١٧- باب تحريم همنشينى با دروغگو و گنهكار و بخيل و نادان و قاطع رحم
و ١- امام صادق (ع) از پدر بزرگوارش نقل مىكند كه : پدرم علىّ بن الحسين (ع) به من فرمود : اى پسر عزيزم با پنج گروه دوستى و گفتگو و مسافرت مكن؛ امام باقر (ع) سؤال مىكنند آن پنج گروه را معرّفى فرماييد، امام سجّاد (ع) فرمود : ١- از دوستى با دروغگو بپرهيز زيرا دروغگو مانند سراب است كه دور را نزديك و نزديك را دور مىنماياند. ٢- از دوستى با فاسق اجتناب كن زيرا تو را به يك وعده غذا و به كمتر از آن مىفروشد. ٣- از دوستى با بخيل بپرهيز زيرا وقتى كه خيلى به كمك او نيازمند باشى (كمك نمىكند) و تو را خوار مىگرداند. ٤- از دوستى با كسى كه از بستگان بريده و قطع رحم نموده است بپرهيز، زيرا در سه جا از قرآن نفرين شده است.
الف : (شما (منافقان) اگر (از فرمان خدا و طاعت قرآن) روى بگردانيد يا در زمين فساد و قطع رحم كنيد باز هم اميد (نجات) داريد؟
ب : (آنان كه پس از پيمان بستن (با خدا و رسول) عهد خدا را شكستند و نيز آنچه را خدا به پيوند آن امر كرده بريدند، و در روى زمين فساد و فتنه برانگيختند، براى آنهاست لعنت خدا، و منزلگاهشان دوزخ است».
ج : و در سوره بقره فرموده است : «كسانى كه عهد خدا را پس از پيمان بستن مىشكنند و آنچه را خدا به پيوند آن امر كرده مىبرند، و در روى زمين فساد مىكنند به حقيقت زيانكارند.
٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : از دوستى با نادان بپرهيز زيرا هر چه به او نزديكتر شوى به بدى نزديك شدهاى [و از جانب او جز بدى به تو نمىرسد.]
٣- سيّد رضى (در نهج البلاغه) گويد : پيشواى مؤمنان على (ع) فرمود : اى فرزندم از دوستى با نادان بپرهيز، زيرا او مىخواهد به تو سود برساند ولى زيان مىرساند، از دوستى با بخيل اجتناب كن زيرا هنگام شديدترين حاجت تو را رها مىسازد، و از دوستى با بد كار بر حذر باش زيرا تو را به چيز كمى مىفروشد، و از دوستى با دروغگو بپرهيز زيرا او مانند سراب است، دور را به تو نزديك و نزديك را به تو دور مىنماياند.
٤- امام محمّد باقر (ع) فرمود : به چهار شخص نزديك مشو و دوستى مكن :
نادان، بخيل، ترسو و دروغگو، امّا نادان مىخواهد به تو سود برساند ولى ضرر مىزند، امّا بخيل چيزى از تو مىگيرد ولى چيزى به تو نمىدهد، امّا ترسو از تو و از پدر و مادر خويش مىگريزد، امّا دروغگو راست مىگويد ولى كسى سخن او را تصديق نمىكند. ٥- امام جعفر صادق (ع) از پدر بزرگوارش نقل مىكند كه امام باقر (ع) فرمود :
خواستم به سفر بروم، پدرم علىّ بن الحسين (ع) به من سفارش كرد : اى پسرم از دوستى و معاشرت با احمق بپرهيز و با او معاشرت نكن زيرا احمق در حضور و غياب به دنبال عيبجويى است.
اگر سخن بگويد نادانىاش او را رسوا گرداند، و اگر سكوت كند ناتوانى در گفتار او را كوچك مىكند و اگر كارى انجام دهد آن را تباه سازد، و اگر مسئوليتى به عهده گيرد آن را ضايع مىكند، دانش او باعث بىنيازى او نيست و دانش ديگران هم به وى سود نمىرساند، نصيحت ناصحان را نمىپذيرد، دوستش از او آسايشى نمىيابد، مادرش دوست دارد در عزايش بنشيند، و همسرش مىخواهد او را از دست بدهد، همسايهاش مىخواهد از او دور باشد، و دوست وى تنهايى را بر مجالسش ترجيح مىدهد، اگر در مجلسى از ديگران كوچكتر باشد آنها از دست او در رنج و عذابند، و اگر بزرگتر از ديگران باشد آنان را به فساد مىكشاند.
١٨- باب كراهت همنشينى با فرومايگان و ثروتمندان و گفتگو با زنان
١- امام جعفر صادق (ع) از اجدادش نقل مىكند كه : رسول خدا (ص) فرمود : همنشينى با سه گروه دل را مىميراند : ١- همنشينى با فرومايگان.
٢- گفتگو با زنان. ٣- همنشينى با ثروتمندان.
