7- مراسم خاکسپاری
شیعیان و ارادتمندان اهل بیت، پیکر مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها را با احترام بسیار غسل داده و کفن کردند چون زمان دفن فرا رسید، بزرگان اشعری شایسته دیدند که پیکر بانو را در جای مناسبی غیر از گورستان عمومی شهر به خاک بسپارند.
این تصمیم به خاطر احترام فوق العاده ای بود که برای دختر امام کاظم علیه السلام قائل بودند و نمی خواستند این پیکر مطهر در کنار دیگران به خاک سپرده شود.
"موسی بن خزرج" در این کار خیر پیشقدم شد. او باغ بزرگ خود را در منطقه بابلان (محدودی فعلی حرم مطهر) به دفن آن پیکر پاک اختصاص داد. دیگر همه چیز آماده شده بود. اما چه کسی باید پیکر حضرت معصومه سلام الله علیها را به خاک می سپرد؟ در این مورد گفتگویی میان جمعیت درگرفت. بالأخره توافق کردند تا پیرمرد نیکوکاری به نام "قادر" عهده دار این کار شود.
کسی را به دنبال "قادر" فرستادند. اما هنوز او نیامده بود که ناگهان دو سوار نقابدار به شکل خارق العاده ای از طرف رودخانه شهر به محل خاک سپاری نزدیک شدند. چون به پیکر مطهر بانو رسیدند از مرکب فرود آمده و بر جنازه او نماز خواندند و سپس جسم پاکش را با احترام در دل خاک قرار دادند. آنگاه در میان ناباوری حاضران بر مرکب خود نشستند و به سرعت از آنجا دور شدند.
مراسم دفن حضرت معصومه سلام الله علیها با شکوه بسیار و در میان اشک و اندوه شیعیان پایان پذیرفت و شهر قم که به حق آشیانه آل محمد (صلی الله علیه و اله)نامیده شده است، مزار پاره تن امام کاظم علیه السلام گردید.
"موسی بن خزرج" نیز باغ خود را به احترام مزار پاک بانو، وقف مسلمانان کرد تا از آن پس شیعیان علی علیه السلام را گرداگرد آن مرقد منور دفن کنند.
8- مزار شریف حضرت معصومه سلام الله علیها از گذشته تا کنون
مردم قم بر فراز آرامگاه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها سایه بانی از حصیر ساختند تا آنکه پس از حدود پنجاه سال به همت زینب دختر امام جواد علیه السلام اولین قبه و بارگاه بر روی تربت پاک آن بانو بر پا شد.
سپس ساختمان حرم مطهر توسط ارادتمندان و شیعیان اهل بیت بازسازی شده و توسعه یافت تا به شکل امروزی خود در آمد.
چند سال پس از رحلت حضرت معصومه سلام الله علیها تعداد دیگری از امامزادگان نیز در کنار مزار شریفش به خاک سپرده شدند که بیش از پیش بر اهمیت این خاک پاک افزود.
در طول تاریخ همواره بارگاه نورانی "حضرت معصومه" سلام الله علیها مایه خیر و برکت برای مردم قم و پناهگاهی برای شیعیان بوده است.
چه بسیار حاجتمندانی که از این خانه حاجت روا بازگشتند و چه بیمارانی که با دست عنایت این بانوی گرامی شفا یافتند. در روز رستاخیز نیز حضرت از ارادتمندان خود دستگیری خواهد کرد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: "با شفاعت او (حضرت معصومه) همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند."
به برکت این مزار مطهر روز به روز بر اهمیت و رونق شهر قم افزوده شده و بیش از پیش مورد توجه شیعیان جهان قرار گرفت.
عالمان و مجاهدان فراوانی در این دیار پرورش یافتند که هر کدام منشأ آثار ماندگار و ارزشمندی در جهان اسلام شدند.از جمله باید از عالم مجاهد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) یاد کرد که در جوار همین حرم پاک تربیت شد و قیام الهی و مبارزی حق طلبانه خود را از این سرزمین مقدس آغاز نمود.
هم اکنون نیز بارگاه ملکوتی خواهر گرانقدر امام رضا علیه السلام چون نگینی در میان شهر می درخشد. همه روزه زائران گروه گروه از نقاط مختلف ایران و جهان به زیارتش می شتابند و بدینوسیله عشق و علاقه عمیق خود را به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله)و فرزندان ایشان ابراز می کنند.
9- پاداش زیارت حضرت فاطمه معصومه (س)
پیشوایان ما زیارت این بانوی بزرگوار را به شیعیان خود سفارش کرده اند و برای آن پاداش و اجر بسیاری بیان نموده اند. در این زمینه توجه شما را به سه حدیث از سه امام معصوم جلب می کنیم:
1- امام صادق علیه السلام : بزودی بانویی به نام " فاطمه " از تبار من در قم دفن می شود. هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب خواهد شد
.
2- امام رضا علیه السلام : هرکس او را زیارت کند بهشت از آن اوست
.
3-امام جواد علیه السلام : هر کس عمه مرا در قم زیارت کند بهشت از آن اوست
.
____________________________________________
بانوی ملکوت پیش گفتار
بسم اللَّه الرحمن الرّحیم
الحمدلله ربّ العالمینو صلواته علی محمدو آله الطّاهرین
سالیان سال است که وارد بر بانوی بانوان بهشتی و پاره تن امامان معصوم، حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّلام شده و از سفره انعام و لطف بیدریغ آن ولیّة اللَّه بهرهمندم.
دهها سال است که در مرکز امن و امان و در زیر سایه رحمت و احسان دختر گرامی حضرت موسی بن جعفر علیهالسّلام جا گرفته و به آن ملجأ مطمئن و ملاذ نوازشگر، ملتجی و پناهنده شدهام.
