شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

نام کتاب : داستانهای شیرین از نماز شب

نویسنده:عبدالله حسینی

مقدمه

الحمدللّه ربّ العالمین و صلّی اللّه علی سیّدنا محمّد و آله اءجمعین لاسیّما بقیّة اللّه فی الا رضین واللّعن الدّائم علی اءعدائهم من الا ن إ لی قیام یوم الدین .

یکی از اموری که باید همه مسلمانان مورد عنایت قرار دهند، سحرخیزی و تهجّد و راز و نیاز سحرگاهان است .

در قرآن کریم بیش از ده مورد، این مسأ له یاد شده و با عباراتِ گوناگون از سحرخیزان و شب زنده داران ، تجلیل و تمجید شده است .

(تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ، فَلا تَعَلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْلَمُونَ). (1)

پهلوهای آنان از بسترها، تهی می شود و از جایگاه خودشان بر می خیزند و پروردگارشان را از روی بیم و امید می خوانند و از آنچه به آنان داده ایم انفاق می کنند، کسی نمی داند که به پاداش اعمال آنها چه چیزهایی که باعث چشم روشنی است ، برای آنها ذخیره شده است .

تاک خویش از گریه های نیمه شب سیرآب دار

کز درون او شعاع آفتاب آید برون

ذرّه ای بی مایه ای ترسم که ناپیدا شوی

پخته تر کن خویش را تا آفتاب آید برون

در گذر از خاک و خود را پیکر خاکی مگیر

چاک اگر در سینه ریزی ، ماهتاب آید برون

گر به روی تو حریم خویش را در بسته اند

سر به سنگ آستان زن ، لعل ناب آید برون

(اقبال )

روایات در فضیلت نماز شب و مذمّت و نکوهش تارکان آن بنا به گفته عارف واصل مرحوم حاج میرزا جواد ملکی (ره ) در کتاب (اسرار الصّلوة ) به حدّ تواتر رسیده است .

امام صادق علیه السلام می فرماید:

(لَیْسَ مِنْ شِیْعَتِنا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلوة اللّیل ) (2) .

کسی که نماز شب نمی خواند، از شیعیان ما نیست ).

شب مردان خدا روز جهان افروزست

روشنان را به حقیقت شب ظلمانی نیس

مرحوم ملکی می فرماید: استادم [ملا حسینقلی همدانی ] به من فرمود: (فقط متهجّدین هستند که به مقاماتی نائل می گردند و غیر آنان به هیچ جایی نخواهند رسید). (3)

علاّمه طباطبائی رحمه الله علیه می فرماید:

چون به نجف اشرف برای تحصیل مشرّف شدم ، از نقطه نظر قرابت و خویشاوندی و رحمیّت گاهگاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می شدم ، تا یک روز درِ مدرسه ای ایستاده بودم که مرحوم قاضی از آنجا عبور می کردند، چون به من رسیدند دستِ خود را روی شانه من گذاردند و گفتند: (ای فرزند! دنیا می خواهی نماز شب بخوان و آخرت می خواهی نماز شب بخوان ).

این سخن آنقدر در من اثر کرد که از آن زمان به بعد تا زمانی که به ایران مراجعت کردم ، پنج سال تمام ، در محضر قاضی روز و شب به سر می بردم و آنی از ادراک فیض ایشان دریغ نمی کردم و از آن وقتی که به وطن بازگشتم تا وقت رحلت استاد، پیوسته روابط ما برقرار بود و مرحوم قاضی طبق روابط استاد و شاگردی ، دستوراتی می دادند و مکاتبات از طرفین برقرار بود.

علاّمه می فرمودند:

(ما هر چه داریم از مرحوم قاضی داریم .) (4)

در حدیثی از امام صادق علیه السلام چنین می خوانیم :

(أَبْغَضُ الْخَلْقِ إ لی اللّه جِیْفَةٌ بِاللَّیلِ، بطالٌ بِالنَّهار).

مبغوض ترین و ناپسندترین مردم نزد خداوند، کسی است که [شب را سراسر به خواب و] بسان مرداری گندیده و در روز بیکار و تنبل باشد.

