بقیع دری به سوی بهشت
بقیع
هدف تخریب کنندگان حرم امامان شیعه در بقیع چه می توانست باشد جز محو کردن آثار اهل بیت پیامبر اسلام (علیهم السلام). چرا باید آثار ائمه بقیع محو شود؟ دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) برای اینکه دوستان ایشان نام ائمه بقیع را فراموش کنند دست به چنین اقدامی زدند.
آیا فراموش کردن و از یاد بردن اهل بیت (علیهم السلام) سنت رسول الله (صلی الله علیه وآله) و خواست ایشان بوده یا مخالف با سنت و سفارش حضرت ختمی مرتبت است؟ یکی از دلایلی که لزوم وجود بارگاه برای امامان شیعه را تأیید می کند و عمل تخریب قبور و حرم ائمه بقیع توسط وهابی ها را رد می کند و آن را خلاف خواست خدا و رسول می داند؛ روایاتی در باب زیارت ائمه (علیهم السلام) بطور عام و نیز روایاتی درخصوص زیارت ائمه بقیع از رسول خداست.
معنای لغوی بقیع
ابن اثیر می گوید: «البقیع المکان المتّسع من الأرض و لایسمّی بقیعاً إلّا و فیه شجر أو أصولها» (1)؛ در لغت بقیع به محلّ وسیعی که دارای درخت و یا ریشه درخت باشد گفته میشود. او میافزاید: چون بقیع قبلًا دارای درخت «غرقد» و ریشه های آن بود پس از قطع این اشجار نیز با همان اسم معروف گردید. (2)
فضیلت بقیع
در فضیلت بقیع حدیثهای متعدّدی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل گردیده است. از جمله در حدیثی چنین فرمود: «یُحْشَرُ مِنَ الْبَقِیعِ سَبْعُونَ أَلْفًا عَلَى صُورَةِ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ». از بقیع هفتاد هزار نفر محشور خواهند شد که صورت آنان مانند ماه چهارده شبه خواهد درخشید.
درباره حضور شبانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بقیع و دعا و طلب مغفرت آن حضرت نسبت به اهل بقیع که گاهی روز و گاهی شب هنگام انجام میگرفت در حدیث و تاریخ مطالب فراوان نقل شده است.
و در حدیث دیگر چنین فرمود: «يُحْشَرُ مِنْ هَذِهِ الْمَقْبَرَةِ سَبْعُونَ أَلْفًا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَ وُجُوهُهُمْ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ»؛ «از بقیع هفتاد هزار نفر که صورتشان مانند ماه چهارده شبه است محشور خواهند شد و بدون حساب وارد بهشت خواهند گردید.»
درباره حضور شبانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بقیع و دعا و طلب مغفرت آن حضرت نسبت به اهل بقیع که گاهی روز و گاهی شب هنگام انجام میگرفت در حدیث و تاریخ مطالب فراوان نقل شده است. (3)
در حدیثی چنین آمده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بقیع حضور مییافت و اهل قبور را بدین گونه مورد خطاب قرار میداد. «السَّلامُ عَلَیکُم یا أَهلَ الْقُبُور یَغفِرُ اللَّهُ لَکُم و أنتم لَنا سلف و نحن بالأثر»؛ «درود بر شما، خدا ما و شما را بیامرزد. شما پیش آهنگان ما بودید و ما هم در پی شما خواهیم آمد.»
در حدیث دیگر آمده است که می فرمود: «السلام علیکم قومٌ مۆجلون أتانا و أتاکم ما توعدون. اللّهم اغفر لأهل البقیع الغرقد»؛ «درود بر شما ای کسانی که اجل شما و آنچه به ما و شما وعده دادهاند فرا رسید. خدایا اهل بقیع غرقد را بیامرز.» (4)
چگونگی ایجاد مدفن در بقیع
یکی از پرخاطره ترین مکانهای مدینه، قبرستان بقیع است؛ جایی که آن را پیش از آمدن پیامبر (صلی الله علیه و آله) «بقیع الغرقد» می نامیدند. «غرقد» نوعی درخت است که در گذشته، داخل این قبرستان و یا در کنار آن وجود داشته و به تدریج با گسترش قبرستان، آن درخت ها از میان رفته است.
بقیع به عنوان زمینی در حاشیه بخش مرکزی یثربِ پیش از اسلام، گورستان مردم این شهر بود و پس از اسلام نیز به عنوان مهمترین گورستان مدینه شناخته شد. (5)
اولین مسلمانان دفن شده در بقیع
در بقیع از انصار اوّلین کسی که دفن شده است اسعد بن زراره و از مهاجرین عثمان بن مظعون است. سمهودی میگوید: به هنگام مرگ عثمان بن مظعون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ادفنوا عثمان بن مظعون فی البقیع یکون لنا سلفاً فنِعْمَ السّلف سلفنا عثمان»؛ «عثمان ابن مظعون را در بقیع دفن کنید تا شاخص و یادگاری از گذشتگان ما باشد و چه شاخص نیکی است عثمان.»
