيد فحج و حدث اباعبداللّهعليه‌السلام ، بالقصة و امّا قول ابى عبداللّهعليه‌السلام (و اخذته من بين يديه و من خلفه و عن يمينه و عن شماله و من فوق راءسه، و من تحت قدميه و لم تترك له مسلكا يسلكه) فهو لا يدل على قدح زيد، و انما يدل على حسن مناظرة الاحول فى عدم اجابته زيدا فى الخروج معه حيث انه لم يكن ماءذونا فى ذلك من قبل الامامعليه‌السلام و المفروض انه لم يكن عالما بان زيدا كان ماءذونا من قبله.

معجم الرجال الحديث ج ۷ ص ۳ آية اللّه خوئى. »

۸۰۷- كتاب زيد الشهيد تاءليف مرحوم مقرم. اخيرا توسط يكى از فضلاى محترم به نام آقاى عزيزاللّه عطاردى ترجمه شده است. خداوند به ايشان توفيق خير عنايت فرمايد.

۸۰۸- « الغدير» ج ۳ ص ۷۴.

۸۰۹- « الغدير» ج ۳ ص ۷۱.

۸۱۰- « قواعد الشهيد باب الامر بالمعروف و النهى عن المنكر» ج ۲ ص ۲۰۷ چاپ جديد. » ۸۱۱- « اى شريفهم و سيدهم. »

۸۱۲- ارشاد مفيد ص ۲۵۱.

۸۱۳- رجال طوسى ص ۸۹ باب اصحاب على بن الحسينعليهما‌السلام .

۸۱۴- « رسالة اثبات وجود الامام المنتظر. »

۸۱۵- « جامع الرواة» جلد ۱ ص ۳۴۳.

۸۱۶- « وسائل الشيعه،» جلد آخر ۰ ۲۰) باب زاء ص ۲۰۲.

۸۱۷- پس بدان، كه اخبار در حالات زيد مختلف و متعارض است و همچنين درباره امثال زيد از فرزندان ائمهعليهم‌السلام كه قيام كردند.

ليكن اخبارى كه بر جلالت و مدح و منقبت زيد و اينكه او ادعاى نادرست نداشت بيشتر است.

و اكثر بزرگان شيعه و اصحاب به برترى مقام و علو شاءن زيد، حكم كرده اند پس مناسب، حسن ظن به حضرتش مى باشد و نكوهش او نارواست.

بلكه نبايد نسبت با مثال او از فرزندان ائمه معصومين اعتراض داشته باشيم الا نسبت به آنانكه از جانب خود ائمه حكم به كفرشان شده و ما را دستور به دورى از آنان داده باشند.

۸۱۸- اين خبر در اصول كافى ج ۲ ص ۱۷۰ حديث ۱۶ آمده است و ما در ص ۳۲۳ همين كتاب متعرض آن شده ايم.

۸۱۹- « تنقيح المقال» ج ۱ حرف (ز) ص ۴۶۹ چاپ قديم.

۸۲۰- « رياض المساكين» در شرح صحيفه سجاديه اوائل كتاب.

۸۲۱- « نكت البيان» مرحوم سيد عليخان، « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ‍ ۸۴.

۸۲۲- « نكت البيان» تاءليف سيد عليخان حويزى نقل از « وقايع الايام» خيابانى شهر صيام ص ۶۶، و « اعيان الشيعه» ج ۷ ص ۱۰۷، چاپ جديد.

۸۲۳- « الغدير» جلد ۳ ص ۶۹.

۸۲۴- « اعيان الشيعه،» چاپ جديد، بيروت، ج ۷، ص ۱۰۷ الى ۱۲۵ (بطور مبسوط در شرح حال زيد بن علىعليهما‌السلام از نقل احاديث و اقوال دارد كه طالبين مى توانند به آنجا مراجعه كنند.

۸۲۵- « معجم الرجال الحديث» ج ۷ ص ۳۵۸ چاپ نجف.

۸۲۶- « منهاج السنه» ج ۲ ص ۱۲۶، پاورقى « الغدير» ج ۳ ص ۷۴.

۸۲۷- سوره نجم، آيه ۶۰.

۸۲۸- « الغدير» ج ۳ ص ۷۶ - ۶۹.

۸۲۹- « امالى ابن الشيخ طوسى» ص ۲۲۳.

