مقدمه

 در نگاه نخست چنین به نظر می رسد که پاک ساختن زمین از ظلم، ستم، گناه و معصیت، و برچیدن بساط طاغوت ها و ستمگران ناممکن است و گویا زمین و زمینیان با گناه و ظلم خو گرفته و مظلومان عالم فریاد رسی ندارند، تا حق آن ها را از ظالمان و طاغیان بستاند. گوئیا جهان به تحمل وجود شوم ستم پیشگان عادت کرده است؛ تا جایی که بشر دوره ای را سراغ ندارد که در آن، جامعه جهانی خالی از ستم و ستمگران باشد.
از سوی دیگر حکمت خداوند بر این تعلق گرفته است که زندگانی انسان بر اساس فطرت خدا دادی جاری شده و شالوده آن، که عدالت خواهی و ظلم ستیزی است، بدون پاسخ و جواب نماند.
با رستاخیز مهدی علیه السلام، ظلم و ستم به دیار عدم آهنگ سفر کرده و جای خود را به عدل و داد می سپارد و عدالت اجتماعی فراگیر شده و ثمره تلاش و کوشش انبیاء و اولیاء به بار نشسته و مردم طعم شیرین عدالت را می چشند.
امام زمان علیه السلام بعد از تولد چنین دعا کردند: «...اللهم انجز لی ما وعدتنی، و اتمم لی امری، و ثبت وطاتی، و املا الارض لی عدلا و قسطا (1)؛ خداوندا! آنچه را که به من وعده دادی محقق ساز و امر (حکومت عدالت گستر جهانی) مرا به کمال برسان و گام های مرا استوار بدار و زمین را به وسیله من از عدل و داد پر ساز.»
در احادیثی که درباره قیام مهدی علیه السلام آمده است دعوت به توحید و مبارزه با شرک و کفر اعتقادی، به اندازه ایجاد عدالت و اجرای آن، مورد تاکید قرار نگرفته است. علت این امر را باید در نیاز عمده جامعه بشری به برقراری عدالت و گسترش دادگری در این زمان دانست.
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا قام القائم علیه السلام حکم بالعدل وارتفع الجور فی ایامه و آمنت به السبیل و اخرجت الارض برکاتها و رد کل حق الی اهله (2)؛ هرگاه قائم قیام کند، به عدل حکم می کند و در ایام او جور مرتفع شود و به وسیله او راه ها امن گردد، زمین برکاتش را خارج می سازد و هر حقی به صاحبش برگردانده می شود.»
امام حسین علیه السلام فرمود: «لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول الله عز و جل ذلک الیوم حتی یخرج رجل من ولدی فیملاها عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما، کذلک سمعت رسول الله یقول (3) ؛ اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی گرداند، تا مردی از فرزندان من خروج کند، پس زمین را از عدل و داد پر کند، همانگونه که از ظلم و ستم پر شده باشد. این چنین از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدم.»
امام صادق صلی الله علیه و آله فرمود: «اما والله لیدخلن (القائم ) علیهم عدله جوف بیوتهم کما یدخل الحر و القر (4) ؛ به خدا قسم که عدالت خود را در درون خانه های مردم وارد می کند همانگونه که سرما و گرما داخل می شود.»
امام رضا علیه السلام فرمود: «فاذا خرج وضع میزان العدل بین الناس، فلا یظلم احد احدا (5) ؛ آنگاه که خروج کند، ترازوی عدل را در بین مردم می نهد، پس هیچکس به دیگری ظلم نمی کند.»

 