خفتگان را خبر از زمزمه مرغ سحر

حیوان را خبر از عالم انسانی نیست

دوش مرغی به صبح می نالید

عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش

یکی از دوستان مخلص را

مگر آواز من رسید بگو

گفت باور نداشتم که تو را

بانک مرغی چنین کند مدهوش

گفتم این شرط آدمیّت نیست

مرغ تسبیح گوی و من خاموش

(سعدی )

کتاب حاضر شامل کیفیّت خواندن نماز شب به صورت مختصر و مفصّل و شامل گلچینی از آیات و روایاتی در فضیلت نماز شب و داستانهایی از علماء و بزرگان که اهل نماز شب بودند و اثرات و نتیجه های خاصی از نماز شب دیدند، می باشد.

این مختصر را جهت شادی قلب امام زمان (عجّ اللّه تعالی فرجه الشّریف ) و رفع موانع ظهور آن حضرت و شادی روح امام عزیز و تمام شهدا، هدیه می نمایم تا شاید مورد دعای حضرت مهدی علیه السلام قرار گیریم و به واسطه دعای آن حضرت همه ما از بندگان خوب خدا و بهترین امّت پیامبر و شیعیان خاص امیرمؤمنان و اولاد معصوم آن حضرت علیهم السلام قرار گیریم انشاء اللّه .

التماس دعا

سیزدهم جمادی الاول

مصادف با سالروز شهادت حضرت زهرا علیها السلام

سید عبداللّه حسینی

در فضیلت نماز شب و آثار آن

و از حضرت صادق علیه السلام روایتست که فرموده بود در وصیّت رسول خدا به علی علیهما و آلهما السّلام : یا علی وصیّت می کنم تو را در باب نفس خودت به چند خصلت پس حفظ کن آنها را، بعد از آن فرمود: خداوندا یاری کن او را و ذکر فرمود جمله ای از خصلتها تا اینکه فرمود:

(وَ عَلَیْکَ بِصَلوةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلوةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلوةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلوةِ الزَّوالِ وَ عَلَیْکَ بِصَلوةِ الزَّوالِ وَ عَلَیْکَ بِصَلوةِ الزَّوالِ)

بر تو باد به نماز شب ، بر تو باد به نماز شب ، بر تو باد به نماز شب ، بر تو باد به نماز زوال و سه بار تکرار فرمود.

و ظاهر این است که حضرت اراده کردند به نماز شب سیزده رکعت را و به نماز زوال هشت رکعتی که نافله زوال است .

وقت نماز شب

وقت نماز شب از اول نیمه شب است تا طلوع صبح صادق

توضیح : شب از دیدگاه شرع عبارت است از اول مغرب تا طلوع صبح صادق بنا بر این در ساعت 12 شب که عبارت است از نیمه غروب تا طلوع آفتاب بیش از نیم ساعت از نیمه شب شرعی گذشته است .

- افضل آن است که نماز شب به هنگام سحر خوانده شود و هنگام سحر عبارت است از یک سوم آخر شب و هر قدر به صبح نزدیکتر باشد افضل خواهد بود.

- شخص مسافر می تواند نماز شب را پیش از نیمه بخواند.

- جوانی که می ترسد بخواب بماند و نماز شب از او فوت شود می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.

- همه کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیرمردان و یا کسی که از سرد شدن هوا می ترسد و یا از جنب شدن در خواب می ترسد و مانند اینها می توانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

اگر بیم داری که پایان شب برنخیزی یا سرما و مشکل دیگری مانع نماز شبت خواهد شد، نماز شب و (وتر) را در اوّل شب بخوان .(5)

- در مواردی که تقدیم نماز شب جایز است سزاوار است که نیّت اداء نکند بلکه به نیّت (تعجیل ) و جلو انداختن بخواند.

- اگر نماز شب از کسی فوت شد می تواند قضای آن را در روز به جا بیاورد.

(مفضّل ) می گوید:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم : فدایت شوم ؛ من گاهی به خواندن نماز شب موفّق نمی شوم ، آیا اجازه می فرمائید پس از خواندن نماز صبح پیش از آنکه آفتاب طلوع کند قضای نماز شب را بخوانم ؟

فرمود: آری ؛ امّا اهل خانه ات را از این کار با خبر مکن زیرا آنان هم از تو یاد می گیرند و این کار را سنّت قرار می دهند. (6)

تذکّر: قضای نماز شب را فضیلت بسیار است چنانچه در تفسیر علی بن ابراهیم از امام صادق علیه السلام روایت می کند که :

شخصی به آن حضرت عرض کرد: فدایت شوم چه بسا که اتّفاق می افتد که یک ماه و دو ماه و سه ماه نماز شب از من فوت می شود و من آن را به روز قضا می کنم ، آیا این کار جایز است ؟

فرمود: به خدا قسم این کار مایه روشنی چشم تو است و این جمله را سه بار تکرار کرد.