۸۳۰- تاريخ طبرى ج ۸ ص ۲۷۷ - ۲۹۹ - ۳۰۱، و ابن اثير ج ۵ ص ۹۸ - ۱۰۷ - ۱۰۸. و شرح شافعيه ابن فراس ص ۱۵۴. و « المعارف» ص ۹۵ و « المحبر » ص ۴۸۳ و « مروج الذهب» ج ۳ ص ۲۲۵ چاپ جديد و تاريخ يعقوبى ج ۲ ص ۳۲۶. و « سرالانساب» بخارى.

۸۳۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۲ چاپ هشتم «مصر».

۸۳۲- « حدائق الوردية و مشاهد العترة» ص ۶۹.

۸۳۳- « حدائق الوردية. »

۸۳۴- قرآن كريم، سوره رعد آيه ۳۹.

۸۳۵- « رياض الاحزان» ص ۱۸۱ - « قاموس الرجال» ج ۴ ص ۲۶۲ - « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۲۰۰.

۸۳۶- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۹۸.

۸۳۷- « رياض السالكين - وقايع الايام» خيابانى ص ۷۸.

۸۳۸- نام موضعى است در نزديكى هيت در «عراق».

۸۳۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۵.

۸۴۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۵.

۸۴۱- ابر شهر نام قديمى «نيشابور» است.

۸۴۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۶.

۸۴۳- بيهق به منطقه «سبزوار» فعلى و نواحى آن گفته مى شد.

۸۴۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۶.

۸۴۵- «جوزجان» بين «مرو» و «بلخ» از شهرهاى افغان بوده است كه توضيح آن خواهد آمد.

۸۴۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۷.

۸۴۷- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۷.

۸۴۸- « الحدائق الوردية و مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۱.

۸۴۹- ابن اثير ص ۱۰۸ - « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۸.

۸۵۰- « المحبر» ص ۴۸۴ و « زهر الادب» ص ۱۹۱ و « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۸.

۸۵۱- « مقدمه رياض السالكين» شرح صحيفه سجاديه تاءليف سيد عليخان.

۸۵۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۱۵۸.

۸۵۳- « اوائل رياض السالكين» شرح صحيفه سجاديه - سيد على خان شيرازى.

۸۵۴- « مروج الذهب» مسعودى ج ۲ ص ۳۳۱. « مشاهد العترة الطاهرة» ص ۶۴.

۸۵۵- تاريخ ابن اثير ج ۷ ص ۱۷۹ و طبرى ج ۱۱ ص ۳۷۰ - « مقاتل الطالبيين» ص ۶۹۳.

۸۵۶- « مروج الذهب» مسعودى ج ۲ ص ۴۸۴.

۸۵۷- « مقاتل الطالبيين» ص ۷۱۳ - و طبرى ج ۱۱ ص ۳۵۷.

۸۵۸- « مقاتل الطالبيين» ص ۷۱۴.

۸۵۹- البته ناگفته نماند كه خطه خراسان قديم قسمتى اعظم از خاك افغانستان و تركمنستان را شامل مى شد و ابومسلم در مرو قيام كرد. « المنجد» معجم اعلام شرق و غرب كلمه «خراسان» و « معجم البلدان» ج ۳، ص ۴۰۷.

۸۶۰- « معجم البلدان -» حمودى ج ۲ ص ۱۶۷.

۸۶۱- « معجم البلدان -» حمودى ج ۲ ص ۱۶۷.

۸۶۲- و بعضى گفته اند ۲۸ ساله بوده است و اين قول ضعيف است.

۸۶۳- در باخمرى مرقد ابراهيم بن عبداللّه بن حسن است.

۸۶۴- « مشاهد العترة الطاهرة» ص ۶۸. «جوزجان».

۸۶۵- « سر السلسلة العلوية -» ابوالنصر بخارى - البته در سن و ولادت عيسى اختلاف است. ابوالحسن عمرى نسابه معروف در « المجدى» مى گويد:

عيسى در موقع شهادت پدرش يك سال و حسين چهار سال و محمّد چهل روز داشت. و رفاعى در « (صحاح الاخبار)» گويد: وفات عيسى سال ۱۶۶ و در سن ۴۶ سالگى بوده است.

۸۶۶- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۵.

