شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

پی نوشت ها :

1) عذر تقصیر به پیشگاه محمّد صلى‌الله‌عليه‌وآله و قرآن، ترجمه سعیدی، ص 77

2) در فلسفه، به آن دسته از کیفیات نفسانی که سریع الزوال و زودگذر باشد «حال» گفته می شود، و آنچه که ثابت و بادوام و بطی ء الزوال بوده، و به عنوان ثانوی جزئی از ذات و مرتبه ای از مراتب نفس انسان به حساب آید «ملکه» نامیده می شود.

بنا بر این، ملکه کیفیتی است که در اثر ممارست و انجام پی در پی یک عمل، در نفس راسخ گشته، و انجام آن عمل نیاز به تأمّل و فکر نداشته باشد، مثلاً سخاوت در شخصِ سخی ملکه ای است که او را به راحتی و بی درنگ به کمک نیازمندان وا می دارد.

3) به کتاب های المحجّة البیضاء، ج 5، ص 95، جامع السعادات، ج 1، ص 22، اخلاق ناصری، ص 64، ف 1 از قسم اوّل، و... مراجعه شود.

4)

5) 2 و - کلمة حول فلسفة الأخلاق، ص 1

6) اقتباس از «اخلاق فلسفی»، ج 1، ص 24 و 25

7) اَلْخُلقُ وِعاءُ الدِّینِ». کنز العمّال، ج 3، ص 3، ح 5137

8)

9) 1 و - سوره آل عمران، آیه 84 و 85

10) سوره آل عمران، آیه 67 «ابراهیم نه یهودی و نه نصرانی، بلکه موحّدی خالص و مسلمان بود. ».

11) سوره آل عمران، آیه 19

12) اقتباس از «خزائن»، ص 399

13) غرر الحکم، ج 2، ص 700، ف 77، ح 1311

14) همان، ص 616، ح 139 و 140

15) سوره آل عمران، آیه 164 ؛ و نظیر آن، آیه 151 سوره بقره، و 2 سوره جمعه.

16) منظور از تزکیه، پیراستن و پاک کردن از آلودگی های درونی است. تقدیم تزکیه بر تعلیم می تواند در بردارنده این پیام باشد که نخست باید روح و روان را از انحرافات و آلودگی ها پاک گرداند، آنگاه در صدد آراستن آن به کمالات معنوی برآمد.

17) مجمع البیان، ج 10، ص 333 سوره قلم ؛ مستدرک الوسائل، ج 11، ص 187، ب 6 از جهاد نفس، ح 1 ؛ بحار الأنوار، ج 16، ص 404 ؛ کنز العمّال، ج 3، ص 16، ح 5217

18) تحف العقول، ص 37 ؛ بحارالأنوار، ج 77، ص 150، (روایات فراوان دیگری به این مضمون وارد شده است)

19) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 192، ب 6 از جهاد نفس، ح 19

20) سوره قلم، آیه 4

21) سوره ابراهیم: آیه 34

22) سوره نساء، آیه 77

23) وقایع الأیام خیابانی «رمضان» ص 529

24) غرر الحکم، ج 2، ص 750، ف 79، ح 217

25) کافی، ج 2، ص 46، باب مکارم، ح 2 ؛ و نظیر آن ح 3

26) مستدرک الوسائل، ج 11 ص 193، ح 20

27) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 193، ح 21

28) سوره نازعات، آیه 24، «من پروردگار بزرگ شمایم! ».

29) مجمع البیان، ج 10، ص 432

30) امالی صدوق رحمه الله، ص 105، م 22، ح 4

31) غرر الحکم، ج 1، ص 277، ف 10، ح 35

32) نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 214، ضمن خ 86

33) مصباح الأنوار، نظام العلماء تبریزی، ص 272

34) منازل الآخره، ص 56 ؛ و نظیر آن داستان های شگفت، ص 230، داستان 121

35) سوره شمس، آیه 9

36) بحار الأنوار، ج 11، ص 313

37) سوره شمس، آیه 10

38) رساله لبّ اللباب، ص 72

39) غرر الحکم، ج 1، ص 413، ف 34، ح 44

40) دانش مسلمین، از محمد رضا حکیمی، ص 320

41) سوره فصّلت، آیه 53 ؛ همچنین آیاتی مثل سوره روم، آیه 8 و سوره ذاریات، آیه 21 و...

42) غرر الحکم، ج 2، ص 625، ف 77، ح 301 ؛ معراج السعادة، ص 6 و 9

43) سوره اعراف، آیه 179 ؛ و مشابه آن سوره فرقان، آیه 44

44) غرر الحکم، ج 1، ص 179، ف 8، ح 108

45) غرر الحکم، ج 2، ص 706، ف 77، ح 1372

46) همان، ج 1، ص 72، ف 1، ح 1813

47) معراج السعادة مرحوم نراقی، ص 12

48) غرر الحکم، ج 2، ص 710، ح 1407

49) فرهنگ تربیت، ص 54

50) غرر الحکم، ج 1، ص 179، ف 8، ح 107

51) همان، ج 2، ص 775، ف 82، ح 16

52) غرر الحکم، ج 2، ص 698، ف 77، ح 1287

53) خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ لِأَجْلِکَ وَ خَلَقْتُکَ لِأَجْلِی». «جهان را به خاطر تو آفریدم و تو را برای خود خلق نمودم».

54) فرهنگ تربیت، ص 137

55) سوره ملک، آیه 1 - 4

56) سوره عنکبوت، آیه 2 و 3

57) سوره بقره، آیه 155

58) کافی، ج 1، ص 117، باب آزمایش، ح 1

59) وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ». سوره انفال، آیه 28

60) نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 1127، ح 90

61) همان، ص 66، ضمن خ 16 ؛ و نظیر آن، کافی، ج 1، ص 301، باب امتحان، ح 1

62) کافی، ج 1، ص 302، ح 5

63) مشروح داستان آن ملعون در بحار الأنوار، ج 42، ص 259 ؛ وقایع الأیام خیابانی «ماه رمضان» ص 621 ؛ و امامت مرحوم آیة اللَّه دستغیب، ص 64 ملاحظه شود.

64) کافی، ج 2، ص 196، باب شدّت گرفتاری مؤمن، ح 4

65) سوره بقره، آیه 124 ؛ کافی، ج 1، ص 133، باب طبقات انبیاء، ح 2 و 4

66) سوره اعراف، آیه 88

67) سوره نمل، آیه 40

68) سوره طه، آیه 1 و 2: «ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که به زحمت افتی».

69) خصال صدوق، ج 2، ص 365، باب 7، ح 58 ؛ بحار الأنوار، ج 38، ص 167

70) کافی، ج 2، ص 196، ح 2

71) بحار الأنوار، ج 52، ص 113، ح 28

72) همان، ص 101، ح 2

73) بحار الأنوار، ج 51، ص 221

74) فرهنگ تربیت، ص 129

75) بحار الأنوار، ج 70، ص 205، ح 14

76) شرح غرر و دُرَر آمدی، ج 5، ص 368 ؛ عیون الحکم و المواعظ، از علی بن محمد لیثی واسطی، ص 462

77) بحار الأنوار، ج 94، ص 150 ؛ مفاتیح الجنان، مناجات مفتقرین

78) بحار الأنوار، ج 94، ص 148 ؛ مفاتیح الجنان، مناجات مریدین از امام سجّاد عليه‌السلام

79) اهل معنا نوشته اند: سالکی را در عالم برزخ دیدند که از شدّت غم و کثرت اندوه، بر زانوی خود می زد و ناله کنان می گفت: وای بر من و وای بر اعمال من! عمر خویش تباه ساختم و عملی برای خدا نیاوردم. در جوانی در اثر ملاقات با شخصی که اهل مکاشفه بود، به این کار راغب شدم. پس از سی سال ریاضت به خواسته خویش نائل گشته، ناگهان مرگم فرا رسید و اینک دستم خالی است؛ به من می گویند: پیش از سی سال گرفتار هوای نفس بودی، پس از آن نیز طالب کشف و کرامت! اینک بگو برای ما چه آورده ای؟!

80) معراج السعاده، ص 465

81) فرهنگ تربیت، ص 118

82) کافی، ج 1، ص 25، باب ارزش علم، ح 6

83) کافی، ج 1، ص 34، باب کسی که بدون علم عمل می کند، ح 1

84) احتجاج طبرسی رحمه الله، ج 1، ص 227

85) غرر الحکم، ج 1، ص 61، ف 1، ح 1622

86) کافی، ج 1، ص 306، باب کسی که بدون امامی از جانب خدا...، ح 2

87) بحار الأنوار، ج 78، ص 159

88) همان، ج 74، ص 282

89) علل الشرایع، ج 1، ص 4، ب 6 ؛ ینابیع الحکمة، ج 3، ص 371، ب 107، ح 16

90) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 212، ب 9 از جهاد نفس، ح 4

91) سوره شمس، آیات 10 - 1

92) مجمع البیان، ج 10، ص 498

93) سوره مائده، آیه 35

94) سگ نفس نیز گرچه به اقتضای طبع درنده اش در مقابل مقاومت و فشار آدمی، سرسختی نشان داده، همواره مترصّد فرصت است تا با چنگ و دندان، وی را مورد حمله قرار دهد، لیکن با اشاره ای از سوی صاحبش خاموش می گردد.

