خاطره اى جاويد

عيد قربان، يکى از اعياد بزرگ اسلامى است. اين روز، يادآور خاطره اى از زمان هاى بسيار دور است. درآن مبارک لحظه اى که پدر، فرزند خويش را براى لبيک به نداى ملکوتى حق، به قربانگاه مى برد تا فرمان الهى را با تمامى وجود به انجام برساند. آرى، آن پدر، پيامبر بزرگ الهى ابراهيم خليل اللّه است و آن پسر، اسماعيل که هر دو تسليم رضاى حق شده، از تمامى هستى خويش در راه وصال به قُرب الهى خاضعانه مى گذرند. آنها به همه پيروان خويش اين درس بزرگ را به يادگار مى گذارند که براى عروج و رسيدن به حق، بايد اسماعيلِ وجود را قربانى کرد و عاشق واقعى شد؛ عاشقى که همه هستى را در راه معشوق فدا مى کند تا رضايت او را فراهم آورد. عيد قربان، عيد فرصت هاست؛ فرصت تقرب به خداوند و پاکى نفس از آلودگى ها و تعلّقات دنيايي.

عيد در کلام وحى

واژه عيد، معانى مختلفى دارد که از جمله به معناى «خوگرفته» و آنچه انسان به آن عادت کرده، و نيز به معناى جشن و شادى آمده است. همچنين عيد به چيزى گويند که در وقت معيّن باز مى گردد.
واژه عيد، تنها يک بار در قرآن به کار رفته است: «عيسى بن مريم عرض کرد: پروردگارا، از آسمان مائده اى بر ما بفرست تا براى اول و آخر ما عيدى باشد و نشانه اى از تو، و به ما روزى ده که تو بهترين روزى دهندگاني».
از آنجا که روز نزول مائده، روز بازگشت به پيروزى و پاکى و ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح آن را عيد ناميد. در فرهنگ اسلامى هم، چون در پرتو فريضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطرى نخستين به روح و جان باز مى گردد و آلودگى ها ازميان مى رود، اين روز عيد ناميده شده است.

عيد در کلام معصومان

ائمه معصوم عليهم السلام در کلام گهربار خويش، يادآور شده اند که هر روزى که انسان مرتکب گناهى نشده و از اوامر الهى پيروى کند، آن روز بر وى مبارک بوده و عيد به شمار مى آيد. امام على عليه السلام مى فرمايد: «هر روزى که در آن معصيت خدا نشود، آن روز عيد است». آن حضرت با محترم شدن روز عيد قربان چنين مى فرمايد:«حرمت امروز (عيد قربان) زياد و آرزوى بهره ورى از برکات آن به جا و اميد مغفرت الهى در آن پسنديده است. پس ذکر خداى بزرگ را زياد گوييد و استغفار کنيد و توبه نماييد که او توبه پذير و مهربان است».

عيد قربان در کلام امام خمينى رحمه الله

امام خمينى رحمه الله در طول حيات پربرکت خويش، ابراهيم وار از همه تعلّقات دنيايى در راه حفظ و بقاى آرمان ها و ارزش هاى اسلامى با تمامى وجود گذشت. ايشان مسلمانان جهان را به درس گرفتن از اين روز مبارک دعوت نموده، چنين مى فرمايد: «عيد قربان، همه انسان هاى آگاه را به ياد قربانگاه ابراهيمى مى اندازد؛ قربانگاهى که درس فداکارى و جهاد در راه خداى بزرگ را به فرزندان آدم و اولياى خدا مى دهد. اين پدر توحيد و بت شکن جهان، به ما و همه انسان ها آموخت که قربانى در راه خدا، پيش از آنکه جنبه توحيدى و عبادى داشته باشد، جنبه هاى سياسى و ارزش هاى اجتماعى دارد و به همه ما آموخت که عزيزترين ثمره حيات خود را در راه خدا بدهيد و عيد بگيريد. خود و عزيزان خود را فدا کنيد و دين خدا را و عدل الهى را بر پا نماييد».

عيد قربان و حج اکبر

حج، يکى از مراسم با شکوه و پرفضيلت اسلامى است که زائران خانه خدا، هر ساله با شرکت در اين مراسم روح بخش، به دعوت الهى لبيک گفته و عازم سفرى مى شوند که همه شعور و آرزوست؛ آرزوى رسيدن به معشوق. آنان با طواف کعبه، با ابراهيم بت شکن عهد و پيمان مى بندند که ديگر جز کعبه به گرد چيزى نگردند و با کشتن قربانى در مِنى، همه مظاهر غير الهى را سر مى برند.
در ايام حج، عيد قربان از فضيلت خاص برخوردار است، به طورى که در روايات، به عنوان حج اکبر معرفى شده است. از امام صادق عليه السلام پرسيده شد: روز حج اکبر چه روزى است؟ حضرت فرمود: «روز حج اکبر، روز عيد قربان، و حج اصغر، عمره است».

