9- مدفن و مضجع هر یک از این دو بانوی بهشتی، زیارتگاه عاشقان و علاقمندان خاندان پیغمبر است و مرقد مطهّر و منوّر هر یک از آنان، دلدادگان بی‌شمار دارد و مردم مسلمان حتّی از شهرهای دور برای زیارت آنها با تمام اشتیاق سفر نموده، به تشرّف به اعتاب مقدّسه آنان فخر و مباهات می‌کنند.
10- هر کدام از این دو مکرّمه، دو محلّ زیارت دارند. حضرت زینب سلام اللَّه علیها در مصر و در شام و حضرت معصومه سلام اللَّه علیها در بیت النّور، محلّ اقامت و عبادتشان - مدرسه ستّیه - و دیگر مدفن مقدّس و حرم مطهّر آن بانوی با جلالت.
وفات کریمه اهلبیت علیهم‌السّلام
در تواریخ آمده است که مأمون عباسی در سال دویست هجری قمری، حضرت رضا علیه‌السّلام را از مدینه به مرو طلبید و آن حضرت را اجباراً و به دنبال این جریان از مدینه به سوی مرو آوردند. خواهر آن حضرت، فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها در سال دویست و یک به خاطر اشتیاق ملاقات برادرش از مدینه به جانب مرو حرکت کرد و چون به ساوه رسید بیمار شد. در این هنگام پرسش کرد که از اینجا تا قم چه مقدار مسافت است؟ گفتند: ده فرسخ. حضرت خادم خود را فرمودند که مرا به جانب قم ببر و بدین ترتیب خادم، حضرت معصومه سلام اللَّه علیها را به قم آورده و در منزل موسی بن خزرج بن سعد فرود آورد.
مطلبی که از این نقل استفاده می‌شود این است که قم از آن زمان شهری بوده که به علاقه و ولایت اهلبیت رسول اللَّه صلوات اللَّه علیهم اجمعین شناخته شده بود و این اسم، برای حضرت معصومه سلام اللَّه علیها که تمام گذشته خود را در مدینه سپری کرده بود، یک مرکز آشنا به شمار می‌آمده است، ولی در اینکه چطور موسی بن خزرج را شناخته و بر او وارد شده‌اند اجمالی است و ممکن است که در ساوه راجع به افراد سرشناس و بسیار محترم قم تحقیق شده باشد و او را معرفی کرده باشند یا آنکه بعد از ورود به قم پرسش کرده باشند و با معرفی مردم قم و ساکنان آن و شناختی که از موسی بن خزرج برای بانوی اسلام، حاصل گردیده، بر او وارد شده باشند.
البته نقل دیگری در این مورد است که زمینه این سؤال را به کلی منتفی می‌سازد و بعضی از بزرگان آن را صحیح‌تر از نقل اول می‌دانند و آن این است که چون خبر نزول اجلال حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها به ساوه، به گوش آل‌سعید رسید، همگی متّفق شدند که به قصد تشرّف به حضور آن بانوی یگانه، بیرون روند و از وی درخواست نمایند که به قم تشریف بیاورد.
موسی بن خزرج بر این امر، تقدم جست. همینکه به خدمت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها رسید، مهار ناقه آن حضرت را گرفت و کشید تا وارد قم ساخت و آن سیده جلیله را در خانه خود فرود آورد و جا داد و مدت شانزده یا هفده روز همچنان باقی بودند و آنگاه از دنیا رفتند. پس او را غسل داده، کفن نمودند و نماز بر بردن مقدّسش خواندند و در زمین بابلان که ملک خود موسی بن خزرج بود و اکنون روضه منوّره آن حضرت است، به خاک سپرده و دفن کردند و سقفی از بوریا بر قبر شریفش بنا نمودند و همچنان بود تا حضرت زینب، دختر امام جواد علیه‌السّلام، قبّه‌ای بر آن قبر شریف بنا کرد.
