فضائل خديجه عليهاالسلام
درد جانکاه
دهم رمضان المبارک ياد آور داغ جانسوز و حادثه جانکاهى است که عصاره هستى و خاتم و افضل پيامبران را به سوگ نشاند. در سال دهم بعثت بانوى بزرگ اسلام بعد از 25 سال همراهى و فداکارى در راه پيامبر صلى الله عليه و آله با کوله بارى از رنجها، فداکاريها، گذشت و ايثارها، در سن 65 سالگى، چشم از جهان فرو بست و همسرش محمد صلى الله عليه و آله را در ميان دشمنان در فراق جانسوزى تنها گذاشت. اين حادثه دردناک درست بعد از سه روز از وفات ابوطالب، حامى دلسوز و فداکار پيامبر صلى الله عليه و آله اتفاق افتاد و آنچنان حضرت ختمى مرتبت را متأثر و محزون ساخت که آن سال (دهم بعثت) را «عام الحزن» و سال غصه و غم نامگذارى نمود و در ميان اندوه فراوان و اشکى چون باران، خديجه را در محلى به نام «حجون» به خاک سپرد.آنچه در پيش رو داريد نگاهى است گذرا، به فضائل خديجه کبرى، بانوى فداکار و صبور اسلام.
فضائل خديجه عليهاالسلام
1. بصيرت ژرف
از بالاترين فضائل خديجه کبرى اين است که از انديشه بلند و فکر عميق و بصيرت ژرف برخوردار بود؛ مخصوصاً عقل عملى او در اوج خود قرار داشت. اين امر را مى توان از انتخاب پيامبر اکرم به عنوان شوهر آينده و شايسته خود از بين آن همه خواستگاران پولدار و تاجر فهميد.او در چهره و رفتار محمد صلى الله عليه و آله آينده درخشان و ممتاز او را مى ديد، به همين جهت راز پيشنهاد ازدواج با محمد صلى الله عليه و آله را (قبل از بعثت) چنين بيان مى کند: «يَابْنَ عَمّ! اِنّى قَدْ رَغِبْتُ فِيکَ لِقِرابَتِکَ مِنّى وَ شَرَفِکَ فى قَوْمِکَ وَ اَمانَتِکَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِکَ وَ صِدْقِ حَدِيثِکَ؛ (1) اى پسر عمو! من به خاطر خويشاوندى ات با من، و شرف و امانتدارى ات در ميان قوم خود، و به جهت اخلاق نيک و راستگويى ات، به تو تمايل پيدا کردم.»
جملات فوق به خوبى نشان مى دهد که محبت و ارادت اين بانو به پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله براساس عشق مجازى و محبت شهوانى نبوده، بلکه بر اثر معرفت و شناخت عميقى بوده است که از شخصيت محمد صلى الله عليه و آله داشت. اما افرادى که چنين بصيرتى نداشتند، از جمله گروهى از زنان قريش سخت خديجه را مورد ملامت و سرزنش قرار دادند، تا آنجا که گفتند: «او با اين همه حشمت و شوکت با يتيم ابو طالب که جوانى فقير است تن به ازدواج داد. چه ننگ بزرگي.»
خديجه که انتخابش از سر شناخت و معرفت بود، محکم و قرص بر انتخاب خويش پاى فشرد و در جواب سخنان ناشى از جهالت و بى خبرى آنها گفت: «اى زنان! شنيده ام شوهران شما [و خودتان] در مورد ازدواج من با محمد خرده گرفته ايد و عيب جويى مى کنيد، من از خود شما مى پرسم آيا در ميان شما، فردى مانند محمد وجود دارد؟ آيا در شام و مکه و اطراف آن شخصيتى به سان ايشان در فضائل و اخلاق نيک سراغ داريد؟ من به خاطر اين ويژگيها با او ازدواج کردم و چيزهايى از او ديده ام که بسيار عالى است. (2)»
2. ايمان و اسلام محکم و پايدار
همان بصيرت ژرف خديجه که باعث انتخاب محمد صلى الله عليه و آله براى همسرى آينده او شد، عامل ايمان و اسلام او نيز گشت، و باعث شد که لقب اول زن مسلمان را به خود اختصاص دهد.«ابن عبد البر» به سند خود از پدر «ابى رافع» نقل مى کند که پيامبر خدا در روز دوشنبه (مبعث) نماز گذارد و خديجه در (ساعات) آخر همان روز نماز خواند. (3)
وَ خَديجَةَ وَ اَنَا ثالِثُهُمْ. اَرى نُورَ الْوَحْيِ وَ الرِّسالَةِ وَ اَشُمُّ ريحَ النُّبُوَّةِ؛ (4)
رسالت را مى ديدم و بوى نبوت را استشمام مى کردم.»
