بخش چهارم : آثار مثبت اجتماعى و فردى

ما در اين فصل روايت آموزنده را مى آوريم كه از آن روايات اهميت پيوند برقرار كردن با خويشاوندان از ديدگاه ائمه هدىعليهم‌السلام و آثار مهم اجتماعى و فردى آن به خوبى و روشنى واضح مى گردد.

۱- قال ابو جعفرعليه‌السلام : صله الارحام تزكى الاعمال و تدفع البلوى و تنمى الاموال و تنسى له فى عمره و توسع فى رزقه و تحبب فى اهل بيته فليتق اللّه و ليصل رحمة.(۶۸)

امام باقرعليه‌السلام فرمودند پيوند برقرار كن با خويشاوندان اعمال انسان را پاك، و بلا را از انسان دور، و به اموال انسان بركت، و عمر انسان را به تاخير مى افكند و روزيش را وسعت مى بخشد و در ميان خانواده محبوبش مى سازد پس بايد از خداوند پروا كرد و پيوند با خويشاوند را انجام داد.

۲- عن ابى عبداللّهعليه‌السلام قال : ان صله الرحم تزكى الاعمال و تنمى الاموال و تيسر الحساب و تدفع البلوى و تزيد فى الرزق.(۶۹)

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: « صله رحم اعمال را پاك، و اموال را بسيار و حساب را آسان، و بلا را زايل، و روزى را فراوان مى كند.

در اين آيه شريفه هم مثل سابق تصريح شده است كه پيوند خويشاوندى چند اثر مهم از جمله دفع بلا را در پى خواهد داشت.

۳- قال ابو عبداللّهعليه‌السلام : صله الرحم تهون الحساب يوم القيامه و هى منساه العمر و تقى مصارع السوء و صدقه الليل تطفى ء غضب الرب.(۷۰)

امام صادقعليه‌السلام فرمودند پيوند برقرار كن با خويشاوند حساب روز قيامت را آسان، عمر را طولانى، و از مرگ بد حفظ مى نمايد و صدقه شب خشم خداوند را خاموش مى سازد.

۴- عن اسحاق بن عمار قال : سمعت ابا عبداللّهعليه‌السلام يقول : ان صله الرحم و البر ليهونان الحساب و يعصمان من الذنوب فصلوا ارحامكم و بروا باخوانكم و لو بحسن السلام و رد الجواب.(۷۱)

امام صادقعليه‌السلام فرمودند صله رحم و احسان حساب روز قيامت را آسان، و از گناهان محفوظ مى دارد پس با خويشاوندان پيوند برقرار كنيد و به برادران خود احسان نمائيد، اگر چه بوسيله سلام كردن خوب و جواب سلام كردن بوده باشد.

۵- عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله ان اعجل الخير ثوابا صله الرحم.(۷۲)

رسول خدا فرمودند: ثواب صله رحم «پيوند برقرار كردن با خويشاوند» از ثواب همه خوبيها زودتر به انسان مى رسد، چون بيشترين ثواب صله رحم به خود صله كننده مى رسد در دنيا مانند فزونى عمر و مال و محبت در اقوام و مانند اينها.

۶- عن ابى جعفرعليه‌السلام قال صله الار حام تحسن الخلق، و تسمح الكف و تطيب النفس و تزيد فى الرزق و تنسى فى الاجل

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: صله رحم خلق و اخلاق انسان را نيكو و دست انسان را باز، يعنى انسان را با سخاوت و بخشنده و نفس انسان را پاكيزه، و روزى را زياد و مرگ را به تاخير مى اندازد.

مرحوم علامه مجلسى (ره) در اينكه صله رحم نفس را پاك مى كند توضيحى دارند كه مى فرمايد: اينكه صله رحم اخلاق انسان را نيكو مى كند چون بوسيله صله رحم حسن معاشرت در انسان حالتى را بوجود مى آورند كه آن حالت انسان را از كارهاى زشت باز مى دارد

و اين خوشرفتارى به ديگران هم سرايت مى كند و همچنين سماحه الكف يعنى دست باز بودن براى صله كننده، عادت مى شود و نفس انسان بوسيله صله رحم پاك مى شود يعنى پيوند بر قرار كردن با خويشاوند مخصوصا اگر با مال باشد انسان را بخشنده و عفوكننده بار مى آورد يا صله رحم نفس را پاك مى كند يعنى صله رحم انسان را از حسد و كينه و ساير صفات زشت پاك مى سازد.

