سالمندان به عنوان گنجینه‌های تجربه و حکمت، در فرهنگها جایگاه ویژه‌ای دارند. اما نحوه برخورد با آنان در مردم جوامع مختلف و ادیان متفاوت، تفاوت‌های قابل توجهی را نشان می‌دهد.

در اسلام، احترام به سالمندان  یک ارزش اخلاقی و یک وظیفه دینی است. قرآن کریم در آیات متعددی بر اهمیت تکریم والدین و سالمندان تأکید کرده است. به عنوان مثال، درقرآن آمده است: «وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا» (۱)، که بر نیکوکاری و احترام به والدین تأکید دارد. همچنین، احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) مملو از توصیه‌هایی در مورد مراقبت و احترام به سالمندان است.

به عنوان مثال، پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «لَیسَ مِنّا مَن لَم یَرحَم صَغیرَنا وَ یُوَقِّر کَبیرَنا» (۲)، یعنی «کسانی که به کودکان ما مهربانی نکنند و به سالمندان ما احترام نگذارند، از ما نیستند.»

در جامعه اسلامی، سالمندان در کنار اینکه به عنوان افراد نیازمند مراقبت در نظر گرفته می شوند، به عنوان منابعی از دانش و تجربه نیز مورد احترام هستند. خانواده‌ها مسئولیت مراقبت از آنان را بر عهده دارند و این امر به عنوان یک وظیفه شرعی و اخلاقی تلقی می‌شود. همچنین، سالمندان در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی و اجتماعی نقش مشورتی دارند و نظر آنان مورد توجه قرار می‌گیرد. در فرهنگ غربی، نگرش به سالمندان تحت تأثیر ارزش‌های فردگرایی، مدرنیته و پیشرفت‌های پزشکی قرار دارد. با پیشرفت علم پزشکی و افزایش امید به زندگی، جمعیت سالمندان در کشورهای غربی رو به افزایش است. با این حال، این افزایش جمعیت همواره با احترام و مراقبت کافی همراه نبوده است.در بسیاری از جوامع غربی، سالمندان به مراکز نگهداری یا خانه‌های سالمندان سپرده می‌شوند، که این امر می‌تواند نشانه‌ای از کاهش نقش خانواده در مراقبت از آنان باشد. اگرچه این مراکز خدمات پزشکی و مراقبتی ارائه می‌دهند، اما اغلب فاقد گرمای خانوادگی و ارتباط عاطفی هستند. همچنین، در برخی موارد، سالمندان در جامعه غربی به عنوان افراد غیرفعال و بار سنگین تلقی می‌شوند، نه به عنوان منابعی از حکمت و تجربه.

با این وجود، با اینکه در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی در کشورهای غربی برای ارتقاء حقوق سالمندان و بهبود کیفیت زندگی آنان انجام شده است همچنان گاهی با اخبار تکان دهنده از تنهایی آنان و متأسفانه پیدا شدن اجساد سالمندان هفته ها و ماهها پس از فوتشان حاکی از کم‌اثر بودن فرهنگ سازی اکرام این طیف از افراد جامعه است.

اسلام و سالمندان

۱. نقش خانواده: در اسلام، خانواده محور اصلی مراقبت از سالمندان است، در حالی که در فرهنگ غربی، این مسئولیت اغلب به مؤسسات و مراکز نگهداری واگذار می‌شود.

۲. نقش معنوی و اخلاقی: اسلام احترام به سالمندان را به عنوان یک وظیفه دینی و اخلاقی تلقی می‌کند، در حالی که در فرهنگ غربی، این امر بیشتر تحت تأثیر ارزش‌های انسانی و اجتماعی است.

۳. نقش اجتماعی: در جامعه اسلامی، سالمندان به عنوان مشاوران و منابعی از حکمت مورد توجه هستند، در حالی که در جوامع غربی، نقش آنان اغلب به حاشیه رانده می‌شود.

اکرام سالمندان در اسلام بر پایه ارزش‌های دینی، اخلاقی و خانوادگی استوار است، در حالی که در فرهنگ غربی، این امر بیشتر تحت تأثیر پیشرفت‌های اجتماعی و پزشکی قرار دارد. اگرچه تلاش‌هایی در غرب برای بهبود وضعیت سالمندان انجام شده است، اما رویکرد اسلامی با تأکید بر مسئولیت خانوادگی و احترام معنوی، الگوی جامع‌تری را ارائه می‌دهد.
در فرهنگ ایرانی اسلامی سالمندان برکات جمعهای خانوادگی محسوب می شوند و حضور آنان برای انتقال فرهنگ اصیل ایرانی و سنتها و عقاید مذهبی به نسل جوان دربین خانوادها غنیمت شمرده می شود، گاهی با ایفای نقش میانجیگری در اختلافات جوانان اثرات گاهاً مؤثرتری از مشاوران و روانشناسان حرفه ای دارند.
با گذشت و فداکاری باعث پیوند عمیق روابط فرزندان می شوند و حلقه ی اتصال صله رحم هستند، وجودشان را ارج بنهیم و شاکر این نعمتهای خداوند باشیم.