و با وجود آنکه پناه خواهندهای درستکار و شایسته نبوده، شرایط و تعددات پناهندگان را رعایت نکرده، درست بدان پایبند نبوده و انجام ندادهام ولی آن مظهر لطف و رحمت خدا مرا طرد نکرده، از در خانه خود نرانده و به دست دیگران نداده و قرین غم دوری و اندوده جدایی و محرومیت نساخته، خلافکاری ها و نادرستیها را نادیده گرفته و از کجی ها و کاستیها، که حقیقتاً کم نیز بوده، چشمپوشی کرده، مرا از باب رحمت خود پرت ننموده و دورم نساخته است، بلکه هر روزی که فرا رسیده لطف تازهتری کرده و به جای قهر و خشم بر انعام و احسان خود افزوده است.
در این تفکر و اندیشه، وجدان شرمسارم الهام میکرد که این همه بزرگواری و کرامت نفس را از ولیّ نعمت خود و کریمه اهلبیت، از یاد نبرم و گامی - هر چند ناچیز - در مسیر سپاسگزاری از آن مظهر لطف و رحمت بیکران خدا، یعنی فاطمه بنت موسی، علیهماالسّلام بردارم.
از این رو بر آن شدم که یادداشتهایی را که از سالیان سال راجع به آن مکرمه بی بدیل داشتم، تنظیم نموده تقدیم آستان مبارکش سازم، باشد که در جهان ابدی نیز همچون این جهان جزء پناه یافتگان حضرتش باشم.
نتیجه آن کار کتاب حاضر است که به نظر شریف دلدادگان و موالیان آل محمد صلوات اللَّه علیهم و علاقمندان حضرت فاطمه معصومه ارواحنا فداه میرسد.
ضمناً یادآور میشویم که بحثهای محوری کتاب، چهار موضوع است:
1- اخبار و روایات مربوطه.
2- قم، حرم اهلبیت صلوات اللَّه علیهم اجمعین.
3- چراغ حرم اهلبیت، فاطمه معصومه، سلام الله علیها .
4- بحثی از افتخارات و گروهی از مفاخر قم.
و در این مقام اعتراف میکنم که این نوشته در برابر کتابهای مفصل و سودمندی که راجع به قم و حضرت معصومه سلام الله علیها نوشته شده، اثر ناچیزی است، ولی ممکن است این نوشته مختصر نیز مقبول دربار بانوی با جلالت، حضرت معصومه واقع شود و در آن صورت، ارزشمند خواهد بود. علاوه بر این که ممکن است در جایی این مختصر نیز مطالب تازهای داشته باشد که مورد توجّه و عنایت اهل مطالعه قرار گیرد و در نتیجه بها و ارزش پیدا کند و اگر هر دو جهت تحقّق بیابد، که آن هم لطفی فوق همه الطاف حضر معصومه درباره این جانب است، زاد و توشه راه خطیری که در پیش دارم خواهد بود.
الا فصلوات اللَّه علیها و علی ابیها و اخیها و ابن اخیها و من ولّده ابن اخیها الی القائم الحجّة عجّل اللَّه تعالی فرجه. قم / حوزه علمیّه / علی کریمی جهرمی. ذی الحجة 1421 / فروردین 1379
اخبار و روایات
در آغاز چند روایت پیرامون قم و اهل قم و خزینة الهیّه مدفون در قم را ذکر میکنیم که محور اصلی در استفاده بسیاری از مطالب کتاب به شمار میرود:
1- کشّی رجالی بزرگ نقل کرده که حمّاد ناب گفته است: ما با گروهی در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم که ناگهان عمران بن عبداللَّه قمی وارد شد. حضرت از او احوالپرسی کرده و به او محبت نمودند و اظهار سرور و شادمانی فرمودند. وقتی برخاست، به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: این که بود که اینگونه به او محبّت فرمودید؟
امام در پاسخ گفتند:مِنْ اَهْلِ البَیْتِ النُّجَباءِ - یعنی اهل قم - ما ارادهم جبار من الجبابرة الا قصمه اللَّه؛
او از اهل بیت و خاندان نجبا میباشد، یعنی از اهل قم، که هیچ ستمگری از ستمگران، آهنگ هلاک آنان نکرد مگر اینکه خداوند او را در هم شکست و خرد گردانید.
2- روایت دیگری را نیز کشّی به همین مضمون با اندک اختلاف لفظی راجع به عمران بن عبداللَّه نقل کرده است.
3- علی بن میمون الصایع نقل میکند که امام صادق علیه السّلام فرمود: اِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ بِالْکوفَةِ عَلی سایِرِ الْبِلادِ وَ بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ اَهْلِها عَلی غَیْرِهِمْ مِنْ اَهْلِ الْبِلادِ وَ احْتَجَّ بِبَلَدَةِ قُمْ عَلی سائِرِ الْبِلادِ وَ بِاَهْلِها عَلی جَمیعِ اَهْلِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مِنَ الْجِنِّ وَ الاِنْسِ وَ لَمْ یَدَعِ اللَّهُ قُمَ وَ اَهْلَهُ مَسْتَضْعَفاً بَلْ وَفَّقَهُمْ وَ اَیَّدَهُمْ. ثُمَّ قالَ: اِنَّ الَّذینَ وَ اَهْلَهُ بِقُمْ ذَلیلٌ وَ لَوْلاذلِکَ لَاَسْرَعَ النَّاسُ اِلَیْهِ فَخَرِبَ قُمْ وَ بَطَلَ اَهْلَهُ فَلَمْ یَکُنْ حُجَّةً عَلی سایِرِ الْبِلادِ وَ اِذا کانَ کَذلِکَ لَمْ تَسْتَقِرَّ السَّماءُ وَ الْاَرْضُ وَ لَمْ یُنْظُرُوا طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ اِنَّ الْبَلایا مَدْفُوعَةٌ عَنْ قُمْ وَ اَهْلِهِ وَ سَیَأتی زَمانٌ تَکُونُ بَلْدَةُ قُمْ وَ اَهْلُها حُجَّةً عَلَی الْخَلایِقِ وَ ذلِکَ فی زَمَنِ غَیْبَةِ قائِمِنا، علیه السّلام، اِلی ظُهُورِهِ وَ لَوْلاذلِکَ لَساخَتِ الْاَرْضُ بِاَهْلِها وَ اِنَّ الْمَلائِکَةَ لَتَدْفَعُ الْبَلایا عَنْ قَمْ وَ اَهْلِهِ وَ ماقَصَدَهُ جَبّارٌ بِسُوءٍ اِلَّا قَصَمَهُ قاصِمُ الْجَبَّارینَ وَ شَغَلَهُ عَنْهُمْ بِداهِیَةٍ اَوْ مُصیبَةٍ اَوْ عَدُوٍّ وَ یُنْسِی اللَّهُ الْجَبَّارینَ فی دَوْلَتِهِمْ ذِکْرَ قُمْ وَ اَهْلِهِ کَما نَسُوا ذِکْرَاللَّهِ.
