در روایتی آمده است که امام کاظم (ع) به راهبی فرمودند: «خداوند، چند اسم دارد که اگر به وسیلة آنها خوانده شود، ردّ نمی شود؟» آن راهب عرضه داشت: اسامی خدا زیاد است امّا آنچه که به طور حتم سائلش را ردّ نمی کند، هفت تاست. امام کاظم (ع) فرمودند: «هر تعداد از آنها را که می دانی برایم بازگو».
امام علی (ع) می فرماید: «سرچشمة علم ها در کتاب های [آسمانی] چهار گانه مندرج و علوم آن در قرآن کریم است. علوم قرآن در سورة فاتحه، علوم فاتحه در «بسم الله الرّحمن الرّحیم» و علوم بسمله در بای بسم الله است، و من نقطة زیر باء هستم».1
در معارف دین آمده است که اهل بیت (ع) در همه چیز با قرآن کریم مساوی و برابراند. بر همین مبنا در این گفتار به بحث دربارة ارتباط میان این دو از جهت اعجاز عددی می پردازیم.

اعجاز قرآن کریم

در قرآن کریم وجوه متعددی از اعجاز وجود دارد؛
از جمله اعجاز در بلاغت و موضوعات آن، آگاهی دادن از غیبت، بیان قضایای علمی، و همچنین اعجاز عددی که عبارت از نظم در تعداد کلمات و حروفی است که برای مفهومی مشخص بیان شده است. به عنوان مثال در قرآن کریم؛
لفظ «ساعت» 24 بار به تعداد ساعات روز؛ لفظ «شهر = ماه» 12 بار به تعداد ماه های سال؛ لفظ «روز» 365 بار به تعداد روزهای سال شمسی؛ لفظ «عزم» 5 بار به تعداد پیامبران اولوالعزم؛ لفظ نماز 5 بار به تعداد نمازهای روزانه، لفظ «طواف» 7 بار به تعداد طواف واجب به دور کعبه؛ از جمله تطابق ها، تطابق بین عدد کلماتی که به لحاظ مفهومی موافق یا معکوس یکدیگرند؛ مثلاً:
کلمة «حیات» 145 بار، در مقابل «موت» 145 بار؛
کلمة «دنیا» 115 بار، در مقابل «آخرت» 115 بار؛
کلمة «ملائکه» 84 بار، در مقابل «شیاطین» 84 بار؛
کلمة «حَرّ = گرما» 4 بار، در مقابل «برد = سرما» 4 بار؛ کلمة «ایمان» 11 بار در مقابل «کفر» 11 بار، به کار رفته است.
این اعجاز به واسطة وجود سرّی است که خداوند متعال آن را در حروف و اعداد قرار داده است. وضع نخستن حروف، ابداع خداوندی است که آن را قالب و ظرف حقایق نورانی و کتاب های آسمانی قرار داده و از باب اهمیت موضوع به آنها سوگند یاد نموده و فرموده است: «الم، الر، المص، ن، ق ...» و آیات دیگری از این گونه که در آغاز سوره ها وجود دارد.
امام رضا (ع) در روایتی می فرمایند:
«اوّلین ابداع و خواست و مشیت خداوند، حروف است که آن را اصل هر چیز، دلیل هر سند، و فصل کنندة هر دشواری قرار داد و به وسیلة آن همه چیز از اسامی حق و باطل یا فعل و مفعول، یا معنی و غیر معنی، ... را از یکدیگر جدا نمود».2
اعجاز دیگر، اعجاز عددی است که اهمیت آن از اهمیت حروف کمتر نیست، و در نظام آفرینش به صورت متوازن وجود دارد. خداوند متعال می فرماید:
إنّا کلّ شیءٍ خلقنه بقدرٍ.3
ما که هر چیزی را به اندازه آفریده ایم.
و می فرماید:
و أحصی کلّ شیءٍ عدداً. 4
و [خداوند] هر چیزی را به عدد شماره کرده است.
و پوشیده نماند که بین حروف و اعداد، رابطه وجود داشته، اعداد سرّ حروف و حروف سرّ افعال اند و به هر وسیلة آن آسمان ها و زمین برپا شده است. خدای تعالی موجود را با کلمة «کن فیکون» آفریده که مرکب از هفت حرف و معروف به «حروف تکوین» است.