و نقل شده است که محمد بن حسن بن ولید گفته: چون فاطمه سلام اللَّه علیها وفات یافت، او را غسل داده و کفن کردند و جنازه او را به سوی بابلان حرکت دادند، آنگاه آن حضرت را کنار سردابی که برای وی حفر کرده بودند گذاشتند و آل سعد با هم به گفتگو پرداختند که چه کسی داخل سرداب سود و جنازه آن حضرت را دفن نماید؟. بعد از گفتگوها رأی آنان بر این قرار گرفت که پیرمرد کهنسال "قادر" نام، که خادم خود آنان بود و مرد صالحی به شمار می‌رفت، متصدّی دفن شود.
از این رو از پی او فرستادند که ناگهان دیدند دو نفر سوار، که دهان خود را با لگام بسته بودند، با شتاب بسیار از جانب ریگزار پیدا شدند و چون نزدیک جنازه رسیدند پیاده شده، بر آن مخدّره نماز خواندند، داخل سرداب شده و آن بدن مطهّر را دفن کردند و آنگاه بیرون آمده، سوار شدند و رفتند و هیچ‌کس نفهمید که آنان چه کسانی بودند.
شایان ذکر است که این جریان اصلاً قابل استبعاد نیست، زیرا شواهد بسیاری در کتب اخبار و تاریخ و سیره و معجزات دارد که ما به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
1- سلمان فارسی در مداین از دنیا رفت و در آن هنگام حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السّلام در مدینه بودند ولی برای دفن سلمان از مدینه با تصرف الهی خود و به اذن اللَّه سبحانه به مداین آمدند و پس از انجام مراسم دفن او به مدینه بازگشتند.
2- شطیطه، زن با ایمان نیشابوری در نیشابور از دنیا رفت و حضرت موسی بن جعفر علیه‌السّلام از مدینه طیّبه بر حسب وعده‌ای که از پیش داده بودند، برای نماز بر جنازه او به نیشابور آمدند در حالی که بر شتر سوار بودند و چون از امر او فارغ شدند، سوار بر شتر خود شده به طرف بیابان برگشتند و به ابو علی بن راشد فرمودند: سلام مرا به یاران خود برسان و به آنان بگو: من و سایر امامان ناچاریم که بر جنازه شما حاضر شویم در هر شهری که باشید. پس در کار خودتان از خدا بترسید.
3- در جریان دفن حضرت سیدالشّهدا علیه‌السّلام از مسلّمات است که حضرت امام زین‌العابدین از زندان کوفه به صحنه کربلا آمد و تجهیزات بدن مبارک پدر بزرگوار خود را انجام داد.
باری، بر حسب ظاهر و به مقتضای این اخبار و روایات خصوصاً جمله اخیر از جریان شطیطه، می‌توان حدس زد که آن دو بزرگوار دو امام معصوم از خاندان حضرت معصومه سلام اللَّه علیها مثلاً حضرت موسی بن جعفر علیه‌السّلام و حضرت رضا علیه‌السّلام بوده‌اند که برای دفن بدن مطهّر حضرت معصومه سلام اللَّه علیها، آمده اقدام به دفن آن پیکره تقوا فرموده‌اند. و چه کسی به تجهیزات فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها سزاوارتر از آن دو بزرگوار می‌باشد؟!
قابل ذکر است که گاهی شنیده می‌شد که حضرت معصومه سلام اللَّه علیها به عزم دیدار برادرشان از مدینه به سمت توس حرکت کرد و در قم خبر شهادت حضرت رضا علیه‌السّلام را شنید و در آنجا بیمار شد و بالاخره از دنیا رفت.
ولی این مطلب خلاف تحقیق است؛ چنانکه روایت سعد بن سعد از حضرت رضا علیه‌السّلام بر این مطلب دلالت ظاهر دارد که حضرت معصومه سلام اللَّه علیها پیش از حضرت رضا علیه‌السّلام از دنیا رفته‌اند، زیرا در آن روایت، سعد می‌گوید: من از امام رضا علیه‌السّلام راجع به زیارت فاطمه سلام اللَّه علیها دختر موسی بن جعفر پرسش کردم.