٢- امام محمد باقر (ع) به شخصى فرمود : با ثروتمندان معاشرت نكن زيرا انسان وقتى كه با آنها معاشرت مىكند از نعمتى كه خدا به خودش داده است قدردانى نمىكند و به مرحلهاى مىرسد كه تصوّر مىكند خدا به وى نعمتى نداده است.
١٩- باب كراهت وارد شدن به مكانهاى تهمت آميز ١- امام جعفر صادق (ع) گويد : امير مؤمنان علىّ (ع) فرمود : اگر كسى خود را در معرض تهمت قرار دهد كسانى كه به او بد گمان مىشوند نبايد ملامت كند، و كسى كه رازش را پنهان دارد اختيار در دست خودش مىباشد [و رازش آشكار نمىشود .]
٢- امام صادق (ع) فرمود : كسى كه به جاهاى تهمت آميز برود و متهم گردد بايد خودش را ملامت كند.
٣- امام باقر (ع) از پدر بزرگوارش نقل كرده است كه حضرت امير (ع) فرمود :
شخصى كه خودش را در معرض تهمت قرار دهد نبايد كسانى را كه به او بد گمان مىشوند ملامت كند.
٤- حضرت على (ع) در وصيّت به فرزندش امام حسن (ع) فرمود : از مكانهاى تهمت آميز، و جاهايى كه مردم به آن بدگمانند بپرهيز، زيرا همنشين بد انسان را گول مىزند. ٥- امام موسى كاظم (ع) گويد : امام صادق (ع) فرمود : از جاهاى مشكوك [و تهمت آميز] بپرهيزيد، و حتّى نبايد كسى با مادرش راه برود زيرا همه مردم نمىدانند كه وى مادر اوست.
٦- سيّد رضى (در نهج البلاغه) از امير المؤمنان (ع) نقل مىكند كه آن حضرت فرمود : شخصى كه خود را در معرض تهمت قرار دهد كسانى را كه به او بد گمان مىشوند نبايد ملامت كند.
٧- و نيز آن حضرت فرمود : كسى كه شمشير تجاوز و ستم بروى مردم بكشد با آن شمشير كشته مىشود، و كسى كه مكر و حيله ورزد هلاك شود، و هر كه بىباكى پيشه سازد غرق گردد، و شخصى كه وارد مكانهاى تهمت آميز شود متهم گردد.
٢٠- باب استحباب پرهيز و ترس از زيركى مؤمن ١- امام باقر (ع) در تفسير
آيه «إِنّ فِي ذلِكَ لآَياتٍ لِلْمُتَوَسّمِينَ»فرمود : منظور از «متوسّمين» ائمّه هستند (چون) رسول خدا (ص) فرمود : از زيركى مؤمن بپرهيزيد زيرا او در گفتارش از نور الهى استفاده مىكند.
٢- سليمان جعفرى گويد : عدّهاى در نزد امام موسى كاظم (ع) بوديم كه فرمود : از زيركى مؤمن بترسيد زيرا او با نور الهى به امور مىنگرد.
٣- سيّد رضى (در نهج البلاغه) گويد : علىّ (ع) فرمود : از گمانهايى كه مؤمنان نسبت به شما مىبرند بر حذر باشيد زيرا خدا حقّ را بر زبان آنها جارى مىسازد.
٢١- باب استحباب مشورت با اشخاص صاحب نظر ١- امام صادق (ع) از پدر بزرگوارش نقل كرده كه به پيامبر اكرم (ص) گفته شد : اى رسول خدا، هوشيارى و دورانديشى در چيست؟ فرمود : مشورت كردن با صاحبنظران و پيروى از آنها.
٢- امام صادق (ع) فرمود : رسول اكرم (ص) در وصيّت به حضرت على (ع) فرمود : هيچ كمك و پشتيبانى محكمتر از مشورت، و هيچ خردى بهتر از تدبير و چارهانديشى نيست.
٣- امام باقر (ع) فرمود : در تورات چهار عبارت نوشته شده است : ١- كسى كه مشورت نكند پشيمان مىشود. ٢- فقر و تنگدستى بزرگترين مرگ است.
٣- هر گونه رفتار كنى با تو رفتار مىكنند. ٤- كسى كه چيزى را مالك شود منافع خود را بر منافع ديگران ترجيح مىدهد.
٤- امام صادق (ع) فرمود : هرگز انسان با مشورت كردن هلاك نمىشود.
٥- سيّد رضى (در نهج البلاغه) از حضرت امير (ع) نقل مىكند كه آن حضرت فرمود : هيچ ثروتى مانند عقل، و هيچ فقرى مانند نادانى، و هيچ ميراثى مانند ادب، و هيچ پشتيبانى مانند مشورت كردن نيست.
٦- و آن حضرت فرموده است : كسى كه خود رأى باشد نابود مىشود، و هر كه با بزرگان مشورت كند در عقل آنها شريك است.
٧- و آن حضرت فرمود : مشورت راهيابى است.