95) سوره یوسف، آیه 53

96) نظر مفسّرین در اینکه این آیه بیانگر گفتار کیست مختلف است: برخی آن را ادامه سخن همسر عزیز مصر دانسته اند، لیکن گروهی برخلاف ظاهر آیه شریفه، آن را حاکی از کلام حضرت یوسف گفته اند، زیرا آنان چنین دانش و معرفتی را تنها در شأن آن بزرگوار می دانند.

97) شَرُّ الْأُمُورِ الرِّضا عَنِ النَّفْسِ»، غرر الحکم، ج 1، ص 446، ف 41، ح 51

98) سوره حجّ، آیه 78

99) برای جلوگیری از انحرافات و مصونیت از افتادن در دام شیاطین انس می فرماید: «وَ ما جَعَلَ عَلَیکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ» «در دین بر شما تکلیف سخت نکرده است». حقّ جهاد هم گرچه عمدتاً مبتنی بر پاک ساختن نیت از انگیزه های غیر الهی و گام نهادن در حصن حصین اخلاص است در عین حال، این جز با پیروی از دین پاک که با فطرت سالم، سازگار و هماهنگ است میسّر نخواهد شد. مبارزه با نفس از طریق پیروی از بدعت ها و چله های ساختگی و برنامه های مرشدهای کذایی و ریاضت های شاقّ و طاقت فرسا و نامشروع نیز گرچه بعضاً آثار غیر متعارف و حتی شگفت انگیزی به همراه دارد، لیکن طالب سعادت و مقام قرب الهی کجا و غرور کودکانه و دل خوش کردن به این بدعت ها و بازی های غفلت انگیزِ چند صباح دنیا کجا؟!

مولا امیر مؤمنان عليه‌السلام می فرمایند: «اَلشَّرِیعَةُ رِیاضَةُ النَّفْسِ». «شریعت (و برنامه های دینی) ریاضت نفس است». (غرر الحکم، ج 1، ص 21، ف 1، ح 596)

100) سوره عنکبوت، آیه 69

101) سوره عنکبوت، آیه 6

102) امالی صدوق رحمه الله، ص 466، م 71، ح 8 ؛ مستدرک الوسائل، ج 11، ص 137، ب 1 از جهاد نفس، البته مرحوم کلینی در کافی، ج 5، ص 12، باب وجوه جهاد، ح 3 ؛ و مرحوم شیخ مفید در اختصاص، ص 233 آن را از حضرت صادق عليه‌السلام به نقل از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله آورده اند.

103)

104) 1 و - تحف العقول، ص 294 ضمن حدیث طولانی ؛ بحارالأنوار، ج 78، ص 314

105) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 137، ح 4 ؛ ینابیع الحکمة، ج 1، ص 439، ب 27، ح 2

106) کافی، ج 2، ص 329، باب محاسبه عمل، ح 6 ؛ نظیر آن تحف العقول، ص 224 که آن حضرت به ابن جندب فرمودند.

107) مرآة العقول، ج 11، ص 361

108) سوره اعراف، آیه 201

109) تحف العقول، ص 206 ؛ ینابیع الحکمة، ج 1، ص 441، ح 11

110) بحار الأنوار، ج 70، ص 64، ح 1

111) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 566، ضمن خطبه 175

112) بحار الأنوار، ج 70، ص 72، ح 23

113) بخشی از فرمایشات آن حضرت در حدیث گذشته.

114) بحار الأنوار، ج 77، ص 24

115) غرر الحکم، ج 1، ص 234، ف 9، ح 170

116) مصباح الشریعة، ص 55، ب 80

117) غرر الحکم، ج 1، ص 226، ح 113

118) غرر الحکم، ج 1، ص 226، ح 118

119) همان، ص 422، ف 36، ح 24

120) سوره احقاف، آیه 20

121) سفینة البحار، ج 7، ص 400 «کبد»

122) غرر الحکم، ج 2، ص 590، ف 72، ح 19

123) همان، ج 1، ص 370، ف 26، ح 40

124) غرر الحکم، ج 2، ص 706، ف 77، ح 1371

125) همان، ص 705، ح 1363

126) همان، ج 1، ص 196، ف 8، ح 364 و 365

127) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 139، ب 1 از جهاد نفس، ح 8

128) خزینة الجواهر، ص 658

129) بحار الأنوار، ج 70، ص 76، ح 5

130) کافی، ج 2، ص 262، باب کسی که مسلمانان را اذیت و تحقیر می کند، ح 6

131) فرهنگ تربیت، ص 361

132) اقتباس از «فرهنگ تربیت»، ص 360

133) غرر الحکم، ج 2، ص 700، ف 77، ح 1311

134) تحف العقول، ص 71 ؛ بحارالأنوار، ج 77 ص 238

135) غرر الحکم، ج 2، ص 616، ح 139 و 140

136) نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 967، ضمن نامه 45

137) امالی صدوق رحمه الله، ص 66، م 16، ح 1

138) بحار الأنوار، ج 70، ص 116، ح 4

139) نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 663 خ 200 ؛ بحار الأنوار، ج 70، ص 118

140) مفردات راغب / ماده «وقی»

141) حدود 250 مرتبه ماده «تقوا» به صورت های مختلف در قرآن به کار رفته است.

142) سوره آل عمران، آیه 102

143) سوره تغابن، آیه 16

144) سوره اعراف، آیه 26 ؛ همانگونه که لباس، اندام ظاهری و عیوب را می پوشاند و مایه زینت و وسیله حفظ از گرما و سرماست، تقوا نیز علاوه بر پوشانیدن انسان از زشتی گناهان و حراست در برابر خطرات و لغزش ها زینت مؤمن به حساب می آید.

145) سوره مدّثر، آیه 56 ؛ مفسرین تقوا در این آیه را به معنی مفعولی تفسیر کرده اند، به این معنی که خدا شایسته این است که از شریک قرار دادن برای او و نافرمانی کردنش بپرهیزند. و روایتی از امام صادق عليه‌السلام این معنی را تأیید می کند. ولی احتمال داده شده که به معنی فاعلی هم باشد؛ یعنی خداوند اهل تقواست که از ستم و هر گونه کاری که قبیح و یا برخلاف حکمت است می پرهیزد و در حقیقت بالاترین مقام تقوا از آن خداست و آنچه در بندگان یافت می شود شعله ضعیفی از آن تقوای بی انتهاست.

146) سوره اعراف، آیه 65 ؛ و نیز مانند ؛ سوره های مؤمنون، آیات 23 و 32 و شعراء، 106 و 108 و 124 و 126 و 144 و 150 و 161 و 177 و 179 و صافّات، 124

147) سوره بقره، آیه 183

148) سوره ذاریات، آیات 15 - 19 ؛ و مانند آنها سوره های بقره، آیات 2 تا 5 و آل عمران، 133 تا 138

149) سوره مائده، آیه 35

150) سوره توبه، آیه 119

151) سوره بقره، آیه 2 ؛ و مانند آن: آل عمران، آیه 138

152) سوره انفال، آیه 29

153) سوره اعراف، آیه 201

154) سوره آل عمران، آیه 120

155) سوره بقره، آیه 194

156) سوره جاثیه، آیه 19

157) سوره حجرات، آیه 13

158) سوره اسراء، آیه 70

159) سوره فرقان، آیه 43 و 44

160) سوره توبه، آیه 4 و 7 و آل عمران، آیه 76

161) سوره طلاق، آیه 2 و 3 ؛ و نیز همین سوره آیه 4 که خداوند کار را بر اهل تقوا آسان می کند.

162) سوره اعراف، آیه 96

163) سوره مائده، آیه 27

164) سوره بقره، آیه 197

165) سوره یونس، آیه 63 و 64

166) سوره احزاب، آیه 70 و 71 ؛ و نظیر آن سوره انفال، آیه 29 و سوره طلاق، آیه 5

167) سوره مریم، آیه 71 و 72

168) مضمون آیات 45 و 46 سوره حجر و 90 شعراء و 54 و 55 قمر.

169) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1278، ح 402

170) همان، ص 494 خ 156

171) غرر الحکم، ج 1، ص 180، ف 8، ح 124

172) همان، ص 94، ف 1، ح 2101

173) شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20، ص 347

174) غرر الحکم، ج 1، ص 435، ف 39، ح 50

175) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1147، ح 125

176) همان، ص 635، ضمن خ 189

177) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 723، ضمن خ 221

178) الإثنی عشریه، ص 434، ب 12، ف 7

179) بحارالأنوار، ج 8، ص 163، ح 105

180) غرر الحکم، ج 1، ص 249، ف 9، ح 247

181) همان، ص 249، ح 249

182) غرر الحکم، ج 2، ص 850، ف 86، ح 392

183) همان، ج 1، ص 460، ف 44، ح 77

184) کافی، ج 2، ص 61، باب طاعت و تقوی، ح 5

185) کافی، ج 2، ص 61، ح 7

186) سوره حجرات، آیه 13 و سوره آل عمران، آیه 102

187) مصباح الشریعة، ص 56، ب 82

188) بحار الأنوار، ج 70، ص 136 ؛ مرآة العقول، ج 7، ص 325

189) حاج شیخ عباس قمی، مرد تقوا و فضیلت، ص 28

190) سیری در نهج البلاغه، ص 12

191) زندگانی مرحوم شیخ، ص 59

192) زندگانی و شخصیت آن مرحوم، ص 88

193) مرگی در نور، ص 84

194) عدّة الداعی، ص 291 ؛ قرّة العیون مرحوم فیض کاشانی، ص 473

195) لئالی الأخبار، ج 1، ص 42 بخش کرامات زهاد

196) لئالی الأخبار، ج 1، ص 40

197) بحار الأنوار، ج 70، ص 283، ح 4

198) غرر الحکم، ج 2، ص 491، ف 52، ح 26

199) غرر الحکم، ج 2، ص 646، ف 77، ح 628

200) همان، ج 1، ص 411، ف 34، ح 15

201) همان، ص 383، ف 28، ح 38

202) الاثنی عشریه، ص 99، ب 3، ف 7 ؛ ینابیع الحکمة، ج 5، ص 300، ب 190، ف 2، ح 7

203) غرر الحکم، ج 2، ص 585، ف 71، ح 54

204) همان، ج 1، ص 87، ف 1، ح 2020

205) غرر الحکم، ج 1، ص 82، ح 1953

206) بحار الأنوار، ج 70، ص 282، ح 2 ؛ همچنین رجوع شود به خطبه 184 معروف به خطبه همّام که با تفصیل کامل به شرح صفات متّقین پرداخته است.

  (نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 611 ؛ شرح ابن ابی الحدید، ج 10، ص 132 ؛ بحار الأنوار، ج 67، ص 315)

207) المحجّة البیضاء، ج 5، ص 194

208) سوره ق، آیه 18

209) کافی، ج 2، ص 94، باب سکوت، ح 15

210) کافی، ج 2، ص 93، ح 9

211) همان، ح 10

212) همان، ص 94، ح 13

213) کافی، ج 2، ص 94، ح 14 ؛ در کنزالعمّال، ج 3، ص 549، ح 7837، آمده که رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآلهبه معاذ فرمودند: «اِحْفَظْ لِسانَکَ، ثَکَلَتْکَ اُمُّکَ یا مَعاذ! وَ هَلْ یکُبُّ النَّاسَ عَلی وُجُوهِهِم اِلّا أَلْسِنَتُهُم».

214) غرر الحکم، ج 1، ص 382، ف 28، ح 32

215) کافی، ج 2، ص 94، ح 16

216) تحف العقول، ص 65 ؛ ینابیع الحکمة، ج 3، ص 533، ب 118، ح 18 ؛ در روایت دیگر از آن بزرگوار نقل شده که فرمودند: زمانی پیش رو دارید که عافیت در آن دارای ده جزء است ؛ نُه جزء آن در کناره گیری از مردم (نااهل) و جزء دیگر آن در سکوت است.

  (بحار الأنوار، ج 70، ص 109)

217) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1116، ح 68

218) همان، ص 1106، ح 39

219) المحجّة البیضاء، ج 5، ص 193 ؛ مسند احمد، ج 3، ص 198 ؛ مستدرک الوسائل، ج 9، ص 31، باب 103

220) جامع الأخبار، ص 180، ف 141 ؛ ینابیع الحکمة، ج 3، ص 470، ب 113 ذیل، ح 15

221) تحف العقول، ص 293 ؛ بحارالأنوار، ج 1، ص 154

222) مستدرک الوسائل، ج 9، ص 27، ب 103 از أحکام عشرة، ح 5

223) جامع الأخبار، ص 93 ف 52 ؛ ینابیع الحکمة، ج 3، ص 534، ح 23

224) مستدرک الوسائل، ج 9، ص 26، ح 2

225) جامع السعادات، ج 2، ص 191

226) سوره سبأ، آیه 53

227) پیشوایان معصوم عليهم‌السلامهمواره کوشیده اند تا انسانی را که نیایش می کند در برابر خداوند به تسلیم و خضوع وادار نمایند اما این کوشش به صورتی انجام گردیده که در عین حال به انسان تلقین می کنند که هیچ قدرت دیگر، حکومت دیگر و نقطه امید و اتکای دیگری را جز او به رسمیت نشناسد و هراس و بیم از هیچ نیروی دیگری را به دل راه ندهد.

228) تفویض؛ عکس العمل انسانی است که از دنیای لذّت و الم، فقر و غنی، خوشی و ناخوشی خویش فرا رفته و مصلحت خود را در مصلحت عام و نظام کلی آفرینش محو کرده است. گذشته از آن چون به عجز تشخیص خود پی برده است آنچه را به خیر و صلاح خویش است تعیین نمی کند، در اینجاست که انسانی که تا مرحله چنین شک و حیرت عالی و مقدسی صعود کرده است چاره ای جز آن ندارد که امور خود را به خداوند واگذارد و در برابر خواست و تشخیص حضرت او تسلیم گردد و به هر چه جنابش بخواهد خشنود باشد.

229) بخش عظیمی از آنچه که از معصومین عليهم‌السلام به ما رسیده مرتبط با دعا و نیایش است.

230) سوره غافر (مؤمن) ، آیه 60

231) سوره فرقان، آیه 77

232) بحار الأنوار، ج 93، ص 294 ؛ مکارم الأخلاق، ص 268، ب 10، ف 1

233) کافی، ج 2، ص 340، باب اینکه دعا سلاح مؤمن است، ح 4

234) کافی، ج 2، ص 338، باب ارزش دعاء، ح 3

235) همان، ص 339، ح 1

236) همان، ص 340، ح 2

237) بحار الأنوار، ج 93، ص 303

238) ینابیع الحکمة، ج 2، ص 315، ب 60، ف 1، ح 20

239) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1154، ح 138

240) غرر الحکم، ج 1، ص 229، ف 9، ح 136

241) توحید صدوق، ص 288، ب 41، ح 7 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 321

242) کافی، ج 2، ص 343، باب یقین در دعا

243) کافی، ج 2، ص 119، باب بی نیازی از مردم، ح 2 ؛ بحار الأنوار، ج 93، ص 314

244) سوره غافر (مؤمن) ، آیه 60

245) سوره فاطر، آیه 6

246) بحار الأنوار، ج 93، ص 376 ؛ نظیر آن از پیامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله در ینابیع الحکمة، ج 2، ص 338

247) کافی، ج 2، ص 208، باب گناهان، ح 14

248) غرر الحکم، ج 1، ص 28، ف 1، ح 842

249) کافی، ج 2، ص 343، باب روی آوردن به دعا، ح 1

250) همان، ص 344، ح 4

251) کافی، ج 2، ص 244، باب بذاء، ح 7 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 336، ف 4، ح 7

252) عدّة الداعی، ص 128 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 326

253) بحار الأنوار، ج 93، ص 358 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 326

254) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1245، ح 330

255) کافی، ج 2، ص 370، باب کسی که دعایش مستجاب نمی گردد، ح 2

256) در حالی که احادیث نوعاً خطاب به مردم بوده، در حدّ ظرفیت و فهم مخاطبین و در سطح ادراک آنان صادر گردیده است.

257) کافی، ج 2، ص 356، باب صلوات بر پیامبر و اهل بیت آن حضرت عليهم‌السلام ، ح 1

258) همان، ص 358، ح 16 ؛ نظیر آن نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1255، ح 353

259) وسائل الشیعة، ج 7، ص 97، ب 37 از دعاء، ح 1

260) سوره اعراف، آیه 180

261) مستدرک الوسائل، ج 5، ص 229، ب 35، ح 4 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 324

262) امالی صدوق رحمه الله، ص 297، م 49، ح 11 ؛ بحار الأنوار، ج 93، ص 369

263) کافی، ج 8 (روضه) ، ص 85، ح 45

264) بحار الأنوار، ج 93، ص 378

265) ترجمه نیایش، ص 33

266) ترجمه نیایش، ص 46

267) آئین زندگی، ص 181

268) آئین زندگی، ص 185

269) ترجمه نیایش، ص 47

270) همان، ص 40 و 41

271) ترجمه نیایش، ص 47 و 50

272) همان، ص 44

273) کافی، ج 1، ص 158، بابی در فضل امام عليه‌السلام ، ضمن ح 2 «... لا ینالُ ما عِنْدَ اللَّهِ إلّا بِجَهَةِ أَسْبابِهِ... »

274) مفاتیح الجنان ؛ بحار الأنوار، ج 98، ص 392، ب 23 ؛ اقبال الأعمال، ص 646، از دعاهای هر روز ماه رجب ؛ بلد الأمین، ص 179 ؛ مصباح کفعمی، ص 529 ؛ مصباح المتهجد، ص 803

275) احتجاج طبرسی رحمه الله، ج 1، ص 227

276) کافی، ج 1، ص 140، باب معرفت امام، ح 7 ؛ و نظیر آن بحار الأنوار، ج 2، ص 90، ح 14 و 15

277) کافی، ج 4، ص 577، باب زیارت قبر ابی عبد اللَّه الحسین عليه‌السلام ؛ تهذیب، 6، ص 54، ب 18، ح 131 ؛ وسائل الشیعة، ج 14، ص 490، ب 62 ؛ بحار الأنوار، ج 101، ص 153 ؛ کامل الزیارات، ص 197 ؛ مفاتیح الجنان، زیارت مطلقه اوّل.