۸۶۷- « بحارالانوار» ج ۴۶ پاورقى ص ۱۵۸ و « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۵.

۸۶۸- تاريخ طبرى ج ۹ ص ۳۴۸ ۳۷۱.

۸۶۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۷.

۸۷۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۷.

۸۷۱- در صفحه بعد ضعف روايت را مى گوييم.

۸۷۲- اصول كافى ج ۲ كتاب حجت باب « (ما يفصل بين دعوى المحق و المبطل من امر الامامة)» ص ۱۷۳ حديث ۱۷.

۸۷۳- « زيد الشهيد،» حالات عيسى بن زيد.

۸۷۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۵.

۸۷۵- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۱۹.

۸۷۶- يموت بن مزرع بن يموت عبدى كنيه اش ابوبكر و از عبد قيس و بصرى است.

وى خواهرزاده ابوعثمان جاحظ است، ابتدا نامش (يموت (ميميرد) بود و خود به (محمّد) تبديل كرد. ولى غالبا به همان نام اول او را مى خواندند. خطيب يك بار در (تاريخ بغداد) ج ۳ ص ۳۰۸ او را به عنوان (محمّد) ياد كرده و يك بار در ج ۱۴ ص ۳۶۰ به عنوان (يموت) وى در سال ۳۰۳ ه‍ ق. در طبريه از دنيا رفته است و ابن خلكان در (وفيات) ج ۶ ص ۵۲، شرح حال مفصلى از او دارد.

۸۷۷- وى ابوالسرى معدان شميطى اعمى است. و شميطه ظاهرا فرقه اى از زيديه است.

۸۷۸- « مقاتل الطالبيين. »

۸۷۹- « مقاتل الطالبيين» ص ۳۳۵.

۸۸۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۶ چاپ مصر، چاپ هشتم.

۸۸۱- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۷ چاپ هشتم.

۸۸۲- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۸ چاپ هشتم.

۸۸۳- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۱۸.

۸۸۴- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۰۸ - ۴۱۰.

۸۸۵- جعفر بن زياد الاحمر اهل كوفه و كنيه او ابوعبداللّه يا ابوعبدالرحمن است، ابوداود او را صدوق و شيعى شمرده و ابن عدى گويد: (هو صالح شيعى) او صالح و شيعه بود. و عسقلانى در تهذيب گفته در سال ۱۶۷ از دنيا رفته است و شرح زندانى شدنش خواهد آمد.

۸۸۶- « بحارالانوار» ج ۴۶ پاورقى ص ۱۵۸. و مقدمه شرح صحيفه سجاديه فيض الاسلام ص ۱۷.

۸۸۷- در بعضى روايات آمده كه حسن بن صالح ۶ ماه بعد از مرگ عيسى از دنيا رفت.

۸۸۸- درباره احمد گفته اند: « كان فاضلا، عالما، مقدما فى اهله معروفا فى فضله. » وى مردى دانشمند و با فضيلت بود. و در خاندانش بر ديگران مقدم بود و وى به بزرگوارى معروف بود.

كتابى دارد به نام « بدايع الانوار فى محاسن الاثار» كه يكى از متقن ترين كتب زيديه است.

سبب فراوان زندان اين بود كه يكى از شيعيان زيدى غذايى درست كرد و در آن بنگ ريخت و آن دو غذا را به زندانبانها دادند، آن را خوردند و به خوابى عميق فرو رفتند آنگاه آن دو فرار كردند. « مقاتل الطالبيين» ص ۶۱۹.

۸۸۹- شرح حال مفصل احمد بن عيسى را در « مقاتل الطالبيين» ص ۶۱۹ - ۶۲۷ ملاحظه فرمائيد.

۸۹۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۶۲۷.

۸۹۱- « اعيان الشيعه» چاپ جديد (بيروت ج ۶ ص ۲۳).

۸۹۲- « بحارالانوار» چاپ جديد جلد ۴۶ پاورقى صفحه ۱۵۸.

۸۹۳- « بحارالانوار» به نقل از « مقاتل الطالبيين» ص ۳۸۷ ابوالفرج اصفهانى « (و اخذ عنه علما كثيرا)» ص ۳۸۷. و « اعيان الشيعه» چاپ جديد (بيروت) ج ۶ ص ۲۳.

۸۹۴- رجال شيخ طوسى ص ۱۶۸.

