نوگرایی، تجدّد، نوآوری و اصلاح ، واژه های مطلوب و آرمانیِ بسیاری از انسان های عصر ما ، بویژه جوانان به شمار می آیند . نوگرایی بیش از هر چیز ، فرهنگ و ارزش های اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار می دهد .
فرهنگ ، نظامی از ارزش ها ، اعتقادات و آداب مشترک افراد اجتماع است که از طریق آنها ، انسان ها به جهان خود معنا می دهند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود . در این دوران که ما سال های نخستین قرن بیست و یکم را می گذرانیم ، به دلیل ظهور روش های نوین ارتباطات و جابه جایی انسان ها و ایده ها ، با مفهوم چندگانگی فرهنگی مواجه هستیم . این چندگانگی فرهنگی ، به صورت اختلاط میان فرهنگ ها یا جذب یک فرهنگ از سوی فرهنگ دیگر شکل می گیرد . امروزه تمام فرهنگ های جهان ، گرفتار نوعی دوگانگی هستند : از یک سو گرایش به جهانی شدن دارند و از سوی دیگر در موضع دفاع از ارزش های ملی خود هستند . جوان ایرانی هم از طرفی بی قرار ، در جستجوی ارزش های جهانی است و از طرف دیگر ، به معیارها ، رفتارها و هنجارهای سنتی خود ، دل بسته است .
 

تأثیر سنین جوانی بر نوگرایی
جوانی ، دنیای تحول ، تغییر و بحران است . تحولات جسمی و غریزی ، سبب بروز تحولات روحی و دگرگونی عواطف و تغییرات است . جوان ، دائماً احساس دگرگونی و نیاز به تغییر دارد و این تغییر ، در مشی و اندیشه و نگاه او ، در آرایش و پوشش او ، و حتی در رفتارها و برخوردها و روابط او به چشم می خورد . جوان ، آرمان خواه و تجدّد طلب است .
جوانی ، سنّ توقّعات جدید و حتی پرتوقّعی هاست . شرایط درون و آشوب ها و توفان ها ، جوان را وامی دارد که خواسته های نویی را مطرح سازد و از این طریق ، شعله و التهاب درون را فرو نشاند . او نوخواه است و به دنبال زرق و برق هاست . مُدگرا و به دنبال سنّت شکنی هاست و این ، خود ، سببی برای بروز اختلاف بین طبقه جوان و سالمندان است و بسیاری از درگیری ها بین این دو گروه از همین جا ناشی می شود؛ درگیری هایی که از آن ، عمدتاً به «گُسست نسل ها» یاد می شود .
جوان براساس ذوق و رغبت خویش ، شخصیتی نوخواه دارد و بدین خاطر ، هر جدیدی دل او را می رباید . لباس های نو ، کفش های جدید ، وسایل و ابزارهای تازه ، او را به خود جذب می کند و زرق و برق ها او را می بلعند .
جوان می خواهد معروف و مشهور باشد و همه او را بشناسند . دوست دارد حرف های نو بزند؛ اخبار جدید عرضه کند و حتی نوآوری هایی در سخن ، رفتار و عمل داشته باشد . خواستار ابداع و اختراع است تا در سایه آن ، سرِ زبان ها بیفتد . او حتی گاهی خیال اصلاح جهان را در سر می پروراند و دوست دارد دنیا را براساس خواست و رأی و نظر خود اصلاح کند و ... البته آرزو ، بر جوانان ، عیب نیست و بسا کسانی که آرزوهای جوانی خویش را حفظ کرده و جهان را تغییر داده اند !
 

جوانان و شیوه زندگی جدید
جوانان بیشترین تأثیر از دنیای متجدّد را از رهگذر آن چیزی می پذیرند که می توان آن را شیوه زندگی جدید (مُدرنیته) نامید . این شیفتگی نسل جوان نسبت به شیوه زندگی جدید ، پدیده ای جهانگیر است و در واقع ، موجب شده است که جوانان سرتاسر دنیا ، به آزادی کامل از قید و بند سنّت ها و اصولی بیندیشند که طیّ زنجیره طولانی نسل ها ، از نسلی به نسل بعد رسیده است .
امروزه اشتیاق جوانان به شنیدن موسیقی پاپ و پوشیدن لباس های جدیدی که زبان حال میل به آزادی از قید و بندها و تحرک و تکاپو و اعلام استقلال یک تنه از قید ضوابط و معیارهای اجتماعی است ، کاملاً واضح است . کشش جوانان به طرف اتومبیل های پرسرعت و انواع تفریحاتی که در فیلم ها و سایر سرگرمی های غرب دیده می شود نیز کاملاً مشهود است . بسیاری از جوانان پا در رکاب سفر می گذارند ، بدون آن که بدانند به کجا می روند . بسیاری از این مسحورشدگان ، جوانانی هستند که آماج القائات بی امان رسانه های جمعی تبلیغ کننده ارزش های فرهنگی جهان مدرن بوده اند .
 

