شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

بخش سوّم : احکام روزه (1)

نیت روزه

1- روزه از عبادات است و باید برای انجام فرمان خداوند به جا آورده شود. (2)

2- انسان می تواند در هر شب ماه رمضان برای روزه فردای آن، نیت کند و بهتر است که شب اوّل ماه هم روزه همه ماه را نیت کند. (3)

3- لازم نیست نیت روزه را به زبان بگوید بلکه همین قدر که برای انجام دستور خداوند عالم، از اذان صبح تا مغرب، کاری که روزه را باطل می کند انجام ندهد کافی است. (4)

مُبطلات روزه

روزه دار باید از «اذان صبح» تا «مغرب» از برخی کارها بپرهیزد و اگر پرهیز نکند، روزه اش باطل می شود، به مجموعه این کارها «مُبطلاتِ روزه» گفته می شود، که عبارتند از:

* خوردن و آشامیدن.

* دروغ بستن به خدا و پیغمبر صلى‌الله‌عليه‌وآله و جانشینان آن حضرت علیهم السلام.

* رساندن غبار غلیظ به حلق. (5)

* فرو بردن تمام سر در آب. (6)

* قی کردن.

* آمیزش.

* استمناء.

* باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح.

* اماله کردن با چیزهای روان. (7)

احکام مبطلات روزه

خوردن و آشامیدن

1- اگر روزه دار عمداً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه اش باطل می شود هرچند خوردن و آشامیدن آن معمول نباشد؛ مانند خاک و نفت. (8)

2- اگر کسی عمداً چیزی را که لای دندانش مانده است فرو برد، روزه اش باطل می شود. (9)

3- فرو بردن آب دهان، روزه را باطل نمی کند، هر چند زیاد باشد. (10)

4- اگر روزه دار به سبب فراموشی (نمی داند روزه است) چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه اش باطل نمی شود. (11)

5- انسان نمی تواند، بخاطر ضعف، روزه را بخورد ولی اگر ضعف او به قدری است که معمولًا نمی شود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد. (12)

1- متن این بخش، از کتاب «آموزش فقه»، محمّد حسین فلاح زاده و حواشی آن از کتب فقهی مراجع عظام تقلید گرفته شده است.

2- توضیح المسائل، م 1550.

3- توضیح المسائل، م 1551.

4- توضیح المسائل، م 1550.

5- آیات عظام، اراکی، خویی، سیستانی، بهجت: رساندن غبار به حلق. آیة اللَّه زنجانی: احتیاط مستحب آن است که از رساندن غبار به حلق جلوگیری کند.

6- آیة اللَّه گلپایگانی، آیة اللَّه صافی: فروبردن تمام سر در آب حرام است و بنابر احتیاط لازم روزه راهم باطل می کند.

آیة اللَّه زنجانی: بر روزه دار حرام است سر را در آب فرو برد ولی ظاهراً روزه را باطل نمی کند.

آیة اللَّه سیستانی: روزه را باطل نمی کند، گر چه کراهت شدید دارد.

7- توضیح المسائل، م 1572.

8- توضیح المسائل، م 1573.

9- توضیح المسائل، م 1577.

10- توضیح المسائل، م 1579.

11- توضیح المسائل، م 1575.

12- توضیح المسائل، م 1583.

6- فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضای دهان نرسیده روزه را باطل نمی کند، ولی اگر داخل فضای دهان شود، احتیاط واجب آن است که آن را فرو نبرد. (1)

تزریق آمپول

اشاره

اگر آمپول به جای غذا (2) ، هر چند عضو را بی حس کند ولی احتیاط واجب (3) آن است از آمپولی که به جای غذا به کار می رود پرهیز کند. (4)

رساندن غبار غلیظ به حلق (5)

اگر روزه دار غبار غلیظی به حلق برساند، روزه اش باطل می شود؛ چه غبار خوراکیها باشد مانند آرد، یا غیر خوراکی مانند خاک.

فرو بردن تمام سر در آب

اگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب مطلق فروبرد، روزه اش باطل می شود (6)

قی کردن

1- هر گاه روزه دار عمداً قی کند، هر چند به سبب بیماری باشد، روزه اش باطل می شود. (7)

2- اگر روزه دار بی اختیار قی کند، روزه اش باطل نمی شود. (8)

باقی ماندن بر جنابت تا اذان صبح

1- اگر شخص جنب در روزه رمضان یا قضای (9) آن عمداً تا اذان صبح غسل نکند و یا اگر وظیفه اش تیمم است تیمم نکند روزه اش باطل است.

2- اگر جنب در روزه ماه رمضان غسل یا تیمم را فراموش کند و پس از یک یا چند روز یادش بیاید: باید آن روزه ها را قضا کند. (10)

3- اگر روزه دار، در خواب جنب شود، واجب نیست فوراً غسل کند و روزه اش صحیح است. (11)

1- توضیح المسائل، م 1580.

2- آیة اللَّه مکارم: اگر به جای غذا یا نباشد تزریق آن روزه را باطل نمی کند

3- آیات عظام خویی تبریزی، سیستانی: بهتر آن است که پرهیز کند. آیة اللَّه فاضل: باید از آن پرهیز کند.

4- توضیح المسائل، م 1576.

5- به حاشیه 1 صفحه 140 مراجعه فرمایید.

6- به حاشیه 2، صفحه 140 مراجعه فرمایید.

7- توضیح المسائل، م 1646.

8- توضیح المسائل، م 1646.

9- آیة اللَّه زنجانی: اگر وقت قضای روزه ماه رمضان تنگ شده و تا اذان صبح جنب بماند بنابر احتیاط واجب، روزه آن روز را گرفته، عوض آن را هم بجا آورد.

10- توضیح المسائل، م 1622.

11- توضیح المسائل، م 1632.

4- اگر شخص جنب در شب ماه رمضان می داند برای غسل، قبل از اذان صبح بیدار نمی شود، نباید بخوابد و اگر بخوابد و بیدار نشود، روزه اش باطل است. (1)

باقی ماندن بر حیض و نفاس

1- اگر زن در ماه رمضان قبل از اذان صبح از خون پاک شود و

الف: عمداً تا اذان غسل نکند یا اگر وظیفه اش تیمم است تیمم نکند، روزه اش باطل است.

ب: برای غسل وقت ندارد: باید تیمم کند و روزه اش صحیح است.

2- اگر نزدیک اذان صبح پاک شود، وبرای تیمم یاغسل وقت نداشته باشد، روزه اش صحیح است.

3- اگر بعد از اذان بفهمد که قبل از اذان پاک شده روزه اش صحیح است.

4- اگر بعد از اذان پاک شود، روزه اش باطل است.

5- اگر در روز، حیض یا نفاس ببیند، گرچه نزدیک مغرب باشد، روزه اش باطل است.

اگر مستحاضه غسلهای خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شده به جا آورد روزه اش صحیح است. (2)

کارهایی که بر روزه دار مکروه است

1- انجام دادن هر کاری که سبب ضعف شود؛ مانند خون دادن.

2- بوییدن گیاهان معطر (عطر زدن مکروه نیست)

3- خیس کردن لباسی که بر تن دارد.

4- مسواک کردن با چوب تر.

5- کشیدن دندان و هر کاری که به سبب آن از دهان خون بیاید. (3)

1- توضیح المسائل، م 1625.

2- توضیح المسائل، م 1643.

آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه زنجانی: هر چندغسلهای خود را بجا نیاورد روزه اش صحیح است. آیة اللَّه زنجانی ولی احتیاط مستحب است که قضای روزه را نیز بجا آورد.

آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه تبریزی: اگر زنی که در حال استحاضه کثیره است غسلهای خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شده بجا آورد روزه اش صحیح است.

3- توضیح المسائل، م 1657.

روزه قضا

اگر کسی روزه را در وقت آن نگیرد، باید روز دیگری، به جای آن روزه بگیرد، پس روزه ای که بعد از وقت آن، به جا آورده می شود، «روزه قضا» نام دارد.

کفاره روزه

کفّاره، همان جریمه ای است که برای باطل کردن روزه معین شده است و عبارت است از:

* آزاد کردن یک بَرده

* دو ماه روزه گرفتن که سی و یک روز آن باید پی در پی باشد

* سیر کردن شصت فقیر، یا دادن یک مُدّ طعام به هریک از آنها.