٨- و نيز آن حضرت فرمود : كسى كه به رأى و فكر خود اكتفا كند خود را به خطر افكنده است.
٢٢- باب استحباب مشورت با شخص پرهيزگار خردمند و اطاعت از او و كراهت مخالفت با وى ١- امام جعفر صادق (ع) فرمود : كسى كه نصيحتكنندهاى از باطن، و بازدارندهاى از درون، و همنشين راهنما نداشته باشد دشمن را بر خود چيره كرده است.
٢- امام هادى از پدرانش نقل كرده است كه حضرت على (ع) فرمود : كسى كه به رأى و فكر خود اكتفا كند خود را به خطر افكنده است.
٣- امام صادق (ع) فرمود : در كار خود با كسانى مشورت كن كه از پروردگارشان مىترسند.
٤- امام صادق (ع) نقل كرده است كه حضرت على (ع) فرمود : در كارى كه براى تو پيش مىآيد با كسانى كه از خدا مىترسند مشورت كن.
٥- سليمان بن خالد گويد : از امام جعفر صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود :
با مردم خردمند با تقوا مشورت كن زيرا آنها جز به نيكى راهنمايى نمىكنند، و بپرهيز از مخالفت با آنان زيرا مخالفت با شخص پرهيزگار خردمند باعث تباهى دين و دنياست. ٦- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : مشورت با خردمند اندرزگو باعث پيشرفت و بركت و موفقيّت از جانب خداست، وقتى كه شخص دلسوز عاقل تو را راهنمايى كند از مخالفت با او بپرهيز، زيرا اين مخالفت باعث هلاكت مىشود.
٧- امام جعفر صادق (ع) فرمود : چرا وقتى كار مهمّى براى شما پيش مىآيد و خود قادر به حلّ آن نيستيد با افراد خردمند متديّن و پارسا مشورت نمىكنيد؟
سپس امام صادق (ع) فرمود : آگاه باشيد هر كس اين كار را انجام دهد خدا او را خوار نمىگرداند بلكه مقام او را بالا مىبرد و به بهترين كارها و نزديكترين آنها به خداوند هدايتش مىكند.
٨- امام صادق (ع) فرمود : مشورت داراى حدودى است كه اگر آن حدود شناخته و رعايت نشود ضررش براى مشورتكننده از نفعش بيشتر است.
آن حدود عبارتند از : كسى كه با او مشورت مىشود : ١- عاقل باشد. ٢- آزاده ديندار باشد. ٣- دوست مهربان و مانند برادر باشد. ٤- اگر از راز تو آگاه شد مثل اين كه خودت به آن آگاهى و آن را مكتوم و پوشيده مىدارد. زيرا تو زمانى از راهنمايى مشاور سود مىبرى كه او عاقل باشد، و وقتى كه وى آزاد مرد متديّن بود نهايت كوشش را براى نصيحت كردن تو به كار مىبرد، وقتى كه دوست مهربان و مانند برادر باشد و او را از راز خويش آگاه كردى راز تو را پوشيده نگاه مىدارد، و آگاهى او مانند اين است كه خودت به آن آگاهى، [اگر اين شرايط رعايت شود] مشورت جامع و نصيحت كامل مىگردد.
٢٣- باب وجوب راهنمايى كسى كه تقاضاى مشورت مىكند ١- امام جعفر صادق (ع) فرمود : مردى به نزد امير المؤمنين (ع) آمد و عرض كرد براى مشورت به خدمت شما آمدهام.
حسن و حسين [دو فرزند شما] و عبد اللّه بن جعفر از دخترم خواستگارى كردهاند (كداميك را قبول كنم)؟ حضرت علىّ (ع) فرمود : كسى كه با او مشورت كند مورد اعتماد است، [فرزندم] حسن زنان را طلاق مىدهد، دخترت را به همسرى حسين درآور كه او براى دخترت مناسبتر است.
٢- امام صادق (ع) فرمود : كسى كه با برادر مؤمنش مشورت كند و او نظرش را خالصانه بازگو ننمايد خداى عزّ و جلّ قدرت فكر و انديشه را از وى مىگيرد.
٢٤- باب جواز مشورت كردن با كسى كه مرتبه او پايينتر است
١- معمّر بن خلّاد گويد : يكى از غلامان امام رضا (ع) به نام سعد وفات يافت؛ امام به معمّر فرمود : شخصى با فضيلت و امانتدار به من معرّفى كن، در پاسخ گفتم : من كسى را به شما معرّفى كنم؟ حضرت با حالت شبيه شخص غضبناكى فرمود : پيامبر خدا با يارانش مشورت مىكرد و بعد در باره آنچه كه مىخواست تصميم مىگرفت.
٢- فضيل بن يسار گويد : امام صادق (ع) در باره كارى با من مشورت كرد، به امام گفتم : خدا شما را يارى دهد، كسى مانند من مشاور شما باشد؟ امام فرمود : آرى هر زمانى كه با تو مشورت كنم.