عيد قربان و تسليم رضاى حق

يکى از امتيازهاى مهم انسان در برابر ديگر موجودات، علم وآگاهى اوست. البته قلمرو آگاهى ها و شناخت انسان بسيار محدود است، به طورى که او نمى تواند از حکمت همه امور و راز و رمز آنان آگاه باشد. در مسئله حج و قربانى نيز توجه به اين مطلب مهم است که ابراهيم عليه السلام در مقابل دستور الهى که او را به قربانى کردن فرزندش امر نموده بود، بدون اينکه از علت و فلسفه چنين عملى پرسش نمايد، تسليم فرمان خداوند شد و اسماعيل نيز در مقابل چنين امرى، هيچ گونه مقاومتى نشان نداد و به نداى حق لبيک گفت.

عيد قربان؛ درس فداکارى

حضرت ابراهيم عليه السلام به دليل عواطف مادرى، هاجر را از جريان ذبح اسماعيل آگاه نکرده بود، ولى شيطان به صورت پيرمردى بر هاجر ظاهر شد و جريان را به او گفت. آن بانوى خداشناس پاسخ داد: «هزار جان من و اسماعيل، فداى راه خدا باد. اى کاش هزار فرزند داشتم و همه را در راه خدا قربان مى کردم». به اين ترتيب، او حاضر شد تا شوهرش ابراهيم عليه السلام فرزندش را فداى حق کند. او حتى به خاطر اجراى فرمان خدا، به اين کار عشق مى ورزيد و اين درس بزرگ فداکارى و ايثار را براى همه زنان آزاده جهان به يادگار گذاشت. در ايران اسلامى نيز، مادران شهدا با الگو گرفتن از هاجر، فرزندان خويش را به مسلخ عشق برده، به اين امر افتخار نمودند.

عيد قربان و فرصت ها

عيد قربان، فرصت ارتباط با خدا عيد قربان، فرصتى گران بها براى ارتباط با پروردگار است. انسان با نگرشى عميق به اين روز و با تفکّر و تأمّل در آن، مى تواند اين ارتباط را قوى تر نموده و با گام هاى محکم و استوار، جاده پرپيچ و خم زندگى را به درستى پشت سر گذارد. رهبر معظم انقلاب اسلامى، حضرت آيت اللّه خامنه اى براى استفاده از اين فرصت ارزشمند چنين مى فرمايد: «مناسبت هاى بزرگ، به بهانه هايى براى مستحکم تر کردن رابطه قلبى و معنوى خود با خداى مهربان، رئوف، عزيز، حکيم و مقتدر است. منشأ همه قدرت ها در انسان در هر ذره اى از ذرات وجود، اراده الهى است. با اين ارتباط معنوى، خود را به آن مرکز عظيم قدرت و عزت و حکمت، هر چه بيشتر مرتبط کنيم و بهره ببريم».

عيد قربان، فرصت پاکسازى براى حضور به درگاه حضرت حق، بايد خود را از هر گونه ناخالصى پاک نمود و آينه وجود را از زنگار آلودگى و گناه صيقل داد تا نور حقيقت را در آن مشاهده نمود. براى شنيدن نداى ملکوتى حق، بايد تمامى وجود را از گناه برحذر داشت و نفس خويش را از هر چه تعلّق دنيايى و رنگ غيرخدايى است، دور کرد و با خود خواهى ها و خواسته هاى نفسانى به مبارزه و جهاد پرداخت تا شايستگى ورود و حضور به درگاه حق را به دست آورد. عيد قربان، فرصت نيکويى براى اين جهاد و مبارزه است؛ جهادى که در روايات اسلامى، از آن به جهاد اکبر تعبير شده است.