۸۹۵- پاورقى « مقاتل الطالبيين» ص ۳۶۰.

۸۹۶- « بحارالانوار» جلد ۴۶ پاورقى ص ۱۵۷ و « مقاتل الطالبيين» و مقدمه صحيفه سجاديه شرح فيض الاسلام. ص ۱۷.

۸۹۷- « غاية الاختصار» ص ۱۲.

۸۹۸- « و كان من رجال بنى هاشم لسانا و بيانا و علما و زهدا و فضلا و احاطة بالنسب و ايام الناس. »

۸۹۹- « بحارالانوار» چاپ جديد جلد ۴۶ پاورقى ص ۱۵۸ و مقدمه صحيفه سجاديه شرح فيض الاسلام چاپ جديد ص ۱۷.

۹۰۰- « مقاتل الطالبيين. »

۹۰۱- « مقاتل الطالبيين. »

۹۰۲- « بحارالانوار» ج ۴۶ چاپ جديد ص ۱۵۸ - ۱۵۹ پاورقى.

۹۰۳- « مقاتل الطالبيين» حالات حسين بن زيد.

۹۰۴- شرح صحيفه سجاديه سيد عليخان - « عمدة الطالب. » نقل از زيد الشهيد.

۹۰۵- « عمدة الطالب» ص ۲۹۹ و « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۵۹ (پاورقى).

۹۰۶- « بحارالانوار» ج ۴۶ ص ۱۶۰.

۹۰۷- « بحارالانوار» ج ۴۶ پاورقى.

۹۰۸- مقدمه كتاب ص ۷ چاپ بيروت.

۹۰۹- ثورة زيد بن على ص ۳۴ به نقل از: تهذيب، ابن عساكر ج ۶ ص ۱۸.

۹۱۰- « مصباح العلوم فى معرفة الحى القيوم -» رصاص ص ۱۶۴ كتابى است خطى در دارالكتب مصر تحت شماره ۳۸۸ موجود است. (ثورة زيد ص ۱۷۴).

۹۱۱- « علم الكلام عند الزيديه -» تاءليف قاسم بن حسن بن ابراهيم ورق ۲۱۰ كتابى است خطى موجود در (دارالكتب مصر) ثورة زيد ص ۱۷۵.

۹۱۲- « الاساس فى علم الكلام عند الزيديه» ورقه ۱۶۷.

۹۱۳- « كتاب الديانه» ورقه ۱ تاءليف يحيى بن الحسين (خطى) ثورة زيد ص ۱۷۵.

۹۱۴- قرآن مجيد سوره شورى آيه ۱۱.

۹۱۵- مشبهه معتقدند كه خداوند به شكل جسم ديده مى شود. (ملل و نحل شهرستانى ص ۷۶).

۹۱۶- مدرك فوق.

۹۱۷- قرآن كريم سوره طه آيه ۵.

۹۱۸- سوره الحاقه آيه ۱۷.

۹۱۹- « المسترشد فى التوحيد» ص ۱۵۰.

۹۲۰- سوره بقره آيه ۲۵۵.

۹۲۱- « الاساس فى علم الكلام عند الزيدية» ص ۲۱۳.

۹۲۲- « كتاب الديانة -» يحيى بن الحسين ص ۱.

۹۲۳- سوره زمر آيه ۶۷.

۹۲۴- سوره انبياء آيه ۲.

۹۲۵- « مصباح العلوم» ص ۱۷۰ تاءليف رصاص.

۹۲۶- « الارشاد الى منظومة الهادى فى العقائد الزيديه -» ابن وزير ص ۲۵.

۹۲۷- « مصباح العلوم -» رصاص ص ۱۷۱.

۹۲۸- سوره يونس آيه ۲۴.

۹۲۹- « المسترشد فى التوحيد» ص ۱۶ يحيى بن الحسين.

۹۳۰- مسائل متفرقه - قاسم بن ابراهيم ص ۸.

۹۳۱- « الوعد و الوعيد -» يحيى بن الحسين ص ۴.

۹۳۲- سوره غافر آيه ۱۸.

۹۳۳- « مصباح العولم -» رصاص ص ۱۷۷.

۹۳۴- « مصباح العولم -» رصاص ص ۱۷۷.

۹۳۵- « الوعد و الوعيد -» يحيى بن الحسين ص ۴۲.