ارزش عدالت

عدالت از اصول مهم و از تعالیم و اهداف عمده اسلام است. در دستورات اسلامی، انسان ها مامور شده اند که در تمام ابعاد زندگی خود (فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، و نیز در گفتار، رفتار و کردار) عدالت را رعایت کرده و آن را سر لوحه کارهای خود قرار دهند.
قرآن کریم در آیات متعددی ارزش و اهمیت عدالت را بیان کرده و به آن سفارش نموده است که در ذیل نمونه هایی از این آیات بیان می شود:
1- «اعدلوا هو اقرب للتقوی » (6)؛ «عدالت ورزید که عدل به تقوی نزدیکتر است.»
«و اذا قلتم فاعدلوا» (7)؛ «وقتی سخن گفتید به عدالت سخن گویید.»
2- «ان الله یامر بالعدل والاحسان » (8)؛ «حقیقتا خداوند به عدل و احسان امر می کند.»
3- «و لایجرمنکم شنئان قوم علی ان لاتعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوی» (9)؛ «و البته نباید بدی گروهی شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است.»
4- «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط» (10) ؛ «به راستی (ما ) پیامبران خود را با دلایل آشکار فرستادیم و با آن ها کتاب و ترازو فرود آوردیم تا مردم به عدالت برخیزند.»
بر اساس این آیه، فرستادن رسولان الهی و کتاب های آسمانی برای تحقق عدالت در جامعه بشری است.
در جامعه اسلامی همه افراد در برابر بیت المال و امکانات عمومی مساوی اند و هیچ عامل نژادی و سوابق مبارزاتی و انتساب به افراد یا گروه های صاحب نفوذ و قدرت، مانع اجرای عدالت نمی شود و لذا گریزگاه قانونی در جامعه اسلامی وجود ندارد.
ائمه اطهار علیهم السلام که مفسران واقعی قرآن کریم هستند نیز در کلمات نورانی خود بر مساله عدالت تاکید ورزیده اند. به عنوان نمونه چند فراز از گفتار آنان را در ذیل می آوریم:
1- امام صادق علیه السلام فرمود: روزی امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خلیفه دوم فرمودند: «ثلاث ان حفظتهن و عملت کفتک ما سواهن، و ان ترکتهن لم ینفعک شی ء سواهن؛ سه چیز است که اگر از آن ها حفاظت کرده و به آن ها عمل کنی تو را از غیر آن ها بی نیاز می کند و اگر آن ها را ترک کنی، غیر آن ها سودی به تو نمی رساند.»
خلیفه پرسید: آن سه چیز کدامند؟ حضرت فرمودند: «اقامة الحدود علی القریب و البعید، والحکم بکتاب الله فی الرضا والسخط، والقسم بالعدل بین الاحمر والاسود... (11)؛ اجرای حدود بر نزدیک و دور (آشنا و بیگانه)، و حکم کردن به کتاب خدا در حال خرسندی و خشم، و تقسیم عادلانه بین سیاه و سرخ...»
2- امام علی علیه السلام به فرزندش امام حسین علیه السلام فرمود: «اوصیک بتقوی الله فی الغنی و الفقر و بالعدل علی الصدیق و العدو؛ تو را به تقوای الهی در حال غنا و تنگدستی و رعایت عدالت با دوست و دشمن سفارش می کنم.»
3- ابو مالک می گوید:
«قلت لعلی بن الحسین علیه السلام اخبرنی بجمیع شرایع الدین. قال: قول الحق، والحکم بالعدل، والوفاء بالعهد، هذه جمیع شرایع الدین (12)؛ به امام سجاد علیه السلام گفتم: مرا از مجموعه آئین های دین آگاه کن. امام فرمود: سخن حق و داوری طبق عدالت و وفای به عهد. این ها همه آئین های دین است.»

 

