گناه و از دست دادن توفیق عبادت
توفیق عبادت، هدیهای الهی و نوری در دل انسان است که او را به سمت یاد خدا و بندگی میکشاند. وقتی خداوند بندهای را دوست دارد، دلش را نرم و آماده میکند تا به نماز، دعا، قرآن و خدمت به خلق روی آورد. اما گاهی این چراغ خاموش میشود و انسان میبیند که دیگر حال عبادت ندارد. یکی از مهمترین علتهای این خاموشی، آلودگی به گناه است.
اثر گناه بر قلب
گناه مثل گرد و غبار یا لکهای است که روی آینه قلب مینشیند. هر چه این گرد و غبار بیشتر شود، تصویر حقیقت کمتر دیده میشود. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند:
«گناه، دل را میمیراند و پردهای میان انسان و حق میکشد.»
وقتی دل بیمار یا خاموش شود، دیگر شیرینی عبادت حس نمیشود و نماز، که باید پرواز روح باشد، به کاری خشک و بیروح تبدیل میشود.
قطع شدن فیض الهی
توفیق، چیزی فراتر از قدرت و فرصت ظاهری است. ممکن است کسی سالم و آزاد باشد، اما اصلاً حال عبادت نداشته باشد. این یعنی خداوند فیض خاص عبادت را از او گرفته. امام صادق(ع) میفرمایند:
«بنده گناه میکند و در نتیجه، از نماز شب محروم میشود.»
یعنی حتی گناه کوچک هم میتواند راه عبادتهای بزرگ را ببندد.
عادت به گناه و بیحسی روح
وقتی گناه تکرار شود، نفس به آن عادت میکند و حساسیت معنوی کم میشود. این مثل بیماریای است که اول با یک درد کوچک شروع میشود ولی بعد از مدتی حس درد از بین میرود، در حالی که بیماری عمیقتر شده. چنین بیحسی معنوی باعث میشود که عبادت، نه تنها شیرین نباشد، بلکه سنگین و بیجاذبه به نظر برسد.
راه بازگشت توفیق عبادت
خداوند مهربان، حتی بعد از بارها لغزش، درِ بازگشت را باز گذاشته. برای برگرداندن توفیق، چند کار کلیدی هست:
توبه واقعی: پشیمانی از دل، ترک گناه، و تصمیم به جبران.1
استغفار مداوم: گفتن «استغفرالله ربی و أتوب إلیه» با حضور قلب.2
ترک محیط و شرایط گناه: چون ماندن در فضای آلوده، بازگشت را سخت میکند.3
عبادتهای کوچک اما مداوم: حتی اگر حال نماز شب نیست، دو رکعت کوتاه با عشق بخوان.4
خدمت به دیگران: دل را نرم میکند و رحمت خدا را جذب میکند.5
.................................................................................................................................................
«وَهْنٌ فى العِبادَةِ» از جمله عقوبتهای گناه، سلب توفیق است. سستی در عبادت و لذّت نبردن از مناجات با پروردگار نتیجه معصیت و جریمه گناه است. لذت گناه، لذت مناجات را از بین میبرد، این دو لذت قابل جمع نیستند. ذائقه انسان نمیتواند مزه گناه و مناجات را همزمان با هم بچشد. ترک گناه لذت عبادت را به دنبال دارد و لذت گناه ترک عبادت را. وقتی لذت عبادت از انسان سلب شد، یا عبادت را ترک میکند و یا عبادتش بیاثر میشود. تنها برای رفع تکلیف انجام میدهد، اثر چندانی در زندگی و اخلاق او ندارد. به او میگویی: چند سال است روزه نگرفتی، قصد کن روز بیست و یکم ماه رمضان امسال را روزه بگیری. میگوید: ما تا به حال ندیدیم آبی از خدا گرم شود! چند سال روزه نگرفتم، امسال هم روی آن چند سال. اگر خدا میخواست بلایی سر ما در بیاورد تا به حال این کار را میکرد. این بیچاره نمیداند در حال عقوبت و پرداخت جریمه است و خودش بیخبر است.
خداوند به موسی بن عمران(ع) فرمود: برو نزد فلانی و به او بگو: خداوند تو را به عقوبتی دچار کرده است! موسی گفت: خدایا به چه عقوبتی گرفتار شده است؟ این که نه بیمار و نه فقیر است. خانه، مرکَب و پول هم دارد. خطاب رسید: موسی! او را به بلای عظیمی گرفتار کردم؛ لذت مناجاتم را از او گرفتم.[1]
لذت بردن از عبادت نعمت بزرگی است و نداشتن آن محرومیتی بسیار بزرگتر است. این لذت را کسانی خوب درک میکنند، که آن را چشیدهاند. فضل بن شاذان میگوید: شخصی را در عراق دیدم که سر به سجده گذاشته بود و شخصی دیگر بالای سرش نشسته بود و به او میگفت: این قدر سجدهات را طولانی نکن، چشمت آسیب میبیند. بعد از تمام شدن سجدهاش گفت: اگر سجده میخواهد چشم مرا کور کند، باید چشم ابن ابی عمیر را کور کرده باشد؛ چرا که او هر روز بعد از نماز صبح به سجده میرود و تا هزار بار از خدا طلب مغفرت نکند، سر از سجده بر نمیدارد![2]
بعضیها نمازشان به گونهای است که وقتی به سجده میروند، تنها صدای «سُب» از آنها شنیده میشود، «حان ربی الاعلی و بحمده» را در راه میگویند. اینگونه نماز خواندن، عقوبت گناهان اوست. برخیها هم به همین اندازه نماز نمیخوانند و به کلی از خدا دور شدهاند
نتیجهگیری
گناه، نه فقط پاداش آخرت را کم میکند، بلکه همین دنیا لذت بندگی را میگیرد. توفیق عبادت، سرمایهای گرانبهاست که باید از آن پاسداری کرد. هر لغزش، مثل سنگی در مسیر جریان زلال دل است. اما خبر خوش این است که با یک توبه صادقانه، رود دل دوباره جاری میشود و نور عبادت برمیگردد.