استجابت دعا ( و قال ربكم ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين )
پروردگار شما گفته است : مرا بخوانيد تـا خواستـه هايتـان را اجـابـت كنم و بـرآورده نمايم . همانا كسانى كه از عبـادت من ( درخـواست و سوال از من ) سربـاز مى زنند و سركشى مى كنند , بـه زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند .
خداوند در اين آيه شريفه بـه صراحت اعلام مى دارد كه هر كه مرا بخواند و از من چيزى بطلبد , دعايش را مى پذيرم و بـه استجابـت مى رسانم و حاجتش را بـرآورده مى كنم . سپس تاكيد مى كند كه هر كس از دعا كردن سـرپـيچـى و عصـيان كند و از سـوال و نيايش بـه درگاهم تكبر نمايد و مرا نخواند , او را با ذلت بـه جهنم افكنم . واژه عبادت كه در اين آيه آمده است , مقصود از آن بـه فرموده امام باقر عليه السلام دعا است , زيرا بـرترين و بـا فضيلت ترين عبادت و بندگى خدا , دعا و سوال از درگاه اوست .
از امام باقر عليه السلام سوال مى شود : كدام عبادت افضل است ؟
مى فرمايد : چيزى نزد خداى عزوجـل بـرتـر از دعا نيست كه از او سوال و درخواست كنند وآنچه را نزد اوست از او بخواهند و هيچ كس نزد خدا دشمن تر نيست از كسى كه در عبـادت و پـرستـش ذات مقدسش گردنكشى كند و آنچه را نزد او است درخواست ننمايد .
پرسشى كه بـه نظر مى رسد اين است كه بـا اين صراحت بـيان آيه مباركه در استجابـت دعاى مومنان , چرا درخواست ها بـه استجابـت نمى رسد ؟
در اين بـاره مطالب جـالب و زيادى در روايات معـصـومين عليهم السلام آمده كه بهتر است بدون هيچ حاشيه اى از آنها استفاده كرد .
شرايط استجابت دعا
مهمترين شرايط استجابت دعا , مصلحت بودن آن است .
چه بسا كسى چيزى را از خدا بـخواهد كه بـه مصلحتـش نيست و چون خداى عزوجـل ارحم الراحمين است و به بندگانش لطف دارد , قطعا مصلحت بـنده اش را مى خواهد و لذا اگر در حالى كه مطلب درخواستى بـه مصلحت سوال كننده نباشد , به اجابت برسد , قطعا قبيح است و خداى سبـحان از هر قبيحى منزه است , يا اينكه ممكن است مطلب درخواستى غير ممكن باشد يا داراى مفسده اى چه در كوتاه مدت و چه در دراز مدت بـراى درخواست كننده باشد , كه ما بيشتر بر درگاهش عجز و لابـه كنيم و بـه خاك افتـيم و دعا و نيايش نمائيم و اگر در اين دنيا , دعاى ما طبق مصالحى كه بسيارى از آنها بر ما پوشيده است به استجابـت نرسد , قطعا بر سرمايه آخرتمان افزوده مى شود و اجر و پاداش ما را عندالله زيادتر مى كند .
به هر حال لازم است انسان در هر حال از خدا بـخواهد و دعا كند . معاويه بـن عمار از امام صادق عليه السلام مى پـرسد : جانم بـه قربانت ! چه مى فرماييد درباره دو نفر كه بـا هم وارد مسجد شدند , يكى بـيشتر نماز مى خواند و ديگرى بـيشتر دعا مى كند , كدام يك بـرتـرند ؟ حضرت پـاسخ مى دهد : هر دو كار نيكى انجام مى دهند .
عرض مى كند : دانستـم ولى كدام يك بـه هر حـال بـرتـر اسـت ؟ مى فرمايد : او كه بيشتر دعا مى كند . آيا نشنيدى كه خداى سبحان مى فرمايد: [ ادعونى استجب لكم] . دعا همان عبادت بزرگ است .
يكى ديگر از شرايط استجابـت دعا اين است كه انسان بـه پيمانى كه با خدا بسته است وفادار باشد .
پيمان بـا خدا اين است كه در بـرابـر احـكـام و اوامرش اطاعـت كـنيم و سـر فـرود آوريم و از دستورهاى الهى سرپيچى ننمائيم , در آن صورت اگر درخواستى كرديم , بى گمان مورد استجابت قرار مى گيرد .