۹۳۶- « الوعد و الوعيد -» يحيى بن الحسين ص ۴۲.

۹۳۷- سوره جن آيه ۲۳.

۹۳۸- رسائل - جاحظ ص ۲۴۱، « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۴۱.

۹۳۹- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۴.

۹۴۰- « الملل و النحل -» شهرستانى ج ۱ ص ۱۱۶.

۹۴۱- رسائل - جاحظ ص ۲۴۶.

۹۴۲- اربعين - فخر رازى ص ۴۶۰.

۹۴۳- « فرق الشيعة -» نوبختى ص ۴۲.

۹۴۴- رسائل - جاحظ ص ۲۴۱.

۹۴۵- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۴۱.

۹۴۶- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۴.

۹۴۷- ملل و نحل ج ۱ ص ۱۱۶ و اربعين - فخر رازى ص ۴۶۰.

۹۴۸- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۲۹.

۹۴۹- « المسائل الجلية فى الرد على الزيدية -» مفيد ص ۳ كتابى است خطى كه در كتابخانه مرحوم آيت اللّه حكيم در نجف موجود است. نقل از ثورة زيد ص ۴۶۸.

۹۵۰- فهرست - ابن نديم ص ۲۶۷.

۹۵۱- نقل از كتاب « الصفوة -» تاءليف حضرت زيد بن علىعليهما‌السلام ورقه ۱۰ كتابى است خطى در ييك از موزه هاى انگلستان و تحت شماره ۷۰۳ ثبت شده است.

۹۵۲- نقل از ثورة زيد بن على ص ۱۷۰.

۹۵۳- ثورة زيد بن على - ناجى حسن ص ۱۷۰.

۹۵۴- « البدء و التاريخ -» مقدسى ج ۵ ص ۱۳۳ - « الملل و النحل» ج ۱ ص ‍ ۱۲۱. « حورالعين» ص ۱۵۶.

۹۵۵- « الفرق الشيعة -» نوبختى ص ۷۴.

۹۵۶- سوره حجرات آيه ۹.

۹۵۷- سوره بقره آيه ۱۲۴.

۹۵۸- مسائل منثوره - قاسم بن ابراهيم ورقه ۲۳، (خطى است) به نقل از ثورة زيد بن على ص ‍ ۱۷۳.

۹۵۹- « فرق الشيعه -» نوبختى ص ۷۷ - ۷۸.

۹۶۰- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۶ - ۱۳۷.

۹۶۱- « مروج الذهب -» مسعودى ج ۳ ص ۲۲۰.

۹۶۲- « الفرق بين الفرق» ص ۲۴ - ۲۵.

۹۶۳- ملل و نحل ج ۱ ص ۱۱۸.

۹۶۴- « مشارق انوار اليقين -» برسى ص ۲۵۵.

۹۶۵- فهرست - ابن نديم ص ۱۹۳.

۹۶۶- « اعتقادات فرق المسلمين» ص ۳۲.

۹۶۷- رجال نجاشى ص ۱۲۱.

۹۶۸- فهرست - طوسى ص ۹۸.

۹۶۹- ملل و نحل - شهرستانى ج ۱ ص ۱۱۸.

۹۷۰- « الفرق بين الفرق» ص ۲۲ - ۲۳.

۹۷۱- « اعتقادات فرق المسلمين» ص ۵۲.

۹۷۲- « فرق الشيعه -» نوبختى ص ۵۲.

۹۷۳- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۴.

۹۷۴- « اعتقادات فرق المسلمين -» رازى ص ۳۲ - « مشارق انوار اليقين» ص ‍ ۲۵۵.

۹۷۵- ملل و نحل ج ۱ ص ۱۱۹. « مشارق انوار اليقين» ص ۲۵۵.

۹۷۶- « التبصير فى الدين» ص ۳۲.

۹۷۷- « الفرق بين الفرق» ص ۲۳.

۹۷۸- « حور العين» ص ۱۵۶.

۹۷۹- « فرق الشيعه - نوبختى ص ۷۶.

۹۸۰- ملل و نحل شهرستانى ج ۱ ص ۱۱۹.

۹۸۱- « فرق الشيعه» ص ۷۶.

۹۸۲- « فرق الشيعه» ص ۷۶.

۹۸۳- « فرق الشيعه» ص ۷۶.