تحقق عدالت به دست مهدی علیه السلام

لازمه تحقق عدالت اجتماعی، از بین رفتن ناهنجاری ها و مفاسد اجتماعی است. حضرت مهدی علیه السلام در حکومت جهانی خود با این مفاسد مبارزه کرده و معضلات و مشکلات جامعه را برطرف می کند. در ذیل به چند روایت که بیانگر مفاسد و بی عدالتی در دوران غیبت است اشاره می شود:
1- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «و ذلک عندما تصیر الدنیا هرجا و مرجا، و یغار بعضهم علی بعض، فلاالکبیر یرحم الصغیر، و لاالقوی یرحم الضعیف، فحینئذ یاذن الله له بالخروج (13)؛
و آن (قیام قائم علیه السلام) در هنگامی است که دنیا دچار آشفتگی می گردد و مردمان به یکدیگر می تازند، نه بزرگسال به خردسال رحم می کند، و نه قدرتمند به ناتوان، در این هنگام خداوند به او (امام غایب) اجازه خروج می دهد.»
2- امام صادق علیه السلام درباره دوران غیبت امام عصر می فرماید: «و رایت الربا ظاهرا لا یعیر (14)؛ می بینی که ربا آشکار است و سرزنش نمی شود.»
3- همچنین آن حضرت درباره این دوران فرمود: «و رایت الولایة قبالة لمن زاد (15)؛ می نگری که ولایت (مسؤولیت و پست ها) در دست کسانی است که رشوه بیشتری می دهند.»
در نگرش به مجموعه این احادیث و احادیث دیگری که در تبیین و ترسیم دوران پیش از ظهور رسیده است، به این نکته پی می بریم که بزرگترین بحران در حیات انسانی پیش از ظهور، نبود عدالت اجتماعی است.
حضرت مهدی علیه السلام در دوران حکومت جهانی خویش با کلیه معضلات اجتماعی که دامنگیر جامعه جهانی است، مبارزه کرده و جهان را از لوث آن ها پاک می نماید، و جامعه ایده آل اسلامی را بر مبنای فرهنگ ناب محمدی صلی الله علیه و آله تشکیل می دهد. در ذیل به چند روایت که بیانگر عملکرد حضرت مهدی علیه السلام در دوران ظهور و ویژگی های این زمان است اشاره می شود:
1- امام صادق علیه السلام درباره دوران ظهور می فرماید: «و یحسن حال عامة العباد، و یجمع الله الکلمة، و یؤلف بین قلوب مختلفة، و لا یعصی الله (عز و جل) فی ارضه، و یقام حدود الله فی خلقه، و یرد الله الحق الی اهله (16) ؛ حال عموم مردم را بهبود بخشد، و خداوند وحدت کلمه پدید آورد، وبین قلب های پراکنده الفت ایجاد کند، و خداوند در زمین معصیت نشود، و حدود الهی میان مردم اجرا شود و خداوند حق را به اهلش باز گرداند.»
2- همچنین آن حضرت فرمود: «اعلموا ان الله یحیی الارض بعد موتها... ای یحییها الله بعدل القائم عند ظهوره بعد موتها بجور ائمة الضلال (17) ؛ (خداوند در قرآن می فرماید: ) «بدانید که خداوند زمین را پس از مردنش زنده می گرداند» یعنی خداوند زمین را با عدل قائم در رستاخیز ظهور او زنده می گرداند، پس از آنکه از ستم فرمانروایان ضلالت مرده باشد.»
3- امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا قام القائم حکم بالعدل و ارتفع الجور فی ایامه و امنت به السبل (18) ؛ هنگامی که قائم قیام کند، بر اساس عدالت حکم می کند و ظلم و جور در دوران او برچیده می شود و راه ها در پرتو وجودش امن می گردد.»
4- امام باقر علیه السلام درباره عملکرد حضرت مهدی علیه السلام در دوران ظهور فرمود: «و یوسع الطریق الاعظم فیصیر ستین ذراعا و یهدم کل مسجد علی الطریق و یسد کل کوة الی الطریق و کل جناج و کنیف و میزاب الی الطریق (19) ؛ جاده بزرگ و اصلی را توسعه می دهد تابه 60 ذراع برسد و تمام مساجدی را که در مسیر قرار دارند خراب می کند و تمام دریچه هایی که به راه ها گشوده می شود می بندد و بالکن ها و فاضلاب ها و ناودان هائی که در راه (عبور مردم) باز می شود می بندد.»
5- امام باقر علیه السلام می فرماید: «اذا قام قائم اهل البیت قسم بالسویة و عدل فی الرعیة (20) ؛ هنگامی که قیام کننده اهل بیت علیهم السلام قیام کند، به صورت مساوی تقسیم می کند و در میان رعیت به عدالت رفتار می کند.»
6- در دعای ندبه می خوانیم: «متی ترینا و نریک و قد نشرت لواء النصر تری... و قد ملات الارض عدلا و اذقت اعدائک هوانا و عقابا؛ کی ما را می بینی و ما هم تو را ببینیم در حالی که پرچم پیروزی را بپا داری... و زمین را با عدل پر کرده باشی و به دشمنانت خواری و عذاب را چشانده باشی.»
 

پی نوشت ها:
 1) اکمال الدین و اتمام النعمه، ج 2، ص 428؛ بحار الانوار، ج 51، ص 13.
 2) بحارالانوار، ج 52، ص 338؛ ارشاد، ص 334.
 3) اکمال الدین و اتمام النعمة، ج 1، ص 318.
 4) غیبت نعمانی، ص 159؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 544؛ بحارالانوار، ج 52، ص 362.
 5) کمال الدین، ص 372؛ بحارالانوار، ج 52، ص 321.
 6) مائده/ 11.
 7) انعام/ 153.
 8) النحل/ /92.
 9) مائده/ 8.
 10) الحدید/ 25.
 11) التهذیب، ج 6، ص 227، ح 547؛ دعائم الاسلام، ج 2، ص 443، ح 1543.
 12) تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 79.
 13) بحارالانوار، ج 52، ص 380.
 14) منتخب الاثر، ص 429.
 15) بحارالانوار، ج 52، ص 257.
 16) اکمال الدین و اتمام النعمة، ج 2، ص 646.
 17) غیبت نعمانی، ص 25.
 18) بحارالانوار، ج 13، ص 180، (طبع قدیم) .
 19) همان، ص 186.
 20) بحارالانوار، ج 52، ص 351، ح 103.

نشریه مبلغان، تیر 1381، شماره 30