٣- حسن بن جهم گويد : جمعى در خدمت امام رضا (ع) بوديم. ايشان يادى از پدر بزرگوارش نمود و فرمود : هيچ عقلى با عقل او برابرى نمىكرد، در عين حال در بسيارى اوقات با يكى از غلامان سياه پوست خود مشورت مىكرد، به آن حضرت گفته شد آيا با چنين كسى مشورت مىفرمايى؟ در پاسخ فرمود : چه بسا خداى تبارك و تعالى مشكل را به زبان چنين شخصى برطرف كند، بسيارى اوقات در باره مزرعه يا باغ آن حضرت را راهنمائى مىكردند و آن حضرت به آن عمل مىفرمود.
٤- سيّد رضى (در نهج البلاغه) از حضرت علىّ (ع) نقل كرده است كه عبد اللّه بن عبّاس نظر خود را به عنوان يك مشاور براى امام على (ع) بيان كرد، امّا امام با عقيده او موافق نبود؛ فرمود : تو بايد نظر مشورتى خود را به من بگويى، امّا اگر بر خلاف نظر تو تصميم بگيرم بايد نظر مرا بپذيرى.
٥- علىّ بن مهزيار گويد : امام جواد (ع) به من نوشت به فلانى بگو با ما مشورت كند و پس از مشورت آنچه نظر خودش است انتخاب كند زيرا او از آنچه در سرزمينش [اهواز] مىگذرد و از اين كه چگونه با سلاطين رفتار كند آگاهتر است. مشورت باعث بركت و خوشبختى است، خدا به پيامبرش در قرآن كريم مىفرمايد :
«در كارها با مردم مشورت كن، ليكن آن چه خودت تصميم گرفتى با توكّل به خدا انجام ده»
(حضرت فرمود) پس هر چه مىگذرد به من گزارش دهد بهترين نظر را برايش مىنويسم و اگر رأى و نظر من بهتر نباشد اميدوارم او را به راه روشن حقّ راهنمايى كرده باشم ان شاء اللّه «در كارها با مردم مشورت كن» منظور طلب خير از مردم است.
٢٥- باب كراهت مشورت با زنان و نيكو بودن مشورت با مردان
١- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) در وصيّتش به حضرت علىّ (ع) فرمود : يا على بر زنان، نماز جمعه و مسئوليت قضاوت، و طرف مشورت قرار گرفتن نيست.
يا على، تندخويى ناپسند و اطاعت از زن موجب پشيمانى است. يا على، از جمله چيزهايى كه نامبارك است زبان زنان است. [زنانى كه رعايت شؤون اسلامى را نمىنمايند .]
٢- امير المؤمنين (ع) در وصيّت به فرزندانشان محمّد بن حنفيّه فرموده است :
آراى مردان را جمع كن، سپس آن رأيى را كه به حقّ نزديكتر است انتخاب كن و آرائى را كه شك دارى رها كن تا اين كه فرمود : كسى كه به رأى خود عمل كند خودش را به خطر مىافكند و هر كه آراى مختلف را مورد توجّه قرار دهد به راههاى خطا و اشتباه پى مىبرد.
٢٦- باب كراهت مشورت با شخص ترسو، بخيل، آزمند، برده، فرومايه و بدكار
١- امام رضا (ع) از پدرانش از حضرت علىّ (ع) نقل كرده است كه پيامبر (ص) فرموده است : يا علىّ با شخص ترسو مشورت نكن زيرا او راه خروج [از گرفتاريها] را براى تو سخت جلوه مىدهد و حتما با بخيل مشورت نكن، زيرا تو را از هدف بازمىدارد، با حريص مشورت نكن زيرا او كار بد را زيبا جلوه مىدهد، و بدان كه ترس و بخل و آزمندى غريزهاى است كه از سوء ظنّ ناشى مىشود.
٢- عمّار ساباطى گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : اى عمّار اگر مىخواهى نعمت برايت با دوام، و مردانگىات كامل، و زندگىات اصلاح گردد در كار خويش با بردگان و اشخاص فرومايه مشورت مكن، زيرا اگر به آنها اعتماد كنى به تو خيانت مىكنند، و اگر خبرى به تو بدهند دروغ مىگويند و اگر گرفتار شوى تو را خوار مىسازند و اگر به تو وعدهاى دهند به آن وفا نمىكنند.
٣- امام جعفر صادق (ع) فرمود : از پدرم شنيدم كه مىفرمود : حق را بپادار و براى آنچه از تو فوت شده افسوس مخور و از آنچه به تو مربوط نيست كنارهگير، از دشمن دورى كن، و از دوست خويش بر حذر باش، (با احتياط با او برخورد كن) و با مردم امين همنشين و دوست باش، و امين كسى است كه از خدا بترسد، و با بد كار همنشينى مكن، و او را بر راز خويش آگاه مگردان، و امانت خود را به او مسپار، و در كارهايت با كسانى كه از پروردگار خويش مىترسند مشورت نما.