و صله رحم انسان را فارغ البال قرار مى دهد يعنى صله كننده در فكر دفع دشمنان نيست چون به وسيله خود صله، دشمنى از ميان او و خويشاوندان بر داشته مى شود و اين باعث مى شود كه از شر ساير مخلوقات نيز در امان باشد بلكه اين صفت «پيوند با خويشاوندان». موجب دوستى ديگران نيز مى گردد.(۷۳)

امام صادقعليه‌السلام از رسول خدا نقل فرمودند كه آن حضرت فرمودند:

كارهاى نيك از بلاهاى بزرگ جلوگيرى مى كند و صدقه دادن خشم خداوند را خاموش، و پيوند برقراركردن با خوشاوندان عمر را طولانى و فقر را از بين مى برد(۷۴)

۷- عن ابى بصير عن ابى عبداللّهعليه‌السلام قال : قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله «ان فى الجنه درجه لا يبلغها الا امام عادل، او ذو رحم وصول، او ذو عيال صبور»(۷۵)

امام صادقعليه‌السلام فرمود رسول خدا فرمودند در بهشت درجه اى كه به آن درجه نمى رسد مگر رهبر عادل يا بيشتر صله كننده يا عيالمندى كه براى خرج آنها صبر و پايدارى كند امام در اين روايت مى فرمايند پيوند برقرار كردن با خويشاوندان موجب رسيدن به عالى ترين درجه بهشت خواهد بود.

۸- عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله : «بر الوالدين وصله الرحم يهونان الحساب، ثم تلاهذه الايه «والذين يصلون ما امر اللّه به ان يوصل و يخشون ربهم و يخافون سوء الحساب(۷۶)

رسول خدا فرمودند: نيكى به پدر و پيوند برقراركردن با خويشاوند، حساب روز قيامت را آسان مى كنند سپس آن حضرت اين آيه شريفه را قرائت فرمودند: «و آنان كه پيوندهايى را كه خدا دستور به برقرارى آن داده است برقرار مى كنند و از پروردگارشان مى ترسند و از بدى روز قيامت بيم دارند». در اين زمينه كه پيوند خويشاوندى حساب روز قيامت را آسان مى كند روايات فراوانى وارد شده است از جمله در رواياتى از امام صادقعليه‌السلام آمده است كه آن حضرت در قسمتى از آن روايت فرمودند:

صله الرحم تهون الحساب يوم القيامه.(۷۷)

پيوند برقرار كردن با خويشاوند، حساب روز قيامت را آسان مى كند و امام علىعليه‌السلام فرمودند كه رسول خدا فرمودند صله الرحم تهون الحساب(۷۸)

و امام صادقعليه‌السلام در قسمتى از روايتى كه از آن حضرت نقل شده فرمودند صله رحم حساب را آسان مى سازد(۷۹)

۹- قال ابوالحسن الرضاعليه‌السلام : يكون الرجل يصل الرحمه فيكون قد بقى من عمره ثلاث سنين، فيصرها اللّه ثلاثين سنه و يفعل اللّه ما يشاء.(۸۰)

امام رضاعليه‌السلام فرمودند مردى كه سه سال از عمرش باقى مانده بود صله رحم مى كند خداوند عمرش را سى سال قرار مى دهد و خداوند هر چه بخواهد مى كند.

۱۰ - و قال اميرالمونينعليه‌السلام : احسن يحسن اليك، ارحم ترحم قل خيرا بخير صل رحمك يزد اللّه فى عمرك.(۸۱)

علىعليه‌السلام فرمودند نيكى كن تا به شما نيكى كنند و با مردم مدارا و به آنها محبت كن تا با شما مدارا و محبت كنند پشت سر مردم خير و خوبيهاى آنها را بگو تا درباره شما هم خير و خوبيها گفته شود پيوند برقرار كن با خويشاوندت خداوند عمر شما را بيشتر مى كند.