راستی خداوند به کوفه بر سایر بلاد و به مؤمنین از اهل آن بر دیگر مردمان بلاد احتجاج میکند و به شهر قم بر سایر بلاد و به اهل آن بر تمام مردم مشرق و مغرب از جنّ و انس، احتجاج خواهد فرمود و قم و اهل آن را بی بهره و دور از معارف رها نکرده، بلکه آنان را موفق داشته و تأیید فرموده است.
سپس فرمود: راستی که دین و اهل دین در قم بی مقدارند و اگر این جهت نبود مردم از هر سو به سوی آن شتابان میآمدند و در نتیجه قم ویران و اهل آن نابود میشدند و دیگر حجتی بر سایر بلاد نبود و هنگامی که چنین میشد، آسمان و زمین استقرار نمییافت و یک چشم به هم زدن مهلت داده نمیشدند و به راستی که بلا از قم و اهل آن دفع میگردد و به زودی زمانی فرا برسد که قم و اهل آن حجت بر سایر خلایق باشند و این زمان غیبت قائم تا هنگام ظهور اوست و اگر این نبود، زمین اهل خود را فرو میبرد و به راستی که ملائکه بلاها را از قم و اهل آن دفع میکنند و هیچ جباری قصد سوء درباره آن نمیکند جز اینکه شکننده پشت جبارین او را در هم خواهد شکست و او را از آسیب رساندن به آن مردم به وسیله رویداد مشکلی یا مصیبت، یا دشمنی، مشغول خواهد گردانید و خداوند، یاد قم و اهل آن را از خاطر جباران و در دولت آنان خواهد برد، چنانکه آنان یاد خدا را فراموش کردند.
با سندهایی که از امام صادق علیه السّلام نقل شده، که آن حضرت ذکر کوفه کرده و فرمودند:
سَتَخْلُوا کُوفَةُ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ یَأرَزُ عَنْهَاالْعِلْمُ کَما تَأرَزُ الْحَیَّةُ فی جَحْرِها ثُمَّ یَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَةٍ یُقالُ لَها قُمْ وَ تَصیرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّی لایَبْقی فِی الْاَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِی الدّینِ حَتَّی الْمُخَدَّراتٍ فِی الْحِجالِ وَ ذلِکَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قائِمَنا فَیَجْعَلُ اللَّهُ قُمْ وَ اَهْلَهُ قائِمینَ مَقامَ الْحُجَّةِ وَ لَوْلا ذلِکَ لَساخَتِ الْاَرْضُ بِاَهْلِها وَ لَمْ یَبْقِ فِی الْاَرْضِ حُجَّةٌ فَیُفیضُ الْعِلْمُ مِنْهُ اِلی سایِرِالْبِلادِ فِی الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَیَتِمُّ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ حَتَّی لا یَبْقی اَحَدٌ عَلَی الْاَرْضِ لَمْ یَبْلُغُ اِلَیْهِ الدّینُ وَ الْعِلْمُ ثُمَّ یَظْهَرُ الْقائِمُ علیه السّلام وَ یَصیرُ سَبَباً لِنِقْمَةِ اللَّهِ وَ سَخَطِهِ عَلَی الْعِبادِ لِاَنَّ اللَّهَ لایَنْتَقِمُ مِنَ الْعِبادِ اِلَّا بَعْدَ اِنْکارِهِمْ حُجَّةً.
به زودی کوفه از مؤمنین خالی میگردد و علم از آن قبض و گرفته خواهد شد، بدانگونه که مار در لانهاش گرفته میشود. سپس علم در شهری ظاهر میگردد که قم نامیده میشود و آنجا معدن علم و فضل میگردد؛ به گونهای که در زمین مستضعفی در دین باقی نماند، حتی زنان پرده نشین. و این نزدیکی ظهور قائم ما خواهد بود، پس خداوند قم و اهل آن را در مقام حجت قرار میدهد و اگر این نبود، زمین اهل خود را فرو میبرد و حجتی در زمین باقی نمیماند، پس علم از قم به سایر بلاد در مشرق و مغرب سرازیر خواهد شد و حجّت خدا بر مردم تمام میگردد، آنچنان که احدی بر صفحه زمین باقی نخواهد ماند که دین به او نرسیده باشد. آنگاه قائم ظهور میکند و موجب نقمت و خشم خدا بر بندگان - منحرف - خواهد شد زیرا خداوند از بندگان خود انتقام نمیگیرد، مگر بعد از آنکه آنان حجّت را انکار کنند.
5- ابومقاتل دیلمی میگوید: از حضرت علی بن محمّد، امام هادی علیه السّلام شنیدم که میفرمود:اِنَّما سُمِّیَ قُمْ بِهِ لِاَنَّهُ لَمَّإ؛کک وَصَلَتِ السَّفینَةُ اِلَیْهِ فی طُوفانِ نُوحٍ علیه السّلام قامَتْ وَ هُوَ قَطْعَةٌ مِنْ بَیْتِ الْمُقَدَّس
؛
همانا قم به این اسم نامیده شد زیرا چون کشتی نوح علیه السّلام در جریان طوفان بدانجا رسید، ایستاد - و حرکت نکرد - و آن قطعهای از بیت المقدّس است.