۹۸۴- « الانتصار -» خياط ص ۱۵۳.

۹۸۵- « مقالات الاسلاميين» ص ۱۵۳.

۹۸۶- « اعتقادات فرق المسلمين -» اسفراينى ص ۳۳.

۹۸۷- « فرق الشيعه -» نوبختى ص ۳۰ - ملل و نحل ج ۱ ص ۱۱۹.

۹۸۸- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۹. « و الحور العين» ص ۱۵۵.

۹۸۹- رجال كشى ص ۲۰۵.

۹۹۰- « مقاتل الطالبيين» ص ۴۶۹. (پاورقى)

۹۹۱- « تهذيب التهذيب ج ۲ ص ۲۸۹.

۹۹۲- « تهذيب التهذيب» ج ۲ ص ۲۸۷.

۹۹۳- فهرست - ابن نديم ص ۲۶۷.

۹۹۴- در آخر همين كتاب شرح عيسى بن زيد را يادآور شديم.

۹۹۵- « تهذيب التهذيب، ج ۸، ص ۴۱۱.

۹۹۶- ملل و نحل ج ۱ ص ۱۲۰.

۹۹۷- « فرق الشيعة» ص ۴۲ - ۴۳.

۹۹۸- « فرق الشيعه» ص ۴۲.

۹۹۹- ملل و نحل - شهرستانى ج ۱ ص ۱۲۱.

۱۰۰۰- ملل و نحل - شهرستانى ج ۱ ص ۱۲۱.

۱۰۰۱- « التبصير» ص ۳۳. اصول دين ص ۲۷۸.

۱۰۰۲- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۲۷.

۱۰۰۳- فهرست - ابن نديم ص ۱۹۳.

۱۰۰۴- « حورالعين -» حميرى ص ۱۵۶.

۱۰۰۵- ثورة زيد بن على ص ۱۹۳ به نقل از مدارك لاتينى.

۱۰۰۶- ثورة زيد بن على ص ۱۹۳.

۱۰۰۷- « الفرق بين الفرق» ص ۲۴.

۱۰۰۸- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۷.

۱۰۰۹- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۷.

۱۰۱۰- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۷.

۱۰۱۱- ثورة زيد بن على ص ۱۹۴.

۱۰۱۲- (زيديه)، مقصود پيروان زيد بن علىعليه‌السلام كه قائل به امامت وى مى باشند و (اماميه) شيعيانى را گويند كه قائل به امامت على بن ابى طالب و يازده فرزند معصوم وى مى باشند. و زيدعليه‌السلام را امام واجب الاطاعه نمى دانند.

۱۰۱۳- رسائل - جاحظ ص ۲۴۱.

۱۰۱۴- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۳.

۱۰۱۵- « فرق الشيعة -» نوبختى ص ۴۱.

۱۰۱۶- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۳۳۰ - ملل و نحل شهرستانى ج ۱ ص ۱۱۸.

۱۰۱۷- ثورة زيد بن على ص ۱۹۵.

۱۰۱۸- « اوايل المقالات -» مفيد ص ۶۴.

۱۰۱۹- « مقالات الاسلاميين» - ج ۲ ص ۱۲۸.

۱۰۲۰- ملل و نحل ج ۱ ص ۱۱۸.

۱۰۲۱- ثورة زيد ص ۱۹۶.

۱۰۲۲- « الفصول -» مرتضى ج ۱ ص ۶۸.

۱۰۲۳- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۱۰.

۱۰۲۴- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۱۰.

۱۰۲۵- « الغيبة -» مفيد ص ۸.

۱۰۲۶- « البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع -» شوكانى ج ۲ ص ۴۳.

۱۰۲۷- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۸. چاپ قديم.

۱۰۲۸- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۸. چاپ قديم.

۱۰۲۹- « الانتصار -» خياط ص ۱۰۸.

۱۰۳۰- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۱۸ و ۲۵. چاپ قديم.

۱۰۳۱- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۱۸ و ۲۵. چاپ قديم.

۱۰۳۲- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۱۸ و ۲۵. چاپ قديم.

۱۰۳۳- ثورة زيد بن على ص ۱۹۷ - به نقل از كتابى لاتينى.

۱۰۳۴- اصول كافى - كلينى ج ۱ ص ۲۰۳.