۱۱- و قال رسول اللّه، من ضمن لى واحده، ضمنت له اربعه يصل رحمة فيحبه اللّه تعالى و يوسع عليه رزقه و يزيد فى عمره و يدخله الجنه التى وعده(۸۲)

رسول خدا فرمودند: «هر كدام از شما براى من يك چيز را ضمانت كند من براى او چهار چيز را ضامن مى شوم، ۱- هركس از شما صله رحم كند خداوند او را دوست مى دارد.

۲- خداوند روزى او را افزون مى كند، ۳- عمر را مى افزايد، ۴- اينكه خداوند او را داخل بهشتى كه وعده داده است نمايد.

و قال الحسينعليه‌السلام : من سره ان ينسا فى اجله، و يزاد فى رزقه، فليصل رحممه.

امام حسينعليه‌السلام فرمودند: «كسى كه خوشحال مى كند او را اينكه در مرگش تاخير افتاده شود و روزى او افزون شود پس پيوند برقرار كند با خويشاوندش.(۸۳)

۱۲- و قال ابوعبداللّهعليه‌السلام : «صله الرحم و حسن الجوار يعمر ان الديار و يزيدان فى الاعمار.(۸۴)

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: «صله و خوشرفتارى با همسايه ها، شهرها را آباد و عمرها را بيشتر مى كند.

۱۳- عن ميسر عن احدهماعليهما‌السلام قال يا ميسر انى لا ظنك وصولا لبنى ابيك قلت نعم جعلت فداك لقد كنت فى السوق و انا غلام و اجرتى درهمان و كنت اعطى واحده عمتى و واحده خالى فقال : اما و اللّه لقد حضر اجلك مرتين كل ذالك يوخر.(۸۵)

امام صادق يا امام باقرعليهما‌السلام فرمودند ميسر من به تو گمانم اين است كه پيوند خويشاوندان پدرت را مراعات مى كنى راوى مى گويد بلى فدايت شوم آنگاه كه در بازار و خودم غلام بودم هر روز به دو درهم كار مى كردم يكى را به عمه ام و يكى را به خاله ام مى دادم امامعليه‌السلام فرمود: به خدا قسم مرگ تو دو بار رسيده است ولى هر كدام از آن صله رحم تو مرگ و اجلت را به تاخير افكنده است.

۱۴- و در حديثى از رسول خدا نقل شده است كه حضرت فرمودند كسى كه دوست دارد عمر او زياد شود و روزى او فراوان باشد پيوند برقرار كردن با آنان از اطاعت خداوند حساب مى شود(۸۶)

۱۵ - وقال الصادقعليه‌السلام : «من احب ان يخفف اللّه عزوجل عنه سكرات الموت فليكن لقرابته وصولا و بوالديه بارا فاذا كان كذالك هون اللّه عليه سكرات الموت، و لم يصبه فى حياته فقر ابدا.(۸۷)

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه دوست دارد كه خداوند متعال شدائد مرگ را بر او سهل و آسان فرمايد «شدائدى كه عقل و فهم انسان را تغيير مى دهد و شعور را از انسان مى گيرد» بايد با خويشاوندش هميشه پيوند برقرار كند و پدر و مادر احسان كند، و وقتى كه اين كارها را انجام داد آن وقت خداوند متعال شدائد مرگ را بر او آسان مى گرداند و در زندگى او، هرگز به فقر مبتلا نمى شود.

حضرت فاطمه زهراعليه‌السلام در قسمتى از خطبه شريفه فرمودند:

«و صله الارحام منماه للمدد».

يعنى خداوند پيوند برقرار كردن با خويشاوندان را تعيين فرموده است تا اينكه عدد شما فزون شود.(۸۸)

و حضرت اميرالمومنينعليه‌السلام هم در نهج البلاغه حكمت ۲۴۴

فرموده : و صله الارحام منماه للمدد.

علىعليه‌السلام وقتى كه علت وجوب پاره اى از احكام الهى را بيان مى فرمايد مى گويد: وصله رحم را واجب فرموده است تا اينكه عدد و افراد هر قبيله فزون شوند.