٢٧- باب تحريم همنشينى و دوستى با اهل بدعت
١- امام صادق (ع) فرمود : با كسانى كه در دين بدعت مىگذارند دوستى و همنشينى نكنيد زيرا در نظر مردم يكى از آنان به شمار مىآييد.
و پيامبر (ص) فرمود : انسان بر دين دوست و همنشين خود مىباشد.
٢٨- باب كسانى كه معاشرت و سلام كردن بر آنها شايسته نيست ١- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده كه در وصيّت حضرت رسول (ص) به على عليه السلام آمده است : يا على كسى كه از دين و دنيايش توشهاى بر نگيرد براى تو خيرى در همنشينى با او نيست، و كسى كه خواسته تو را اجابت نكند تو نيز خواسته او را اجابت نكن، زيرا او شايسته تكريم نيست.
٢- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه در حديث منهيّات پيامبر (ص) فرمود : سخن گفتن با شخص جذامى مكروه است مگر اين كه بين آنها به اندازه يك ذراع [تقريبا نيم متر] فاصله باشد.
و آن حضرت فرمود : از جذامى فرار كن مانند گريختن از شير.
٣- در كتاب خصال شيخ صدوق از امير المؤمنين (ع) نقل شده است كه آن حضرت فرمود : پيامبر (ص) [مردم را] از سلام كردن بر چهار گروه نهى كرده است : ١- شخص بادهگسار در حال مستى. ٢- كسى كه مجسمه مىسازد. ٣- آن كه با نرد بازى مىكند. ٤- كسى كه دوز بازى مىكند. و من گروه پنجمى را اضافه مىكنم، نهى مىكنم شما را از سلام كردن بر شطرنج باز.
٤- رسول خدا (ص) فرمود : از پنج گروه در هر حال بايد دورى كرد :
جذامى، پيس، ديوانه، زنازاده، و عرب بيابانگرد.
٥- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل فرموده است كه بر شش گروه نبايد سلام كرد : يهودى، مسيحى، و كسى كه براى رفع حاجت نشسته است و آن كه بر سر سفرهاى مىنشيند كه در آن مشروبات الكلى است و شاعرى كه به زنان عفيف تهمت مىزند و كسانى كه فحش دادن به مادران اشخاص را وسيله شوخى قرار مىدهند.
٦- حضرت علىّ (ع) در حديثى فرمود : بر شش گروه سلام كردن شايسته نيست : ١- يهودى و مسيحى ٢- افرادى كه با نرد و با شطرنج بازى مىكنند. ٣- بادهگسار. ٤- اهل ساز و طنبور. ٥- كسانى كه فحش دادن به مادران اشخاص را وسيله
شوخى قرار مىدهند ٦- شاعران [دربارى و چاپلوس
٧- امام جعفر صادق (ع) از پدرش امام محمّد باقر (ع) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود : بر يهود، و نصارى و زردشتى، و بت پرست، و بادهگسار و كسانى كه كارشان بازى شطرنج و نرد است، و مرد زن صفت [مردى كه خود را در اختيار مردان ديگر مىگذارد] و شاعرى كه زنان عفيف را متّهم مىكند، و كسى كه در حال نماز است سلام نكنيد. بر نمازگزار بدين سبب كه نمىتواند پاسخ سلام را بدهد، با توجّه به اين كه سلام براى مسلمان امرى مستحب و پاسخ آن واجب است، و بر رباخوار و كسى كه براى رفع حاجت نشسته است، و در حمّام، و هر فاسقى كه آشكارا مرتكب معصيت مىشود.
٢٩- باب استحباب اظهار دوستى و محبّت نسبت به مردم
١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : عربى باديهنشين از بنى تميم به نزد پيامبر (ص) آمد و عرض كرد : مرا نصيحت فرماييد. از جمله مطالبى كه پيامبر (ص) به او فرمودند اين بود : نسبت به مردم اظهار دوستى كن تا تو را دوست بدارند.
٢- امام موسى كاظم (ع) فرمود : اظهار محبّت و دوستى نسبت به مردم نيمى از عقل است.
٣- ابن ادريس در كتاب سرائر مشابه اين حديث را نقل كرده است با اين تفاوت : و مدارا كردن با ديگران نيمى از وسيله زندگى است، و كسى كه ميانهروى كند فقير نمىشود.