- قضای نماز شب را بر تقدیم آن یعنی پیش از نیمه شب خواندن رجحان دارد. بنابر این اگر می داند که قضای نماز شب از او فوت نخواهد شد قضا اولویت دارد.

تذکر: برای تشویق جوانان عزیز روایتی در مورد قضای نماز شب نقل می کنم :

اسحق بن عمار ضمن روایتی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان از پدران بزرگوار و آنان از رسول خدا صلی اللّه علیهم اءجمعین نقل می کند که فرمود:

(ان اللّه یباهی بالعبد یقضی صلوة اللّیل بالنهار یقول ملائکتی عبدی یقضی ما لم افترضه علیه اشهدوا انی قد غفرت له ).

خدای تعالی با بنده ای که نماز شب را در روز قضا بکند مباهات می کند و می فرماید:

(ای فرشتگان من ، این بنده من چیزی را که به او واجب نکرده ام قضا می کند گواه باشید که من او را آمرزیدم ). (7)

- جوانی که می ترسد به خواب بماند اگر پیش از نیمه شب نماز شب را خواند و خوابید و پیش از صبح بیدار شد لازم نیست نماز شب را دوباره بخواند.

- اگر مشغول نماز شب شد و صبح طلوع کرد اگر چهار رکعت از نماز شب را خوانده است که صبح شد بقیه نماز شب را به طور مخفف و بدون مستحبات می خواند و اگر هنوز چهار رکعت از نماز شب نخوانده صبح شد همان دو رکعتی را که شروع کرده تمام می کند و پس از آن دو رکعت نافله صبح را می خواند و سپس دو رکعت نماز صبح واجب را می خواند و پس از آن باقیمانده نماز شب را قضا می کند و اگر اصلاً به نماز شب شروع نکرده صبح طلوع کرد دو رکعت نافله صبح را اوّل می خواند و پس از آن نماز صبح را و پس از آن قضای نماز شب را به جا می آورد. (8)

امشب آن نیست که در خواب رود چشم ندیم

خواب در روضه رضوان نکنند اهل نعیم

خاک را زنده کند تربیت باد بهار

سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسیم

بوی پیراهن گم کرده خود می شنوم

گر بگویم همه گویند ضلالی است قدیم

ای رفیقان سفر دست بدارید از ما

که بخواهیم نشستن به در دوست مقیم

کیفیّت نماز شب به صورت مختصر

- نماز شب مجموعاً یازده رکعت است که ده رکعت آن هر دو رکعت به یک سلام خوانده می شود و یک رکعت به یک سلام .

- هشت رکعت از یازده رکعت را باید به نیت نماز شب خواند و دو رکعت آن را به نیّت نماز (شفع ) و یک رکعت آن را به نیت نماز (وتر).

- فضیلت نمازهای شفع و وتر بیش از هشت رکعتی است که به نیت نماز شب خوانده می شود.

- انسان می تواند فقط به نماز شفع و وتر اکتفا کند و هشت رکعت را نخواند.

- اگر وقت برای ادای نماز شب تنگ باشد می تواند فقط به نماز وتر اکتفا کند.

- اگر وقت برای ادای نماز شب تنگ نباشد ولی انسان می خواهد نماز وتر را بخواند باید آن را (رجائا) (9) بخواند.

- جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتّی در حال اختیار، ولی اگر می خواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت ایستاده حساب کند. بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته هر دو رکعت به یک سلام که جمعاً شانزده رکعت می شود به نیّت نماز شب بخواند و دو بار دو رکعت هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شَفع و دو بار یک رکعت هر یک رکعت به یک سلام به نیّت نماز وَتر. (10)

- خواندن سوره در رکعتهای نماز شب لازم نیست و می تواند فقط به خواندن سوره (حمد) اکتفا کند و همچنین قنوت در رکعتهای دوّم مستحب است و می تواند بدون قنوت بخواند.