۱۰۳۵- الامامة - يحيى بن حسين - ورقه (۲).

۱۰۳۶- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۱۴ - ۱۵ چاپ قديم.

۱۰۳۷- « الوعد و الوعيد -» يحيى بن الحسين ورقه ۴.

۱۰۳۸- « اوائل المقالات -» مفيد ص ۲۳ - چاپ قديم.

۱۰۳۹- « مقالات الاسلاميين» ج ۱ ص ۱۳۹.

۱۰۴۰- « اوائل المقالات» ص ۱۵.

۱۰۴۱- « تسهيل مرقاة الوصول -» محمّد بن حسن - ورقه ۵ (خطى).

۱۰۴۲- مجموعه علم كلام - مرتضى ص ۶۷.

۱۰۴۳- روايات در ذم اين مرد بسيار رسيده است كه « (كان كذابا، و كان يكذب على ابى جعفر (عليه‌السلام » او مرد بسيار دروغ گوئى بود، و دروغهايى به امام باقر نسبت مى داده، و احاديث ساختگى زيادى را در كتب اصحاب حضرتش مى ريخت و امام باقر درباره اش فرموده : « (و كان يكذب علينا)» او به ما دروغ مى بست و مردم را به امامت محمّد بن عبداللّه (نفس زكيه) دعوت مى نمود. « جامع الرواة» ج ۲ ص ۲۵۴.

و فرقه (مغيريه) را نسبت به او مى دهند، او به دست خالد اموى استاندار هشام اموى در كوفه در سال ۱۱۹ ه‍ ق به قتل رسيد، البته اين نسبت كاملا بى اساس است زيرا اگر مغيره در سال ۱۱۹ كشته شده باشد او ابدا هم عصر نفس زكيه نبوده است زيرا، قيام نفس زكيه در سال هاى بعد بوده است.

۱۰۴۴- « فرق الشيعة -» نوبختى ص ۸۳.

۱۰۴۵- « احسن التقاسيم فى معرفة الاقاليم -» مقدسى ج ۱ ص ۳۸.

۱۰۴۶- « العقد الفريد» ج ۲ ص ۴۰۴.

۱۰۴۷- « مقالات الطالبيين -» اشعرى ج ۱ ص ۸۷.

۱۰۴۸- « اعتقادات فرق المسلمين -» رازى ص ۲۵.

۱۰۴۹- « المحبر -» بغدادى محمّد بن حبيب ص ۴۲۷.

۱۰۵۰- طبرى ج ۲ ص ۲۷۲.

۱۰۵۱- « التبصير فى الدين» ص ۹۲. اسفرائينى.

۱۰۵۲- « الفرق بين الفرق» ص ۱۸.

۱۰۵۳- « الفرق المختلفة بين اهل الزيغ و الزندقة» ص ۳۰.

۱۰۵۴- « الفصول -» سيد مرتضى ج ۱ ص ۶۱.

۱۰۵۵- « تنبيه الخواطر و نزهة النواظر -» اشترى ج ۲ ص ۱۰۶.

۱۰۵۶- « العقد الفريد» ج ۲ ص ۴۰۹.

۱۰۵۷- « اعتقادات فرق المسلمين» ص ۲۵.

۱۰۵۸- « المحبر» ص ۴۲۷.

۱۰۵۹- طبرى ج ۸ ص ۲۷۲.

۱۰۶۰- « الانساب -» سمعانى ص ۲۸۳.

۱۰۶۱- مقدمه مسند زيد ص ۱۳ و ۲۰.

۱۰۶۲- مقدمه مسند زيد ص ۱۳ و ۲۰.

۱۰۶۳- « مقدمة مسند الامام زيد» ص ۱۸.

۱۰۶۴- « مقدمة مسند الامام زيد،» ص ۱۸.

۱۰۶۵- احمد بن عيسى بن زيد، نوه حضرت زيد بن علىعليه‌السلام است او مردى عالم و فاضل و زاهد بود كه ۳۰ بار پياده به زيارت خانه خدا مشرف شده او مردى مجاهد و مبارز بود.

در زمان هارون الرشيد خليفه عباسى به زندان افتاد ولى از زندان گريخت و در خانه اش در بصره در سن ۸۰ سالگى دنيا را وداع گفت.