6- از امام صادق علیه السّلام نقل شده که فرمود:اِذا عَمَّتِ الْبَلْدانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمْ وَ حَوالیها وَ نَواحیها فَاِنَّ الْبَلاءَ مَدْفُوعٌ عَنْها
هنگامی که فتنهها و آشوبها شهرها را فراگرفت، برشما باد که به قم و حوالی و نواحی آن رو بیاورید زیرا که بلا از قم و اطراف و جوانب آن دفع شده است.
7- جماعتی نقل کردهاند که امام صادق علیه السّلام فرمود:
اِذا عَمَّتِ الْبَلایا فَالْاَمنُ فی کُوفَةَ وَ نَواحیها مِنَ السَّوادِ وَ قُمْ مِنَ الْجَبَلْ وَ نِعْمَ الْمَوْضِعُ قُمْ لِلْخائِفِ الْطائِفِ
هنگامی که بلاها فراگیر شد، پس امن در کوفه و نواحی آن از روستاها و در قم از بلاد کوهستانی است و برای ترسناک فرار کننده به هر سو، قم چه جای خوبی است.
8- از حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام روایت شده که فرمودند:
قُمْ عُشُّ آلِ مُحَمَّدِ وَ مَأوی شیعَتِهِمْ وَلکِنْ سَیَهْلِکَ جَماعَةٌ مِنْ شَبابِهِمْ بِمَعْصیَةِ آبائِهِمْ وَالْاِسْتِخْفافِ وَ الْسَخْریَّةِ بِکُبَرائِهِمْ وَ مَشایِخِهِمْ وَ مَعَ ذلِکَ یَدْفَعُ اللَّهُ عَنْهُمْ شَرَّ الاَعادی وَ کُلَّ سُوءٍ.
قم آشیانه آل محمد و پناهگاه شیعیان آنهاست ولکن به زودی جماعتی از جوانانشان، آنان بر اثر نافرمانی پدران و استهزای به بزرگان و پیشکسوتانشان هلاک خواهند شد و در عین حال، خداوند شر دشمنان و هر بدی را از آنان دفع خواهد فرمود.
9-و از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند:
اِذا اَصابَتْکُمْ بَلیَّةٌ وَ عَناءٌ فَعَلَیْکُمْ بِقُمْ فَاِنَّهُ مَأوَی الْفاطِمیّینَ وَ مُسْتَراحُ الْمُؤمِنینَ وَ مااَرادَ اَحَدٌ بِقُمْ وَ اَهْلِهِ سُوءاً اِلَّا اَذَلَّهُ اللَّهُ وَ اَبْعَدَهُ مِنْ رَحْمَتِهِ.
هنگامی که مصیبت و رنجی به شما رسید، برشما باد به قم، زیرا آنجا مأوای فاطمیّین و استراحتگاه مؤمنین است و هیچکس تصمیم سویی درباره قم و اهل آن نگرفت مگر اینکه خداوند او را خوار کرده، از رحمت خود دور ساخت.
10- و از حضرت ابوالحسن الرضا علیه السّلام روایت است که فرمود:
انَّ لِلْجَنَّةِ ثَمانِیَةَ اَبْوابٍ وَ لِاَهْلِ قُمْ واحِدٌ مِنْها فَطُوبی لَهُمْ، ثُمَّ طُوبی لَهُمْ، ثُمَّ طُوبی لَهُمْ
برای بهشت، هشت در است و برای اهل قم یکی از آن درهاست؛ پس خوشا به حال آنان، خوشا به حال آنان، خوشا به حال آنان.
11- سلیمان بن صالح میگوید: در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم که ذکر فتنههای بنیعباس و آنچه که از ناحیه آنان به مردم میرسد به میان آمد. ما عرض کردیم: جان ما فدای شما باد، مفزع و مفرّ در آن زمان کجا خواهد بود؟ فرمود: به سوی کوفه و حوالی آن و قم و نواحی آن. سپس فرمود:فی قُمْ شیعَتُنا وَ مَوالینا وَ تَکَثُرُ فیهَا الْعِمارَةُ وَ یَقْصُدُهُ النَّاسُ وَ یَجْتَمِعُونَ فیهِ حَتَّی یَکُونَ الْجَمْرُ بَیْنَ بَلْدَتِهِمْ.
(
شیعیان و دوستداران ما در قماند و عمارت و آبادی در قم زیاد خواهد شد و مردم آهنگ قم میکنند و در آن گرد میآیند به طوری که نهر مخصوص در میان شهرستان قرار خواهد گرفت.
علّامه مجلسی در اینجا میفرماید: و در بعضی از روایات شیعه وارد شده که قم از عمارت و آبادی به جایی برسد که جایگاه یک اسب به هزار درهم به فروش خواهد رسید. و در بیان روایت فوق میفرماید: جمر، نام نهری از انهار است که قبل از بنای شهر قم جاری بوده است.
12- از حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام روایت شده که فرمود:رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ قُمْ یَدْعُوا النَّاسَ اِلَی الْحَقِّ یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبْرِ الْحَدیدِ لاتَزِلُهُمُ الرِّیاحُ الْعَواصِفُ وَ لایَمِلُونَ مِنَ الْحَرْبِ وَ لایَجْبُنُونَ وَ عَلَی اللَّهِ یَتَوَکَّلُونَ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمَتَّقینَ.
مردی از اهل قم مردم را به سوی حق فرامیخواند. گروهی همانند قطعات آهن به همراه او گرد میآیند که تندبادها آنان را نمیلغزاند، از جنگ خسته نمیگردند، نمیترسند و بر خدا توکّل میکنند و عاقبت از برای اهل تقوا است.
