آثار تقوا

به طور کلى شناخت آثار هر يک از ارزش هاى اخلاقى، تأثير زيادى در توجه افراد به آن ارزش و تلاش در راه تحصيل آن خواهد داشت. در اين ميان، تقوا که يکى از مهم ترين ارزش هاى اخلاقى است، تأثير فراوانى در اخلاق فردى و اجتماعى انسان و نورانى شدن دل و جان او خواهد داشت. اميرمؤمنان عليه السلام در مورد برخى از آثار تقوا چنين مى فرمايد: «همانا تقوا و ترس از خدا، داروى بيمارى هاى دل ها، روشنايى قلب ها، درمان دردهاى بدن ها، مرهم زخم جان ها، پاک کننده پليدى هاى روح، روشنايى بخش تاريکى چشم ها، امنيّت در نا آرامى ها و روشن کننده تاريکى هاى شماست. پس اطاعت خدا را پوشش جان، نه پوشش ظاهرى قرار دهيد و باجان،نه تن، فرمانبردار باشيد، تا با اعضا و جوارح بدنتان درهم آميزد و (آن را) بر همه امورتان حاکم گردانيد».

تقوا، سرسلسله ارزش هاى اخلاقى

اميرمؤمنان على عليه السلام در سخنى جامع مى فرمايد: «تقوا، سرآمد همه ارزش هاى اخلاقى است». روش پارسايان نشان مى دهد که آنها لحظه اى در کسب فضيلت هاى اخلاقى غفلت نمى کردند؛ همان طور که به دانش آموزى مى پرداختند، در عرصه عبادت هم کوشا بودند و از کمک رسانى به مردم و فداکارى براى آنها فروگذار نبودند. صداقت، راستگويى، امانت دارى، گذشت، بردبارى و ياد خدا، همواره در رفتارشان موج مى زد؛ چرا که انسان با تقوا، اين ارزش هاى اخلاقى را خواست خدا دانسته، رضايت پروردگار را در تحقق آن مى داند و حرکت در راه خلاف آن را نافرمانى خدا مى پندارد. از اين رو، ذره اى در به دست آوردن آنها سُستى و کوتاهى نمى کند.

تقوا، پناهگاه مطمئن

دنياى پر زرق و برق که با ظواهر بسيار فريبنده خود، دام هاى بزرگى در مسير زندگى انسان ها به وجود مى آورد و هر روز دل بسيارى از افراد را به سوى خود جذب مى کند و زنگار گمراهى برجانشان مى افشاند، بزرگ ترين عامل انحراف از مسير هدايت است.
تقوا که دستگيره اى محکم و پناهگاه مطمئن آدمى است، او را در درياى پرتلاطم دنيا حفظ مى کند و سعادت اخروى را برايش رقم مى زند؛ زيرا پرهيزکار واقعى هيچ گاه دچار غفلت و دنيا زدگى نمى شود و همواره به ماوراى اين جهان مى انديشد. اميرمؤمنان عليه السلام دراين باره مى فرمايد: «به تقوا روى آوريد که رشته آن استوار، و دستگيره آن محکم، و قلّه بلند آن پناهگاهى مطمئن است. قبل از فرا رسيدن مرگ، خود را براى پيش آمدهاى آن آماده سازيد. پيش از آنکه مرگ شما را دريابد، آنچه لازمه ملاقات است فراهم آوريد».

تقوا، برکت و رحمت الهى

قرآن مجيد در موارد متعددى به انسان هاى با تقوا بشارت رحمت و برکت مى دهد و مى فرمايد: «هرگاه مردم شهرها ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى ساختند، بر آنان برکت هايى از آسمان و زمين مى گشوديم». اميرمؤمنان عليه السلام نيز در اين باره فرموده است: «کسى که تقوا را انتخاب کند، سختى ها از او دور مى شود، تلخى ها، شيرين و فشار مشکلات و ناراحتى ها برطرف خواهد شد. نيز مشکلات پياپى و خسته کننده، آسان گرديده و مجد و بزرگى از دست رفته، چون قطرات باران بر او فرو مى بارد. همچنين، رحمت باز داشته حق باز مى گردد، و نعمت هاى الهى پس از فرو نشستن به جوشش مى آيد، و برکات تقليل يافته فزونى مى گيرد. پس، از خدايى بترسيد که با پند دادن، شما را سود فراوان بخشيده، و با رسالت پيامبرش شما را نيکو اندرز داده، و با نعمت هايش بر شما منّت گذاشته است. خود را براى پرستش خدا فروتن داريد و با انجام وظايف الهى، حق فرمانبردارى را به جا آوريد».