کسی که کفّاره بر او واجب شود، باید یکی از این سه را انجام دهد و چون امروزه «برده» به معنای فقهی آن یافت نمی شود، مورد دوّم یا سوّم را انجام می دهد، و اگر هیچ یک از اینها برایش مقدور نیست، (1) هر مقدار که می تواند باید به فقیر طعام بدهد و اگر اصلًا نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند. (2)

* اگر عمداً روزه رمضان را نگیرد و یا عمداً آن را باطل کند، قضا و کفاره واجب می شود. (3)

دراین موارد بجا آوردن قضای روزه واجب است ولی کفّاره ندارد:

1- روزه هایی که به واسطه سفر باطل شده است. (4)

1- آیة اللَّه اراکی: 18 روز روزه بگیرد، هر چند که می تواند به فقرا طعام دهد و اگربتواند 18 روز روزه بگیرد یا چند مدّ طعام بدهد هر مقدار از این دو را که می تواند عمل کند و اگر آن را هم نتواند انجام دهد باید استغفار کند.

آیة اللَّه گلپایگانی: هر مقدار که میتواند صدقه به فقرا بدهد و اگر از صدقه دادن هم عاجز باشد 18 روز پی درپی روزه بگیرد و اگر روزه هم نتوانست بگیرد، استغفار کند، و هر قدر می تواند روزه بگیرد و اگر اصلًا نمی تواند روزه بگیرد، استغفار کند.

آیة اللَّه فاضل: مخیر است بین اینکه 18 روز روزه بگیرد یا هر چند مدّ که می تواند به فقرا طعام بدهد و اگر نتواند، باید استغفار کند.

آیةاللَّه صافی، آیةاللَّه مکارم: هرقدر می تواند صدقه به فقرا بدهد واستغفار کند.

آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه تبریزی: بنابر احتیاط باید به قدر امکان صدقه بدهد و استغفار کند.

2- توضیح المسائل، م 1660- 1661.

3- همان، م 1658 و 1710.

4- تحریر الوسیله، ج 1، ص 298، م 4.

2- روزه های ایام حیض و نفاس بانوان. (1)

3- بر اثر ندانستن مسأله، مبطلی انجام داده ولی نمی توانسته مسأله را یاد بگیرد، یا اصلًا ملتفت نبوده. (2)

مواردی که فقط باید برای هریک روزیک مدطعام به فقیر داده شود:

1- به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد و مرض او تا سال بعد طول بکشد و اگر چنانچه مرض او تا چندین سال طول بکشد قضای سال آخر را باید به جا آورد و سالهای گذشته را برای هر یک روز یک مد طعام به فقیر بدهد. (3)

2- کسی که به واسطه پیری، روزه گرفتن برایش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمی تواند قضای آن را به جا آورد. (4)

مواردی که باید قضای روزه را به جا آورد و برای هریک روزه یک مد طعام به فقیر بدهد:

1- به واسطه عذری روزه نگرفته و بعد از ماه رمضان عذر برطرف شده و تا رمضان سال بعد عمداً قضای آن را به جا نیاورده است. (5)

1- العروة الوثقی، ج 2، ص 390، م 3.

2- همان، م 1659.

3- توضیح المسائل، م 1703 و 1707.

4- توضیح المسائل، م 1726.

5- توضیح المسائل، م 1705.

2- به واسطه عذری روزه نگرفته و بعد از رمضان عذر او برطرف شده و تا چند سال قضای آن را تأخیر انداخته (قضا و یک کفاره 10 سیری) ، کفاره تکرار نمی شود. (1)

3- موقعی که عذر دارد، تصمیم او بر این است که بعد از برطرف شدن عذر، قضای روزه را به جا آورد و عذر برطرف شد و پیش از آن که قضا کند در تنگی وقت عذری برایش پیدا شود، قضای آن واجب و یک مد طعام احتیاط واجب است. (2)

4- در قضای روزه کوتاهی کند و وقت تنگ شود و در تنگی وقت عذری برایش پیش آید. (3)

احکام قضا و کفاره روزه

1- لازم نیست قضای روزه را فوراً به جا آورد، ولی بنابراحتیاط واجب باید تا رمضان سال بعد انجام دهد. (4)

2- اگر چند ماه رمضان روزه قضا دارد، هر کدام را اوّل بگیرد اشکال ندارد، ولی اگر وقت قضای روزه آخرین ماه رمضان تنگ است؛ مثلًا ده روز از رمضان آخر، قضا دارد و ده روز به رمضان مانده است، باید اوّل قضای آن را بگیرد. (5)

1- توضیح المسائل، م 1709.

2- توضیح المسائل، م 1706.

3- توضیح المسائل، م 1706.

4- العروةالوثقی، ج 2، ص 230، م 7 و تحریرالوسیله، ج 1، ص 298، م 4.

5- توضیح المسائل، م 1698.