278) در موارد نادر نیز که به جهت اقتضای مصالحی خاصّ، اراده حقّ بر آن است که کاری خارج از مجرای زنجیره اسباب طبیعی انجام پذیرد، دور از نظر و اختیار سلسله عوامل نخواهد بود.

279) مفاتیح الجنان، زیارت مطلقه اوّل

280) سوره نساء، آیه 59 ؛ ترجمه: «اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا را».

281) و البته از خود نیز سلب قدرت نفرموده است، فعالیت های بشری نیز خارج از سیطره تکوینی والیان برگزیده خداوند نخواهد بود.

282) وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِ  اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً... » «و به یاد آور هنگامی که ابراهیم گفت: خدایا! این سرزمین را شهر امنی قرار ده و از اهل آن کسانی که به خدا و روز قیامت ایمان آورده اند از ثمرات گوناگون روزی بده. خداوند فرمود: (دعای تو را اجابت کردم و علاوه بر مؤمنین) به کافران نیز بهره کمی خواهم داد. » (سوره بقره، آیه 126)

283) سوره مائده، آیه 35

284) سوره توبه، آیه 119

285) بحار الأنوار، ج 100، ص 332

286) همان، ج 101، ص 168

287) بحار الأنوار، ج 98، ص 231

288) امالی مفید رحمه الله، ص 2، م 1، ح 2 ؛ تأویل الآیات، ص 92

289) روایات فراوانی توسط علمای شیعه و سنی در زمینه توسّلات پیامبران الهی نقل شده که در حدّ تواتر است. به وسائل الشیعة، ج 7، ب 37 از دعاء ؛ مستدرک الوسائل، ج 5، ب 35 ؛ خصائص الحسینیه مرحوم شوشتری و ینابیع الحکمة، ج 1، ص 115 و... مراجعه شود.

290) بحار الأنوار، ج 23، باب فضائل اهل البیت عليهم‌السلام ؛ بزرگان اهل تسنن نیز این حدیث شریف را به طرق مختلف نقل کرده اند: مستدرک حاکم، جزء 3، ص 151 ؛ حلیة الاولیاء، ج 4، ص 306 ؛ الصواعق المحرقه، ص 184 و 234 ؛ اسعاف الراغبین، ص 109 و...

291) غرر الحکم، ج 2، ص 622، ف 77، ح 250

292) سوره ملک، آیه 22 «آیا کسی که به رو افتاده حرکت می کند به هدایت نزدیک تر است یا کسی که راست قامت در صراط مستقیم گام بر می دارد! ».

293) سوره آل عمران، آیه 169

294) روح المعانی، ج 4، ص 114

295) وفاء الوفاء، ج 3، ص 1371

296) محبّت، کشش درونی و تمایل شدیدی است که بین دو طرف حاصل می گردد، و عشق، نهایت دوستی و اوج علاقه بین محبّ و محبوب است.

297) سوره آل عمران، آیه 31

298) سور?بقره، آیه 195

299) سوره آل عمران، آیه 76

300) سوره بقره، آیه 222

301) سوره بقره، آیه 165

302) برخی از بزرگان توحید در محبّت را نیز قسمی از اقسام توحید برشمرده و یادآور شده اند که هیچ کس جز خداوند متعال حقیقتاً و بالذات سزاوار محبّت نیست و عشق و محبّت مخصوص ذات پاک اقدس اوست و دیگران را تنها به خاطر او و نسبتی که با او دارند باید دوست داشت.

303) سوره توبه، آیه 24

304) عوالی اللآلی، ج 1، ص 249، فصل 10 ؛ بحار الأنوار، ج 70، ص 59، ح 37

305) بحار الأنوار، ج 70، ص 25، ح 27

306) ارشاد القلوب، ص 226، ب 49 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 13، ب 31 ح 30

307) خواب انبیا به منزله وحی، بلکه خود، نوعی وحی است.

308) معراج السعاده، ص 562 ؛ و کتاب های تفسیر ذیل آیه 102 از سوره صافّات.

309) بحار الأنوار، ج 70، ص 24، ح 25

310) بحار الأنوار، ج 14، ص 95

311) سوره طه، آیه 12 «کفش هایت را بیرون آور».

312) بحار الأنوار، ج 13، ص 65 و ج 52، ص 83 و ج 83، ص 237

313) سوره آل عمران، آیه 37

314) سوره مریم، آیه 25

315) خزینة الجواهر، ص 701، حکایت 79 مربوط به اخلاق

316) بحار الأنوار، ج 12، ص 380 ؛ علل الشرایع، ج 1، ص 57، ب 51

317) جامع السعادات، ج 3، ص 151

318) ریاض المحبّین، ص 210

319)

320)

321) 1 و 2 و - مصباح الشریعة، ص 64، ب 96 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 13، ب 31، ف 1 ح 29

322) معراج السعاده، ص 539

323) کافی، ج 2، ص 105، باب مذمّت دنیا، ح 10

324) مفاتیح الجنان، مناجات محبّین

325) دعای کمیل

326) مناجات شعبانیه

327) ریاض المحبّین، ص 209

328) بحار الأنوار، ج 70، ص 25، ح 26 ؛ و تمام حدیث در بحار الأنوار، ج 36، ص 403 ؛ و تفسیر برهان، ج 4، ص 65 سوره ص، ذیل آیه شریفه: «أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ».

329) محبّت به اولیای خدا به اذن خدا و در طول محبّت به ذات اقدس اوست.

330) الاثنی عشریه، ص 89، ب 3، ف 4

331) غرر الحکم، ج 1، ص 316، ف 17، ح 106

332) مفاتیح الجنان، دعای عرفه

333) علل الشرایع، ج 1، ص 139، ب 117، ح 2 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 14، ح 32

334) جامع السعادات، ج 3، ص 151

335) بحار الأنوار، ج 97، ص 338

336) مجموعه ورام، ج 1، ص 60، باب «ظنّ»

337) بحار الأنوار، ج 70، ص 22، ح 19

338) مستدرک الوسائل، ج 12، ص 173، باب 101 از جهاد نفس، ح 19

339) بحار الأنوار، ج 70، ص 26، ح 28 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 10، ح 25

340) مستدرک الوسائل، ج 1، ص 133، باب 20 از مقدمه عبادات، ح 8

341) کافی، ج 2، ص 184، باب علامات مؤمن، ح 15

342) مستدرک الوسائل، ج 5، ص 286، باب 1 از ذکر، ح 10 ؛ کنز العمال، ج 1، ص 417 ح 1776

343) غرر الحکم، ج 1، ص 15، ف 1، ح 374

344) غرر الحکم، ج 1، ص 25، ح 721

345) کنز العمّال، ج 1، ص 433، ح 1872 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 403، ب 63، ف 1

346) بحار الأنوار، ج 70، ص 14، ح 2 و ج 87، ص 139

347) مفاتیح الجنان، مناجات منظومه حضرت علی عليه‌السلام

348) بحار الأنوار، ج 70، ص 26، ح 28 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 10، ح 25

349) ریاض المحبّین، ص 201

350) سوره احزاب، آیه 4

351) سوره آل عمران، آیه 31.

352) بحار الأنوار، ج 70، ص 15، ح 3

353) غرر الحکم، ج 2، ص 555، ف 64، ح 29

354) همان، ص 572، ف 68، ح 25

355) بحار الأنوار، ج 70، ص 25، ح 27

356) سوره جمعه، آیه 6

357) معراج السعاده، ص 561

358) سوره آل عمران، آیه 92: «هرگز به مقام برّ و نیکی نمی رسید تا از آنچه دوست دارید در راه او بگذرید. ».

359) ریاض المحبّین، ص 211

360) مصباح الشریعه، ص 64، ب 97

361) امالی صدوق، ص 11، م 3، ح 7 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 47، ب 31، ف 3، ح 11

362) کافی، ج 2، ص 102، باب دوستی در راه خدا، ح 3

363) بحار الأنوار، ج 69، ص 252، ح 33

364) کافی، ج 2، ص 102، باب دوستی در راه خدا، ح 6 ؛ نظیر آن کلام آن حضرت به ابوذر: تحف العقول، ص 45

365) کافی، ج 2، ص 104، ح 16

366) بحار الأنوار، ج 95، ص 355، ح 10

367) امالی صدوق، ص 11، م 3، ح 7 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 47، ح 11

368) غرر الحکم، ج 1، ص 153، ف 5، ح 72 ؛ در قرآن نیز از دوستی با کسانی که راه آنان خلاف مسیر حقّ است شدیداً منع شده است. به آیات 23 و 24 از سوره توبه و 22 از سوره مجادله و... مراجعه شود.