- نماز وتر یک رکعت است ، و کافی است در قنوت سه بار تسبیح گفتن (11) .

- لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند بلکه می تواند در دو سه نوبت بخواند بلکه با فاصله خواندن افضل است همانطور که رسول خدا تهجد می کرد.

- مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش کسی می خواهد به نماز شب برخیزد بیدار شود. چنانچه در روایت است و علماء نیز تصریح به استحباب بلند خواندن کرده اند.

- بدیهی است که استحباب بلند خواندن نماز شب در جائی است که از ریا و سمعه در امان باشد و اگر خدای نخواسته خوف ریا و سمعه در بلند خواندن باشد باید آهسته بخواند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

صلوة اللیل تذهب بذنوب النهار

نماز شب گناهان روز را پاک می کند

بحار الانوار: ج 84، ص 143 و 154.

مستدرک : 6/330.

کیفیّت نماز شب به صورت مفصّل

چون از خواب برخاست سجده کند برای خداوند تعالی و نیکو است در این حال یا در حال برداشتن سر از سجده بگوید:

( اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی اَحْیانی بَعْدَ ما اَماتَنی وَ اِلَیْهِ النُّشُورُ اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذی رَدَّ عَلَیَّ رُوحی لاَِحْمَدَهُ وَ اَعْبُدَهُ).

و چون برخاست و ایستاد بگوید:

(اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلی هَوْلِ الْمُطَلَّعِ وَ وَسِّعُ عَلَیَّ الْمَضْجَعَ وَارْزُقْنی خَیْرَ ما بَعْدَ الْمُوتِ).

و چون صدای خروس شنید بگوید:

(سُبُّوْحٌ قُدُّوْسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوْحِ سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ عَمِلْتُ سُوَّْءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسی فَاغْفِرْلی اِنَّهُ لا یَغْفِرُالذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ فَتُبْ عَلَیَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ).

و چون نگاه کند به اطراف آسمان بخواند:

(اَللّهُمَّ اِنَّهُ لا یُواری مِنْکَ لَیْلٌ ساجٍ وَ لا سَماَّءٌ ذاتُ اَبْراجٍ وَ لا اَرْضٌ ذاتُ مِهادٍ وَلا ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ وَلا بَحْرٌ لُجِّیُّ تُدْلِجُ بَیْنَ یَدَیِ الْمُدْلِجِ مِنْ خَلْقِکَ تُدْلِجُ الرَّحْمَةَ عَلی مَنْ تَشاءُ مِنْ خَلْقِکَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الاْ عْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُوْرُ غارَتِ النُّجُوْمُ وَ نامَتِ الْعُیُونُ وَ اَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لاتَاْخُذُکَ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ اِلهِ الْمُرْسَلینَ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ).

پس بخواند پنج آیه آل عمران :

(اِنَّ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَالاَْرضِ وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ لاََّیاتٍ لاُِولِی الاَْلْبابِ الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیاماً وَقُعُوداً وَعَلی جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فی خَلِقِ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ رَبَنّا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النّارِ رَبَّنا اِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ النّارَ فَقَدْ اَخْزَیْتُهُ وَما لِلظّالِمینَ مِنْ اَنْصارٍ رَبَّنا اِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادی لِلاْیمانِ اَنْ امِنُوْا بِرَبِّکُمْ فَامَنّا رَبَنّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَکَفِّرْ عَنّا سَیِّئاتِنا وَتَوَفَّنا مَعَ الاَْبْرارِ رَبَّنا وَاتِنا ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ وَلاتُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ اِنَّکَ لاتُخْلِفُ الْمیعادَ).

مسواک کند، (12) و بعد از آن وضو بسازد وضوء کامل و خود را خوشبو سازد، پس برخیزد به نماز شب .

ابتدا شروع می کند به هشت رکعت نماز شب و بعد از هر دو رکعت ، سلام می دهد، و خوبست که در دو رکعت اوّل بعد از حمد سی مرتبه توحید بخواند، (که در دو رکعت مجموعا شصت مرتبه توحید خوانده شود) از اثرات ثواب آن این استکه : تا منصرف شود از نماز نبوده باشد میان او و خدای عزّوجلّ هیچ گناهی .

و یا آنکه در رکعت اوّل آن توحید و در رکعت دوّم قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ بخواند.