٤- امام صادق (ع) از امام حسن مجتبى (ع) نقل فرموده است : خويشاوند كسى است كه از لحاظ دوستى به انسان نزديك باشد اگر چه از لحاظ نسب دور باشد و بيگانه كسى است كه از جهت محبّت و دوستى بيگانه باشد گرچه از لحاظ نسب نزديك باشد، هيچ چيز نزديكتر به چيزى از دست به بدن نيست، و دست خيانت مىكند و قطع مىشود، و پس از قطع درمان مىگردد. [يعنى اعتماد به نزديكى خويشاوند نيست، اگر دوست نباشد، و گاهى عملا از انسان دور و بيگانه است. يا منظور اين است كه دست دزد به صاحبش خيانت مىكند و در عين نهايت نزديكى قطع مىگردد. يا انسان دشمن دستش هست و باعث قطعش مىگردد. يا اين كه اعتمادى به قرب جسمانى نيست و نفع حقيقى و پايدار قرب معنوى است .]
٥- امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده است : اظهار دوستى نسبت به مردم نصف عقل است.
٣٠- باب استحباب خوشرفتارى و گشادهرويى و احترام به مردم و خوددارى از مزاحمت آنان
١- امام صادق (ع) فرمود : خوشرويى با مردم يك سوّم عقل است.
٢- امام صادق (ع) از پيامبر (ص) نقل فرموده است كه سه چيز دوستى انسان را براى برادر مسلمانش خالص مىگرداند : ١- با خوشرويى او را ملاقات كند. ٢- در مجلس به او جا دهد. ٣- او را با بهترين نامها بخواند.
٣- حذيفة بن منصور گويد : از امام جعفر صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود :
كسى كه از مزاحمت مردم دست بردارد، گرچه او يك نفر است كه از مزاحمت آنان دست برداشته لكن در مقابل افراد زيادى از مزاحمت او دست برمىدارند.
٣١- مستحبّ است براى كسى كه مؤمنى را دوست دارد او را از دوستى خود با خبر كند
١- امام صادق (ع) فرمود : زمانى كه كسى را دوست دارى او را از اين امر با خبر كن، زيرا باعث استوارى محبّت بين شما مىگردد.
٢- نصر بن قابوس گويد : امام صادق (ع) به من فرمود : زمانى كه يكى از برادرانت را دوست مىدارى او را از اين دوستى آگاه كن، همان طور كه حضرت ابراهيم (ع) گفت : «پروردگارا به من بنما كه چگونه مردگان را زنده مىكنى، خدا فرمود : آيا به [زنده شدن مردگان] اطمينان ندارى؟ ابراهيم پاسخ داد : ايمان دارم اما مىخواهم قلبم مطمئن شود»
٣- شخصى به امام باقر (ع) عرض كرد : من اين مرد را دوست دارم، امام به او فرمود : او را از اين امر با خبر كن، زيرا دوستى را پايدارتر و مهربانى را نيكوتر مىسازد.
٤- امام جعفر صادق (ع) فرمود : زمانى كه كسى را دوست مىدارى به او بگو.
٥- امام صادق (ع) از پيامبر خدا (ص) نقل فرموده است : هر گاه يكى از شما هم صحبت يا برادر ايمانىاش را دوست مىدارد او را آگاه سازد.
٣٢- باب استحباب آغاز كردن سلام قبل از سخن گفتن و استحباب پاسخ ندادن قبل از سلام
١- امام صادق (ع) فرمود : آغازكننده به سلام به خدا و رسولش نزديكتر است.
٢- علىّ بن الحسين (ع) فرمود : از صفات مؤمن انفاق كردن به اندازه توانايى و وسعت دادن [به اهل و عيال] در حدّ قدرت، و با عدالت و انصاف رفتار كردن با مردم، و آغاز به سلام نمودن بر آنان مىباشد.
٣- امام جعفر صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرمود : شايستهترين مردم نزد خدا و رسولش كسى است كه سلام را آغاز كند.
٤- با همين اسناد نقل شده كه رسول خدا (ص) فرمود : كسى كه قبل از سلام سخن آغاز كند به او پاسخ ندهيد. و نيز فرمود : قبل از سخن گفتن سلام كنيد، اگر كسى قبل از سلام گفتن سخن گويد به او پاسخ ندهيد.
٥- امام صادق (ع) فرمود : فرشتهاى مردى را بر در خانهاى ديد، فرشته به او گفت چرا بر در اين خانه ايستادهاى؟ پاسخ داد يكى از برادرانم در اين خانه است مىخواهم بر او سلام كنم، فرشته به او گفت : آيا بين شما خويشاوندى است يا حاجتى به او دارى؟ پاسخ داد : قرابتى بين ما نيست، و نيازى جز اخوّت اسلامى و احترام آن مرا به اينجا نكشانده بلكه براى پروردگار جهان به او سلام و محافظتش مىكنم، فرشته به او گفت : من فرستاده خدايم به سوى تو، پروردگارت تو را سلام مىرساند و مىفرمايد : مرا زيارت كردى، و براى من تعهّد نمودى، حتما بهشت را بر تو واجب كردم و تو را از خشم خويش معاف داشتم، و از آتش نجات دادم.
٦- امام صادق (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : كسى كه قبل از سلام كردن سخن آغاز كند به او پاسخ ندهيد.