3- انسان نباید در انجام کفاره کوتاهی کند، ولی لازم نیست، فوراً آن را انجام دهد. (1)

4- اگر کفّاره بر انسان واجب شود، چند سال بر آن بگذرد و به جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی شود. (2)

5- اگر به سبب عذری مانند سفر، روزه نگرفته و پس از رمضان عذر او بر طرف شود و تا رمضان سال بعد، عمداً قضای آن را به جا نیاورد، باید علاوه بر قضا، برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد. (3)

6- کسی که قضای روزه رمضان را گرفته، (4) اگر بعدازظهر عمداً آن راباطل کند، باید به ده فقیر، هر کدام یک مدّ طعام بدهد. و اگر نمی تواند طعام بدهد، بنابر احتیاط واجب باید سه روز پی در پی روزه بگیرد. (5)

روزه مسافر

اشاره

مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر، دو رکعت بخواند، نباید در آن سفر روزه بگیرد ولی باید قضای آن را به جا آورد و مسافری که نمازش را تمام می خواند؛ مثل (6) کسی که شغل او سفر است،

1- توضیح المسائل، م 1684.

2- توضیح المسائل، م 1685.

3- توضیح المسائل، م 1705.

4- آیةاللَّه زنجانی: کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر از شب نیت روزه کرده و پیش از ظهر عمداً کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد نیز باید همین مقدار کفاره بدهد.

5- توضیح المسائل، م 1687.

6- آیة اللَّه زنجانی، آیة اللَّه صانعی: مثل کسی که زیاد مسافرت می کند یا سفر اومعصیت است باید در سفر روزه بگیرد.

باید در سفر روزه بگیرد. (1)

احکام روزه مسافر

به سفر رفتن:

از سفر برگشتن:

1- قبل از ظهر به مسافرت می رود: وقتی به حد ترخص رسید، (2) باید روزه اش را باطل کند و اگر قبل از آن روزه را باطل کند، به احتیاط واجب باید کفاره بدهد.

2- بعداز ظهر به مسافرت می رود: روزه اش صحیح است و نباید آنرا باطل کند.

1- قبل از ظهر به وطن یا جایی که بنا دارد ده روز بماند

الف: کاری که روزه را باطل می کند، انجام نداده است: باید روزه آن روز را تمام کند و صحیح است.

ب: روزه را باطل کرده است: روزه آن روز بر او واجب نیست و باید قضای آن را بجا آورد.

2- بعد از ظهر برسد: روزه اش باطل است و باید قضای آن را بجا آورد. (3)

1- توضیح المسائل، م 1714- توضیح المسائل، م 1714.

2- آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه تبریزی: در صورتی که از شب نیت سفر داشته باشدروزه اش باطل می شود والّا بنابر احتیاط واجب روزه را تمام کند و بعداً قضا لازم نیست و اگر پیش از رسیدن به حدّ ترخص روزه را باطل کند کفّاره بر او واجب است.

آیة اللَّه صافی: باید نیت روزه نداشته باشد و اگر شب قصد سفر نکرده باشد احتیاط مستحب اتمام روزه و قضای آن است.

آیةاللَّه خویی: در صورتی که از شب نیت سفر داشته باشد روزه اش باطل می شود والّا بنابر احتیاط واجب روزه را تمام و بعداً قضا کند و اگر پیش از رسیدن به حدّ ترخص روزه راباطل کندکفار بر او واجب است.

3- توضیح المسائل. م 1714- 1721- 1722- 1723.

مسأله: مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد، ولی اگر برای فرار از روزه باشد مکروه است. (1)

1- توضیح المسائل، م 1715.

نماز مسافر

پس از بیان احکام روزه مسافر مناسب است تعدادی از مسائل نماز مسافر که مورد نیاز زائران بیت اللَّه الحرام می باشد، یادآور شویم:

1- اگر مدّت اقامت زائران در مدینه منوّره ده روز یا بیشتر باشد باید نماز را تمام بخوانند هر چند در بین ده روز به مسجد قبا، قبلتین، مساجد خندق یا به زیارت شهدای احد بروند، چون به سبب توسعه شهر، این اماکن به شهر متّصل شده است.

2- زائرانی که در ماه رمضان، در مکّه مکرّمه قصد ماندن ده روز دارند، باید نماز را تمام بخوانند و روزه صحیح است و رفتن به عرفات و مشعرالحرام و منی، چون به حدّ مسافت نیست، هر چند عرفات خارج از ترخّص است ولی چون قصد توقّف زیاد در آنجا را ندارد و معمولًا در سفر عمره توقفشان در عرفات زیاد طول نمی کشد، ضرری به قصد ده روز ندارد.

