حجاب و عفاف حضرت زهرا (س) به عنوان الگویی والا برای زنان مسلمان، نه تنها شامل پوشش ظاهری بود، بلکه ابعاد عمیق‌تری را در بر می‌گرفت که به طور کلی می‌توان آن را در موارد زیر خلاصه کرد:

۱. پوشش ظاهری (حجاب ظاهری) :
حضرت زهرا (س) در رعایت پوشش ظاهری، به آیات مربوط به حجاب عمل می‌کردند. این پوشش فراتر از یک پوشش ساده، نمادی از عفت و حیا بود و از هرگونه جلب توجه و خودنمایی به دور بود.
﴿وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَی عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ﴾(1)
(و به زنان با ایمان بگو: چشمان خود را [از نگاه به نامحرم] فرو پوشند، و دامن خود را [از گناه و آلودگی] حفظ کنند، و زینت‌های خود را آشکار ننمایند جز آنچه از آن آشکار است [مانند صورت و دست‌ها تا مچ]، و [پوشش و] روسری‌های خود را بر گریبان‌هایشان بیندازند، و زینت‌های خود را آشکار ننمایند جز برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدران شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران شوهرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان [هم‌کیش]شان، یا بردگانشان، یا مردان تابع [که بی‌غرض جنسی هستند]، یا کودکان نابالغی که از اسرار

جنسی زنان آگاه نیستند؛ و پاهای خود را [به زمین] نزنند تا آنچه از زینت‌های پنهان دارند معلوم شود! و همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان، باشد که رستگار شوید!)
حضرت زهرا (س) به بهترین شکل ممکن به این آیه عمل می‌کردند. "خُمر" در این آیه به معنای روسری است که باید تا روی گریبان‌ها (محل باز گردن و سینه) کشیده شود تا زینت‌های گردن و سینه پوشیده شود. سیره عملی ایشان نشان می‌دهد که نه تنها روسری، بلکه چادر نیز به عنوان پوششی جامع، تمامی این جوانب را پوشش می‌داد. ایشان در انتخاب پوشش، سادگی و عدم جلب توجه را سرلوحه قرار می‌دادند تا هیچ بخشی از زینت‌هایشان ناخواسته آشکار نشود و نگاه‌ها را به خود جلب نکند.
﴿یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا﴾(2)
(ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسری‌های بلند [چادر] خود را بر خویش فرو اندازند. این [عمل] برای آن است که [به عفاف] شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است.)
"جلابیب" جمع جلباب به معنای پوشش سراسری است که از سر تا قدم را می‌پوشاند؛ مانند چادر یا عبا. حضرت زهرا (س) مصداق بارز این آیه بودند. حتی لباسشان کمی بر روی زمین کشیده می‌شد. ایشان با پوشیدن چادر به شکل لباس بلند، خود را به عنوان زنانی عفیف و باحیا معرفی می‌کردند تا مورد سوء ظن و آزار افراد مریض‌دل قرار نگیرند. فلسفه "شناخته شدن به عفاف" در این آیه، یعنی ایجاد حریم و فاصله از نگاه‌های هوس‌آلود که حضرت زهرا (س) به بهترین وجه آن را رعایت می‌کردند.

۲. حجاب باطنی (عفاف در رفتار و گفتار) و آیات قرآن:
عفاف حضرت زهرا (س) تنها به پوشش ظاهری محدود نمی‌شد، بلکه در گفتار، نگاه و تمامی رفتار ایشان متجلی بود.
غض بصر (فرو پوشیدن نگاه):
﴿وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ﴾(3)
(و به زنان با ایمان بگو: چشمان خود را [از نگاه به نامحرم] فرو پوشند...)
حضرت زهرا (س) نمونه‌ای عالی از عمل به این دستور قرآنی بودند. نگاه ایشان به نامحرم، نگاهی پاک و عفیفانه بود و از هرگونه کنجکاوی یا شهوت‌انگیزی به دور بود.

حفظ فرج (پاکی دامن):
﴿وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ﴾(4)
(و دامن خود را [از گناه و آلودگی] حفظ کنند...)
این بخش از آیه، به معنای حفظ دامن از هرگونه گناه جنسی و همچنین حفظ عفت عمومی است. سیره حضرت زهرا (س) گواه پاکدامنی مطلق و عفاف کامل ایشان بود.

حیا در گفتار :
﴿یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا﴾(5)
(ای همسران پیامبر! شما مانند هیچ یک از زنان [عادی] نیستید اگر پرهیزگاری پیشه کنید؛ پس در سخن گفتن، نرمش و کرشمه نشان ندهید که بیمار دل [و هوسباز] به طمع افتد، و سخنی شایسته و معروف بگویید.)
گرچه این آیه مستقیماً خطاب به همسران پیامبر است، اما حضرت زهرا (س) که دختر ایشان و در زمره اهل بیت عصمت و طهارت بودند، به طریق اولی رعایت کننده این دستور بودند. ایشان در مواجهه با نامحرمان، با وقار و متانت سخن می‌گفتند و از هرگونه سخن گفتن با لحن تحریک‌آمیز و نرمش‌گونه که موجب طمع ورزی افراد بیمار دل شود، پرهیز می‌کردند. گفتار ایشان همواره "قولًا مَّعْرُوفًا" (سخنی شایسته و پسندیده) بود.

۳. اهمیت حریم خصوصی و جایگاه زن:
نقش خانه و تربیت:
﴿وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا﴾(6)
(و در خانه‌های خود بمانید، و همچون جاهلیت پیشین، خودنمایی نکنید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و از خدا و رسولش اطاعت کنید. همانا خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک و پاکیزه گرداند.)
این آیه نیز اگرچه در خطاب به همسران پیامبر است، اما مفهوم اصلی آن (ماندن در خانه و دوری از خودنمایی جاهلی) به طریق اولی در سیره حضرت زهرا (س) تجلی یافته است. حضرت زهرا (س) با وجود فعالیت‌های اجتماعی ضروری و شرکت در مجامع (همچون خطبه فدکیه)، اما اصل را بر حفظ حریم خانواده و تربیت فرزندان و آرامش همسر قرار داده بودند و از خودنمایی و حضور بی‌مورد در جامعه دوری می‌کردند. ایشان با این شیوه، نمادی از زنی بودند که نه تنها در خانه، بلکه با حضور عفیفانه در جامعه نیز می‌تواند به وظایف دینی و اجتماعی خود عمل کند.
حجاب و عفت حضرت زهرا (س) ترکیبی از پوشش کامل ظاهری (چادر، روسری و لباس گشاد و بلند) و عفاف باطنی (حیا در نگاه، گفتار و رفتار) بود که همگی بر پایه آموزه‌های قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) استوار بود. ایشان با عمل به این آیات، نه تنها خود را از هرگونه آلودگی حفظ کردند، بلکه الگویی جاودانه برای تمامی زنان مسلمان در طول تاریخ شدند تا با الهام از سیره ایشان، به کرامت و عفت حقیقی دست یابند. حجاب فاطمی، نمادی از هویت، استقلال، و عزت نفس زن مسلمان است که ریشه در فطرت پاک انسانی و آموزه‌های نورانی اسلام دارد.

پی‌نوشت:
1.سوره نور/آیه 21
2. سوره احزاب/آیه ۵۹
3.سوره نور/آیه31
4.همان
5. سوره احزاب/آیه32
6. سوره احزاب/آیه33