شخصى از امام صادق عليه السـلام پـرسـيد : خـدا مى فرمايد : [ ادعونى استـجـب لكم] و بـا اين حـال ما هرچـه دعا مى كنيم بـه استجابت نمى رسد ؟ ! حضرت فرمود : روا نشدن دعاهايتان بـراى اين اسـت كه شما بـه عهد و پـيمان خـود بـا خـداوند وفا نمى كنيد .
خداوند مى فرمايد: [ اوفوا بعهدى اوف بعهدكم ] بـه پيمان من وفادار بـاشـيد , من هم بـه پـيمانم وفـا مى كنم. [ والله لو وفيتم الله لوفى لكم ] به خدا قسم اگر وفا كنيد , خدا نيز وفا مى كند .
شرايط ديگر استجابـت دعا , دانستـن جهت و روش دعا كردن است .
در روايتـى كه نويسنده كتـاب[ نورالثقلين ] نقل كرده , راوى از امام صادق عليه السلام مى پـرسد : چرا دعاى ما بـه استـجـابـت نمى رسـد ؟ حـضرت مى فرمايد : بـايد روش دعا كردن را بـياموزيد .
سوال مى كند : روش چيست ؟ مى فرمايد : [ تـبـدا فتـحمد الله و تـذكر نعمه عندك ثم تـشكره ثم تـصلى على النبـى و آله ثم تـذكر ذنوبـك فتقر بـها ثم تستعيذ منها , فهذا جهه الدعاء] در آغاز دعا , خدا را ستايش مى كنى و نعمتهايش را بـه ياد مى آورى سپـس شكر و سپاس مى كنى و بر پيامبر و اهل بيتش درود مى فرستى , سپس گناهانت را يادآور مى شوى و بـه آنها اعتـراف مى كنى و بـه خدا پناه مى برى . اين روش دعا كردن است .
شرط ديگر دعا صلوات است
در روايتـى حارث بـن مغيره از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود : هرگاه خواستى دعا كنى , خدا را ستايش و تمجيد و حمد و تسبـيح و تهليل كن و پس از حمد و ثناى پروردگار , بر محمد و آلش صلوات و درود بـفرست , سپس دعاى خود را با خدايت مطرح كن .
امام صـادق عـليه السـلام طى روايت ديگرى مى فرمايد : هر كه از خدا چيزى را بـخواهد , پـس بـايد در آغاز , بـر محمد و آل محمد درود فرستد سپس حاجتش را بيان كند و بعد از آن دوباره با صلوات بر پيامبر و اهل بيتش , سخنش را به پايان بـرساند , همانا خداى عزوجل كريم تر از آن است كه دو طرف دعا را كه صلوات مى بـاشد بـپذيرد و خود درخواست را كه در وسط قرار دارد , رها نمايد .
آخرين شرط استجابت دعا شناخت است كه شرط بـسيار دشوارى است .
البته شناخت از شخـصى بـا شخـص ديگر تـفاوت دارد . قطعا شناخـت واقعى نزد پيامبر و خاندان معصومش است و بـس , ولى بـهر حال هر كس بـايد تا اندازه اى خدا شناس بـاشد . در كتاب توحيد از امام كاظم عليه السلام روايت شده كه فرمود : گروهى از امام صادق عليه السلام پـرسيدند : چرا خدا را مى خوانيم و اجابـتـمان نمى كند ؟ فرمود : زيرا كسى را مى خوانيد كه او را نمى شناسيد .
از خـداى متـعال خـالصانه درخـواسـت مى نماييم خـود را بـه ما بشناساند[اللهم عرفنى نفسك] تا در اين ايام و ليالى مبارك رجب و شعبان و ماه رمضان كه ايام دعا و استجابت دعا است , توفيق دعا كردن را بيابيم و بـا شناخـت و معرفت خـدا را بـخـوانيم و بـه خـواسـت خـداوند دعاهايمان به استجابت رسد و مقبول درگاه ذات مقدسش قرار گيرد .