13- عفّان بصری میگوید: حضرت صادق علیه السّلام به من فرمودند: آیا میدانی برای چه قم بدین نام نامیده شد؟ عرض کردم: خدا و رسول او و شما داناترید. فرمود:اِنَّما سُمِّیَ قُمْ لِاَنَّ اَهْلَهُ یَجْتَمِعُونَ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ - صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِ - یَقُومُونَ مَعَهُ وَ یَسْتَقیمُونَ عَلَیْهِ وَ یَنْصُرُونَهُ
.
قم بدین اسم نامیده شد، زیرا که اهل آن با قائم آل محمّد صلوات اللَّه علیه اجتماع نموده و با او قیام میکنند و بر این کار استوار بوده، او را نصرت و یاری مینمایند.
14- صفوان بن یحیی میگوید: روزی در خدمت حضرت ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السّلام بودیم که نام قم و اهل آن و میل و توجهی که آنان به مهدی علیهالسّلام دارند به میان آمد. حضرت بر آنها رحمت فرستاد و فرمود: خدا از آنان راضی و خشنود باشد. سپس اضافه کردند:اِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمانِیَةَ اَبْوابٍ وَ واحِدٌ مِنْها لِاَهْلِ قُمْ وَ هُمْ خِیارُ
شیعَتُنا مِنْ بَیْنِ سایِرِ الْبِلادِ خَمَّرَ اللَّهُ تَعالی وِلایَتَنا فی طینَتِهِمْ.
از برای بهشت هشت در است و یکی از آن درها برای اهل قم میباشد و آنان از بهترین شیعیان ما از میان همه بلادند. خداوند ولایت ما را در طینت آنان عجین کرده است.
15- از گروهی از اهل ری روایت شده که بر حضرت صادق علیهالسّلام وارد شدند و عرض کردند: ما از اهل ری میباشیم، حضرت فرمودند: مَرْحَباً بِاِخْوانِنا مِنْ اَهْلِ قُمْ؛ آفرین بر برادران ما از اهل قم! عرض کردند ما از اهل ری هستیم. حضرت همان سخن را تکرار کردند. آنان بار دیگر حرف خود را تکرار کردند و امام صادق علیهالسّلام همان پاسخ را دادند و بعد فرمودند:اِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ اِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ مَدینَةُ وَ اِنَّ لأمیرَ الْمُؤمِنینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ اِنَّ لَنا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةِ قُمْ وَ سَتُدْفَنُ فیها اِمْرَأةٌ مِنْ اَوْلادی تُسَمَّی فاطِمَةُ فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةَ.
راستی که برای خدا حرمی است و آن مکّه است و برای رسول خدا حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمؤمنین حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن شهر قم است و به زودی زنی از اولاد من به نام فاطمه در آن سرزمین دفن میشود، پس هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.
در ذیل این روایت آمده که راوی این روایت میگوید: این سخن را امام صادق علیه السّلام در زمانی فرمودند که هنوز حضرت کاظم علیهالسّلام - پدر حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها - تولّد نیافته بود.
16- از ائمه اطهار علیهم السّلام روایت شده که:لَوْلاَ الْقُمِیُّونَ لَضاعَ الدّینُ؛
اگر قمیها نبودند، دین ضایع و تباه میشد.
17- از حضرت علی بن موسی الرضا علیهالسّلام روایت شده است:اِذا عَمَّتِ الْبَلْدانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمْ وَ حَوالیها وَ نَواحیها فَاِنَّ الْبَلاءَ مَدْفُوعٌ عَنْها؛
هنگامی که فتنهها شهرها را فراگرفت بر شما باد به قم و حوالی آن و نواحی آن، زیرا بلا از آن برداشته شده است.
18- از حضرت صادق علیهالسّلام روایت کردهاند که فرمود:اِنَّ لَعَلی قُمْ مَلَکاً رَفْرَفَ عَلَیْها بِجَناحَیْهِ لایُریدُها جَبَّارٌ بِسُوءٍ اِلَّا اِذابَهُ اللَّهُ کَذَوْبِ الْمِلْحِ فِی الْماءِ ثُمَّ اَشارَ اِلی عیسَی بْنِ عَبْدِاللَّه فَقالَ: سَلامُاللَّهِ عَلی اَهْلِ قُمْ یَسْقِی اللَّهُ بِلادَهُمْ الْغَیْثَ وَ یُنْزِلُ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْبَرَکاتِ وَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ هُمْ اَهْلُ رُکُوعٍ وَ سُجُودٍ وَ قِیامٍ وَ قُعُودٍ وَ هُمُ الْفُقَهاءُ الْعُلَماءُ الْفُهَماءُ هُمْ اَهْلُ الدِّرایَةِ وَ الرِّوایَةِ وَ حُسْنِ الْعِبادَةِ.
راستی که فرشتهای بالهای خود را بر شهر قم افکنده و حرکت میدهد، هیچ ستمگری درباره آن قصد سوء نمیکند مگر اینکه خداوند او را ذوب میکند همچون نمکی که در آب ذوب میشود. آنگاه اشاره به عیسی بن عبداللَّه کرد و فرمود: سلام خدا بر اهل قم، خداوند با باران رحمتش بلاد آنان را سیراب گرداند و برکات خود را بر آنان نازل فرماید و سیئاتشان را به حسنات تبدیل گرداند. آنان اهل رکوع و سجود و قیام و قعودند، آنان فقها، علما و فهیمانند، آنان اهل درایت و روایت و عبادت نیکو میباشند.
19- روایت کردهاند که حضرت صادق علیه السّلام فرمودند:تُرْبَةُ قُمْ مُقَدَّسَةٌ وَ اَهْلُها مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ لایُریدُهُمْ جَبَّارٌ بِسُوءٍ اِلَّا عَجَّلَتْ عُقُوبَتُهُ ما لَمْیَخُونُوا اِخْوانَهُمْ فَاِذا فَعَلُوا ذلِکَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ جَبابِرَةَ سُوءٍ اَما اِنَّهُمْ اَنْصارَ قائِمِنا وَ دُعاةُ (رَعاةَ) حَقِّنا ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ اِلَی السَّماءِ وَ قالَ: اَلَّلهُمَّ اعْصِمْهُمْ مِنْ کُلِّ فِتْنَةٍ وَ نَجِّهِمْ مِنْ کُلِّ هَلَکَةٍ.