این سؤال حاکی از آن است که در زمان پرسش، حضرت معصومه سلام اللَّه علیها از دنیا رفته بودند و مرقد و مضجع وی معلوم بوده است.
مرحوم محقّق بزرگ، میرزای قمی اعلی اللَّه مقامه در جواب سؤالی که از وی راجع به این موضوع شده، به همین روایت تمسک کرده‌اند و صورت سؤال و جواب این است:
سؤال: از عیون اخبار الرضا حدیثی نقل شده است که راوی گفت:
سَأَلْتُ اَبَالْحَسَنِ الرِّضا عَنْ زیارَةِ فاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ بِقُمْ، و آنچه در زبان روضه خوان‌ها مشهور است، آنست که حضرت معصومه سلام اللَّه علیها از مدینه به اراده دیدن برادر بزرگوار خود بیرون آمدند. وقتی که به قم رسیدند، خبر شهید شدن آن حضرت در توس به ایشان رسید، چند روزی در قم مکث نمودند و وفات کردند. وجه جمع چگونه است؟
جواب: آخوند ملّا محمّد باقر رحمة اللَّه علیه در بحار دو حدیث بلکه سه حدیث از حضرت امام رضا علیه‌السّلام نقل کرده که دلالت می‌کنند بر اینکه در حیات آن حضرت، فاطمه بنت موسی بن جعفر علیه‌السّلام در قم مدفون شده بود، و خلاف آن را نقل نکرده است.
علاوه بر این تاریخ شهادت حضرت رضا علیه‌السّلام مضبوط و در دست است و آن بر حسب نقل مورّخان، آخر ماه صفر سال 203 هجری قمری است و سال مسافرت آن بزرگوار به توس سال 200 از هجرت بوده است و حضرت معصومه سلام اللَّه علیها بر حسب نقل در پی مسافرت برادرشان و به تصریح بعضی از اهل تاریخ در سال 201 هجری به عزم دیدار وی حرکت کرده‌اند. بنابراین وفات آن مخدّره حدود دوسال قبل از شهادت حضرت رضا علیه‌السّلام واقع شده است.
و نمی‌دانیم که چگونه این جریان به عکس اشتهار پیدا کرده است. اینجا این نکته را یادآور می‌شویم که خوب است خطبا و وعاظ محترم در نقل مطالب، مداقّه نموده و مطالب را هر چه بیشتر مستند ذکر کنند و نکند که یک مطلب خلاف، در طی قرون و اعصاری به وسیله منبر و اهل آن ترویج شود.
زیارت حضرت معصومه علیهاالسّلام
از جمله زیارات مسلّم و مأثور از خاندان وحی، زیارت حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها است. روایات متعدّدی از امامان معصوم در ترغیب و تشویق مردم به زیارت آن حضرت و راجع به اجر و ثواب عظیمی که بر زیارت وی مترتّب است وارد شده است.
علّامه مجلسی اعلی اللَّه مقامه از کتاب تاریخ قم نقل کرده است که حضرت صادق علیه‌السّلام فرمودند:
اِنَّ لِللَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ اِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ مَدینَةُ وَ اِنَّ لأمیرَ الْمُؤمِنینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ اِنَّ لَنا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةِ قُمْ وَ سَتُدْفَنُ فیها اِمْرَأةٌ مِنْ اَوْلادی تُسَمَّی فاطِمَةُ فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةَ. قالَ علیه‌السّلام ذلِکَ وَ لَمْ تَحْمِلْ بِمُوسی اُمُّه؛
راستی که برای خدا حرمی است و آن مکّه است و برای رسول خدا حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمؤمنین حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن شهر قم است و به زودی زنی از اولاد من به نام فاطمه در آن سرزمین دفن می‌شود، پس هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.