۱۰۶۶- محمّد بن منصور از فقهاى بزرگ زيديه است كه مولفات او به ۳۲ كتاب مى رسد او حدود سال ۲۹۰ ه‍ ق از دنيا رفته است.

۱۰۶۷- قاسم بن ابراهيم اسماعيل بن ابراهيم بن حسن بن حسن بن على بن ابى طالبعليهم‌السلام از ائمه بزرگ زيديه است.

او در سال ۱۷۰ ه‍ ق بعد از شهادت حسين (قهرمان انقلاب فخ) متولد شد او مردى مبرز در جميع علوم بود، او در مصر تبليغ مى كر و جمع كثيرى به او معتقد بودند و سپس طبق دعوت بزرگان كوفه به آن جا آمد و سپس به ناحيه اى در نزديكى مدينه به نام (جبل الرس) سكونت گزيد و در سال ۲۴۱ ه‍ ق دنيا را بدرود گفت.

۱۰۶۸- اطروش لقب حسن بن على بن حسن بن على بن عمر بن على بن الحسين بن على بن ابى طالبعليهم‌السلام است.

او را نيز (ناصر الكبير) مى گفتند، او از علما بزرگ اماميه بود، ولى زيديه او را از ائمه خويش مى دانند، او جد مادرى علمين سيد مرتضى و سيد رضى مى باشد.

در سال ۲۳۰ ه‍ ق متولد شد، او مردى عالم و زاهد و فاضل و شاعر بود كه تاءليفات زيادى دارد. مى گويند چند هزار نفر به دست با كفايت او مسلمان شدند.

دليل بر امامى بودند او كتابى است كه خود وى نوشته به نام : « (انساب الائمة) » تا امام عصرعليه‌السلام متذكر شده است.

او در سال ۳۰۴ ه‍ ق به سن ۷۴ سالگى در طبرستان (مازندران) درگذشت.

سيد مرتضى نبيره دخترى او در شرح ناصريه به مختصر حالات او اشاره كرده است.

علامه امينى در كتاب « (شهداء الفضيلة)» اولين شهيدى را كه ذكر مى كند جناب اطروش ‍ است.

۱۰۶۹- مؤ يد باللّه لقب احمد بن حسين بن هارون بن حسين بن محمّد بن هارون بن محمّد بن قاسم بن حسن بن زيد بن الحسن بن على بن ابى طالبعليه‌السلام است. ابراهيم بن قاسم درباره اش ‍ گفته :

او در علم نحو و لغت يد طولايى داشت و با وجود معرفتى تامى كه در علم حديث داشت در قرآن نيز مفسر خوبى بود.

او در فصاحت و شعر نيز دست داشت. او را امام علم كلام و پيشواى در فقه نيز خوانده اند.

خلاصه در هر علمى او نصيب داشت.

او تاءليفات ارزنده اى دارد كه معروف ترين آنان : امالى زيارات، اقاده تحرير، تجريد، و شرح آن، و اينها مشهورترين و نافع ترين كتاب حديثى و فقهى او است. و در اين كتب علوم عقليه و نقليه موج مى زند.

او در آمل مازندران در سال ۳۲۱ ه‍ ق متولد شد و مردم در سال ۳۸۰ به عنوان خلافت با وى دست بيعت دادند، و وفات او را روز عرفه سنه ۴۱۱ در سن ۹۰ سالگى نگاشته اند.

۱۰۷۰- نام او يحيى در سال ۴۰۳ متولد و در سنه ۴۲۴ در سن ۲۰ سالگى در آمل درگذشت، مردم بعد از برادرش مؤ يد باللّه با او بيعت كردند او داراى تاءليفات زيادى است كه مشهورترين آنان عبارت است از: امالى، تذكره، تحرير (كه قاضى زيد آن را شرح كرده است) اين كتاب شامل علوم و احاديث زيادى است.

مى گويد: كتاب و تاءليفات ائمه زيديه تا زمان مؤ يد باللّه به حدود ۶۰۰ كتاب مى رسيد.

۱۰۷۱- جامع كافى يكى از معروفترين و بزرگترين كتاب مذهبى زيديه است كه مى گويند: مؤلفش ‍ آن را از ميان قريب ۳۰۰ كتاب انتخاب كرده است.

۱۰۷۲- از معتبرترين كتب زيدى آن را تشبيه به سنن بيهقى كرده اند.