تربت قم مقدس است و اهل قم از مایند و ما از آنانیم. هیچ ستمگری به آنان قصد سوء نمیکند مگر اینکه به سرعت به عقوبت و کیفر خود خواهد رسید و این تا هنگامی است که آنان به برادران خود خیانت نکردهاند. پس اگر خیانت کردند خداوند جباران بد عمل را بر آنان مسلّط خواهد کرد. آگاه باشید که آنان - اهل قم - یاران قائم ما و دعوت کنندگان یا رعایت کنندگان حق مایند. آنگاه سر خود را به آسمان بلند کرده و گفت: خداوندا! آنان را از هر فتنهای نگهداشته و از هرگونه هلاکتی رهایی بخش.
20- ابوالصلت هروی میگوید: من در خدمت امام رضا علیه السّلام بودم که گروهی از اهل قم وارد شدند و بر آن بزرگوار سلام کردند. حضرت جواب سلامشان را داده و آنها را نزدیک خود جا داد. آنگاه به آنان فرمود: مَرْحَباً بِکُمْ وَ اَهْلاً فَاَنْتُمْ شیعَتُنا حَقّاً فَسَیَأتی عَلَیْکُمْ یَوْمَ تَزْورونَ فیهِ تُرْبَتی بِطُوسٍ اَلا فَمَنْ زارَنی وَ هُوَ عَلی غُسْلٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.
خوش آمدید، آفرین بر شما، شما حقّاً شیعیان مایید و به زودی روزی فرا رسد که تربت مرا در توس زیارت کنید. آگاه باشید که هرکس با غسل مرا زیارت کند از گناهان خود خارج میشود مانند روزی که مادر او را متولّد ساخته است.
21- حضرت عبدالعظیم حسنی میفرماید: شنیدم که حضرت علی بن محمّد - امام هادی علیه السّلام - میفرمود:اَهْلُ قُمْ وَ اَهْلُ آبَةَ مَغْفُورٌ لَهُمْ لِزِیارَتِهِمْ لِجَدّی عَلیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضا علیهالسّلام بِطُوسٍ...
اهلقم و اهل آبه - قریهای از قرای ساوه - مورد غفران الهیاند، به خاطر اینکه جدّ من علی بن موسی الرّضا علیهالسّلام را در توس زیارت میکنند.
22- از حضرت صادق علیهالسّلام روایت شده است که: قم بلدنا و بلد شیعتنا مطهرة مقدسة قبلت ولایتنا اهل البیتلایریدهم احد بِسُوءٍ اِلَّا عَجَّلَتْ عُقُوبَتُهُ ما لَمْیَخُونُوا اِخْوانَهُمْ فَاِذا فَعَلُوا ذلِکَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ جَبابِرَةَ سُوءٍ اَما اِنَّهُمْ اَنْصارَ قائِمِنا وَ رُعاةُ حَقِّنا ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ اِلَی السَّماءِ وَ قالَ: اَلَّلهُمَّ اعْصِمْهُمْ مِنْ کُلِّ فِتْنَةٍ وَ نَجِّهِمْ مِنْ کُلِّ هَلَکَةٍ.
قم شهر ما و شهر شیعیان ماست. پاکیزه و مقدّس است.(اهل آن) ولایت ما اهلبیت را پذیرفتند. هیچ کس تصمیم بدی درباره آنان نمیگیرد مگر اینکه در عقوبت او سرعت خواهد شد و این مادامی است که به برادران خود خیانت نکنند. پس اگر خیانت کردند خداوند جباران بد عمل را بر آنان مسلّط خواهد کرد. آگاه باشید که آنان - اهل قم - یاران قائم ما و مراعات کنندگان حق مایند. آنگاه سر خود را به آسمان بلند کرده و گفت: خداوندا! آنان را از هر فتنهای نگهداشته و از هرگونه هلاکتی نجات داده و برهان.
شایان ذکر است که هرچند در بسیاری از این روایات قم را مصون از بلا و محفوظ از شرّ جباران دانستهاند ولیکن در روایت نوزده و بیست و دوم قید کردهاند که تا هنگامی که به برادران خود خیانت نکنند؛ و گرنه شرایط دیگری است و در روایت هشتم تصریح فرمودهاند که گروهی از جوانان قم به سبب نافرمانی بزرگان هلاک میشوند.
قم حرم اهلبیت
شاید هرکس کلمه حرم را در مورد قم بشنود و یا در نوشتهای بنگرد فوراً متوجّه حرم و بقعه مبارکه فاطمیه؛ یعنی مقدار معیّنی از زمین که زیر قبه سامیه و گنبد مطهر قرار گرفته است بیفتد و همانگونه که معمول و متعارف است، همان موضع مبارکی که محصور است و علاقمندان با احترام مخصوص وارد شده و در آنجا زیارت میخوانند به ذهن بیاید.
ولی مقصود ما از حرم در این بحث یک معنای وسیع و مفهوم گستردهای است و خلاصه منظور سراسر شهر قم و کلّ این سرزمین مقدّس و شریف است و این بر اساس روایت یا روایاتی است که از اهلبیت علیهمالسّلام وارد شده و بر اساس آن روایات امام معصوم این سرزمین را متعلق به خود و خاندان خود دانسته و حرم خویش خواندهاند و از این رو قم، سراسر، حرم اهلبیت است.
در لغت آمده حرم آن چیزی است که انسان از آن حمایت و دفاع میکند، چیزی که انتهاک و حرمتشکنی آن روا نیست. لذا بیتالمقدّس را حرم اقصی گویند و چون لفظ حَرَمان گفته شود، مقصود، مکّه و مدینه باشد.