با رفت و آمد است كه افراد هر قبيله همديگر را مى شناسند و از مشكلات همديگر با خبر مى شوند و در رفع آن مى كوشند و رسول خدا در ضمن حديثى فرمودند صلوا قراباتكم و لا تجاوروهم

(۸۹)  حضرت فرمودند با نزديكانتان پيوند برقرار كنيد اما با آنها همسايه نباشيد همسايگى با آنها در ميان شما كينه ها بوجود مى آورد.

۱۷- امام صادقعليه‌السلام فرمودند سه چيز است از مكارم دنيا و آخرت مى باشند، ثلاث من مكارم الدنيا و الاخره تعفو عمن ظلمك و تصل من قطعك و تحلم اذا جهل عليك.

(۹۰)  امام صادقعليه‌السلام فرمودند سه چيز است كه از مكارم دنيا و آخرت مى باشد، ۱- عفو نمايى از كسى كه به تو ستم كرده است ۲- پيوند برقرار كنى با كسى كه از تو قطع ارتباط كرده است ۳ - و با حلم و بردبارى رفتار كنى وقتى كه در حق تو كوتاهى شود.

مكارم جمع مكرمه است و كريم يعنى كسى كه تمام صفات خير و شرف و فضيلت را دارا باشد «يحلم يعنى كسى كه در كيفر نمودن شتاب و عجله نكند».

با در نظر گرفتن اين حديث شريف كه سه جمله با ارزش در آن ذكر شده است انسانها در دنيا از نظر اجتماعى و در پيش وجدان خودشان يك نوع آرامش روحى و جسمى، احساس مى كنند و در آخرت هم از نظر امامعليه‌السلام از با فضيلت ترين انسانها شناخته مى شوند.

از مجموع روايات ذكر شده درباره پيوند خويشاوندى از نظر اجتماعى و فردى آثار متعدد و مهمى را از ائمه معصومين سلام الله عليهم بيان شد اميدواريم كه مومنين اين واجب دينى و مهم اجتماعى را در تمام مراتب آن رعايت كنند كه موجب خرسندى ائمه اطهار (عليهم‌السلام ) خواهد بود.

بخش پنجم : قطع رحم و آثار ناگوار فردى و اجتماعى

براى گرفتاريهاى فردى و اجتماعى كه براى افراد در جامعه بوجود مى آيد علل متعددى را مى توان بيان كرد از جمله عدم تهذيب اخلاقى افراد جامعه مى باشد اگر در افراد جامعه مخصوصا در خويشاوندان، صلح و صفا حاكم باشد كار آن جامعه به استقامت منتهى مى شود و شاخه هاى آن جامعه محكم و ثمره اش اتحاد و همبستگى خواهد بود.

اسلام عزيز در اصلاح اجتماع تدريجا اقدام مى نمايد اول به تهذيب فرد مى پردازد آنگاه به وضع خانواده مى پردازد و پس از آنكه اركان خانواده را مستحكم كرد سپس به خويشاوندان و ارحام مى پردازد و در تحكيم ارتباط ميان آنان مى كوشد و پيروان خود را وادار به وحدت نسبت به خويشاوندان مى كند و كسانى را كه ارتباط خويشاوندى را قطع مى كنند تهديد به عذاب مى كند و در اجتماعى كه اعضاى آن تكامل يافته و با نظم صحيح تربيت يافته اند اصلاح اين گونه اجتماع آسان خواهد بود پيامبر بزرگوار اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله براى فزونى و كمى عمر بوسيله صله رحم و قطع رحم مثال روشنى فرموده است حضرت فرمودند انسان گاهى صله رحم بجاى مى آورد در حالى كه از عمرش بيش از سه سال باقى نمانده خدا عمر او رابه سى و سه سال امتداد مى دهد و چه بسا گاهى هم انسان قطع رحم مى كند در حالى كه سى و سه سال از عمرش باقى مانده است و خداوند عمر او را به سه سال تقليل مى دهد در وسائل الشيعه در قسمت پايانى روايت مى فرمايد: و ان المرء ليقطع رحمة و قد بقى من عمره ثلاث و ثلاثون سنة فصيرها الله الى ثلاث سنين او ادنى(۹۱)  

به درستى كه فردى قطع رحم مى كند در حاليكه از عمر او سى و سه سال باقى مانده است خداوند در اثر قطع ارتباط خويشاوندى آن سى سه سال را به سه سال يا كمتر برمى گرداند.