اعجاز عددی قرآن و امامان (ع)

بعد از توضیحی که دربارة اعجاز عددی و اهمیت آن داده شده در اینجا لازم است مقایسه ای میان اعجاز عددی قرآن کریم و اهل بیت (ع) انجام داده و کیفیت بروز اعجاز عددی در اهل بیت (ع) را یادآوری کنیم. از جمله این موارد اعجاز عبارتند از:
1. اگر حروف مقطّعه قرآن کریم را که در آغاز برخی از سور آن مانند «الم، کهیعص، الر،...» آمده است، جمع و حروف تکراری را حذف کنیم، جمله ای کامل و معنی دار به دست می آید که عبارت است از : «صراط علیٍّ حقٌّ نمسکه؛ راه امیرالمؤمنین علی (ع) طریق حق است که ما به آن تمسک می جوییم».
یا: «علیٌ صراط حقٍّ نمسکه؛ علی (ع) راه حق است که به آن تمسک می جوییم».
2. کلمة «کساء» و مشتقّات آن 5 بار [در قرآن کریم] آمده است، به تعداد اصحاب کسا که عبارتند از: حضرات «محمد (ص)، علی (ع)، فاطمه (س)، حسن (ع) و حسین (ع)». برای آگاهی بیشتر در این باره به حدیث شریف کسا رجوع کنید.5
3. کلمات «امام»، «خلیفه»، «وصیة»، «عصمت»، «آل» و مشتقات آنها 12 بار به تعداد امامان دوازده گانه اهل بیت (ع) به کار رفته است.
4. کلمه «شیعه» و مشتقات آن 12 بار، نشان دهندة حقانیت مذهب تشیع در پیروی از امام «علی بن ابی طالب» (ع) که تعداد حروف اسم شریفش 12 است، می باشد. همچنین است القاب آن بزرگوار مانند: «امیرالمؤمنین»، «العروالوثقی»، «الصّدیق الأکبر» و «یتلوه شاهد منه» که هر یک از آنها از 12 حرف ترکیب یافته است. و این عدد 12 بر کلمة توحید: «لااله الا الله»، کلمة نبوت: «محمّدٌ رسول الله» و کلمة ولایت «علی خلیفة محمد» منطبق است.
پس مانند آنچه که دربارة قرآن کریم دیدیم، اعجاز عددی در مورد عترت پاک رسول خدا (ص) نیز بارز است. اگر در اسامی اصحاب کساء یعنی حضرات محمد (ص)، علی (ع)، فاطمه (س)، حسن (ع) و حسین (ع) دقت کنیم درمی یابیم که از 19 حرف ترکیب یافته است که مطابق تعداد حروف آیة بسمله «بسم الله الرحمن الرحیم» خلاصه قرآن کریم می باشد.
از امام علی (ع) نقل شده است که فرمودند:
«همة علوم در کتاب های آسمانی چهارگانه مندرج و علوم آنها در قرآن است. علوم قرآن در فاتحه الکتاب، علوم فاتحه در «بسم الله الرحمن الرحیم» و علوم بسمله در بای بسم الله است و من نقطة زیر باء هستم».6
به عبارت دیگر همچنان که علوم در قرآن کریم و در بسمله جمع شده، در امام علی (ع) نیز گرد آمده است.
ابن مسعود می گوید:
همانا قرآن بر هفت حرف نازل شده، که هر حرفی از آن دارای ظاهر و باطنی است و حقاً، ظاهر و باطن آن نزد علی بن ابی طالب می باشد.
و این تطابق موجود بین حروف بسمله و عترت پیامبر (ص) بر وجود تعادل و تساوی در تمسک به آن دو دلالت می کند. پس همچنان که فرد مؤمن به وسیلة بسمله خود را از شرّ اجنّه و شیاطین و هر چیز ناپسندی محافظت می نماید، به همین ترتیب خود را به واسطة تمسک به اسامی مبارک اصحاب کسا مصونیت می بخشد.