در شش رکعت دیگر حمد و هر سوره که خواهد بخواند و کافی است حمد و قُلْ هُوَ اللّه اَحَدْ در هر رکعتی .

و چنانکه سنّت است قنوت در نمازهای واجبی ، در هر رکعت دوّمی از نافله ها نیز سنّت است .

و کافی است در قنوت سه بار سُبْحانَ اللّهِ گفتن .

و یا آنکه گفته شود:

اَللّهُمَّ اغْفِرْلَنا وَ ارْحَمْنا وَ عافِنا وَاعْفُ عَنّا فِی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَی ءٍ قَدیرٌ.

و یا آنکه بگوید:

رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الاَْعَزُّ الاَْجَلُّ الاَْکْرَمْ.

و روایت شده که حضرت امام موسی علیه السلام چون شب در محراب عبادت می ایستاد می خواند: (اَللّهُمَّ اِنَّکَ خَلَفْتَنی سَوِیّاً...) و این دعاء پنجاهم صحیفه کامله است .

و چون فارغ شود از هشت رکعت نماز شب پس بجا بیاورد دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر.

و می خواند در این سه رکعت بعد از حمد قُلْ هُوَ اللّه اَحَدْ تا بمنزله آن باشد که یک ختم قرآن کرده باشد، زیرا که سوره توحید ثلث قرآن است ، و یا آنکه بخواند در نماز شفع در رکعت اوّل حمد و قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ و در رکعت دوّم حمد و قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقْ.

و چون از نماز شفع فارغ شد مستحب است آنکه بخواند:

اِلهی تَعَرَّضَ لَکَ فی هذَا اللَّیْلِ الْمُتَعَرِّضُوْنَ...) و این دعائی است که در اعمال شب نیمه شعبان در مفاتیح الجنان مذکور شد.

و چون از دو رکعت شفع فارغ شد بر می خیزد به جهت یک رکعت وتر و می خواند در آن حمد و سوره توحید و یا آنکه می خواند بعد از حمد قُلْ هُو اللّهُ اَحَدٌ سه مرتبه ، و معوذّتین یعنی قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ و قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقْ، پس دست بر می دارد برای قنوت و دعا می خواند آنچه بخواهد.

شیخ طوسی رحمه الله علیه فرموده : دعاهائی که در قنوت نماز وتر خوانده می شود از زیادی به شمارش نمی آید.

مستحب است که انسان در قنوت نماز وتر گریه کند از خوف خدا و ترس از عقاب خدا، یا خود را به حال گریه در آورد و دعا کند برای برادران مؤمن ، و مستحب است که ذکر شود چهل نفر، پس بدرستیکه کسیکه دعا کند برای چهل مؤمن دعایش مستجاب می شود انشاءاللّه تعالی و دعا کند به آنچه خواسته باشد.

شیخ صدوق رحمه الله علیه فرموده که : حضرت رسول صلی الله علیه و آله در قنوت وتر می خواند:

(اَللّهُمَّ اهْدِنی فیمَنْ هَدَیْتَ وَ عافِنی فیمَنْ عافَیْتَ و تَوَلَّنی فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَ بارِکْ لی فیما اَعْطَیْتَ وَقِنی شَرَّ ما قَضَیْتَ فَاِنَّکَ تَقْضی وَ لایُقْضی عَلَیْکَ، سُبْحانَکَ رَبَّ الْبَیْتِ، اَسْتَغْفِرُکَ وَ اَتُوبُ اِلَیْکَ وَ اُوْمِنُ بِکَ وَ اَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِکَ یا رَحیمُ).

سزاوار است آنکه هفتاد مرتبه بگوید:

(اَسْتَغْفِرُاللّهَ رَبّی وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ).

سزاوار است که دست چپ را به دعا بلند کرده باشد و استغفار را به دست راست بشمارد

روایت شده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله استغفار می کرد در نماز وتر هفتاد مرتبه و هفت مرتبه می گفت : (هذا مَقامُ الْعاَّئِذِ بِکَ مِنَ النّارِ).

روایت شده که حضرت امام زین العابدین علیه السلام در سحر، در نماز وتر سیصد مرتبه می گفت : (اَلْعَفْوَ الْعَفْوَ) (13) . و بگوید بعد از این : (رَبِّ اغْفِرْلی وَارْحَمْنی وَ تُبْ عَلَیَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الْغَفُورُ الرَّحیمُ).

