نقش اربعین در بیداری اسلامی از جمله مباحث مهم و قابل تأملی است که از زوایای گوناگونی می‌توان به آن پرداخت. این نقش را می‌توان در ابعاد مختلفی بررسی کرد:

۱. تجلی قدرت نرم و وحدت امت اسلامی:
نمایش همبستگی: راهپیمایی عظیم اربعین که میلیون‌ها نفر از سراسر جهان با نژادها، زبان‌ها و مذاهب مختلف را گرد هم می‌آورد، نمادی بی‌نظیر از وحدت و همبستگی امت اسلامی است. این وحدت، پیامی قوی به دشمنان اسلام می‌دهد که نمی‌توانند با ایجاد تفرقه، مسلمانان را به زانو درآورند.
"إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ"(1) همانا مومنین با یکدیگر برادرند.

عشق به اهل بیت (ع): محوریت این همایش عظیم، عشق و ارادت به امام حسین (ع) است که خود عامل مهمی در ایجاد اتحاد و همدلی میان مسلمانان است. این عشق، فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی، دل‌ها را به یکدیگر پیوند می‌زند.

خنثی‌سازی توطئه‌های تفرقه‌افکن: در شرایطی که دشمنان اسلام تلاش می‌کنند با ایجاد گروه‌های تکفیری و ترویج افراط‌گرایی، بین شیعه و سنی تفرقه ایجاد کنند، اربعین با گرد هم آوردن مسلمانان از مذاهب مختلف، این توطئه‌ها را خنثی کرده و بیداری اسلامی را در راستای وحدت و تقریب مذاهب تقویت می‌کند.
"وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا"(2) (و همگی به ریسمان [دین] خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آرید که دشمن یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما الفت برقرار کرد و به لطف او برادر شدید.)

۲. الهام‌بخشی و الگوسازی برای قیام‌های مردمی:
پیام ظلم‌ستیزی: امام حسین (ع) با قیام خود، پیام ظلم‌ستیزی، آزادگی و عدم تسلیم در برابر ستم را به جهانیان مخابره کرد. اربعین، تجدید میثاق با این پیام است و می‌تواند الهام‌بخش ملت‌هایی باشد که در برابر استبداد و استکبار قیام می‌کنند.

فرهنگ شهادت و ایثار: راهپیمایی اربعین، یادآور فرهنگ شهادت و ایثار در راه حق است. این فرهنگ، موتور محرک بسیاری از حرکت‌های آزادی‌خواهانه و بیداری اسلامی در منطقه و جهان است.

افشای چهره ظالمان: هر ساله در ایام اربعین، خطبا و مداحان با یادآوری جنایات یزید و ستمگران تاریخ، به نوعی به افشای چهره ظالمان و مستبدان زمانه نیز می‌پردازند. این روشنگری، عاملی مهم در بیداری ملت‌ها و مقابله با جبهه استکبار است.

۳. رسانه‌ای قوی برای ترویج ارزش‌های اسلامی:
انتقال پیام عاشورا: اربعین، یک رسانه عظیم و خودجوش برای انتقال پیام عاشورا به جهانیان است. این رویداد، فراتر از هرگونه تبلیغات رسمی، مفاهیم عمیق انسانی، اخلاقی و دینی را به مخاطبان داخلی و خارجی منتقل می‌کند.
 "وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ"(3)
(و باید از میان شما گروهی باشند که [مردم را] به سوی خیر دعوت کنند و به نیکی فرمان دهند و از بدی باز دارند؛ و اینان همان رستگارانند.)

نقش موکب‌ها: موکب‌های خدماتی در طول مسیر راهپیمایی، علاوه بر ارائه خدمات به زائران، نقش مهمی در ترویج ارزش‌های اخلاقی و اسلامی، معرفی فرهنگ شیعه و پاسخگویی به شبهات ایفا می‌کنند.

پوشش رسانه‌ای جهانی: با وجود تلاش برخی رسانه‌های غربی برای بایکوت خبری اربعین، این همایش عظیم، هر ساله مورد توجه رسانه‌های بسیاری در سراسر جهان قرار می‌گیرد و به نوعی به عنوان یک رسانه جهانی برای ترویج اسلام ناب محمدی عمل می‌کند.

۴. تقویت هویت اسلامی و مقابله با تهاجم فرهنگی:
حفظ سنت‌های دینی: اربعین، یک سنت دینی ریشه‌دار است که با احیای آن، هویت اسلامی جوامع تقویت می‌شود. در مقابل تهاجم فرهنگی غرب که به دنبال از بین بردن ارزش‌های دینی و ملی است، اربعین به عنوان یک سد محکم عمل می‌کند.

تربیت نسل جوان: مشارکت جوانان و نوجوانان در راهپیمایی اربعین، فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی آنها با فرهنگ عاشورا، تقویت ایمان و معنویت و تربیت نسلی متعهد به ارزش‌های اسلامی است.
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ" (4)(ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از صبر و نماز یاری جویید؛ همانا خدا با صابران است.)

افزایش بصیرت: حضور در راهپیمایی اربعین و شنیدن سخنرانی‌ها و مداحی‌ها، به افزایش بصیرت و آگاهی سیاسی و اجتماعی زائران کمک می‌کند. این بصیرت، نقش مهمی در تشخیص جبهه حق از باطل و مقابله با فتنه‌ها دارد.

به طور کلی، اربعین را می‌توان یک پدیده منحصر به فرد در عصر حاضر دانست که فراتر از یک زیارت صرف، به یک حرکت عظیم و اثرگذار در بیداری اسلامی تبدیل شده است. این حرکت، با محوریت عشق به اهل بیت (ع) و پیام ظلم‌ستیزی عاشورا، به دنبال احیای ارزش‌های اسلامی، وحدت امت و مقابله با جبهه استکبار است