369) مصباح الشریعه، ص 64، باب 97 و نظایر آن.

370) رجوع شود به بحار الأنوار، ج 15، ص 20، ح 32 و ج 26، ص 256، ح 32 و...

371) مفاتیح الجنان

372) سوره آل عمران، آیه 31

373) منتهی الآمال، ج 1، ص 239 ؛ و اجمال آن در: احتجاج طبرسی، ج 2، ص 18

374) سوره شوری، آیه 23

375) تفسیر کشّاف، ج 4، ص 220 ؛ تفسیر فخر رازی، ج 27، ص 165 ؛ بحار الأنوار، ج 27، ص 111 و...

376) سفینة البحار، ج 2، ص 20، «فضل حبّ علی عليه‌السلام »

377) تنها در روایت ابی سعید خدری بیست خصلت نام برده شده: بحار الأنوار، ج 27، ص 78 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 25، ف 2، ح 30

378) سوره نساء، آیه 69

379) مجمع البیان، ج 3، ص 110 ؛ بحار الأنوار، ج 68، ص 2

380) کافی، ج 8 (روضه) ، ص 77، ح 31

381) به عنوان نمونه به بحار الأنوار، ج 46، ص 245 ؛ پند تاریخ، ج 1، ص 116 ؛ ریاض المحبّین، ص 154 مراجعه شود.

382) سوره سبأ، آیه 3

383) سوره حجّ، آیه 70، «آیا ندانستی خداوند آنچه را در آسمان و زمین است می داند؟ ».

384) ارشاد القلوب، ص 226، ب 49

385) بحار الأنوار، ج 77، ص 76

386) سوره شعراء، آیات 78 تا 82

387) سوره انبیاء، آیه 83

388) تفسیر نور الثقلین، ج 2، ص 419، ح 43 ذیل آیه 24 سوره یوسف از امام سجاد عليه‌السلام

389) بحار الأنوار، ج 71، ص 333 ؛ امالی صدوق، ص 616، م 90، ح 2

390) در بخش عوامل بیرونی رکود، فصل عصیان، با عنوان «توبه یا بازگشت» با تفصیل کامل به این موضوع خواهیم پرداخت.

391) سوره قیامت، آیه 1 و 2

392) سوره بقره، آیه 282

393) سوره انفال، آیه 29

394) سوره فجر، آیه 27 تا 30

395) سوره صفّ، آیه 10 و 11

396) سوره نساء، آیه 1

397) سوره احزاب، آیه 52

398) سوره حدید، آیه 4

399) ارشاد القلوب، ص 175، ب 39 ؛ بحار الأنوار، ج 77، ص 76، ضمن سفارشات خود به ابوذر

400) غرر الحکم، ج 2، ص 464، ف 46، ح 3

401) سوره توبه، آیه 105 و...

402) مفاتیح الجنان، دعای کمیل

403) بحار الأنوار، ج 77، ص 84

404) بحار الأنوار، ج 70، ص 65، ح 6 ؛ و نظیر آن نهج البلاغه، ص 1271، ح 382

405) وسائل الشیعة، ج 16، ص 99، ب 96 از جهاد نفس، ح 10

406) بحار الأنوار، ج 78، ص 6، ضمن ح 58

407) کافی، ج 2، ص 328، باب محاسبه عمل، ح 2 ؛ بحار الأنوار، ج 78، ص 311 ؛ تحف العقول، ص 292، ضمن حدیث هشام.

408) امالی طوسی رحمه الله، ج 1، ص 34 ؛ بحار الأنوار، ج 7، ص 126، ح 3 ؛ کافی، ج 8، ص 143 ذیل ح 108

409) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 225، ذیل خ 89

410) مکارم الأخلاق، ص 465، ب 12، ف 5 ؛ بحار الأنوار، ج 77، ص 85

411) مکارم الأخلاق، ص 468 ؛ بحارالأنوار، ج 77، ص 88

412) بحار الأنوار، ج 70، ص 69، ح 16 ؛ و نظیر آن وسائل الشیعة، ج 16، ص 98، ح 8

413) غرر الحکم، ج 2، ص 696، ف 77، ح 1265

414) همان، ص 622، ح 243

415) همان، ج 1، ص 362، ف 23، ح 68

416) وسائل الشیعة، ج 16، ص 94، ب 95 از جهاد نفس، ح 5 ؛ نظیر آن بحار الأنوار، ج 78، ص 327 از امام موسی بن جعفر عليه‌السلام

417) مفاتیح الجنان، مناجات ذاکرین

418)

419) 1 و - مفاتیح الجنان، مناجات ذاکرین

420) سوره جمعه، آیه 10، نظیر آن سوره های آل عمران، آیه 41، شعراء، آیه 227 و احزاب، آیات 21 و 35 و 41

421) سوره بقره، آیه 152

422) عدّة الداعی، ص 237 ؛ بحار الأنوار، ج 77، ص 42

423) کافی، ج 2، ص 360، باب ذکری که در هر مجلس واجب است، ح 4

424) همان، ح 7 ؛ در حدیث 11 نیز آمده است: «ای موسی! مرا در هیچ حالی فراموش مکن، زیرا از یاد بردن من دل را می میراند».

425) سوره احزاب، آیات 41 و 42، «ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید و صبح و شام او را تسبیح گویید».

426) سوره مدثر، آیه 6 «منّت مگذار و زیاد مشمار».

427) کافی، ج 2، ص 361، باب ذکر زیاد خداوند، ح 1

428) غرر الحکم، ج 2، ص 830، ف 86، ح 26

429) غرر الحکم، ج 1، ص 77، ف 1، ح 1881

430) همان، ص 87، ح 2021

431) همان، ص 99، ح 2149

432) تفسیر قمی، ج 1، ص 21 ؛ بحار الأنوار، ج 8، ص 123، ح 19

433) ینابیع الحکمة، ج 2، ص 408، ب 63، ف 1، ح 39

434) همان، ص 405، ح 26

435) در بحث توسّل با تفصیلی بیشتر به این مقوله پرداخته ایم.

436) کافی، ج 2، ص 360، ح 2

437) وسائل الشیعة، ج 16، ص 348، ب 23 از فعل معروف، ح 9

438) مستدرک الوسائل، ج 12، ص 393، ح 4 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 416، ح 15

439) به عنوان نمونه از روایاتی که در فضیلت ذکر شریف لا إِلهَ إِلّاَ اللَّه، تسبیح، حمد، تکبیر، استغفار، تسبیح حضرت فاطمه عليها‌السلام و غیره وارد شده است می توان نام برد.

440) سوره اعراف، آیه 201

441) سوره طه، آیه 124

442) سوره زخرف، آیه 36

443) سوره منافقون، آیه 9

444) سفینة البحار، ج 6، ص 60 «عبد»

445) غرر الحکم، ج 1، ص 188، ف 8، ح 257

446) ینابیع الحکمة، ج 2، ص 402، ح 19 ؛ عدّة الداعی، ص 234، ب 5

447) خصال، ج 1، ص 125، ب 3، ح 122

448) احادیث متعددی به همین مضمون با تعابیر مختلف وارد شده است: وسائل الشیعة، ج 7 باب ذکر، بحار الأنوار، ج 93 و کافی، ج 2، ابواب مربوط به ذکر.

449) معانی الأخبار، ص 378 باب نوادر، ح 56 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 402، ح 18

450) بحار الأنوار، ج 93، ص 164، ح 43

451) سوره نور، آیه 37

452) برای آشنایی بیشتر نسبت به آیه فوق، به نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 703، خ 213 مراجعه شود.

453) سوره رعد، آیه 28

454) سوره آل عمران، آیه 190 و 191

455) کافی، ج 2، ص 45، باب تفکّر، ح 3

456) کافی، ج 2، ص 45، ح 4 ؛ و در تحف العقول، ص 362 از امام حسن عسکری عليه‌السلام

457) خصال، ج 1، ص 43، ب 2، ح 33 به نقل از امام صادق عليه‌السلام

458) سوره رعد، آیه 19 و سوره زمر، آیه 9

459) بحار الأنوار، ج 71، ص 327، ح 11

460) کافی، ج 2، ص 45، ح 5

461) بحار الأنوار، ج 78، ص 115

462) ینابیع الحکمة، ج 4، ص 355، ب 148

463) ارشاد القلوب، ص 151، ب 31

464) عدّة الداعی، ص 155

465) بحار الأنوار، ج 73، ص 157، ح 3

466) همان، ج 77، ص 80

467) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 612، ضمن خ 184

468) غرر الحکم، ج 1، ص 435، ف 39، ح 45

469) تحف العقول، ص 207 ؛ بحارالأنوار، ج 78، ص 162

470) سوره ذاریات، آیه 56

471) تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 132، ح 58

472) سوره بقره، آیه 21

473) بحار الأنوار، ج 1، ص 225، ضمن حدیثی طولانی

474) مصباح الشریعة، ص 66، ب 100

475) پیشوایان حدیث شناس و بزرگان دین که به خوبی با مضامین احادیث و فرمایشات حضرات معصومین عليهم‌السلام آشنایند، درباره این سخن گهربار مطالب ارزشمندی را مطرح فرموده، گوشه هایی از اسرار پنهان و حقایق مکنون آن را ظاهر ساخته اند که از توان ادارک ما خارج، و از گنجایش این اوراق بیرون است.