این مطلب را روایات ما تأیید و بیان می کند که خدای تعالی به هر پیامبری نام های معصومین پنج گانه را آموخت تا در دشواری ها و خطرات به ایشان متوسل شوند؛ مانند: نوح نبی (ع) که درون کشتی لوحی قرار داد. که بر روی آن کف دستی با پنج انگشت آن کشیده شده و بر هر انگشت نام های اصحاب کسا (ع) یعنی: محمّد، ایلیا، فاطمه، شبّر و شبیر نقش بسته و در وسط دست این جمله نوشته بود:
«ای خدا و ای یاور من؛ به واسطة لطف و رحمت خویش و به [حقّ] این نفوس مقدس دستم را بگیر. اینان همگی بزرگان و گرامیانی هستند که تو به خاطر ایشان عالم را آفریده ای. خداوندا، به برکت اسامی اینان مرا یاری نما، و تو یکتای توانا بر هدایت من به سوی حق و حقیقتی».
و در بیان اهمیت عدد 19 آنکه بعضی از امامان (ع) در امور خود آن را به کار می گرفته اند. از امام علی (ع) روایت شده که آن حضرت (ع) درجنگ ها به همراه خود نقشی را حمل می کردند که در محیط دایرة آن حروف بسمله در 19 خانه و به ازای هر خانه نامی از نام های نیکوی خداوند قرار داده شده بود که با آن حروف آغاز می شد. و آن حضرت این را در خط مقدم سپاه حمل می نمودند و به وسیلة آن به خداوند توسل می جستند تا بر دشمنان غلبه یابند.
همچنین روایت شده، آن هنگام که عطش بر امام حسین (ع) و اصحابش غلبه یافت، آن حضرت (ع)، نیزه ای برگرفت و پشت خیمه ها 19 خط به سمت قبله کشید و آن را حفر نمود، در اثر آن چشمه آبی جوشید که از آن نوشیدند و سپس از بین رفت و اثری از آن باقی نماند. در اینجا می پرسیم؛ چرا آن حضرت (ع) فقط 19 خط کشیدند و نکتة قابل توجه آنکه تعداد این خط ها برای مورخ دارای اهمیت بوده که آن را نقل کرده است.
6. در روایتی آمده است که امام کاظم (ع) به راهبی فرمودند: «خداوند، چند اسم دارد که اگر به وسیلة آنها خوانده شود، ردّ نمی شود؟»
آن راهب عرضه داشت: اسامی خدا زیاد است امّا آنچه که به طور حتم سائلش را ردّ نمی کند، هفت تاست.
امام کاظم (ع) فرمودند: «هر تعداد از آنها را که می دانی برایم بازگو».
راهب پاسخ داد: به خدا سوگند، هیچ یک از آنها را نمی دانم...
محدث قمی می گوید:
«مقصود از اسماء هفت گانه، همة معصومین (ع) هستند. زیرا نام های گرامی ایشان از آن فراتر نیست و آن عبارت است از: «محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین، جعفر و موسی» علیهم السلام. و بنابراین تأویل «السبع المثانی» در این آیة شریفه مشخص می شود:
«و لقد آتینک سبعاً من المثانی و القرآن العظیم؛7 و به راستی به تو [پیامبر] سبع المثانی و قرآن بزرگ را عطا کردیم».
عدد هفت دارای اسرار عظیمی است که در آسمان ها و زمین های هفت گانه، تعداد روزهای هفته، تعداد طواف دور کعبه و تعداد نام های امامان (ع) ظهور یافته است»8. 9

-------------------------------------------
پی نوشت ها :

1. مصابیح الانوار، ج 1، ص 435
2. رضوان فقیه، الکشوف فی علم الحروف، ص 18.
3. سورة قمر (54)، آیة 49.
4. سورة جن (72)، آیة 28.
5 محدث قمی، مفاتیح الجنان، ملحقات پایانی.
6. مصابیح الأنوار، ج 1، ص 435
7. سورة حجر (15)، آیة 87.
8. منتهی الآمال، ج 2، ص 307.
9. برای آگاهی بیشتر در این موضوع به کتاب «الکشوف فی الإعجاز القرآنی و علم الحروف»، اثر شیخ رضوان فقیه رجوع کنید.