3- برادرانی که برای انجام کار خود، زیاد به مدینه یا جدّه یا بیرون شهر مدینه یا مکّه- در مسافت چهار فرسخ یا بیشتر- تردد دارند، ولی سفر برای آنها شغل نمی باشد نمازشان در سفر شکسته و روزه باطل است. (1)

4- مسافری که نمازش شکسته است در اماکن زیر می تواند نماز را تمام یا شکسته بخواند ولی نمی تواند روزه بگیرد.

مسجد الحرام، مسجد النبی صلى‌الله‌عليه‌وآله ، مسجد کوفه، حرم امام حسین عليه‌السلام (2)

1- آیات عظام اراکی، خامنه ای، تبریزی، بهجت، زنجانی، مکارم، صانعی، سیستانی، صافی: چنین افرادی در غیر سفر اوّل باید نماز را تمام بخوانند و روزه نیز صحیح است.

2- آیة اللَّه اراکی، آیة اللَّه بهجت: اگر بخواهد در جایی که اوّل جزء مسجد نبوده و عبد اضافه شده نماز بخواند احتیاط آن است که شکسته بخواند.

آیات عظام گلپایگانی، خامنه ای، فاضل، مکارم، صافی، سیستانی: بلکه در تمام دو شهر مکّه و مدینه هم می تواند نماز را تمام بخواند.

آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه تبریزی: در دو شهر قدیمی مکّه و مدینه می تواند تمام بخواند.

آیة اللَّه زنجانی: در شهرهای مکه و مدینه و نجف (یا کوفه) و کربلا تأکید بسیار شده که قصد اقامت ده روز کرده و نماز را تمام بخوانند ولی تا قصد اقامه نکرده، ظاهراً مانند سایر شهرها باید نماز را شکسته بخوانند.

5- حکم مسأله قبل اختصاص به مسجد قدیم ندارد، بلکه در قسمتهای توسعه یافته جدید هم مسافر می تواند نماز را تمام یا شکسته بخواند.

راههای ثابت شدن اول ماه

1- خود انسان ماه را ببیند.

2- عده ای که از گفته آنان یقین (1) پیدا می شود بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزی که بواسطه آن یقین پیدا شود.

3- دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم.

4- سی روز از اول شعبان بگذرد، اول رمضان ثابت می شود و سی روز از اول رمضان بگذرد اول شوال ثابت می شود.

5- حاکم شرع حکم کند که اول ماه است. (2)

چند مسأله:

1- اول ماه با پیشگویی منجمّان ثابت نمی شود ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند باید به آن عمل نماید. (3)

2- بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی شود که شب پیش، شب اول ماه بوده است. (4)

3- اگر در شهری، اول ماه ثابت شود، برای مردم شهر دیگر فایده ندارد؛ (5)

1- آیات عظام: گلپایگانی، خویی، صافی، تبریزی، سیستانی، بهجت، زنجانی: یااطمینان پیدا می شود.

2- توضیح المسائل، م 1730.

3- توضیح المسائل، م 1732.

4- توضیح المسائل، م 1733

5- آیات عظام: خویی، تبریزی، نوری: در شهرهای دیگر چه دور باشند چه نزدیک چه در افق متحد باشند یا نه ثابت می شود نوری همین قدر که در شب بودن آن مثل مکه و کراچی یا لندن و کابل که مثل تهران و واشنگتن اشتراک داشته باشند ثابت می شود.

مگر آن دو شهر به هم نزدیک باشند یا انسان بداند که افقآنها یکی است. (1)

4- روزی را که انسان نمی داند آخر رمضان است یا اول شوال، باید روزه بگیرد، ولی اگر پیش از مغرب بفهمد که اول شوال است باید افطار کند. (2)

5- اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم که از او تقلید نمی کند باید به حکم او عمل کند (3) ولی کسی که می داند حاکم شرع اشتباه کرده است نمی تواند به حکم او عمل کند. (4)

اعتکاف

اشاره

یکی از کارهای مستحب، اعتکاف است و اعتکاف عبارت است از ماندن در مسجد با شرایطی که خواهد آمد. (5) چون برخی از زائران عزیز در ماه مبارک رمضان، مایل به اعتکاف در مسجدالحرام می باشد خلاصه ای از احکام آن را در اینجا می آوریم ولی یادآوری می کنیم که هرگز بدون هماهنگی با مسؤولان و روحانی کاروان، معتکف نشوند.