با لحاظ این معنا میتوان حرم را در اینجا بیت و خانه معنا کرد و گفت: قم، این سرزمین مبارک، خانه اهلبیت و جایگاه آنان و مورد حمایت و دفاع آل محمّد علیهمالسّلام است.
و ما در این مقام به ذکر عناوین توقیرآمیز و مزایای محترمانه این سرزمین پاک میپردازیم و پیش از آن، چون همه سخنها در این فصل راجع به قم است، مختصر سخنی راجع به قم و نام آن میگوییم.
شهر قم و نام افتخار آفرین آن
قاضی نوراللَّه شوشتری نقل میکند که: حموی و دیگران گفتهاند: قم از مداین مستحدثه اسلامی است و اهالی آن همیشه امامیه بودهاند و ابتدای بنای آن در سال 83 هجری قمری و در زمان عبدالملک مروان بوده است.
قاضی خود میگوید: بلده قم شهری عظیم و بلدهای کریم است و از جمله بلادی است که همیشه دار المومنین بوده و بسیاری از اکابر و افاضل و مجتهدان شیعه امامیه از آنجا برخاستهاند و انتساب به چنین بلدی اقوی ادلّه صحت عقیده منسوبالیه است.
ظاهراً اسم "قم" نامی است که عرب بر آن شهر اطلاق کردهاند و از روایات استفاده میشود که این نام منشأ دینی دارد و با مناسبات ایمانی و عقیدتی بدین نام موسوم شده است. اینک به این چند روایت توجّه فرمایید:
علّامه مجلسی میفرماید: در روایات شیعه آمده که چون رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله وسلّم به معراج برده شد، ابلیس را دید که در این بقعه و سرزمین جایگزین شده است. رسول خدا به او فرمود: قُمْ یا مَلْعُونْ؛ ای ملعون! برخیز. پس آن سرزمین به قم موسوم گردید.
2- و در روایت پنجم از روایاتی که قبلاً ذکر کردیم، از حضرت هادی علیهالسّلام نقل شد که فرمودند: قم را قم نامیدند چون کشتی نوح در داستان طوفان تا به آنجا رسید، ایستاد و متوقف شد.
3- در روایت سیزدهم از روایات سابقه خواندیم که حضرت صادق علیهالسّلام به عفّان بصری فرمودند: میدانی چرا قم، بدین نام موسوم شده است؟ او عرض کرد: خدا و رسول او و شما داناترید. حضرت فرمودهاند: زیرا اهل قم با قائم آل محمّد صلوات اللَّه علیه اجتماع کرده و با او قیام مینمایند و بر این امر استقامت ورزیده او را یاری میکنند.
اکنون بنابر روایت اول، اسم قم از خطاب رسول خدا به شیطان، که فرمودند: "قم"، گرفته شده و بنابر روایت دوم از قیام گرفته شده و چون کشتی نوح در این سرزمین قائم شد و ایستاد، لذا آن را قم گفتند و طبق روایت سوم به تناسب حضور مردم قم با قائم آل محمّد و قیام اهل قم با آن حضرت و استقامت آنان، این سرزمین را قم نامیدهاند.
البته این وجوه و مناسبات، قابل جمع نیز میباشد؛ یعنی میتواند تمام این وجوه، وجه مناسب نامگذاری این شهر به قم باشد کما اینکه روایت سوم خود متضمن سه وجه مناسبت است که هریک برای نامگذاری کافی بود. یکی حضور مردم قم با حضرت قائم علیهالسّلام، دیگری قیام آنان با آن حضرت و سوم استقامت آنان در این راه.
مزایا و خصوصیات و عناوین شهر قم
و اکنون به ذکر مزایا و خصوصیات شهر قم در چارچوب آنچه که از روایات استفاده میشود میپردازیم.
1- قم از سوی خداوند متعال حجّت بر بلاد دیگر، شهرها و شهرستانهای مختلف عالم قرار داده شده است.
2- خداوند قم را در حال استضعاف و بیچارگی وانمیگذارد.
3- قم در زمان غیبت قائم علیهالسّلام حجّت است.
4- ملائکه بلا را از شهر قم دفع میکنند.
5- هر کس قصد سوء درباره قم کند، خداوند او را به داهیه و امر عظیمی یا مصیبتی مبتلا میکند و یا دشمنی را در برابر او قرار میدهد که در نتیجه مشغول به اینها شود و از اعمال اراده خود باز بماند.
همه این مطالب پنجگانه را از روایت سوم استفاده میکنیم.
6- علم در قم ظهور و بروز پیدا میکند.
7- قم معدن علم و فضل خواهد شد.
8- علم و دانش از قم به مشرق و مغرب و تمام نقاط عالم سرازیر خواهد گردید و همه جا از قم بهرهمند میشوند.
این چند مزیت را از روایت چهارم استفاده میکنیم.
9- قم، قطعهای از بیت المقدّس میباشد و این مطلب در روایت پنجم آمده است.
10- بلا از قم مدفوع است؛یعنی از آن دفع خواهد شد و این نکته در روایت ششم آمده است.
11- قم مأمن است؛ یعنی مرکز ایمنی و امن و امان خواهد بود.
12- قم، جایگاه خوبی برای انسان خائف و ترسانی است که به هر سو در طوف و حرکت است. و این دو خصوصیّت در روایت هفتم ذکر شده است.
13- قم، عُشّ و آشیانه آل محمّد صلوات اللَّه علیهم اجمعین است.
14- قم مأوا و پناهگاه شیعیان و پیروان آل محمّد صلّی اللَّه علیه وآله وسلّم است و این دو امتیاز از روایت هشتم گرفته شده است.
15- قم مأوای فاطمیّین؛ یعنی اولاد و ذراری فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها میباشد.