476) بحار الأنوار، ج 70، ص 27 و 30 ؛ ینابیع الحکمة، ج 4، ص 85، ب 129، ح 26

477) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 244، باب 15 ؛ ینابیع الحکمة، ج 4، ص 82، ح 13

478) سوره اسراء، آیه 1

479) کافی، ج 2، ص 68، باب عبادت، ح 3

480) غرر الحکم، ج 2، ص 738، ف 79، ح 38

481) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 393

482) بحار الأنوار، ج 1، ص 208، ح 10

483) وسائل الشیعة، ج 6، ص 173، باب 3 از قرائت قرآن، آخر ح 7

484) شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20، ص 307

485) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1192، ح 229

486) کافی، ج 2، ص 68، ح 5 ؛ و نظیر آن، خصال، ج 1، ص 188، ب 3، ح 259

487) بحار الأنوار، ج 41، ص 14، ح 4

488) بحار الأنوار، ج 14، ص 309، ب 21 ؛ تحف العقول، ص 378، دنباله مواعظ آن حضرت عليه‌السلام

489) کافی، ج 2، ص 185، باب علامات مؤمن، ح 21 ؛ و در ح 22 آمده است که آن حضرت در انتهای خطبه ای فرمودند: «گویا این مردم (زمان ما) در خواب غفلت فرو رفته اند! سپس از جای برخاسته و تا زنده بودند دیگر کسی آن حضرت را خندان ندید. ».

490) بحار الأنوار، ج 71، ص 175، ح 12

491) سوره انعام، آیه 127

492) سفینة البحار، ج 8، ص 301 به نقل از «اسعاف الراغبین»

493) معراج السعاده، ص 524

494) وسائل الشیعة، ج 1، ص 88، ب 20 از مقدمه عبادات، ح 11

495) زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص 90 و 382

496) مجموعه آثار استاد مطهری، ج 14، ص 424

497) بحار الأنوار، ج 77، ص 173

498)

499) 2 و - غرر الحکم، ج 2، ص 470، ف 47، ح 9 و 15 ؛ همچنین به ینابیع الحکمة، ج 1، ص 455 مراجعه شود.

500) بحار الأنوار، ج 74، ص 282، باب 19

501) حیاة القلوب، ج 2، ص 647

502) معراج السعاده، ص 524

503) غرر الحکم، ج 1، ص 91، ف 1، ح 2076

504) غرر الحکم، ج 1، ص 179، ف 8، ح 108

505) همان، ج 2، ص 814، ف 85، ح 185

506) الاثنی عشریه، ص 206، ب 5، ف 4

507) سوره کهف، آیات 103 و 104

508) سوره فاطر، آیه 8

509) بحار الأنوار، ج 78، ص 348

510) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1148، ح 126

511) سوره نحل، آیه 30، «و چه نیکوست سرای پرهیزکاران! ».

512) تفسیر عیاشی، ج 2، ص 258 ذیل آیه مذکور، ح 24

513) کافی، ج 2، ص 239، باب دوستی دنیا، ح 8 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 348، ح 2

514) دُنْیا بَلاغٍ» ممکن است به معنی دنیای کفایت کننده نیز باشد.

515) سوره قصص، آیه 77، «سهم خویش را از دنیا فراموش مکن».

516) تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 139 ؛ مستدرک الوسائل، ج 1، ص 123، ب 18 از مقدمه عبادات، ح 5

517) بحار الأنوار، ج 73، ص 63 ذیل، ح 30

518) اَلدُّنْیا مَزْرَعَةُ الْآخِرَةِ»: بحار الأنوار، ج 70، ص 225، ب 54 ؛ عوالی اللآلی، ج 1، ص 267، ح 66.

519) ینابیع الحکمة، ج 2، ص 372، ح 61، در این روایت، سلسله مراتب انحطاط اخلاقی بشر، از محبّت دنیا تا قساوت قلب - که خود ریشه بسیاری از انحرافات و مفاسد اخلاقی است - ترسیم گشته است.

در روایت دیگری به نقل از امیر مؤمنان عليه‌السلام دوستی دنیا نیز ریشه یابی شده و سبب آن فراموشی مرگ معرفی گردیده است.

520) کمال الدین، ج 2، ص 593 ؛ بحار الأنوار، ج 78، ص 383

521) تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 217 ذیل آیه 33 سوره لقمان، ح 102

522) سوره آل عمران، آیه 14

523) سوره آل عمران، آیه 185

524) سوره کهف، آیه 46

525) سوره حدید، آیه 20

526) سوره منافقون، آیه 9

527) نهج الفصاحة، ص 283، ح 1342 ؛ همچنین از مولا امیر مؤمنان، حضرت سجّاد و امام صادق عليهم‌السلام نقل شده است: غرر الحکم، ج 1، ص 380، ف 28، ح 1 ؛ کافی، ج 2، ص 238، ح 1 و 8 و بحار الأنوار، ج 73، ص 90 و 119 و...

528) کافی، ج 2، ص 238، ح 2 و 10 ؛ نظیر آن، ح 3 از امام باقر عليه‌السلام

529) کافی، ج 2، ص 239، ح 11

530) همان، ص 241، ح 17

531) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 181، خ 81

532) وسائل الشیعة، ج 16، ص 17، ب 63 از جهاد نفس، ح 4

533) کافی، ج 2، ص 105، باب مذمّت دنیا، ح 8 ؛ به همین مضمون روایات دیگری از امام صادق عليه‌السلام نقل شده است.

534) اصطلاحی است در میان اهل کیمیا.

535) بحار الأنوار، ج 41، ص 273، ح 29 ؛ ریاحین الشریعه، ج 2، ص 319

536) زندگانی آن مرحوم، ص 116

537) ارشاد شیخ مفید، ج 1، ص 241، ب 3، ف 19

538) نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 1192، ح 228

539) همان، ص 1133، ح 100

540) وسائل الشیعة، ج 15، ص 339، ب 49 از جهاد نفس، ح 3 ؛ خصال، ج 1، ص 330، ب 6، ح 27

541) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1141، خ 115 ؛ کافی، ج 2، ص 110، ح 22

542) همان، ص 714، خ 215

از موضوعاتی که بیش از هر موضوع دیگر در نهج البلاغه به آن پرداخته شده، نکوهش دنیاست. به خطبه ها و حکمت های زیر نیز مراجعه شود:

ص 132 خ 45 ؛ ص 139 خ 52 ؛ ص 151 خ 62 ؛ ص 291 خ 98 ؛ ص 302 خ 102 ؛ ص 341 خ 110 ؛ ص 349 خ 112 ؛ ص 507 خ 159 ؛ ص 716 خ 217 ؛ ص 1065 نامه 68 ؛ ص 1115، ح 61 ؛ ص 1118، ح 74 ؛ ص 1150، ح 128 ؛ ص 1196، ح 243 ؛ ص 1259، ح 362 ؛ ص 1279، ح 407 ؛ ص 1296، ح 449 ؛ ص 1298، ح 455 ؛ ص 1119، ح 74 ؛ ص 1231، ح 295، و...