1- توضیح المسائل، م 1735.

2- توضیح المسائل، م 1737.

3- آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه سیستانی: اوّل ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمی شود ورعایت احتیاط اولی است.

آیة اللَّه زنجانی: ثبوت ماه به حکم حاکم محل اشکال است، بلی اگر موجب اطمینان باشد کافی است.

4- توضیح المسائل، م 1731.

5- تحریرالوسیله، ج 1، کتاب صوم، خاتمه فی الاعتکاف، ص 304.

شرایط اعتکاف

اشاره

1- معتکف عاقل باشد، پس اعتکاف از دیوانه صحیح نیست.

2- نیت، با قصد قربت و اخلاص در مسجد بماند.

3- روزه گرفتن، مدتی که در مسجد است باید روزه دار باشد، پس کسی که نمی تواند روزه بگیرد یا می تواند روزه بگیرد ولی روزه نگیرد اعتکاف او صحیح نیست.

4- از سه روز کمتر نباشد، حداقل اعتکاف سه روز است ولی در زیاده حدّی ندارد.

5- در یکی از این مساجد معتکف شود:

مسجدالحرام، مسجد النبی صلى‌الله‌عليه‌وآله ، مسجد کوفه، مسجد بصره

و در غیر این چهار مسجد، تنها در مسجد جامع هر شهر، (1) به قصد رجاء مانع ندارد. و در سایر مساجد جایز نیست.

6- اجازه گرفتن از کسی که اجازه او لازم است، مثل اجازه زن از شوهر خویش در صورتی که اعتکاف موجب از بین رفتن حق او باشد (بنابر احتیاط واجب اجازه او لازم است) و اجازه فرزند از والدین، در صورتی که اعتکاف او موجب اذیت و آزار آنها باشد.

7- ماندن در مسجد و بیرون نرفتن از آن در مدت اعتکاف (2)

شرایط اعتکاف

1- معتکف عاقل باشد، پس اعتکاف از دیوانه صحیح نیست.

2- نیت، با قصد قربت و اخلاص در مسجد بماند.

3- روزه گرفتن، مدتی که در مسجد است باید روزه دار باشد، پس

کسی که نمی تواند روزه بگیرد یا می تواند روزه بگیرد ولی روزه نگیرد اعتکاف او صحیح نیست.

4- از سه روز کمتر نباشد، حداقل اعتکاف سه روز است ولی در زیاده حدّی ندارد.

5- در یکی از این مساجد معتکف شود:

مسجدالحرام، مسجد النبی صلى‌الله‌عليه‌وآله ، مسجد کوفه، مسجد بصره

و در غیر این چهار مسجد، تنها در مسجد جامع هر شهر، (3) به قصد رجاء مانع ندارد. و در سایر مساجد جایز نیست.

6- اجازه گرفتن از کسی که اجازه او لازم است، مثل اجازه زن از شوهر خویش در صورتی که اعتکاف موجب از بین رفتن حق او باشد (بنابر احتیاط واجب اجازه او لازم است) و اجازه فرزند از والدین، در صورتی که اعتکاف او موجب اذیت و آزار آنها باشد.

7- ماندن در مسجد و بیرون نرفتن از آن در مدت اعتکاف (4)

1- آیات عظام، خویی، گلپایگانی، اراکی، فاضل، نوری، سیستانی، مکارم: اعتکاف درمسجد جامع شهر نیز کافی است

2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 304، القول فی شروطه.

3- آیات عظام، خویی، گلپایگانی، اراکی، فاضل، نوری، سیستانی، مکارم: اعتکاف درمسجد جامع شهر نیز کافی است.

4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 304، القول فی شروطه.

احکام اعتکاف

1- نیت اعتکاف باید از اذان صبح که آغاز روزه است باشد، بنابراین کسی که دیرتر از آن وقت به مسجد برسد، آن روز نمی تواند اعتکاف را شروع کند. (1)

2- روزه در اعتکاف لازم نیست برای اعتکاف باشد، بلکه می تواند روزه ماه رمضان، قضای آن، یا روزه نذری باشد. (2)

3- قطع و رها کردن اعتکاف مستحبی، در روزهای اوّل و دوّم جایز است ولی پس از تمام شدن دو روز، ماندن روز سوّم واجب می شود و قطع اعتکاف جایز نیست. (3)

1- همان- الثانی.

2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 305، الثالث.

3- تحریرالوسیله، ج 1، ص 306، م 3.