و سزاوار است آنکه طول دهد قنوت را و چون فارغ شد از قنوت به رکوع رود و چون سر از رکوع برداشت بخواند این دعا را که شیخ در تهذیب از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام نقل کرده :

(هذا مَقامُ مَنْ حَسَناتُهُ نِعْمَةٌ مِنْکَ وَ شُکْرُهُ ضَعیفٌ وَ ذَنْبُهُ عَظیمٌ وَ لَیْسَ لِذلِکَ اِلاّ رِفْقُکَ وَ رَحْمَتُکَ فَاِنَّکَ قُلْتَ فی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ عَلی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کانُوا قَلیلاً مِنَ اللَّیْلَ ما یَهْجَعُونَ وَ بِالاَْسْحارِهُمْ یَسْتَغْفِرُوْنَ طالَ هُجُوعی وَ قَلَّ قِیامی وَ هذَا السَّحَرُ وَ اَنَا اَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبی اِسْتِغْفارَ مَنْ لا یَجِدُ لِنَفْسِه ضَرّا وَ لا نَفْعاً وَ لا مَوْتاً وَ لاحَیوةً وَ لا نُشُوْراً).

پس به سجده رود و نماز را تمام کند و بعد از سلام تسبیح حضرت زهرا علیها السلام بخواند، پس بگوید:

(اَلْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّباحِ اَلْحَمْدُ لِفالِقِ الاِْصْباحِ).

و بگوید سه مرتبه :

(سُبْحانَ رَبِّیَ الْمَلِکَ الْقُدُّوْسِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ)

پس بگوید:

(یا حَیُّ یا قَیُّومُ یا بَرُّ یا رَحیمُ یا غَنیُّ یا کَریمُ ارْزُقْنی مِنَ التِّجارَةِ اَعْظَمَها فَضْلاً وَ اَوْسَعَها رِزْقاً وَ خَیْرَها لی عاقِبَةً فَاِنَّهُ لا خَیْرَ فیما لا عاقِبَةَ لَهُ).

پس به سجده رود و بگوید پنج مرتبه : (سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوْحِ). پس بنشیند و بخواند آیة الکرسی را، دوباره به سجده رود و ذکر سابق را پنج مرتبه بخواند.

(إ نَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ تقُوم أ دنی من ثُلْثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ و ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مَّنَ الَّذِینَ مَعَکَ.)

(ای پیامبر!) پروردگارت می داند که تو و گروهی از آنها که با تو هستند نزدیک دو سوّم شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می خیزند.

مزمّل : آیه 20.

(إ نَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْأً وَ أَقْوَمُ قِیلاً.)

مسلّماً نماز و عبادت شبانه پا برجاتر و با استقامت تر است .

مزمّل : آیه 6.

سفارش جبرئیل به نماز شب

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

برترین نمازها (ی مستحب ) نماز نیمه شب است و چه اندک است به جا آورنده آن . (14)

و باز رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

جبرئیل آن قدر مرا به نماز شب سفارش کرد تا این که گمان کردم نیکانِ امّتم شب را نمی خوابند مگر اندکی از آن . (15)

و باز رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

خداوند حضرت ابراهیم را دوست خود انتخاب نکرد مگر برای دو کارش :

1 - اطعام به مستمندان 2 - نماز شب ، هنگامی که مردم در خواب بودند. (16)

در حالات رسول خدا صلی الله علیه و آله

حضرت علی علیه السلام فرمود:

هر گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله برای نماز شب بر می خاست ، نخست مسواک می کرد، سپس به آسمان می نگریست و این آیات را زمزمه می کرد:

(إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ لاَ یاتٍ لاُِوْلِی الاَْلْبابِ...)

مسلّماً در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و رفتِ شب و روز، نشانه های (روشنی ) برای خرمندان است - (17)

(در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز دستور داده شده که هر کس برای نماز شب بر می خیزد، این آیات را تلاوت کند). (18)

شب زنده داران در قیامت

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

در قیامت پس از آن که خداوند همه انسانها را جمع کند، منادی ندا می کند و می گوید:

پیش آیند کسانی که در نیمه های شب از بستر خواب دور می شدند و خدا را می خواندند و از خشم و غضبش بیمناک و به رحمتش امیدوار بودند.