543) کافی، ج 2، ص 110، ح 24

544) مشکاة الأنوار، ص 264، ب 6، ف 7 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 352، ح 15

545) تحف العقول، ص 153 ؛ بحار الأنوار، ج 78، ص 54

546) بحار الأنوار، ج 73، ص 125، ح 121

547) امالی مفید رحمه الله، ص 43، ح 1 ؛ منتهی الآمال، ج 2، ص 12

548) بحار الأنوار، ج 78، ص 11، ح 69

549) کافی، ج 1، ص 37، باب کسی که علم خود را وسیله معاش خود قرار می دهد، ح 4

550) امالی صدوق رحمه الله، ص 99، م 21، ح 8 ؛ بحار الأنوار، ج 14، ص 25

551) بحار الأنوار، ج 22، ص 122، ح 92

552) کیفر گناه، ص 296

553) معراج السعاده، ص 240

554) سوره نساء، آیه 5

555) کافی، ج 2، ص 238، باب دوستی دنیا، ح 4

556) خصال، ج 2، ص 636، ضمن حدیث اربعمأة ؛ معانی الأخبار، ص 347

557) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1113، ح 55

558) وسائل الشیعه، ج 17، ص 34، ب 7، ح 4 ؛ خصال، ج 1، ص 282، ب 5، ح 29

559) غرر الحکم، ج 2، ص 562، ف 66، ح 28

560)

561)

562) 1 و 2 و - غرر الحکم، ج 1، ص 380، ف 28، ح 8 و 9 و 10

563) سوره اعراف، آیه 175 و 176

564) تفسیر قمی، ج 1، ص 248

565) مجمع البیان، ج 4، ص 500

566) سوره ص، آیه 26

567) سوره نساء، آیه 135

568) سوره جاثیه، آیه 23

569) تفسیر نمونه، ج 21، ص 267

570) رساله تولّی و تبرّی، ص 162

571) الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج 5، ص 72

572) نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام، ص 127 خ 42 ؛ کافی، ج 2، ص 252، باب پیروی از هوی، ح 3 ؛ خصال، ج 1، ص 51، ب 2، ح 63

573) سوره قصص، آیه 50

574) تفسیر برهان، ج 3، ص 229، ح 1 و 4

575) سوره نازعات، آیه 40 و 41

576) تحف العقول، ص 286، 291، 293، 294 ؛ بحارالأنوار، ج 78، ص 299

577) غرر الحکم، ج 2، ص 694، ف 77، ح 1246

578) غرر الحکم، ج 2، ص 554، ف 64، ح 12

579) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 566، ضمن خطبه 175

580) بحار الأنوار، ج 77، ص 84

581) همان، ج 78، ص 81

582) سوره مؤمنون، آیه 71

583) غرر الحکم، ج 1، ص 67، ف 1، ح 1749

584) همان، ص 35، ح 1090 و 1103

585) غرر الحکم، ج 1، ص 132، ف 3، ح 28

586) همان، ص 192، ف 8، ح 311

587) همان، ص 22، ف 1، ح 635

588) غرر الحکم، ج 1، ص 430، ف 38، ح 6

589) همان، ص 431، ح 32

590) غرر الحکم، ج 1، ص 96، ف 1، ح 2121

591) همان، ج 2، ص 550، ف 63، ح 15

592) همان، ج 1، ص 315، ف 17، ح 89

593) همان، ص 287، ف 13، ح 21

594) غرر الحکم، ج 1، ص 150، ف 5، ح 41

595) همان، ج 2، ص 680، ف 77، ح 1095

596) همان، ص 498، ف 55، ح 13 و 15

597) بحار الأنوار، ج 26، ص 239 ؛ ج 2، ص 94، از امام جواد عليه‌السلام

598) سوره توبه، آیه 38

599) به لطف پروردگار در کتاب «فرهنگ صفات» با تفصیل بیشتری به این بحث خواهیم پرداخت.

600) سوره نساء، آیه 142 ؛ در آیه 38 نیز ریا در بذل مال و نشان دادن انفاق به مردم از نشانه ها و صفات متکبّرین بر شمرده شده است.

601) سوره ماعون، آیه 4 - 6

602) سوره کهف، آیه 110

603) مستدرک الوسائل، ج 1، ص 109، ب 11 از مقدمه عبادات، ح 17 ؛ نظیر آن جامع السعادات، ج 2، ص 387

604) کافی، ج 2، ص 222، باب ریا، ح 3

605) همان، ص 223، ح 9

606) کافی، ج 2، ص 224، ح 16

607) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 84، خ 23 ؛ غرر الحکم، ج 1، ص 135، ف 3، ح 57

608) سُمعه از ماده سماع و بر دو قسم است:

اوّل: انجام یک کار با انگیزه رساندن به گوش دیگران؛ که این خود نوعی از ریا و در حکم آن است.

دوّم: رساندن عمل به گوش دیگران پس از انجام آن که البته غالباً فقها آن را موجب بطلان عمل نمی دانند امّا معتقدند از ثواب آن می کاهد و بسا همه پاداش آن را از بین می برد.

609) غرر الحکم، ج 1، ص 304، ف 16، ح 7

610) کافی، ج 2، ص 222، ح 4

611) بحار الأنوار، ج 72، ص 295، ح 19، ذکر این چهار نام بیانگر آن است که ریا خارجاً مستلزم همین چهار خصلت ناپسند می باشد.

612) البته ممکن است منظور از «دعاء الغریق» دعای معروفی باشد که امام صادق عليه‌السلام آن را به عبد اللَّه بن سنان تعلیم فرمودند تا شیعیان در عصر غیبت حضرت بقیة اللَّه - أرواحنا فداه - آن را بخوانند. به کمال الدین مرحوم صدوق، ج 2، ص 352 مراجعه شود.

613) کافی، ج 2، ص 224، ح 14

614) البته ریای معروف نزد فقها همان ریای در عبادات است.

615) گرچه انسان شرعاً مجاز است در مواردی برای حفظ آبروی خویش، شرایط واقعی زندگی را از مردم بپوشاند، لیکن تفکیک آن از ریا کاری بسیار مشکل است.

616) کافی، ج 2، ص 223، ح 8 ؛ خصال، ج 1، ص 121، ب 3، ضمن ح 113، از حضرت لقمان ؛ و نظیر آن تحف العقول، ص 23 از پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله به شمعون نقل شده است.

617) رساله لبّ اللباب، ص 51

618) معراج السعاده، ص 456

619) مسرور شدن از صفات یا اعمال پسندیده چنانچه با تواضع و فروتنی و شکر گزاری نسبت به خدای متعال که توفیقش را به او ارزانی داشته، همراه باشد عجب نیست.

620) سوره کهف، آیات 106 - 103

621) سوره قصص، آیات 78 - 76

622) سوره توبه، آیه 25

623) کافی، ج 2، ص 236، باب عجب، ج 2

624) همان، ح 1

625) شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید، ج 20، ص 322

626) کافی، ج 2، ص 237، ح 8

627) خصال، ج 1، ص 112، ب 3، ح 86

628) وسائل الشیعة، ج 15، ص 366، ب 55 از جهاد نفس، ح 5

629) خصال، ج 1، ص 111، ح 85

630) مصباح الشریعة، ص 27، ب 40

631) در روایات از این حالت با کلمه «اِدلال» یاد می شود.

632) کافی، ج 2، ص 236، ح 5

633) کافی، ج 2، ص 237، ح 6

634) وی غالباً از حضرت موسی بن جعفر عليهما‌السلام نقل روایت می کند. مرحوم صدوق نیز این حدیث را در معانی الأخبار توسّط او از مولا موسی بن جعفر عليهما‌السلام نقل کرده است. امّا صاحب تحف العقول (ص 327) ، آن را از احمد بن نجم از امام رضا عليه‌السلام نقل فرموده است.

635) کافی، ج 2، ص 236، ح 3

636) نهج البلاغة ترجمه فیض الإسلام، ص 1167، ح 158 ؛ غرر الحکم، ج 1، ص 23، ف 1، ح 651

637) بحار الأنوار، ج 72، ص 316، ح 24

638) تفاوت عجب و کبر آن است که در عجب پای دیگران به میان نمی آید و عجب کننده صرفاً خویشتن را بزرگ شمرده، به خود می بالد و از خویش شاد است. لیکن متکبّر ضمن آنکه خود را از دیگران برتر می شمرد، به لوازم آن که ضایع کردن حقوق دیگران و ظلم و ستم از آن جمله است در خارج نیز ترتیب اثر می دهد.

639) وَ فَوْقَ کُلِ  ذِی عِلْمٍ عَلِیمٍ» «و برتر از هر صاحب علمی، عالمی است».

  (سوره یوسف، آیه 76)

640) نهج البلاغة ترجمه فیض الإسلام، ص 779، ضمن خطبه 234

641) بحار الأنوار، ج 71، ص 23

642) جامع السعادات، ج 1، ص 336 ؛ معراج السعاده، ص 194

643) همان، ص 335 ؛ معراج السعاده، ص 194 ؛ نظیر آن سفینة البحار، ج 6، ص 154

644) فرهنگ تربیت، ص 76

645) فرهنگ تربیت، ص 74

646) سوره اعراف، آیه 138

647) بحار الأنوار، ج 74، ص 192، ح 12

648) شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20، ص 272، ح 147

649) وسائل الشیعة، ج 27، ص 135، باب جایز نبودن تقلید از غیر معصوم، ح 32 ؛ امالی مفید رحمه الله، ص 3، م 1، ضمن ح 3 ؛ و نیز رجوع کنید به بحار الأنوار، ج 6 ص 178

650) بحار الأنوار، ج 1، ص 208، ح 8

651) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1227، ح 282

652) غرر الحکم، ج 1، ص 57، ف 1، ح 1559

653) همان، ج 2، ص 509، ف 57، ح 47

654) وسائل الشیعة، ج 15، ص 258، ب 23 از جهاد نفس، ح 17

655) المحجّة البیضاء، ج 8، ص 160

656) غرر الحکم، ج 1، ص 458، ف 44، ح 63

657) غرر الحکم، ج 1، ص 287، ف 13، ح 18

658) بحار الأنوار، ج 6، ص 93، نامه امام رضا عليه‌السلامبه محمد بن سنان و نظایر آن

659) وسائل الشیعة، ج 16، ص 45، باب 76 از جهاد نفس ح 5 ؛ بحار الأنوار، ج 73، ص 354، ح 60 ؛ در مبحث «حبّ دنیا» حدیث دیگری از حضرت عیسی عليه‌السلام نقل شد که فرموده اند: «وَ کَثْرَةُ الذُّنُوبِ مِنْ حُبِ  الدُّنْیا وَ حُبُّ الدُّنْیا رَأْسُ کُلِ  خَطِیئَةٍ. ».