4- اگر عمداً و با اختیار از مسجد خارج شود، اعتکاف باطل می شود، هر چند جاهل به حکم باشد ولی از روی ضرورت چه ضرورت عقلی یا شرعی یا عرفی باشد خارج شدن از مسجد اشکال ندارد مانند این موارد:

* برای قضای حاجت (تخلّی)

* انجام غسل جنابت

* اقامه شهادت (شهادت دادن در دادگاه)

* عیادت مریض

* تشییع جنازه

* بدرقه مسافر

* استقبال کسی که از سفر برمی گردد

اگر به خاطر ضرورت از مسجد بیرون رود، بنابر احتیاط واجب باید نزدیکترین راه را انتخاب کند و بیش از مقدار نیاز بیرون مسجد نماند و ننشیند و زیر سایه حرکت نکند و در صورت امکان نباید زیر سایه بنشیند. (1)

محرّمات اعتکاف

انسان در حال اعتکاف از این کارها باید پرهیز کند:

1- امور جنسی و شهوت آمیز؛ مانند بوسه، لمس، آمیزش

2- استمنا (بنابر احتیاط واجب)

3- بوییدن چیزهای خوشبو و عطریات حتی گیاهان خوشبو، همراه با لذت. (2)

4- خرید و فروش

5- سایر انواع تجارت؛ مثل صلح و اجاره و غیر اینها (بنابر احتیاط واجب)

6- جدال در امور دینی و دنیوی برای غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او. (3)

زکات فطره

پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان؛ یعنی در شب عید فطر، افرادی که دارای شرایط باشند، باید زکاتی بپردازند که مقدار و مواد مصرف آن خواهد آمد. این زکات بنام زکات فطره خوانده می شود.

کسی که در شب عید فطر دارای این شرایط باشد زکات فطره بر او واجب است:

1- بالغ باشد. 2- عاقل باشد. 3- بنده کسی نباشد. 4- فقیر نباشد. (4)

1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 306 السابع و ص 307، م 9.

2- آیة اللَّه مکارم، آیة اللَّه نوری: هر چند برای لذّت نباشد حرام است؛ مثلًا برای امتحان ببوید.

آیة اللَّه گلپایگانی: بدون قصد لذّت بردن نیز بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

3- تحریرالوسیله، ج 1، ص 309.

4- توضیح المسائل، م 1991.

فردی که دارای شرایط فوق باشد باید زکات خود و کسانی که در مغرب شب عید فطر نان خور او هستند را بپردازد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر (یعنی حتی اگر فرزند کوچک او که نان خور اوست به مسافرت رفته باشد باید زکات او را بدهد) و همچنین مهمانی که با رضایت او پیش از غروب شب عید فطر وارد خانه اش شده باشد، (1) باید زکات او را بدهد. (2)

مقدار زکات فطره: هر نفری یک صاع که تقریباً 3 کیلو است. (3)

جنس زکات فطره: گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها. (4)

وقت وجوب زکات فطره: شب عید فطر. (5)

وقت پرداخت زکات فطره: از شب عید تا ظهر روز عید فطر و بهتر آن است که در روز عید بدهد و اگر نماز عید می خواند بنابر احتیاط واجب قبل از نماز عید بپردازد. (6)

مصرف زکات فطره: همان مصرف زکات مال است، گرچه احتیاط مستحب آنست که فقط به فقرای مؤمن واطفال آنها و به مساکین بدهد. (7)

احکام زکات فطره

1- کسی که مخارج سال خود و اهل و عیالش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و اهل و عیالش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست. (8)

2- فطره مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر، بدون رضایت صاحبخانه وارد می شود در»

 (9) صورتی که نان خور او حساب شود، واجب است و همچنین است فطره کسی که انسان را مجبور کرده اند که خرجی او را بدهد. (10)

1- آیة اللَّه گلپایگانی، آیة اللَّه صافی: در صورتی که بگویند امشب نان او را داده واجب است زکات فطره او را پرداخت کند هر چند نان خور او حساب نشود.

2- توضیح المسائل، م 1991 و 1995.

آیة اللَّه مکارم: اما اگر فقط برای شب عید دعوت شده فطره او بر میزبان واجب نیست.

3- توضیح المسائل، م 1991.

4- همان.

5- تحریر الوسیله، ج 1، ص 348.

6- تحریرالوسیله، ج 1، ص 348؛ توضیح المسائل، م 2029.

7- توضیح المسائل، م 2014.

8- توضیح المسائل، م 1992.