درمان بيمارى هاى روح و جان

رعايت تقوا، سبب دور شدن افراد از گناه مى شود و سياهى هاى ناشى از پى آمدهاى منفى گناهان گذشته يا گناهان احتمالى را هم به تدريج از صفحه دل و جان آنها شست وشو مى دهد. اميرمؤمنان على عليه السلام دراين باره مى فرمايد: «به نداى تقوا گوش جان بسپاريد و براى به دست آوردن آن تلاش کنيد. تقوا را به جاى آنچه از دست رفته به دست آوريد و عوض هر کار مخالفى که مرتکب شده ايد انتخاب کنيد. با تقوا، خواب خود را به بيدارى تبديل، و روزتان را با آن سپرى کنيد. دل هاى خود را با تقوا زنده کنيد و گناهان خود را با آن از بين ببريد. بيمارى هاى روان و جان خود را با تقوا درمان کنيد و خود را آماده سفر آخرت گردانيد. از تباه کنندگان تقوا عبرت گيريد و خود عبرتِ پرهيزکاران نشويد.آگاه باشيد، تقوا را حفظ کنيد و خويشتن را با آن حفظ نماييد».

کليد سعادت دنيا و آخرت

گناه، عزت و شرافت انسان را از بين مى برد و او را برده شيطان مى کند. در مقابل، تقوا که مبارزه با شيطان و هواى نفس است، کليد سعادت دنيوى و اخروى انسان، و مايه عزت و شرافت و سربلندى، به شمار مى رود و با تلاش در عرصه عمل و مراقبت به دست مى آيد. اميرمؤمنان عليه السلام در اين باره مى فرمايد: «همانا تقواى الهى، کليد هر در بسته، و ذخيره رستاخيز، و عامل آزادگى از هرگونه بردگى، و نجات از هرگونه هلاکت است. در پرتو پرهيزکارى، تلاشگران پيروز، و پروا کنندگان از گناه رستگار مى شوند و به هر آرزويى مى رسند. اى مردم، عمل کنيد که عمل نيکو به سوى خدا بالا مى رود، و توبه سودمند است، و دعا به اجابت مى رسد، و آرامش برقرار مى شود، و قلم هاى فرشتگان به جريان مى افتد. به سوى اعمال نيکو بشتابيد پيش از آنکه عمرتان پايان پذيرد».

عامل کنترل

اميال و غرايز گوناگون، وجود آدمى را احاطه کرده است و ظواهر فريبنده دنيا و شيطان از بيرون، و هواى نفس از درون، او را به بيراهه ها مى کشاند. بر اين اساس، انسان سخت نيازمند وسيله اى براى کنترل و هدايت نفس و پناهگاهى محکم و استوار براى حفظ جان خويش است و بى ترديد تقوا مى تواند اين مقاصد را تأمين کند. اميرمؤمنان عليه السلام در توضيح اين مطلب مى فرمايد: «اى بندگان خدا، شما را به تقوا سفارش مى کنم که عامل کنترل و مايه استوارى تان است. پس به رشته هاى تقوا چنگ زنيد و به حقيقت هاى آن پناه آوريد تا شما را به سرمنزل آرامش، و جايگاه هاى وسيع و پناهگاه هاى محکم و منزلگاه هاى پرعزّت برساند، در روزى که چشم ها خيره مى شود و همه جا در نظر انسان تاريک، و گلّه هاى شتر و مال و اموال فراوان فراموش مى گردد».

تقوا، مرکبى فرمانبردار

دنيا، سراى کوچ کردن است. از اين رو، ما انسان ها در اين دنياى مادّى بايد مرکبى براى سفر آخرتمان مهيّا کنيم تا با اطمينان و سلامت به مقصد اصلى و جايگاه ابدى مان رهسپار شويم. در نهج البلاغه، از گناه و نافرمانى خدا به عنوان مرکبى بد رفتار و چموش که صاحبش را به جهنم مى رساند، و از تقوا و پرهيزکارى به عنوان مرکبى فرمانبردار و مطيع که صاحبش را به بهشت مى رساند، ياد شده است. در سخنى گهربار از امير سخن، چنين آمده است: «آگاه باشيد! همانا گناهان چون مرکب هاى بد رفتارند که سواران خود را عنان رها شده درآتش دوزخ مى اندازند، ولى تقوا، چونان مرکب فرمانبردارى است که سوار خود را عنان بر دست، وارد بهشت جاويدان مى کند».