اعمال مشترکه ماه رجب
اينها اعمالي است كه انجام دادن آنها متعلق به همه ماه است و اختصاصى به روز معيني ندارد و آن چند مورد است :
1- در تمام ايام ماه رجب دعاي ذيل را که روايت شده امام زين العابدين عليه السلام در حجر در غره خواندند، خوانده شود:
"يا مَنْ يمْلِكُ حَوَائِجَ السَّائِلِينَ وَ يعْلَمُ ضَمِيرَ الصَّامِتِينَ لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْكَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِيدٌ اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِيدُكَ الصَّادِقَةُ وَ أَيادِيكَ الْفَاضِلَةُ وَ رَحْمَتُكَ الْوَاسِعَةُ فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوَائِجِى لِلدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِيرٌ ."
2- دعايي را كه از حضرت صادق عليه السلام روايت شده، خوانده شود:
"خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَيرِكَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلا لَكَ وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلا بِكَ وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِينَ وَ خَيرُكَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِينَ وَ فَضْلُكَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِينَ وَ نَيلُكَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِينَ وَ رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاكَ وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاكَ عَادَتُكَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِيئِينَ وَ سَبِيلُكَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِينَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِينَ وَ ارْزُقْنِى اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِينَ وَلا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِينَ الْمُبْعَدِينَ وَ اغْفِرْ لِى يوْمَ الدِّينِ ."

3- از حضرت صادق عليه السلام روايت شده كه در ماه رجب اين خوانده شود:
"اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ صَبْرَ الشَّاكِرِينَ لَكَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِينَ مِنْكَ وَ يقِينَ الْعَابِدِينَ لَكَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِيمُ وَ أَنَا عَبْدُكَ الْبَائِسُ الْفَقِيرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِيدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِيلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاكَ عَلَى فَقْرِى وَ بِحِلْمِكَ عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِكَ عَلَى ضَعْفِى يا قَوِىُّ يا عَزِيزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِياءِ الْمَرْضِيينَ وَ اكْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ."
4- سيّد بن طاوس روايت كرده از محمد بن ذكوان كه عرض كردم به حضرت صادق عليه السلام فداى تو شوم اين ماه رجب است تعليم بنما مرا دعائى در آن كه حقّ تعالى مرابه آن نفع بخشد حضرت فرمود بنويس بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ بگو در هر روز از رجب در صبح و شام و در عقب نمازهاى روز و شب :
"يا مَنْ اَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ وَآمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ كُلِّ شَرٍّ يا مَنْ يُعْطِى الْكَثيرَ بِالْقَليلِ يا مَنْ يُعْطى مَنْ سَئَلَهُ يا مَنْ يُعْطى مَنْ لَمْ يَسْئَلْهُ وَمَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَرَحْمَةً اَعْطِنى بِمَسْئَلَتى اِيّاكَ جَميعَ خَيْرِ الدُّنْيا وَجَميعَ خَيْرِ الاْخِرَةِ وَاصْرِفْ عَنّى بِمَسْئَلَتى اِيّاكَ جَميعَ شَرِّ الدُّنْيا وَشَرِّ الاْخِرَةِ فَاِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ ما اَعْطَيْتَ وَزِدْنى مِنْ فَضْلِكَ يا كَريمُ "
راوى گفت پس گرفت حضرت محاسن شريف خود را در پنجه چپ خود و خواند اين دعا را به حال التجا و تضرّع به حركت دادن انگشت سبّابه دست راست پس گفت بعد از اين :
يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ يا ذَاالنَّعْماَّءِ وَالْجُودِ يا ذَاالْمَنِّ وَالطَّوْلِ حَرِّمْ شَيْبَتى عَلَى النّارِ".