مُدگرایی در جوانان
مُد ، الگویی فرهنگی است که برای مدّت زمان کوتاهی در جامعه رواج پیدا می کند . اصل تنوّع طلبی ، در بین جوانان ، ریشه روانی دارد و باعث گرایش آنها به سمت پدیده ای به نام مُد می شود . این پدیده ، اگر هدایت شده باشد ، می تواند باعث نشاط و سرزندگی در جامعه شود؛ ولی هرگاه به حال خود رها شود ، باعث نفوذ فرهنگ بیگانه و به خطر افتادن فرهنگ خودی خواهد شد.
در عصر ما ، خواه ناخواه ، دهکده جهانی ، حداقل در حوزه فرهنگی ، در حال شکل گیری است و فرهنگ امریکایی در حال تحمیل کردن خود به سراسر دنیاست ، به طوری که حتّی باعث نگرانی کشورهای اروپایی هم شده است . کشور ما نیز با اکثریت جمعیت جوان ، به طور ویژه در معرض خطر امواج جهانی سازی قرار دارد و مُدگرایی ، به واقعیتی انکارناپذیر در بین جوانان جامعه ایرانی تبدیل شده است .
 

نقش رسانه ها در رواج مُد و الگوهای جدید برای جوانان
یکی از ویژگی های اساسی شیوه زندگی جدید ، نفوذ رسانه های جمعی است . همین رسانه های جمعی هستند که قهرمان فرهنگی خلق می کنند و نظریات مردم را در مورد امور و مسائل سیاسی و اجتماعی و حتی خود واقعیت (در جهاتی که مورد نظرشان باشد) شکل می دهند . به مدد نقش فراگیر رسانه ها ، تحوّل ، شتاب روز افزونی می گیرد . این آهنگ شتابناک تغییر و تحوّل را می توان در مُد لباس ها ، رفتارهای ظاهری در زندگی و حتی در هنر جدید دید که هر کدام عملاً هر چند سال یک بار (و در مورد مُد لباس ها ، هر سال) تغییر می کنند . این مُدها فقط شامل لباس نمی شوند بلکه اندیشه و هنر و حتی گویش و نوع گفتار را نیز در بر می گیرند .
اگر بخواهیم نمونه ای از تأثیر رسانه در فراگیر شدن یک مُد یا الگوی عمومی را بیان کنیم می توان به تأثیر سریال شب های برره بر رفتار و گویش جوانان اشاره کرد . صرف نظر از تأثیرات مثبت یا منفی این سریال ، در حال حاضر ، استفاده از گویش برره ای در بخش وسیعی از جامعه ، بخصوص در بین نوجوانان و جوانان به چشم می خورد و گاهی دیده می شود که افراد تحصیل کرده و فرهیختگان جامعه نیز به طور ناخود آگاه ، درگیر آن هستند و در کوچه و خیابان ، مدارس ، دانشگاه ها و حتی ادارات ، افراد زیادی را می بینیم که برره ای صحبت می کنند . البته این تأثیر نیز مقطعی خواهد بود و با تمام شدن سریال ، به مرور ، جای خود را به مد و الگویی جدید خواهد داد . این همه اثر پذیری اجتماع از یک پدیده رسانه ای ، نشانگر قدرت وسیع رسانه در الگوسازی و ایجاد تحوّل و اصلاحات اجتماعی است .
مِثال ما از بین برنامه های رسانه ملّی (یعنی تلویزیون) انتخاب شده بود؛ رسانه ای که متعهد به حفظ فرهنگ و شئونات جامعه ماست و سعی دارد تولیدات و برنامه ها پیش تعارضی با منافع و ارزش های ملّی و دینی و مغایرتی با اصول حاکم بر جامعه اسلامی نداشته باشد . حال به خوبی می توان تصور کرد که اگر قرار باشد این تأثیر را از جانب رسانه های بیگانه ، ماهواره ها و سایت های بی شمار اینترنتی بسنجیم ـ که نه تنها تعهدی نسبت به دین و فرهنگ ما ندارند ، بلکه چه بسا بسیاری از آنها با هدف القای فرهنگ و اندیشه خود و حذف یا تضعیف سایر فرهنگ ها فعالیت می کنند ـ ، چه نتیجه ای حاصل خواهد شد؟
البته واضح است که راه کنترل تأثیرات منفی دستاوردهای مدرنیته و جهان فرهنگی بدون مرز ، کشیدن حصاری به دور خود و بستن درها به روی جامعه جهانی نیست؛ چون این ، عملاً کاری غیرممکن است . فقط احیا و بازشناسی هویت ملی و دینی در جوانان و شناساندن صحیح فرهنگ خودی و بیگانه به آنهاست که می تواند در پیدا کردن راه درست و مصونیت در مقابل این امواج منفی به آنها کمک کند .
 