و نيز امام صادق (ع) فرمود : هيچ كس را به طعام خويش دعوت نكنيد مگر اين كه سلام كند.
٣٣- باب لزوم سلام و كراهت ترك آن و وجوب پاسخ سلام
١- امام صادق (ع) فرمود : جواب دادن به نامه مانند پاسخ سلام واجب است و آغازكننده به سلام [از جواب دهنده] نزد خدا و رسولش شايستهتر است.
٢- امام صادق (ع) نقل كرده : خداى عزّ و جلّ فرمود : بخيل كسى است كه از سلام كردن بخل ورزد.
٣- امام جعفر صادق (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : سلام كردن مستحب، و پاسخ آن واجب است.
٣٤- باب استحباب بلند گفتن سلام و سخن نيكو گفتن ١- امام محمّد باقر (ع) فرمود : خداى عزّ و جلّ بلند سلام كردن را دوست مىدارد.
٢- امام باقر (ع) فرموده : سلمان (كه رحمت خدا بر او باد) مىگفت : سلام خدا را آشكارا بگوييد، زيرا درود خدا به ستمكاران نمىرسد.
٣- امام جعفر صادق (ع) در حديثى نقل فرموده است كه حضرت علىّ (ع) مىفرمود : خشمگين نشويد، و [كارى نكنيد كه] مورد خشم قرار گيريد، آشكارا سلام كنيد، و سخن نيكو بگوييد، نماز شب بخوانيد در حالى كه مردم در خوابند، تا به سلامتى به بهشت رويد، سپس اين گفتار خداى عزّ و جلّ را براى آنان خواند :
«خدايى كه سالم از هر گونه عيب و نقص، و امان دهنده و نگهبان است»
٤- امام صادق (ع) فرمود : از نشانههاى فروتنى اين است كه كسى را كه ملاقات مىكنى بر او سلام نمايى.
٥- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل فرموده است كه در وصيّت پيامبر (ص) به حضرت على (ع) آمده است : سه چيز باعث پوشاندن گناهان است، آشكارا سلام كردن، طعام دادن، خواندن نماز شب در حالى كه مردم خوابند.
٦- امام صادق (ع) فرمود : بخيل كسى است كه از سلام كردن بخل ورزد.
٧- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : در بهشت خانههايى است كه بيرون آنها از داخل، و داخل آنها از خارج ديده مىشود، كسانى از امّت من در آن سكونت مىكنند كه سخن نيكو گويند، و مردم را اطعام كنند، و بلند سلام كنند و روزه را ادامه دهند، نماز شب بخوانند در حالى كه مردم در خوابند. حضرت علىّ (ع) سؤال كرد : اى رسول خدا چه كسى از امّت شما توانايى انجام اين اعمال را دارد؟
پيامبر (ص) فرمود : يا على ميدانى نيكويى سخن چيست؟ كسى كه صبح و شام ده مرتبه بگويد :
«سبحان الله، و الحمد للّه، و لا اله الّا اللّه، و اللّه اكبر»
، و اطعام كردن عبارت است از انفاق كردن مرد به خانوادهاش، امّا منظور از ادامه روزه آن است كه شخص ماه رمضان و از هر ماه ديگر سه روز روزه بگيرد، روزه عمر براى او نوشته مىشود. امّا منظور از نماز شب در حالى كه مردم خوابند، هر كس نماز مغرب و عشا و نماز صبح را در مسجد با جماعت بخواند مانند آن است كه تمام شب را به عبادت مشغول باشد و مقصود از افشاى سلام آن است كه از سلام كردن بر هيچ مسلمانى بخل نورزد.
٨- امام محمّد باقر (ع) فرمود : سه چيز باعث قرب و منزلت است : آشكارا سلام كردن، طعام دادن، و نماز شب خواندن در حالى كه مردم در خوابند.
٩- امام جعفر صادق (ع) فرمود : از نشانههاى تواضع سلام كردن به هر كسى است كه او را ملاقات كنى.
١٠- پيامبر خدا (ص) فرمود : ناتوانترين مردم كسى است كه از دعا كردن عاجز باشد، و بخيلترين مردم آن است كه از سلام كردن بخل ورزد.
١١- امام صادق (ع) فرمود : هر كس چهار چيز براى من تعهّد كند من چهار خانه در بهشت براى او تضمين مىكنم، ١- انفاق كردن و نترسيدن از فقر و تنگدستى. ٢- رعايت عدالت در باره مردم در مقابل منافع خويش. ٣- آشكارا سلام كردن در همه جا. ٤- ترك مجادله و نزاع اگر چه حقّ با او باشد.
٣٥- باب استحباب سلام كردن بر كودكان
٣٥- باب استحباب سلام كردن بر كودكان ١- امام رضا (ع) از پدرانش نقل كرده است كه رسول خدا (ص) فرمود : پنج چيز را تا آخر عمر رها نخواهم كرد : ١- غذا خوردن با بردگان بر روى زمين.