سمهودی میافزاید و پس از فوت ابراهیم فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که در محلّه بنیمازن و خارج از مدینه واقع شد. صحابه عرض کردند «أینَ نَدفَنه؟!» رسول خدا فرمود: «الْحَقِی بِسَلَفِنَا الصَّالِحِ الْخَیْرِ عُثْمَانَ بن مَظْعُونٍ» او را به سلف صالح ما عثمان لاحق کنید و در کنار او به خاک بسپارند. او میگوید پس از دفن شدن ابراهیم در بقیع مردم مدینه علاقمند شدند پیکر اقوام و عشیره خود را در آنجا دفن کنند و هر یک از قبایل مدینه درختان و ریشه های بخشی از بقیع را قطع و زمین آن را برای همین منظور آماده نمودند. (6)
ستارگان بقیع
ابن نجار متوفای 643 میگوید: قبر عباس عموی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و قبر حسن بن علی ابن ابیطالب (علیهماالسلام) در زیر یک قبه مرتفع و قدیمی قرار گرفتهاند. سپس میگوید: «وَ مَعَهُ فی الْقَبْر ابْنُ اخیه عَلیّ بْنِ الْحُسینِ زَیْنُ الْعابِدینَ و ابو جَعْفرْ مُحَمّدِ بِنْ علی الباقرِ وَابْنُهُ جَعْفَر الصّادقِ».
زیارت امامان آرمیده در قبرستان بقیع، شرط کمال و تمامیت حج و عمره است. چنانچه حضرت امام صادق (علیه السلام) می فرماید: هرگاه یکی از شما حج به جا آورد، باید حج خود را با دیدار از ما پایان دهد زیرا زیارت ما جزیی از حج است...
و امام غزالی میگوید: «وَ یُسْتَحَبُّ انْ یَزُورَ قَبْرَ الحَسَن بْنِ عَلیّ وَ فِیهِ أیضاً قبر علیّ بْنِ الْحُسَینِ وَ مُحَمّدُ بْنِ عَلِیّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّد- رَضیاللَّه عَنْهُم». (7)
شرط کمال حج
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: کسی که امام حسن (علیه السلام) را در قبرستان بقیع زیارت نماید، روز قیامت هنگامی که بر صراط عبور می کند، لغزشی نخواهد داشت. (8)
پیامبر (صلی الله علیه و آله) هرگاه از کنار قبرستان بقیع میگذشت، می فرمود:
«السَّلَامُ عَلَیْکُمْ مِنْ دِیَارِ قَوْمٍ مُۆْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکُمْ لَاحِقُون». (9)
آن حضرت بسیاری اوقات در لحظات پایانی شب، کنار قبرستان بقیع می آمد و به دفن شدگان آن درود می فرستاد و برایشان طلب مغفرت میکرد.
و نیز برخی شبها تنها به بقیع آمده و در آن جا به راز و نیاز با خدا می پرداختند. (10)
زیارت امامان آرمیده در قبرستان بقیع، شرط کمال و تمامیت حج و عمره است. چنانچه حضرت امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَج». (11)
هرگاه یکی از شما حج به جا آورد، باید حج خود را با دیدار از ما پایان دهد زیرا زیارت ما جزیی از حج است...
از اعمال و مستحبات موکد روز اول ورود به مدینه، زیارت قبرستان بقیع و قبور مطهر ائمه (علیهم السلام) است. (12)
پی نوشت ها :
1) النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج1، ص145.
2) محمد صادق نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع (علیهم السلام) و آثار دیگر در مدینه منوره، نشر مشعر - تهران، چاپ: 5، 1386، ص57-58.
3) ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، 10جلد، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی - قم، چاپ: اول، 1404ق، ج10، ص: 183.
4) محمد صادق نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع (علیهم السلام)، ص59-60.
5) رسول جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر - تهران، چاپ: اول. ص 377.
6) محمد صادق نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع (علیهم السلام).ص 60-61.
7) تاریخ حرم ائمه بقیع (علیهم السلام)، ص: 68.
8) محسن قرائتی، با قرن در سرزمین وحی، نشر مشعر - تهران، چاپ: 2، بهار 1388. ص114.
9) نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل ، مۆسسة آل البیت (علیهم السلام) - قم، چاپ: اول، 1408ق. ج2 ؛ ص366.
10) مرکز تحقیقات حج، بقیع (بروشور)، نشر مشعر - تهران، چاپ: اول ص 4-5.
11) ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، کتاب فروشی داوری - قم، چاپ: اول، 1385ش / 1966م. ج2 ؛ ص459.
12) فاطمه کریمی، پلی به سوی ملکوت (ویژه حج تمتع)، نشر مشعر - تهران، چاپ: 1، پاییز 1388.ص113.
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان