خطبه فدکیه،که از سوی بانوی اسلام فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در مسجد النبی و در حضور انبوه مهاجران و انصار ایراد شد، تنها اعتراضی به مصادره فدک نبود، بلکه بیانیه ای سیاسی-اعتقادی در دفاع از امامت و ولایت بلافصل امیرالمؤمنین علی(ع) بود. این مقاله با استناد به فرازهای کلیدی این خطبه شریف و تحلیل محتوای آن، به اثبات این مدعا می پردازد که هدف اصلی حضرت زهرا(س) احیای اصل امامت و هشدار به امت درباره عواقب عدول از ولایت بود.
پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)،حوادثی در جامعه نوپای اسلامی رخ داد که نقطه عطفی در تاریخ اسلام شد. یکی از این حوادث، مصادره فدک – قطعه زمینی که پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) بخشیده بودند – توسط حکومت وقت بود. حضرت فاطمه(س) در پاسخ به این اقدام، به مسجد النبی آمدند و خطبه ای غرا ایراد فرمودند. اگرچه ظاهر خطبه درباره فدک است، اما عمق کلام ایشان، دفاع از مقام ولایت و امامت است که فدک تنها نماد آن بود.

علل ایراد خطبه فدکیه توسط حضرت زهرا(س):
حضرت زهرا(س)با اهداف متعددی این خطبه را ایراد فرمودند که مهمترین آنها عبارتند از:

1. احیای امر ولایت: اصلی ترین هدف، زنده نگه داشتن مسئله امامت و ولایت امیرالمؤمنین علی(ع) بود که از سوی پیامبر(ص) در غدیر خم و دیگر مواقع به صراحت اعلام شده بود.
2. اعتراض به انحراف حکومت: ایشان با بیان فضایل اهل بیت(ع) و جایگاه رفیع آنها، به طور غیرمستقیم به بیعت مردم با خلیفه اول و انحراف حکومت از مسیر تعیین شده توسط پیامبر(ص) اعتراض کردند.
3. هشدار به امت: حضرت(س) با بیان عواقب دنیوی و اخروی سستی در دفاع از حق، قصد هشدار به مسلمانان و بیدار کردن وجدان های خفته را داشتند.
4. اثبات حقانیت خویش: ایشان با استدلال به آیات قرآن و سنت پیامبر(ص)، حقانیت خویش و همسرشان حضرت علی(ع) را به اثبات رساندند.

استناد به خطبه فدکیه در اثبات ولایت امیرالمؤمنین علی(ع):

برای اثبات این مدعا، به چند فراز کلیدی از خطبه فدکیه با ذکر متن عربی و ترجمه و تحلیل آن استناد می کنیم:

۱. تبیین مقام اهل بیت(ع) و جایگاه رفیع امامت:
حضرت زهرا(س)در آغاز خطبه، با بیانی شیوا، مقام اهل بیت(ع) و جایگاه امامت را تبیین می فرمایند:

«فَجَعَلَ اللهُ الإیمانَ تَطهیراً لَکُم مِنَ الشِّرکِ، وَ الصَّلاةَ تَنزیهاً لَکُم عَنِ الکِبرِ، وَ الزَّکاةَ تَزکیَةً لِلنَّفسِ وَ نُمُوّاً فِی الرِّزقِ، وَ الصِّیامَ تَثبیتاً لِلإخلاصِ، وَ الحَجَّ تَشییداً لِلدّینِ، وَ العَدلَ تَنسیقاً لِلقلوبِ، وَ طاعَتَنا نِظاماً لِلمِلَّةِ، وَ إمامَتَنا أماناً مِنَ الفُرقَةِ.»

ترجمه: «پس خداوند ایمان را برای پاکسازی شما از شرک، و نماز را برای پالایش شما از تکبر، و زکات را برای تزکیه نفس و رشد در روزی، و روزه را برای استواری در اخلاص، و حج را برای استحکام دین، و عدل را برای نظم بخشیدن به دلها قرار داد، و اطاعت از ما (اهل بیت) نظام بخش ملت، و امامت ما مایه امان از تفرقه است.»

در این فراز،حضرت زهرا(س) "اطاعت از اهل بیت" و "امامت آنها" را در ردیف ارکان دین (مانند نماز، روزه، حج) قرار می دهند و آن را عامل "نظام ملت" و "امان از تفرقه" می دانند. این بیان، به صراحت بر وجوب اطاعت از اهل بیت(ع) و ضرورت امامت آنها برای حفظ وحدت اسلامی دلالت دارد. ایشان خود و همسرش علی(ع) را مصداق این امامت معرفی می کنند.

۲. اشاره به غدیر خم و نصب خاص علی(ع):
حضرت(س)در بخشی دیگر به واقعه غدیر خم اشاره می کنند و می فرمایند:

«وَ قَامَ فِیکُمْ بِالْوَصِیَّةِ، مُنْذُ بَدَأَ بِکُمْ وَ قَبْلَ أَنْ یُتْوَفَّاهُ اللَّهُ بِرُوحِهِ وَ کَانَ مِنْ شَأْنِهِ أَنْ قَالَ قَوْلَهُ وَ أَتْمَ وَصِیَّتَهُ وَ أَخَذَ مِیثَاقَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ. مَا وَسِعَکُمْ عَنْهُ جَهْلٌ وَ لَا لَهُ خِلَافٌ. وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص بِالْقَرَابَةِ الْقَرِیبَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصِیصَةِ وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلِیدٌ یَضُمُّنِی إِلَی صَدْرِهِ وَ یَکْنُفُنِی فِرَاشَهُ وَ یُمْسَحُنِی بِجَسَدِهِ وَ یُشِمُّنِی عَرْفَهُ وَ کَانَ یَمْضَغُ الشَّیْءَ ثُمَّ یُلْقِمُنِیهِ.»

ترجمه: «و در میان شما به وصیت (درباره امامت و ولایت) قیام کرد، از زمانی که آغاز به هدایتتان نمود و قبل از آنکه خداوند جانش را بگیرد. و از شؤون او این بود که سخنش را گفت (در غدیر خم) و وصیتش را به اتمام رساند و پیمان اولین و آخرین را گرفت. هیچ جهالی درباره آن برای شما گنجایش نداشت و هیچ مخالفتی با آن روا نبود. و به خوبی می دانید جایگاه مرا نزد رسول خدا(ص) را به سبب خویشاوندی نزدیک و مقام ویژه ای که داشتم.
مرا در دامنش پرورش داد در حالی که کودک بودم؛ مرا به سینه اش می فشرد، در بسترش جایم می داد، بدنش را به من می مالید، و عطرش را به من می بویانید. لقمه را می جوید و سپس به من می خورانید.»

ایشان در این فراز به دو امر مهم اشاره می کنند:

· اول: اشاره به "وصیت" پیامبر(ص) و "قول" ایشان که همان حدیث غدیر و نصب علی(ع) به ولایت است. تأکید بر اینکه این وصیت عمومی و همگانی بوده و هیچ عذری برای جهل به آن وجود ندارد.
· دوم: بیان جایگاه بی نظیر خود و به تبع آن، همسرشان علی(ع) نزد پیامبر(ص). این بیان، نشان می دهد که علی(ع) نه تنها به عنوان یک صحابی، بلکه به عنوان عضوی از "خانواده پیامبر(ص)" و نزدیکترین فرد به ایشان، شایسته ترین فرد برای جانشینی است.

۳. تأکید بر علم و فضیلت بی همتای علی(ع):
حضرت زهرا(س)در توصیف امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:

«وَ أَنْتُمْ عِنْدَ مَا مَضَی مِنْهُ تَزْعُمُونَ أَنَّ لَا إرْثَ لَنَا أَ تَعْلَمُونَ؟ أَ فَخِلْتُمْ یَوْمَ اسْتَخْلَفَ النَّبِیُّ الْخَلِیفَةَ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَالِمُ بِدِقَائِقِ الدَّینِ وَ الْقَائِمُ بِأَمْرِ الرَّعِیَّةِ...»

ترجمه: «و شما در زمانی که از دنیا رفت، ادعا می کنید که برای ما ارثی نیست؟ آیا نمی دانید؟ آیا گمان بردید روزی که پیامبر، جانشین خود را پس از خویش منصوب کرد، و او (علی) کسی بود که عالم به دقایق دین و قیام کننده به امر رعیت بود...»

در اینجا حضرت(س)به صراحت به جانشینی علی(ع) توسط پیامبر(ص) اشاره می کنند و دو ویژگی برجسته ایشان را برمی شمارند:

· «العالم بدقائق الدین»: علی(ع) آگاه به تمام ریزه کاریها و اسرار دین است. این علم، برگرفته از تعلیم مستقیم پیامبر(ص) است و او را شایسته ترین فرد برای رهبری امت می سازد.
· «القائم بأمر الرعیة»: اوست که مسئولیت امور مردم را به عهده گرفته و قیام کننده به آن است. این تعبیر، اشاره مستقیم به مقام ولایت و حکومت دارد.

۴. هشدار درباره عواقب ترک ولایت:
حضرت فاطمه(س)در اوج خطبه، با بیانی تکان دهنده، امت را از عواقب سستی در دفاع از ولایت بیم می دهند:

«فَوَ اللَّهِ لَتَقُولُنَّ قَوْلَتَکُمْ هَذِهِ فَیُصِیبَنَّکُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَا یُصِیبُ أُمَّةً مِنَ الْأُمَمِ وَ لَیُسَلَّطَنَّ عَلَیْکُمْ مَنْ یَسُومُکُمْ خَسْفاً وَ یُذِیقُکُمْ مُرَّ الْعَذَابِ وَ یَسْتَأْصِلُکُمْ بِالسَّیْفِ...»

ترجمه: «به خدا سوگند! این سخن خود (در محروم کردن از ارث و ولایت) را خواهید گفت، پس بلایی به شما خواهد رسید که به هیچ امتی نرسیده است. و به یقین کسی بر شما مسلط خواهد شد که خواری را به شما بچشاند و عذاب تلخ را به شما بچشاند و شما را با شمشیر ریشه کن کند...»

این هشدار شدید اللحن،نشان می دهد که مسئله، تنها یک قطعه زمین نبوده، بلکه مسئله ای است که سرنوشت امت اسلامی را تعیین می کند. ترک ولایت اهل بیت(ع)، موجب سلطه حاکمان ستمگر و بروز مصائب بزرگ در تاریخ اسلام خواهد شد. این پیش بینی حضرت(س) به طور دقیق در حوادث پسین تاریخ اسلام (مانند قیام مختار، واقعه حرّه، کشتارهای بنی امیه و...) محقق شد.

خطبه فدکیه،یک سند زنده و گویا از مقام ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی(ع) است. حضرت صدیقه طاهره(س) در این خطبه، با استدلال به قرآن، سنت و عقل، به دفاع از حق مسلم همسرش برخاستند و برای امت اسلام تبیین کردند که نصب علی(ع) به ولایت، امری الهی و اعلام شده توسط پیامبر(ص) بوده است. ایشان با ایراد این خطبه، نه تنها برای احقاق حق شخصی خویش، بلکه برای احیای اصل امامت و هشدار درباره عواقب شوم عدول از ولایت قیام کردند. بنابراین، خطبه فدکیه، حلقه ای گمشده در زنجیره ادله امامت بلافصل حضرت علی(ع) پس از رسول خدا(ص) است و پرده از حقیقتی بزرگ برمی دارد که متأسفانه با غبار غفلت و انحراف پوشانده شد.