تقوا و آخرت گرايى

تقوا، يکى از ارزش هاى مهم اخلاقى است که به دست آوردن آن، تأثير به سزايى در توجه انسان به جهان آخرت و سعى و تلاش براى به دست آوردن سعادت آن جهان خواهد داشت. اميرمؤمنان در مورد اين اثر مهم تقوا چنين مى فرمايد: «اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى سفارش مى کنم که زاد و توشه سفر قيامت است. تقوا، توشه اى است که به منزل مى رساند و پناهگاهى است که ايمن مى گرداند. بهترين گوينده آن را به گوش مردم خواند و بهترين شنونده آن را فرا گرفت.... اى بندگان خدا، همانا تقواى الهى، دوستان خدا را از انجام محرّمات باز مى دارد و قلب هايشان را پر از ترس خدا مى سازد، تا آنکه شب هاى آنان با بى خوابى و روزهايشان با تحمل تشنگى و روزه دارى سپرى مى شود، که آسايش آخرت را با رنج دنيا و سيراب شدن آنجا را با تحمل تشنگى دنيا به دست مى آورند».

تقوا يا گناه؟

رعايت تقوا و ارتکاب گناه، دو نقطه مقابل هم هستند که سعادت و شقاوت را براى انسان رقم خواهند زد. اميرمؤمنان عليه السلام در سخنانى، به توضيح اين دو پرداخته و آثار و نتايج هر يک را چنين بيان کرده است: «اى بندگان خدا، بدانيد که تقوا، دژى محکم و شکست ناپذير است، امّا هرزگى و گناه، خانه اى در حال فرو ريختن و خوار کننده است که از ساکنان خود دفاع نمى کند و کسى که به آن پناه برد، درامان نيست. آگاه باشيد که با تقوا، ريشه هاى گناهان را مى توان بريد، و با يقين مى توان به برترين جايگاه معنوى رسيد.... پروا کنيد. همانا خدا، راه حق را براى شما آشکار کرد و جاده هاى آن را روشن نگاه داشت. پس يا شقاوتِ دامن گير يا رستگاريِ جاويدان در انتظار شماست. از اين رو، در اين دنياى نابود شدنى براى زندگى جاويدان آخرت، توشه برگيريد که شما را به زاد و توشه راهنمايى کردند».

رعايت تقوا در محضر الهى

اميرمؤمنان عليه السلام درباره نقش تقوا در توجه انسان به حضور هميشگى در برابر خداوند مى فرمايد: «خدا شما را به تقوا سفارش کرد و آن را نهايت خشنودى خود، و خواستش از بندگان قرار داد. پس از خدايى بترسيد که در پيشگاه او حاضريد و اختيار شما در دست اوست، و همه حالات و حرکات شما را زير نظر دارد. اگر چيزى را پنهان کنيد، مى داند و اگر آشکار کرديد، ثبت مى کند. براى ثبت اعمال، فرشتگان بزرگوارى را گمارده که نه حقى را فراموش، و نه باطلى را ثبت مى کنند.آگاه باشيد! کسى که تقوا پيشه کند و از خدا بترسيد، از فتنه ها نجات مى يابد، و با نور هدايت از تاريکى ها مى گريزد، و به بهشت و آنچه دوست دارد، جاودانه مى رسد. خدا او را در منزل کرامت خويش مسکن مى دهد؛ خانه اى که مخصوص خداست. سقف آن عرش پروردگارى و روشنايى آن از جمال الهى، و زائرانش فرشتگان، و دوستان و هم نشينانش پيامبران الهى هستند».