شكى نيست كه صله رحم ريشه فساد را از بين مى برد زيرا در بين اقوام هميشه كدورتهاى ايجاد مى شود و اين كدورتها اگر برطرف نشود سبب بروز فتنه هاى بزرگى خواهد بود روى همين اصل است كه گفته اند الارقاب كاالعقارب يعنى نزديكان همانند عقربهاى موذى مى باشند كه نزديكان را مى گزند بنابراين صله رحم كار نيكى است كه موجب حفظ اتحاد و از بين رفتن شر و فساد مى باشد از اين رو صله رحم از نظر اسلام پاداش بيشترى هم دارد و اسلام به كمترين حد ارتباط كه موجب برقرارى همبستگى شود بسنده كرده است رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: در دنيا ولو با يك سلام كردن هم با نزديكان ارتباط برقرار كنيد قطع رحم و بريدن از خويشاوندان از جمله گناهانى است كه خداوند در دنيا پيش از آخرت گناهكار را به مكافات عملش دچار ميسازد امام علىعليه‌السلام فرمودند: سه خصلت زشت است كه صاحب آن تا مكافات آن گناهان را نبيند نخواهد مرد ستمكارى بريدن از خويشاوندان و قسم دروغ(۹۲)

البته خويشاوندى از ديدگاه ائمه اطهار و پيامبر عظيم الشاءن با خويشاوند در عرف مردم متفاوت است زيرا از نظر پيامبر افراد اگر در چهل پشت هم به هم برسند باز خويشاوند محسوب مى شوند پيامبر خدا مى فرمايد: هنگامى كه مرا به معراج بردند خويشاوندى را ديدم كه به عرش الهى چسبيده و از خويشاوند ديگرى به درگاه الهى شكايت مى كند به او گفتم : ميان تو و آن خويشاوند چه نسبتى هست گفت در چهل پشت، پدران ما به هم مى رسند(۹۳)

اينك عين روايت، قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله : لما اسرى بى الى السماء راءيت رحما متعلقة بالعرش تشكو الى الله رحما لها، فقلت : كم بينك و بينها من اءب؟ فقالت : نلتقى فى اربعين ابا

در اين فصل به چند روايت هم اشاره مى كنيم و مى آوريم كه از آنها آثار ناگوار قطعح رحم از نظر اجتماعى و فردى به خوبى استفاده مى شود مسلم است كه قطع ارتباط خويشاوندى موجب قطع نعمت الهى مى شود.

آثار ناگوار قطع رحم

۱ - امام صادقعليه‌السلام در قسمتى از روايتى كه سليمان بن هلال از آن حضرت نقل مى كند فرمودند: فلا يزلون فى ذالك حتى يقاطعوا فاذا فعلوا ذالك انقشع عنهم(۹۴)

راوى مى گويد: به امام صادقعليه‌السلام عرض كردم : قبيله اى نسبت به يكديگر احسان مى كنند و پيوند خويشاوندى برقرار مى سازند حضرت فرمودند آن وقت است كه اموالشان بيشتر مى شود فزونى مى گيرد و همواره چنين مى باشند تا زمانى كه از يكديگر قطع ارتباط كنند و چون از هم بريدند آن وقت است كه آن فزونى از آنها برداشته مى شود.

۲ - امام باقرعليه‌السلام از جد بزرگوارشان اميرالمؤ منينعليه‌السلام در قسمتى از روايتى نقل فرمودند كه قطع ارتباط خويشاوندى چه اثر ناگوارى را در پى خواهد داشت؟ فرمودند: و ان اليمين الكاذبة و قطيعة الرحم لتذران الديار بلاقع من اهلها و تنقل الرحم و ان نقل الرحم انقطاع النسل(۹۵)

و به درستى كه قسم دروغ و قطع رحم خانه ها را ويران و خالى از اهل و ديار مى كند و خويشاوندى را از جا برميكند و از جاى بركندن خويشاوندى مايه قطع نسل مى گردد.