9- آیة اللَّه مکارم: بنابر احتیاط واجب فطره او را بدهد.

آیات عظام صافی، سیستانی، گلپایگانی: و مدتی نزد او می ماند بنابر احتیاط واجب است.

آیة اللَّه خویی: و مدتی نزد او می ماند محل اشکال است بلکه اظهر عدم وجوب است اگر چه بهتر دادن زکات است.

آیة اللَّه فاضل: و مدتی نزد او می ماند در صورتی که نان خور او حساب شود بنابر احتیاط واجب است.

آیة اللَّه تبریزی: و مدتی نزد او می ماند محل اشکال است اگر چه احوط دادن زکات فطره او است.

10- توضیح المسائل، م 1996

آیة اللَّه بهجت: فطره کسی که پیش از برآمدن هلال ماه شوال مهمان شخص دیگری شده است بر میزبان واجب است به شرط آن که برای خوردن غذا به منزل او آمده باشد ولی بعداً مانعی پیش آید که نتواند غذا صرف کند.

3- فطره مهمانی که بعد از غروب شب عید فطر وارد می شود، (1) بر صاحبخانه واجب نیست، اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند. (2)

4- کسی که دیگری باید فطره او را بدهد واجب نیست فطره خود را بدهد. (3)

5- اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد بر خودش (4) واجب نمی شود. (5)

6- کسی که سید نیست نمی تواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نان خور او باشد نمی تواند فطره او را به سید دیگر بدهد. (6)

1- آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه تبریزی: در صورتی که ناخور او حساب شود بنابر احتیاطواجب است و الا واجب نیست اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او افطار کند.

2- توضیح المسائل، م 1997

آیة اللَّه مکارم: اگر میهمان قبل از غروب آفتاب و فقط برای شب عید دعوت شده باشد فطره او بر میزبان واجب نیست.

3- توضیح المسائل، م 2005.

4- آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه مکارم: بنابر احتیاط، واجب می شود.

5- توضیح المسائل، م 2006.

6- توضیح المسائل، م 2009.

7- فقیری که فطره به او می دهند لازم نیست عادل باشد ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار (1) و کسی که آشکارا معصیت کبیره می کند فطره ندهند. (2)

8- به کسی که فطره رادرمعصیت مصرف می کند نباید فطره بدهند. (3)

9- احتیاط (4) واجب آن است که به یک فقیر بیش از مخارج سالش و کمتر از یک صاع فطره ندهند. (5)

10- اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد. (6)

11- اگر در محل خودش مستحق پیدا شود (7) احتیاط واجب آنست که فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود باید عوض آن را بدهد. (8)

1- یات عظام فاضل، گلپایگانی، صافی: و به کسی که معصیت می کند فطره ندهند.

2- توضیح المسائل، م 2016

آیة اللَّه بهجت: به کسی که معصیت کبیره و اموری که در اسلام منکر و قبیح هست مرتکب می شود خصوصاً کسی که آشکارا معصیت انجام می دهد بنابر احتیاط واجب نباید زکات بدهند مگر به قدر ضروریات او و خانواده اش.

3- توضیح المسائل، م 2017.

4- آیة اللَّه سیستانی: احتیاط مستحب است.

5- توضیح المسائل، م 2018.

6- توضیح المسائل، م 2032.

7- آیة اللَّه اراکی: می تواند آن را به جای دیگر ببرد اگر چه احتیاط مستحب آن است که به جای دیگر نبرد.

8- توضیح المسائل، م 2035.

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

محضر مبارک حضرت آیة اللَّه العظمی خامنه ای- مدّ ظلّه العالی

با عرض سلام و تحیت، در آستانه ماه شریف و مبارک رمضان و با توجّه به توسعه شهرها و عدم امکان تشخیص دقیق لحظه طلوع فجر خواهشمند است نظر شریف خود را در مورد زمان امساک برای روزه و اقامه نماز صبح اعلام فرمایند.

خداوند سایه پربرکت آن زعیم عالیمقام را تا ظهور ولی عصر (عج) بر سر مسلمانان مستدام فرماید.

مصلای امام خمینی طهران

بسمه تعالی

مقتضی است مؤمنین محترم ایدهم اللَّه تعالی جهت رعایت احتیاط در مورد امساک روزه و وقت نماز صبح همزمان با شروع اذان صبح اعلامی از رسانه ها برای روزه امساک نمایند و حدود پنج الی شش دقیقه بعد از اذان شروع به ادای فریضه صبح نمایند.