چرا تقوا؟

شايد برخى بپرسند چرا در آيات و روايات اين همه سفارش به تقوا شده است؟ در پاسخ بايد گفت که تقوا، اساس و هدف بندگى است و بدون رعايت آن، عبادت هاى ما بى فايده و اثر است. آرى، اين جهان با عظمت، بى هدف و مقصود آفريده نشده است و ما انسان ها به بازى گرفته نشده ايم؛ آفريده شده ايم تا بشناسيم و بندگى کنيم و اين بندگى بدون تقوا ناممکن است. چنين نقل شده که اميرمؤمنان عليه السلام هرگاه بر منبر مى نشست، پيش از سخنانش مى فرمود: «اى مردم، تقواى الهى پيشه کنيد. هيچ کس بيهوده آفريده نشد تا به بازى پردازد، و او را به حال خود وانگذاشته اند تا خود را سرگرم کارهاى بى ارزش کند و دنيايى که در ديده ها زيباست، جاى گزين آخرتى نمى شود که آن را زشت مى انگارند، و مغرورى که در دنيا به بالاترين مقام رسيده، چون کسى نيست که در آخرت به کمترين نصيبى رسيده است».

تقوا، بهترين توشه

دنيا، سراى آماده شدن براى آخرت است. از اين رو، فرصت محدود آن را بايد غنيمت شمرد و لحظه اى در گردآورى توشه آخرت کوتاهى نکرد. در اين ميان، تقوا بهترين توشه است. در قرآن مى خوانيم: «هر کس تقوا داشته و فردى مصلح باشد، بر او ترس و وحشتى نيست». اميرمؤمنان نيز در نهج البلاغه مى فرمايد: «کسى که جامه تقوا بر قلبش بپوشاند، کارهاى نيکوى او آشکار شود، و در کارش پيروز گردد. پس در به دست آوردن بهره هاى تقوا فرصت را غنيمت شماريد و براى رسيدن به بهشت جاويدان، رفتارهاى متناسب با آن انجام دهيد؛ زيرا دنيا براى زندگى هميشگى شما آفريده نشده؛ گذرگاهى است تا در آن زاد و توشه آخرت برداريد. پس با شتاب، آماده کوچ کردن باشيد و مرکب هاى راهوار براى حرکت مهيّا داريد».

شناخت واقعى دنيا و توجه به تقوا

شناخت واقعى دنيا، بهترين مشوّق آدمى در توجه به تقوا و آثار سازنده آن است. درک اين واقعيت که اين دنياى فانى و محدود که خوشى و ناخوشى، زندگى و مرگ، و شادى و غم آن به هم درآميخته و به سرعت خواهد گذشت، قابليت دل بستگى ندارد که آدمى براى استفاده بيشتر آن مرتکب هر گناه و جنايتى بشود، خواه ناخواه توجه انسان را به تقوا و تلاش براى تحصيل آن بيشتر مى کند. امام على عليه السلام دراين باره فرموده است: «اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى و فرمانبردارى و اطاعت از او سفارش مى کنم که نجات فردا و مايه رهايى جاويدان است. خدا آن گونه که سزاوار بود شما را ترسانيد، و چنانکه شايسته بود اميدوارتان کرد، و دنيا و بى اعتبارى آن و نابود شدنى بودن و دگرگونى آن را براى شما تعريف کرد. پس از آنچه در دنيا شما را به شگفتى (و دل بستگي) وا مى دارد، روى گردانيد؛ زيرا مدت کوتاهى در آن اقامت داريد. دنيا به خشم خدا نزديک ترين، و از خشنودى او دورترين جايگاه است».

تقوا و اداى حق خدا

شکر و سپاس گزارى از نعمت هاى خداوند، نه تنها يکى از وظايف بندگان در برابر پروردگار است، بلکه از حقوق مسلّم او بر افراد شمرده مى شود. بدون شک پرهيز از گناه و دورى از نافرمانى از دستورات خداوند که با رعايت تقوا به دست مى آيد، يکى از بهترين شيوه هاى اداى حق خداوند بر بندگان خواهد بود. به طور کلى شناخت آثار و فوايد تقوا، تأثير بسيارى در حفظ و رعايت آن خواهد داشت. اميرمؤمنان على عليه السلام در سخنانى مى فرمايد: «اى بندگان خدا، شما را به پرهيزکارى سفارش مى کنم که حق خداوند بر شماست، و نيز موجب حق شما بر پروردگار مى شود. از خدا براى پرهيزکارى يارى بخواهيد و براى انجام دستورات خدا از تقوا يارى جوييد؛ زيرا تقوا، امروز سپر بلا، و فردا راه رسيدن به بهشت است. راه تقوا روشن، و رونده آن بهره مند، و امانت دارش خداست که حافظ آن خواهد بود. تقوا، همواره خود را بر امت هاى گذشته عرضه کرده و برآينده نيز عرضه مى کند؛ زيرا فرداى قيامت، همه به آن نيازمندند».