امام صادق علیه‌السّلام این را فرمود در حالی که هنوز مادر موسی بن جعفر علیه‌السّلام به آن حضرت حمل بر نداشته بود.
اهمیّت مقام این بانوی مکرّمه و عنایت خاصّی که روی زیارت آن حضرت است از این روایت به خوبی ظاهر می‌شود،زیرا:
اوّلاً زمانی امام صادق علیه‌السّلام از این مکرّمه و زیارت او سخن می‌گوید که هنوز انعقاد نطفه پدر بزرگوار او نشده، چه رسد به خود او.
و ثانیاً از دفن فاطمه معصومه علیهاالسّلام در قم اطّلاع می‌دهند و ظاهراً به همین لحاظ قم را حرم امامان قلمداد می‌کند در حالی که شهرهای متعدد داریم که مدفن امامزادگان والامقام و بلکه مدفن امامان است، ولی این وجهه و عنوان را پیدا نکرده‌اند که حرم امامان باشند.
و ثالثاً وعده صریح و قطعی بهشت به زائران قبر حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها داده است.
و این روایت به سند دیگری نیز آمده و در آنجا عبارت چنین است که: حضرت صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند:
اِنِّ زیارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّةَ؛
زیارت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها معادل و هم‌طراز بهشت است.
ابن قولویه متوفّای سال 367 ه'ق که خود استاد شیخ مفید اعلی اللَّه مقامه بوده نقل کرده است که سعد بن سعد گفته: من از حضرت اباالحسن، امام رضا علیه‌السّلام راجع به زیارت فاطمه سلام اللَّه علیها، دختر حضرت موسی بن جعفر علیه‌السّلام پرسش کردم. حضرت فرمودند:مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّة؛
) هرکس او را زیارت کند، بهشت از برای اوست.
و نیز از ابن الرّضا، حضرت جواد علیه‌السّلام نقل کرده که فرمودند:مَنْ زارَ عَمَّتی بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّة؛
کسی که قبر عمّه‌ام را در قم زیارت کند، بهشت از برای اوست.
از تعبیر عَمَّتی که در روایت حضرت جوادالائمه علیه‌السّلام آمده به ذهن تداعی می‌شود که امام جواد علیه‌السّلام به داشتن چنین عمّه محترمه‌ای افتخار می‌کند و از این‌رو به جای ذکر نام آن مکرّمه، عنوان عاطفی و زیبای عمّه من را به کار می‌برد.
علّامه مجلسی رضوان اللَّه علیه می‌گویند: در بعضی از کتب و روایات دیدم که علی بن ابراهیم از پدرش از سعد نقل کرده که حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السّلام فرمودند: یا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنا قَبْرٌ؛ برای ما در نزد شما قبری است. عرض‌کردم: جانم فدایت، منظورتان قبر فاطمه بنت موسی علیهما السّلام است؟ فرمودند: نَعَمْ،مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ‌الْجَنَّةُ
.
آری، منظورم همان است، کسی که او را با شناخت حق و مقامش زیارت کند، بهشت از برای اوست.
در عبارت این روایت لطایفی است:
1- طبق این روایت، حضرت امام رضا علیه‌السّلام ابتداءً به سعد که قمی بوده فرموده‌اند: برای ما در نزد شما قبری است. عبارت چنان است که گویی این قبر مال همه امامان و برای خاندان عصمت و طهارت است و همگی بدان توجّه و عنایت دارند.
2- در این روایت نیز وعده بهشت در مقابل زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها داده شده است.
3- در خصوص این روایت برای فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها قید شده است که: عارِفاً بِحَقِّها؛ اگر با معرفت مقام والا و شناخت عالی نسبت به آن بانوی مکرّمه وی را زیارت کند، بهشت از برای اوست.
و طبق این تعبیر، هنگامی بهشت جزا وپاداش زیارت حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها است که زائر، عارف به مقام شامخ و مرتبه رفیع و منیع آن بزرگوار باشد.