660) کافی، ج 2، ص 208، باب گناهان، ح 13 ؛ و نظیر آن ح 20

661) کافی، ج 2، ص 206، ح 1

662) مانند سوره بقره، آیه 10 که به وجود بیماری در دل منافقین تصریح نموده، و سوره احزاب، آیه 32 که طمع مندان بی عفّت را برخوردار از همین خصیصه معرفی کرده است.

663) کافی، ج 2، ص 211، ح 28

664) غرر الحکم، ج 1، ص 79، ف 1، ح 1913

665) کافی، ج 2، ص 55، باب خوف و رجاء، ح 2

666) سوره های انفال، اعراف، هود، یوسف، نمل، و احقاف، آیات 22، 138، 29، 89، 55، 23، و نظایر این ها.

667) بحار الأنوار، ج 77، ص 160، ح 144

668) همان، ص 79

669) مستدرک الوسائل، ج 11، ص 337، ب 41 از جهاد نفس، ح 9

670) بحار الأنوار، ج 78، ص 126، ح 7 ؛ در جامع الأخبار، ص 130، ف 89، از حضرت علی بن الحسین عليه‌السلام روایت شده است.

671) علل الشرایع، ج 2، ص 522، ب 298، ح 3 ؛ ینابیع الحکمة، ج 2، ص 423، ب 64، ف 1، ح 20

672) بحار الأنوار، ج 73، ص 347، ح 34 ؛ نظیر آن: غرر الحکم، ج 2، ص 494، ف 54، ح 7 از مولا علی عليه‌السلام

673) سفینة البحار، ج 3، ص 218، ماده «ذنب»

674) نهج البلاغة ترجمه فیض الإسلام، ص 1288، ح 425

675) نهج البلاغة ترجمه فیض الإسلام، ص 293، خ 98

676) همان، ص 57، خ 5

677) صحیفه سجّادیه، بخشی از دعای 16

678) وسائل الشیعة، ج 15، ص 313، ب 43 از جهاد نفس، ح 13 ؛ و نظیر آن: بحار الأنوار، ج 77، ص 79، ح 3

679) سوره یس، آیه 12

680) کافی، ج 2، ص 218، باب کوچک شمردن گناه، ح 3،

681) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 1249، ح 340 ؛ و نظیر آن: ص 1304، ح 469 ؛ غرر الحکم، ج 1، ص 192، ف 8، ح 318

682) سوره مجادله، آیه 7

683) بحار الأنوار، ج 77، ص 103 و 106

684) بحار الأنوار، ج 73، ص 349، ذیل ح 44 ؛ و نیز به غرر الحکم، ج 1 ص 192، ح 309 رجوع فرمایید.

685) سوره انعام، آیه 120

686) سوره نور، آیه 63

687) کافی، ج 2، ص 211، ح 31

688) سوره انعام، آیه 44

689) برخوردار شدن از نعمت ها در این موارد - به تعبیر قرآن کریم - نوعی استدراج است که به تدریج باعث فرو رفتن هر چه بیشتر انسان در غفلت و سرمستی شده، در نهایت به هلاکت وی می انجامد.

690) سوره حجر، آیه 3

691) سوره روم، آیه 9 و 10

692) همان، آیه 41

693) سوره انفال، آیه 52 و 53

694) سوره اسراء، آیه 16 و 17

695) سوره شوری، آیه 30

696) کافی، ج 2، ص 207، ح 3

697) کافی، ج 2، ص 208، ح 11 ؛ نظیر آن: ح 8 و 12

698) همان، ص 209، ح 22 ؛ نظیر آن، ح 24

699) کافی، ج 2، ص 211، ح 29

700) بحار الأنوار، ج 73، ص 363، ح 95

701) کافی، ج 2، ص 277، باب کیفر سریع گناهان، ح 2

702) نهج البلاغه ترجمه فیض الإسلام، ص 579، ضمن خ 177 ؛ بحار الأنوار، ج 73، ص 350، ضمن ح 47

703) سوره اعراف، آیه 182

704) کافی، ج 2، ص 327، باب استدراج، ح 1

705) سوره زمر، آیه 53

706) تفسیر صافی، ج 4، ص 326، ذیل آیه شریفه.

707) کشف الغمّة، ج 2، ص 317 ؛ بحار الأنوار، ج 46، ص 132

708) مناقب، ج 4، ص 159 ؛ بحار الأنوار، ج 46، ص 132

709) مستدرک الوسائل، ج 12، ص 137، باب 87 از جهاد ؛ غرر الحکم، ج 1، ص 93، ف 1، ح 2094

710) کافی، ج 2، ص 316، باب توبه، ح 10 ؛ در جامع السعادات، ج 3، ص 65، از رسول اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله نیز نقل کرده است.

711) سوره آل عمران، آیه 135 و 136

712) امالی صدوق رحمه الله، ص 465، م 71، ح 5، برای آیه شریفه شأن نزول هایی مثل جریان بهلول نبّاش نقل شده که ممکن است از باب تطبیق یا مصداق آیه باشد.

  (تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 391 ؛ بحار الأنوار، ج 6، ص 23)

713) سوره نور، آیه 31

714) سوره بقره، آیه 222

715) جامع السعادات، ج 3، ص 65

716) سوره توبه، آیه 104

717) مفاتیح الجنان، مناجات خمس عَشره، مناجات تائبین

718) کافی، ج 2، ص 316، ح 8 ؛ نظیر آن را مسلم در صحیح خود (ج 8 ص 92) به طرق متعددی روایت کرده است.

719) خزائن مرحوم نراقی، ص 431

720) کافی، ج 2، ص 316، ح 10

721) کافی، ج 2، ص 316، ح 11، ناگفته نماند که دانیال پیغمبر با حضرت داود عليه‌السلامهمزمان نبوده اند و این دانیال گرچه شخص بزرگی بوده ولی غیر از اوست.

722) کافی، ج 2، ص 319 باب آنچه خداوند به آدم در وقت توبه عطا فرمود، ح 1

723) کافی، ج 2، ص 319، ح 2

724) همان، ص 326، باب ترک گناه از توبه آسان تر است، ح 1

725) مستدرک الوسائل، ج 12، ص 123، ب 85 از جهاد نفس، ح 14

726) جامع السعادات، ج 3، ص 59

727) سوره اعراف، آیه 99

728) تحف العقول، ص 336 ؛ مستدرک الوسائل، ج 12، ص 124، باب 85، ح 19 ؛ بحار الأنوار، ج 6، ص 30

729) جامع السعادات، ج 3، ص 47

730) جامع السعادات، ج 3، ص 61

731) مستدرک الوسائل، ج 12، ص 124، ح 16

732) سوره نساء، آیه 17

733) سوره نحل، آیه 119 ؛ در قرآن کراراً بعد از «تابُوا» یا الفاظ دیگری که دلالت بر ندامت و بازگشت دارد، کلماتی مثل «أَصْلَحُوا» به کار رفته که یاد آور لزوم اصلاح و جبران اعمال ناپسند گذشته است.

734) سوره نساء، آیه 18

735) نهج البلاغة ترجمه فیض الإسلام، ص 1281، ح 409 ؛ نظیر آن تحف العقول، ص 138 ؛ تفسیر کبیر فخر رازی، ج 27، ص 169، ذیل آیه 25 سوره شوری.

736) بحار الأنوار، ج 6، ص 35، ح 52 ؛ جامع الأخبار، ص 88، ف 45

737) تحف العقول، ص 22 ؛ ینابیع الحکمة، ج 1، ص 341

738) سوره اسراء، آیه 36

739) تفسیر عیاشی، ج 2، ص 292 ؛ بحار الأنوار، ج 6، ص 34، ح 48

740) مفاتیح الجنان، مناجات ذاکرین

741) بحار الأنوار، ج 47، ص 145، ضمن ح 199 ؛ منتهی الآمال، ج 2، ص 129

742) سوره فرقان، آیات 14 - 12

743) اقتباس از «معراج السعاده»، ص 507

744) به تفسیرهای قرآنی سوره یونس، آیه 98 مراجعه شود.

745)

746) 1 و - سوره انبیاء، آیه 88 و 87

747) بحار الأنوار، ج 14، ص 380 ؛ به سوره های یونس، انبیاء، صافّات و قلم مراجعه شود.