جنبه های مثبت و منفی نوگرایی در سنین جوانی
نوگرایی در جوانان ، به خودی خود ، پدیده ای مثبت است؛ ولی تحت تأثیر مجموعه ای از عوامل درونی و بیرونی ، ممکن است خطراتی را نیز به دنبال داشته باشد .
الف ـ جنبه های مثبت
1 . به ثمر رسیدن خلاقیت ها : نوگرایی ، باعث شکوفایی خلاقیت در جوانان می شود ، همچنان که بسیاری از ابداعات ، اختراعات و اکتشافات ، حاصل نوگرایی و احساس نیاز به دگرگونی و تغییر است .
2 . پویایی و نشاط اجتماعی : نوگرایی ، باعث پویایی و نشاط در جامعه می شود و جامعه را از سکون و یکنواختی خارج می کند ، چون ایجاد تنوّع و نو شدن ، باعث ایجاد شادابی می شود و افراد جامعه را به تکاپو و فعالیت وا می دارد .
3 . غنی تر شدن فرهنگ و تمدن : شاید بتوان گفت که شکل گیری تمدّن ها و تکامل فرهنگ ها ، حاصل نوگرایی است؛ چرا که هسته اولیه هر تمدنی ، با یک نوخواهی شکل می گیرد و در طول زمان ، نوگرایی های دیگری باعث افزوده شدن شاخ و برگ هایی به این هسته اولیه و در نهایت ، تکامل آن تمدن می شوند .
ب ـ جنبه های منفی
1 . بحران فرهنگی : جوان ، از نسلی است که جدیدا وارد عرصه حیات اجتماعی شده است و طبیعی است که به علّت محدودیت سن و تجربه ، فاقد پختگی و شرایط کافی و لازم برای ادامه حیات مستقل در جامعه باشد . این شرایط ، او را به اشتباه و خطای بیشتری مبتلا می کند و این ، سبب بحران است . به عنوان نمونه ، او می خواهد که پایبند نظام دینی باشد و سر و وضع خود را بر آن اساس ، ترتیب دهد؛ ولی ترس از آن دارد که او را کهنه پرست ، قدیمی و اُمُّل بخوانند . می خواهد راه و رسم ارزشی بزرگ ترها را به مرحله اجرا گذارد؛ ولی این ، با نوگرایی و تجدّدخواهی غریزی و طبیعی او و دوستانش مغایرت دارد . اینها باعث می شود که گاه ، در راه و خطّی قرار گیرد که نتایج خوبی به دنبال ندارد و از نظر فرهنگی نه مسلمان باشد ، نه مسیحی و نه بودایی و برهمایی! به همه کس و همه چیز ، شبیه است بدون آن که خطّ ثابتی را تبعیت کند .
2 . بحران معنوی و اخلاقی : جوان ، ممکن است در دنیای مدرن ، با مکاتب مذهبی و اخلاقی انحرافی آشنا شود و تحت تأثیر این مکاتب نو قرار بگیرد که سرانجامِ آنها رسیدن به پوچی و دوری کامل از معنویت و اصالت دادن به لذّات آنی و فراموش کردن ارزش های انسانی است .
3 . بحران اجتماعی : تضاد بین افکار و نظریات جوانان با نسل گذشته و تقابل با سنّت ها و ارزش های مورد قبول آنها ـ که تحت تأثیر نوخواهی و نوگرایی به وجود می آید ـ ممکن است وحدت خانواده و اجتماع را به خطر بیندازد و زمینه ساز بروز بی مبالاتی و بی بند و باری یا رفتارهای ضدّ عقل در جامعه شود.
4 . بحران سیاسی : جوان ، طبیعتی انقلابی دارد و همیشه دنبال تغییرات و ایجاد اصلاحات به نفع خود است و در این رهگذر ، ممکن است تحت تأثیر حرف ها و اندیشه های به ظاهر جدید و فریبنده سیاست بازان فرصت طلب قرار گیرد و جذب گروه های سیاسی تندرو ، هنجارشکن و منفعت گرا شود .
 

نتیجه گیری
نوگرایی و اصلاح طلبی ، از ویژگی های انکارناپذیر جوانان است که اگر جنبه های مثبت آن تقویت و جنبه های منفی آن کنترل شود ، تأثیرات بسیار مثبتی بر زندگی جوان و جامعه او خواهد گذاشت .
تلاش جوانان برای : کسب آگاهی بیشتر ، اتخاذ مواضع مناسب در شرایط زمانی خاص و تحولات جهانی ، شناخت خود و ارزش های وجودی خود ، داشتن فلسفه ای روشن از حیات براساس اندیشه های اسلامی ، شناخت فرهنگ های گوناگون و نقد و ارزیابی آنها ، داشتن بینش سیاسی و شناخت جریانات و تحولات اجتماعی و فهم اندیشه های سیاسی از جمله عواملی هستند که در تقویت جنبه های مثبت نوگرایی و تضعیف جنبه های منفی آن ، مؤثّر خواهند بود .
 

منابع
1 . جوانان مسلمان و دنیای متجدد ، سید حسین نصر ، مترجم : مرتضی اسعدی ، تهران : طرح نو ، 1374 .
2 . ایران در جستجوی مدرنیته ، رامین جهانبگلو ، تهران : مرکز ، 1384 .
3 . جوان از دیدگاه نیازها ، خواسته ها و مصالح ، علی قائمی ، تهران : دفتر مشاور رئیس سازمان در امور جوانان ، تهران : سروش ، 1379 .