خديجه عليهاالسلام تا آخرين لحظه بر آن ايمان پاى فشرد و در راه اسلام فداکارى و گذشت نمود و يک لحظه از رهبر اسلام و حمايت او غافل نگشت .
3. از برترين بانوان دو سرا
برترين زنان جهان هستى را چهار زن تشکيل مى دهند؛ چنانکه ابن اثير از انس بن مالک از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله نقل کرده که فرمودند:«خَيْرُ نِساءِ الْعالَمينَ مريمُ، آسِيةُ، خديجةُ وَ فاطِمةُ؛ (5) برترين زنان عالم مريم، آسيه، خديجه و فاطمه عليهاالسلام هستند.»همينها که کوله بار کمال را در دنيا بستند، در بهشت نيز در صدر قرار دارند و از جمله آنها خديجه کبرى عليهاالسلام مى باشد. «عکرمه» از «ابن عباس» نقل مى کند که حضرت رسول اکرم صلى الله عليه و آله فرمودند:«اَفْضَلُ نِساءِ اَهْلِ الْجَنَّةِ خَديجةُ بِنْتُ خُوَيْلَدٍ وَ فاطِمةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرانَ وَ آسِيَةُ بِنْتُ مُزاحِمٍ اِمْرَأةُ فِرْعَوْنَ؛ (6) بهترين زنان بهشت اينانند: خديجه دختر خويلد، فاطمه دختر محمد و مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم، همسر فرعون.»
4. برترين همسر پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله
پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله همسران متعددى داشتند، ولى از نظر درجات يکسان نبودند.يکى از آنها در حال حيات و بعد از رحلت پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله سخت حضرت را اذيت و آزار داد، و بر خلاف دستورات او حرکت کرد، که همين امر باعث تنزل مقام و منزلت او گرديد، ولى برخى از آنها مانند خديجه کبرى با تمام وجود و هستى خويش در راه اطاعت از پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله و جلب رضايت او کوشيد و در نتيجه در بين تمام همسران رتبه ممتاز را کسب نمود. مرحوم شيخ صدوق از امام صادق عليه السلام نقل مى کند که آن حضرت فرمودند: «تَزَوَّجَ رَسُولُ اللّهِ بِخَمْسَ عَشَرَ اِمْرَأَةً اَفْضَلُهُنَّ خَديجَةُ بِنْتُ خُوَيْلَدٍ؛ (7) رسول خدا صلى الله عليه و آله با پانزده زن ازدواج کرد که برترين آنان خديجه دختر خويلد بود.»
5. مادر زهرا عليهاالسلام
طبق نص قرآن کريم همسران پيامبر مادران روحانى مؤمنان و«ام المؤمنين» هستند: «وَ اَزْواجُه اُمَّهاتُهُمْ (8)»؛ «همسران او (پيامبر) مادران مؤمنين هستند» و خديجه از برترين مصداقهاى آيه بشمار مى رود. واين سعادت در بين همه زنان حضرت، نصيب خديجه گشت که يازده امام از نسل او از طريق فاطمه زهرا عليهاالسلام پديد آيد. راستى چنين مقامى نياز به لياقت و استعداد بالا دارد.از بين همه فرزندان حضرت محمد صلى الله عليه و آله فاطمه زهرا عليهاالسلام از مقام ممتازى برخوردار است؛ چرا که هم داراى عصمت است (9) و هم امامت و وصايت از طريق نسل او استمرار يافت.
6. سخاوت و انفاق بى بديل
ثروت خديجه در آن دوران زبانزد خاص و عام بود. ثروت اين بانوى کاردان و عاقله به قدرى زياد بود که مالداران درجه يک قريش چون «ابو جهل» و «عقبة بن ابى معيط» در نزد او ناچيز به شمار مى رفتند.مورخان ثروت خديجه را بدين ترتيب شمرده اند:
1. هزاران شتر که اموال تجارتى او را حمل مى کردند.
2. قبه اى از حرير سبز با طنابهاى ابريشمى بر بام خانه اش افراشته بود. اين امر نمايانگر ثروت فراوان او بود و فقرا نيز از روى اين علامت براى استعانت و کمک مراجعه مى کردند.