٢- سوار شدن بر الاغ بىپالان. ٣- دوشيدن شير از پستان بز با دست خودم.
٤- پوشيدن لباس پشمين. ٥- سلام كردن بر كودكان تا بعد از من سنّت [رسم] باشد.
٢- امام صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است كه پيامبر (ص) فرمود : پنج چيز را تا لحظه مرگ ترك نخواهم كرد : ١- پوشيدن لباس پشمين. ٢- سوار شدن بر الاغ بىپالان. ٣- غذا خوردن با بردگان. ٤- وصله كردن كفش با دست خودم.
٥- سلام كردن بر كودكان تا اين كه بعد از من سنت [رسم] باشد.
٣٦- باب حرمت تبعيض بين فقير و ثروتمند در نحوه سلام كردن و وجوب رعايت مساوات بين آن دو
١- امام رضا (ع) فرمود : هر كس فقير مسلمانى را ملاقات كند و به گونهاى بر او سلام نمايد كه با سلام بر ثروتمند فرق داشته باشد در روز قيامت خدا را درحالى ملاقات مىكند كه خدا بر وى خشمگين است.
٢- حجّال گويد : به جميل بن درّاج گفتم آيا پيامبر خدا (ص) فرمود :
زمانى كه بزرگ قومى نزد شما آمد او را احترام كنيد؟ جميل گفت : آرى، پيامبر فرموده است. از جميل پرسيدم : [در اين حديث] منظور از شريف كيست؟ پاسخ داد :
از امام صادق (ع) در اين باره پرسيدهام، آن حضرت فرمود : منظور از شريف در اين حديث شخص ثروتمند است.
٣٧- باب استحباب شكرگزارى خدا براى نعمت اسلام و تندرستى
١- امام جعفر صادق (ع) از پدرانش نقل كرده است : پيامبر (ص) فرمود : هر كس يهودى يا مسيحى يا زردشتى يا يكى از غير مسلمانان را ببيند بگويد :
«سپاس خدايى را كه مرا بر تو فضيلت داد و اسلام را دين من و قرآن را كتابم و محمّد (ص) را پيامبر، و حضرت على (ع) را امام و پيشواى من، و مؤمنين را
برادرانم، و كعبه را قبله من قرار داده است» خدا بين آن مؤمن و غير مسلمان در دوزخ هرگز جمع نكند.
٢- امام جعفر صادق (ع) فرمود : هر كس آفت زدهاى (مانند جذامى و امثال آن) يا مثله شده يا گرفتارى را ببيند مخفيانه بطورى كه او نشنود سه مرتبه بگويد :
«سپاس خدايى را كه مرا سلامت داشت از آن چه تو را بدان مبتلا ساخته است، و اگر خدا مىخواست مىتوانست مرا نيز گرفتار سازد»هرگز آن بلا به او نرسد.
٣٨- باب لزوم بلند سلام كردن و پاسخ دادن به نحوى كه مخاطب بشنود
١- امام صادق (ع) فرمود : هر گاه كسى سلام مىكند بلند سلام كند و نگويد سلام كردم اما پاسخ ندادند، شايد نشنيده باشند، جواب سلام را نيز بايد بلند گفت تا آن مسلمان سلامكننده نگويد : پاسخ سلام مرا نگفتند.
٣٩- باب نحوه سلام گفتن و استحباب انتخاب كلمات مناسب
١- حسن بن منذر گويد : از امام صادق (ع) شنيدم كه مىفرمود : كسى كه بگويد :
«السلام عليكم» براى او ده حسنه، و كسى كه بگويد :
«سلام عليكم و رحمة اللّه » برايش بيست حسنه، و هر كه بگويد :
«سلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته» برايش سى حسنه است.
٢- امام صادق (ع) نقل كرده است كه امير المؤمنين (ع) فرمود : كراهت دارد انسان بگويد :
«حيّاك اللّه» (خدا تو را زنده بدارد) سپس ساكت شود مگر آن كه پس از آن، سلام كند.
٣- عمّار ساباطى در باره نحوه سلام كردن زنان از امام صادق (ع) سؤال كرد و امام فرمود : زن بگويد :
«عليكم السّلام» و مرد پاسخ دهد : «السّلام عليكم» .
٤- وهب يمانى در حديثى نقل كرده است كه : خدا به آدم فرمود : به جانب اين گروه از فرشتگان برو و به آنان بگو «السّلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته»
(سلام و رحمت و بركات خدا بر شما باد). حضرت آدم بر آنان سلام كرد، ملائكه پاسخ دادند :
«و عليك السّلام و رحمة اللّه و بركاته» چون به حضور پروردگار خويش برگشت، پروردگار تبارك و تعالى به او فرمود : اين درود تو و فرزندانت تا روز قيامت در بين آنها باقى مىماند.
18%
نویسنده: شيخ حرّ عاملى رحمة الله عليه