آن گاه جمعی پیش روند و قبل از دیگران به جایگاههای خود (در بهشت ) وارد شوند و بعد از آنان به حساب مردمِ دیگر رسیدگی نمایند. (19)

شب زنده داری دختر امام حسین علیه السلام

امام حسین علیه السلام درباره دختر بزرگوارش (فاطمه ) (20) فرمود:

او در امر دین چنان بود که تمام شب را به نماز می ایستاد و روز را روزه می گرفت . (21)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

جبرئیل نزد من آمد و گفت : ای محمّد!... بدان که شرف مؤمن ، نماز شب اوست و عزّتش بی نیازی او از مردم است . (22)

بدآموزی و کج اندیشی

طلبه ای می گفت : شخصی به ظاهر باسواد و متّقی به من گفت : بهتر است انسان نماز شب نخواند و نماز صبح را هم نزدیک طلوع آفتاب به جای آورد، برای این که دچار عُجب و خودبینی نشود، و چون نماز شب غرور می آورد باید آن را ترک کرد!

آن طلبه گفت : در اثر این کلام (چون گوینده آن را مورد اعتماد می دانستم ) چندین سال نماز شب نخواندم با اینکه سحر هم بیدار بودم !

ببینید بدآموزی و کج اندیشی را! به آن طلبه گفته شد:

آن شخص شیطان بوده که چنین سخن مزخرفی را بر زبان رانده است ؛ زیرا، اگر این سخن صحیح باشد در همه مستحبّات جاری است بنابراین باید گفت : نماز جماعت و قرآن و دعا و... نخوانیم زیرا مغرور می شویم ! بی ارزش بودن این گفتار به قدری واضح است که نیازی به تفصیل ندارد. چون بدیهی است که انسان در کنار انجام مستحبّات باید رذائل اخلاقی را از خود دور کند. و اصلاً خودِ نماز شب باعث توفیق انسان برای ستردن و زدودن صِفات رذیله می شود و آن خدایی که توفیق سحرخیزی می دهد توفیق پیراسته شدن از مرض خطرناک عُجب را نیز عطا می کند.

ثانیاً، چنین شخصی که این قدر لاابالی و بی تعهّد است که نماز صبح خود را در آخر وقت می خواند، معنی ندارد دچار عُجب بشود و اصلاً دلیلی برای عُجب او نیست مانند کوری است که نامحرم را نمی بیند! بلکه هنر است که انسان با رعایت و انجام مستحبّات ، دچار خودپسندی نشود و خلاصه تقوای منفی به درد نمی خورد، آنچه سودمند است تقوای مثبت است .

سالک کامل مرحوم ملکی می نویسد:

(گاهی از بعضی متهجّدین ، نماز شب فوت می شود، ولی این خود لطفی از سوی خداوند است ؛ برای این که آن شخص ، از تأ سف خوردن برای فوت نماز شب و موفّق نشدن به این امر مهم ، اجر بیشتری ببرد و نیز از عُجب محفوظ و مصون بماند؛ ولی طبق آنچه از احادیث استفاده می شود این امر بسیار نادر است و بیش از یکی دو شب نمی شود). (23)

راستی ، چه صادق است درباره آن شخص بدبخت و جاهل که آن طلبه را چندین سال از این فیض محروم داشت این بیت اعتصامی که می گوید:

آموزگار خلق شدیم امّا

نشناختیم خود، الف و با را

این شخص ، دستِ کم به آیات قرآن کریم در این موضوع توجّه نکرده و سخنی گفته است صد در صد مخالف با قرآن ، آنجا که می فرماید : (وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهجِّد بِهِ نافِلَةً لَک عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً).( 24)

برخی دیگر نیز چنین می پندارند که شب زنده داری و نافله شب با درس خواندن منافات دارد و مانع تحصیل است و خلاصه اتلاف وقت است و باید آن وقت را صرفِ درس خواندن و مطالعه کرد.

این گروه نیز سخت در اشتباهند و نمی دانند که تهجّد بهترین وسیله برای ازدیاد توفیق تحصیل است و چه بسیار از تارکین تهجّد را دیده ایم که نه تنها موفّق به تحصیل نشده اند، بلکه در گرداب گناه غرق گشته اند.