3. چهار صد غلام و کنيز که خدمات ارجاعى او را انجام مى دادند. (10)
هستم.» (11)
شما در اين باره گواه باشيد و گواهى دهيد. (12)»
به من سود نرساند. (13)»
7. صبر و بردبارى بى مانند
فردى مانند خديجه که در درون ثروت فراوان بزرگ شده طبعا بايد نازپرورده و کم تحمل باشد؛ اما خديجه با برخوردارى از نعمتها بعد از ازدواج و ايمان به پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله خود را براى تحمل همه سختيها آماده کرد، تحمل فشارهاى مختلف مشرکان مکه، سرزنشهاى بستگان، محاصره اقتصادى در شعب ابى طالب و... مخصوصا محاصره اقتصادى سخت او را اذيت و آزار داد و با کهولت سن (63 ـ 65 سالگي) تحمل و بردبارى نهايى را به عرصه نمايش گذاشت. بنت الشاطى در اين زمينه مى گويد: «خديجه در سنى نبود که تحمل آن همه رنج برايش آسان باشد، و از کسانى نبود که در جريان زندگى با تنگى معيشت خو گرفته باشد، اما در عين حال و با وجود کهولت سن، سختيهايى را که در اثر محاصره در شعب وارد مى شد تا سر حد مرگ تحمل کرد.» (14)8. حامى رسالت و محب امامت
چهار زن در اين دنيا به حد کمال رسيده اند و به عنوان زنان نمونه و شايسته هستى شناخته شدند: آسيه، مريم، خديجه، فاطمه عليهاالسلام . از مهم ترين اشتراکات اين چهار زن، حمايت و اطاعت از رهبرى و پيشوايان زمان خود بوده است. آسيه تا پاى جان از رهبرى و رسالت موسى عليه السلام حمايت نمود، مريم با تحمل تهمت و رنجها پايه هاى رسالت عيسى عليه السلام را محکم نمود، فاطمه زهرا عليهاالسلام تا مرز شهادت از امام خويش على بن ابى طالب پشتيبانى و دفاع نمود و سر انجام شهيد راه امامت و ولايت گشت.و اما خديجه عليهاالسلام از حاميان راستين رسالت بود. او نيز جان و مال خويش را تقديم رسالت نمود. او هم رسالت مدار بود و هم امامت محور. هم حامى و همگام رسالت بود و هم محب و طرفدار امامت.
در مورد حمايت از رسالت در بخشهاى پيشين اشاراتى به ميان آمد، در اين بخش فقط به يک نکته اکتفا مى شود. حضرت آدم در بهشت نگاهى به زندگى محمد صلى الله عليه و آله و خديجه عليهاالسلام انداخت و گفت: «يکى از برتريهاى محمد بر من اين است که همسر او براى اجراى اوامر خداوند با شوهرش همکارى و مساعدت نمود و حال آنکه همسر من مرا در نا فرمانى خداوند تشويق نمود. (15)»
و محبتهاى خديجه صبح و شام به خانه ابو طالب روان بود. (16)»
(17)
زمان امامت حضرت هنوز به فعليّت نرسيده بود.
مرحوم محلاتى به نقل از مجلسى رحمه الله مى گويد: «روزى رسول خدا خديجه را نزد خود خواست و فرمود: اين جبرئيل است و مى گويد: براى اسلام شروطى است: اول: اقرار به يگانگى خداوند، دوم: اقرار به رسالت پيامبران، سوم: اقرار به معاد و عمل به اصول و مهمات شرع، چهارم: اطاعت اولى الامر [يعنى علي] و ائمه طاهرين از فرزندان او و برائت از دشمنان آنها.» خديجه هم به آنها اقرار نمود و آنها را تصديق کرد. (18)
تو و مولاى تمام مؤمنان و امام آنها پس از من است.»
آن گاه دست خود را بالاى دست اميرمؤمنان گذاشت و خديجه دست خود را بالاى دست پيامبر قرار داد و اين گونه بيعت ابدى ولايت مدارى را انجام داد. (19)
--------------------------------------------
پى نوشت ها :
1. سيره نبوى، ابن هشام، ج1، ص201؛ تاريخ طبرى، ج1، ص521.
2.بحارالانوار،ج16،ص81 و ج103،ص374.
3.استيعاب، ج2، ص419، ش13.
4.تاريخ طبرى، ج2،ص208 وشرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج13،ص197.
5. خصال صدوق، باب خصال اربعه.
6.اسدالغابة، ج5، ص437؛ استيعاب، ج4، ص1821.
7.خصال شيخ صدوق، باب خصال اربعه.
8.احزاب/5.
9. احزاب/33.
10.الوقايع و الحوادث، محمد باقر ملبوبى، ص13؛بحارالانوار،ج17،ص309 وج16،ص22.
11.همان دو.
12.بحارالانوار،ج16،ص75ـ77.
13. همان، ج19، ص63.
14.خديجه کبرى، نمونه زن مجاهد مسلمان.
15. طبقات ابن سعد، ج1،ص134.
16. بحار الانوار، داراحياء التراث، ج37، ص43.
17.همان، ج43،ص3.
18. محلاّتى، رياحين الشريعه، ج2، ص209.
19. همان.