5 - دعا از ناحيه مقدسه حضرت صاحب الزمان
"اَللّهُمَّ اِنّى اَسئَلُكَ بِمَعانى جَميعِ ما يَدْعُوكَ بِهِ وُلاةُ اَمْرِكَ الْمَاْمُونُونَ عَلى سِرِّكَ الْمُسْتَبْشِرُونَ بِاَمْرِكَ الْواصِفُونَ لِقُدْرَتِكَ الْمُعْلِنُونَ لِعَظَمَتِكَ اَسئَلُكَ بِما نَطَقَ فيهِمْ مِنْ مَشِيَّتِكَ فَجَعَلْتَهُمْ مَعادِنَ لِكَلِماتِكَ وَاَرْكاناً لِتَوْحيدِكَ وَآياتِكَ وَمَقاماتِكَ الَّتى لاتَعْطيلَ لَها فى كُلِّ مَكانٍ يَعْرِفُكَ بِها مَنْ عَرَفَكَ لا فَرْقَ بَيْنَكَ وَبَيْنَها اِلاّ اَنَّهُمْ عِبادُكَ وَخَلْقُكَ فَتْقُها وَرَتْقُها بِيَدِكَ بَدْؤُها مِنْك وَعَوْدُها اِلَيْكَ اَعْضادٌ واَشْهادٌ ومُناةٌ واَذْوادٌ وَحَفَظَةٌ وَرُوّادٌ فَبِهمْ مَلاَْتَ سَماَّئَكَ وَاَرْضَكَ حَتّى ظَهَرَ اَنْ لا اِلهَ إلاّ اَنْتَ فَبِذ لِكَ اَسْئَلُكَ وَبِمَواقِعِ الْعِزِّ مِنْ رَحْمَتِكَ وَبِمَقاماتِكَ وَعَلاماتِكَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ واَنْ تَزيدَنى ايماناً وَتَثْبيتاً ياباطِناً فى ظُهُورِهِ وَظاهراً فى بُطُونِهِ وَمَكْنُونِهِ يا مُفَرِّقاً بَيْنَ النُّورِ وَالدَّيْجُورِ يا مَوْصُوفاً بِغَيْرِ كُنْهٍ وَمَعْرُوفاً بِغَيْرِ شِبْهٍ حاَّدَّ كُلِّ مَحْدُودٍ وَشاهِدَ كُلِّ مَشْهُودٍ وَمُوجِدَ كُلِّ مَوْجُودٍ وَمُحْصِىَ كُلِّ مَعْدُودٍ وَفاقِدَ كُلِّ مَفْقُودٍ لَيْسَ دُونَكَ مِنْ مَعْبُودٍ اَهْلَ الْكِبْرِياَّءِ وَالْجُودِ يا مَنْ لا يُكَيَّفُ بِكَيْفٍ وَلا يُؤَيَّنُ بِاَيْنٍ يا مُحْتَجِباً عَنْ كُلِّ عَيْنٍ يا دَيْمُومُ يا قَيُّومُ وَعالِمَ كُلِّ مَعْلُومٍ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَعَلى عِبادِكَ الْمُنْتَجَبينَ وَبَشَرِكَ الُْمحْتَجِبينَ وَمَلاَّئِكَتِكَ الْمُقَرَّبينَ وَالْبُهْمِ الصّاَّفّينَ الْحاَّفّينَ وَبارِكَ لَنا فى شَهْرِنا هذَا الْمُرَجَّبِ الْمُكَرِّمِ وَما بَعْدَهُ مِنَ الاْشْهُرِ الْحُرُمِ وَاَسْبِغْ عَلَيْنا فيهِا النِّعَمَ وَاَجْزِلْ لَنافيهِ الْقِسَمَ وَاَبْرِرْ لَنافيهِ الْقَسَمَ بِاسْمِكَ الاْعْظَمِ الاْعْظَمِ الاْجَلِّ الاْكْرَمِ الَّذى وَضَعْتَهُ عَلىَ النَّهارِ فَاَضاَّءَ وَعَلَى اللَّيْلِ فَاَظْلَمَ وَاغْفِرْ لَنا ما تَعْلَمُ مِنّا وَما لا نَعْلَمُ وَاعْصِمْنا مِنَ الذُّنُوبِ خَيْرَ الْعِصَمِ وَاكْفِنا كَوافِىَ قَدَرِكَ وَامْنُنْ عَلَيْنا بِحُسْنِ نَظَرِكَ وَلا تَكِلْنا اِلى غَيْرِكَ وَلا تَمْنَعْنا مِنْ خَيْرِكَ وَبارِكَ لَنا فيما كَتَبْتَهُ لَنا مِنْ اَعْمارِنا واَصْلِحْ لَنا خَبيئَةَ اَسْرارِنا واَعْطِنا مِنْكَ الاْمانَ وَاْستَعْمِلْنا بِحُسْنِ الاْ يمانِ وَبَلِّغْنا شَهْرَ الصِّيامِ وَما بَعْدَهُ مِنَ الاْيّامِ وَالاْعْوامِ يا ذَا الْجَلالِ والاِكْرام."