خانواده در اندیشه اسلامی جایگاهی ممتاز دارد و قرآن کریم آن را مایه آرامش، رحمت و محبت معرفی می‌کند. خداوند متعال می‌فرماید: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» (۱).

این آیه نشان می‌دهد که اساس خانواده بر سه رکن استوار است: سکونت روحی، مودت قلبی و رحمت متقابل.

جایگاه خانواده در روایات شیعه
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «ما بُنِیَ فِی الإِسْلاَمِ بِنَاءٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ التَّزْوِیجِ»؛ هیچ بنایی در اسلام نزد خداوند محبوب‌تر از ازدواج نیست (۲).

امام صادق(ع) نیز تأکید کرده‌اند:
«مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدْ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِهِ»؛ کسی که ازدواج کند، نیمی از دین خود را حفظ کرده است (۳).

این احادیث جایگاه بنیادین خانواده را در تأمین دیانت، اخلاق و هویت مؤمنان نشان می‌دهد.

الگوی خانواده در سیره اهل‌بیت(ع)

در نگاه شیعه، اهل‌بیت(ع) الگوی کامل خانواده‌اند. زندگی مشترک امیرالمؤمنین علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) نمونه‌ای درخشان از خانواده‌محوری اسلامی است.

در منابع روایی آمده است که پیامبر(ص) هنگام ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) فرمودند: «اللّهُمَّ بارِکْ فیهِما، وَبارِکْ عَلَیْهِما، وَبارِکْ لَهُما فی نَسْلِهِما» (۴).

این دعا نشان می‌دهد که استمرار نسل صالح و خانواده‌محور، یک ارزش الهی است.

از منظر مکتب تشیع، خانواده نقشی چندلایه دارد:

• نقش تربیتی:

  شیعه بر این باور است که ایمان و ولایت اهل‌بیت(ع) ابتدا در خانواده تثبیت می‌شود. حدیثی از امام سجاد(ع) بیان می‌کند: «حقّ الولد أن تعلم أنه منک ومضاف إلیک فی عاجل الدنیا بخیره وشره»؛ حق فرزند آن است که بدانی او از توست و در دنیا به تو منسوب خواهد بود (۵).

• نقش اخلاقی و معنوی:

  امام علی(ع) بارها بر تقسیم عادلانه مسئولیت‌ها در خانه تأکید کردند. تقسیم کار میان ایشان و حضرت زهرا(س) الگویی برای زندگی مشترک مؤمنانه است (۶).

• نقش اجتماعی:

خانواده در نگاه شیعه، کوچک‌ترین واحد «جامعه ولایی» است. در حقیقت، جامعه‌ای که بر پایه ولایت اهل‌بیت(ع) بنا شود، از خانواده‌های دیندار و پایبند شکل می‌گیرد.

دیدگاه اندیشمندان شیعه معاصر

آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم می‌نویسد: «خانواده، محیط رشد ایمان و اخلاق است؛ همان‌گونه که جامعه سالم، محصول خانواده سالم است.» (۷)
شهید مطهری در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» تأکید دارد: «اسلام با ایجاد تعادل در حقوق و وظایف زن و مرد، خانواده را به نهادی اخلاقی، حقوقی و اجتماعی بدل کرده است.» (۸)

این آراء نشان می‌دهد که اندیشمندان شیعی، خانواده را محور تربیت دینی و اجتماعی می‌دانند.

با توجه به بحران‌های کنونی همچون طلاق، فردگرایی افراطی و فروپاشی سرمایه اجتماعی، بازگشت به آموزه‌های شیعی درباره خانواده می‌تواند الگویی راهبردی باشد. تقویت محبت، رعایت حقوق متقابل همسران و انتقال ولایت اهل‌بیت(ع) به نسل جدید، از راهکارهایی است که می‌تواند خانواده شیعی را پایدار و مقاوم در برابر بحران‌های مدرن نگاه دارد.

در قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، خانواده محور سبک زندگی اسلامی معرفی شده است. شیعه با تأکید بر ولایت و تربیت ایمانی در کانون خانواده، آن را اساس جامعه ولایی می‌داند. در دنیای امروز نیز، خانواده‌محوری می‌تواند پاسخی به بحران‌های اجتماعی باشد و هویت اسلامی را بازسازی کند.