بنابراین باید کوشش کرد که قبل از زیارت آن حضرت، شناختی نسبت به او پیدا نمود و باید زائر، آشنای به جلالت قدر و منزلت رفیع وی در نزد خدای متعال شود تا به چنین فوز عظیم و مرتبه والایی نایل گردد.
مطلب بسیار مهم و چشمگیری که در این روایات آمده است و قدر مشترک و جامع بین همه آنهاست، وعده بهشت به زائران قبر شریف حضرت فاطمه معصومه سلام اللَّه علیها است. وعده صریح و آشکار به بهشت در مقابل زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها در لسان مبارک سه امام معصوم و مفترض الطاعة علیهم‌السّلام آمده است:
حضرت امام صادق علیه‌السّلام این وعده را دادند، حضرت امام رضا علیه‌السّلام نیز تصریح به این وعده فرمودند و بالاخره حضرت جواد علیه‌السّلام نیز زائران قبر عمه‌شان را نوید به بهشت دادند.
بر اساس این روایات شریفه و اخبار عدیده، استحباب زیارت مرقد منوّر حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّلام جای اندک تردیدی ندارد و خود مطلبی روشن و واضح است.
زعیم شیعه مرحوم آیت اللَّه العظمی گلپایگانی اعلی اللَّه مقامه نیز در جواب یکی از استفتائاتی که از ایشان شده، بدین موضوع تصریح کرده‌اند و متن سؤال و جواب این است:
سؤال: آیا می‌توان گفت زیارت حضرت معصومه علیهاالسّلام در قم با ادلّه اجتهادی ثابت است، بدین ترتیبآیه وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ...
و حدیث:مَنْ زارَ
فاطِمَةُ بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّةُ
واجماع: اتفاق همگی علمای شیعه از گذشته تا کنون وسیره تمامی مردم شیعه از قدیم تا حال؟
جواب: بسم اللَّه الرحمن الرحیم. استحباب زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها، از نظر روایات مسلّم است و حاجتی به استدلال به ادلّه مذکور نیست. واللَّه العالم.
24/ج2 /1408.
مطلبی را در اینجا برای اکمال بحث اضافه می‌کنیم و آن این است که مرحوم شیخ صدوق علیه الرّحمة در کتاب ثواب الاعمال و نیز ابن قولویه در کتاب کامل الزّیارات و علّامه مجلسی در بحارالانوار اوّلاً زیارت حضرت معصومه سلام اللَّه علیها را ذکر کرده‌اند و سپس به نقل روایت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السّلام پرداخته‌اند.
و این مراعات تقدیم و تأخیر آن هم در کتاب‌های علمای کم‌نظیر در عالم تشیّع اسراری را کشف می‌کند و خلاصه این ترتیب در ذکر حاکی از آنست که حضرت معصومه سلام اللَّه علیها بر حضرت عبدالعظیم - با تمام جلالت قدرش - تقدّم و ترجیح دارد، با آنکه حضرت عبدالعظیم علاوه بر شرافت امامزاده بودن، محدث نیز بوده است و از جمله راویان معروف اخبار امامان معصوم صلوات اللَّه علیهم اجمعین به شمار می‌رود.
آری، حضرت معصومه سلام اللَّه علیها علاوه بر مقامات معنوی، فرزند بلاواسطه حضرت موسی بن جعفر، امام کاظم علیه‌السّلام است ولیکن حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام با چهار واسطه به امام مجتبی علیه‌السّلام می‌پیوندد.
ضمناً حضرت معصومه سلام اللَّه علیها نیز از محدّثین و راویان اخبار به شمار می‌رود، چنانکه در فصل مربوط به این موضوع خواهید دید که روایاتی از روایات مهمّه را این بانوی با عظمت نقل کرده‌اند.
0%
نویسنده: واحد تحقیقات قائمیه اصفهان