امکان دارد قبور فراوانی که از سادات و بنیفاطمه در این شهر است، به خاطر همین جهت باشد که آنان از هر سو رو به قم آورده و آنجا را مأوای خود قرار دادهاند.
و نیز احتمال میرود که مقصود از فاطمیّین، دلدادگان و پیروان حضرت فاطمه زهرا باشند و گویا فرمودهاند: قم مأوا و مرکز پیروان و دوستان فاطمه سلام اللَّه علیها است.
16- قم محل استراحت و آسایش مؤمنان است.
17- هرکس درباره قم تصمیم سوء بگیرد، خداوند او را ذلیل و خوار گردانیده و از رحمت خود دور میسازد.
18- قم مرکز شیعیان و موالیان اهلبیت عصمت و طهارت و خاندان پیغمبر است.
این دو خصوصیّت مستفاد از روایت یازدهم میباشد.
19- قم مرکز توجّه نفوس و علاقه و اجتماع مردم است. و این دو خصوصیّت مستفاد از روایت یازدهم میباشد.
20- قم حرم خاندان پیغمبر و منزل و بیت آل محمّد علیهمالسّلام بوده و مرکز و جایگاه و محل توجّه خاص امامان معصوم علیهمالسّلام خصوصاً از امام صادق علیهالسّلام به بعد است. چنانکه حرم خدا، مکّه و حرم رسولاللَّه، مدینه و حرم امیرالمؤمنین علیهالسّلام، کوفه است.
21- قم مدفن پیکر پاک و مطهّر فرزندزاده امام صادق علیهالسّلام حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها میباشد.
و این دو وجه شرافت بزرگ در روایت پانزدهم با کمال صراحت و روشنی ذکر شده است.
22- به هنگامی که بلا و گرفتاری عمومیت پیدا کرده و همه جا را فرابگیرد به امر حضرت رضا علیهالسّلام باید رو به قم و حوالی و نواحی آن آورد.
23- بلا از قم - نوعاً مرفوع و برداشته شده است.
و این دو جهت مورد تصریح در روایت هفدهم است.
24 - قم زیر بال ملائکه است و فرشته آسمانی بال خود را چتر مانند بر سر اهل قم افکنده و باز و بسته میکند.
25- کسی که تصمیم بدی درباره قم داشته باشد، خداوند او را ذوب میکند چونانکه نمک در آب ذوب میگردد. و این دو امتیاز در روایت هیجدهم آمده است.
26- تربت قم دارای قداست است.
و این نکته افتخارآمیز در روایت نوزدهم مورد تصریح قرار گرفته است.
27- قم، بلد آل محمّد و امامان علیهمالسّلام است.
28- قم، بلد و شهر شیعیان علی و آل علی علیهالسّلام است.
29- قم، مطهّر است.
30- قم، مقدّس است.
31- قم، سرزمینی است که خود ولایت آل علی را پذیرفته است. البته احتمال میرود که مقصود اهل قم باشند. و این چهار یا پنج خصوصیت را از روایت 22 استفاده میکنیم.
اینها یک سلسله افتخارات و امتیازاتی است که برای شهر قم از لسان خاندان وحی صلوات اللَّه علیهم اجمعین صادر گردیده و ما را متوجّه موقعیت عظیم و بزرگ معنوی این سرزمین شریف میگرداند.
و چه بگویم راجع به شهری که معصومین پاک اینگونه آن را ستودهاند و چه افتخار آفرین است شهری که حجّت خدا بر همه بلاد عالم میباشد.
شهری که مورد عنایت خداوند بوده و حقتعالی آن را مستضعف رها نخواهد کرد.
شهری که در عصر پر از مشکلات غیبت حضرت ولی عصر، حجّت میباشد.
شهری که فرشتگان الهی بلا را از آن دفع میکنند.
شهری که تصمیم سوء گیرنده آن را خداوند به داهیه و مشکل بزرگ و مصیبت و دشمن خطرناک دچار میسازد تا از تصمیمش باز بماند.
شهری که مهد علم و دانش و محل بروز حرکتهای علمی است.
شهری که معدن علم و کانون فضیلت و فرهنگ اسلامی خواهد گردید.
شهری که علم و دانش، سیل مانند از آنجا به اطراف و اکناف دنیا سرازیر خواهد گردید و بالاخره اقطار جهان را تغذیه علمی میکند.
شهری که قطعهای از بیت المقدّس - شهر پیامبران و مدفن انبیا است.
شهری که بلا از آن دفع شده و خواهد شد.
شهری که مأمن و بهترین موضع برای انسان ترسان و بهر هر سو در حرکت و فرار خواهد بود.
شهری که آشیانه آل محمّد صلوات اللَّه علیهم اجمعین و مأوای شیعیان و هواخواهان آنان است.
شهری که مأوای فاطمیّین و جایگاه آسایش مؤمنان میباشد.
شهری که مرکز موالیان و دلدادگان خاندان پیغمبر و نقطه توجه نفوس و اجتماع مردم است.
شهری که حرم اهلبیت و مدفن بانوی گرانقدر آل محمّد، حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها است.
شهری که به هنگام فرا گیر شدن بلاها باید به آنجا روی آورد و بلا از آنجا برداشته شده است.
شهری که زیر چتر بال ملک است و کسی که تصمیم ناروایی درباره آن داشته باشد به کلی نابود خواهد گردید.
شهری که تربت و خاک پاک آن از قداست خاصّی برخوردار است.
راستی شهری عجیب و سرزمینی شگفتانگیز است! کسانی که روی زمین آن راه میروند، در سرزمین مقدّس راه میروند و آنانکه در این شهر ساکن و مقیمند، در عُشّ آل محمّد و در حرم اهلبیت پیغمبر اقامت گزیدهاند.
و در آخر قم، شهری است که متجاوز از چهارصد امامزاده واجب التعظیم در آن آرمیده و مدفونند و این خاک مقدّس، پیکر پاک این عدّه کثیر از آل علی علیهمالسّلام را در خود جای داده است و علما و فقها