آن دل که گم شده است هم از جان خويش جو آرام جان خويش ز جانان خويش جو
از تخت تن برون شو و بر تخت جان نشين از آسمان گذر کن و کيوان خويش جو
مقصود هر دو عالم و مطلوب روزگار از اين و آن مجوى و هم از جان خويش جو
مولوى
عيد قربان، فرصت ارتباط با خويشاوندان انسان همواره نيازمند زندگى اجتماعى است و به بسيارى از خواسته ها و نيازهاى عاطفى و روحى خود، در سايه ارتباط با خويشاوندان و دوستان پاسخ مثبت مى دهد. در بعضى از زمان ها، فرصت چنين ارتباطى براى انسان بيشتر مهيّا مى شود. از شمار اين فرصت ها، عيد قربان است که يکى از اعياد بزرگ اسلامى است و مسلمانان با قربانى کردن و جشن گرفتن در اين روز و ديد و بازديد از يکديگر، پايه و اساس محبت و صميميت را بنا مى گذارند و ريشه اختلافات و مشکلات را مى خشکانند. انسان در پرتو چنين ارتباطى، به اهميت و ضرورت صله رحم که در اسلام تأکيد فروانى به آن شده، پى مى برد.

اسلام و قربانى کردن

لفظ «قربان» از قُرب به معناى نزديکى، و بيانگر اين است که در همه قربانى ها، نزديکى جُستن به خدا يا قواى فوق طبيعى منظور بوده است. قربانى کردن از زمان خلقت حضرت آدم عليه السلام وجود داشته است و اختلاف هابيل و قابيل، فقط بر سر قربانى کردن رُخ داد. خداوند قربانى هابيل را قبول کرد، ولى قربانى قابيل مورد قبول حق واقع نشد.
رسم قربانى کردن، از ديرباز در ميان اقوام باستان با فرهنگ ها و تمدن هاى ديرينه رواج داشته است. اين سنّت، گاه به صورت اهداى قربانى هاى خونين، زمانى قربانى هاى دسته جمعى انسانى و حيوانى، و گاهى به صورت هداياى بى جان مرسوم بوده است. قربانى کردن در اسلام، قبل از هرچيز به خاطر ياد خدا مورد توجه است. با ذکر نام خدا که هدف نهايى قربانى و قرب و نزديکى به اوست، مرز ايمان و شرک مشخص مى گردد.

اسلام و رد نظر خرافى در زمينه قربانى

در زمان جاهليت، بعد از قربانى، خون آن را به ديوار کعبه مى ماليدند و با اين کار، مى پنداشتند که قربانى شان بهتر مورد قبول قرار مى گيرد. اسلام چنين عمل خرافى را رد کرده و خداوند در قرآن کريم مى فرمايد: «هرگز گوشت ها و خون هاى آن] قرباني] به خدا نمى رسد، اما تقواى شما به او خواهد رسيد».
در اين آيه، خداوند اعتقاد زمان جاهليت را مردود دانسته و تنها تقواى افراد را ملاک قبولى و تقرب به خداوند مطرح کرده است. آنچه براى افراد جاودانه مى ماند، تقواست و اين توشه، جلب رضايت خداوند را به همراه دارد.

فلسفه اقتصادى قربانى

قربانى، افزون بر جنبه معنوى آن، که نمادى از فداکردن و فدا شدن در مسير رضاى الهى و تحصيل تقوا و تقرب به خداست، باعث رسيدگى به مستمندان و فقيران در جامعه نيز مى شود. خداوند در قرآن کريم مى فرمايد: «هم از اين گوشت قربانى بخوريد و هم به بينواى فقير بدهيد».
هر ساله هنگامى که بيش از دو ميليون زائر خانه خدا، هر کدام گاو، شتر و گوسفندى ذبح مى کنند و براى مستمندان و فقيران مى فرستند، گرسنگان بسيارى سير مى شوند. اين برنامه تمرينى است تا حاجى، نه تنها در اين مراسم، بلکه در همه زمان ها، چنين فکرى در ذهن داشته باشد و بداند يکى از چيزهايى که او را به کمال مى رساند، خدمت رسانى به نيازمندان است.

عيد قربان و مناجات با خدا

در روز عيد قربان، افزون بر قربانى و اعمال ديگر، نماز عيد نيز خوانده مى شود. قبل و بعد از اين نماز، تکبيرهايى گفته مى شود که همه، بزرگ شمردن خدا و توحيد و ستايش او و شکر بر نعمت هدايت است. در قنوت نماز عيد، خدا را به عظمت و جبروت، و عفو و رحمت و بخشش مى ستاييم و از او، به حق و منزلت اين روز بزرگ که عيد مسلمانان و مايه شرافت و افتخار پيامبر و خاندان اوست، درخواست مى کنيم که بر محمد صلى الله عليه و آله و آل او درود فرستد و ما را از خيرها و برکات خويش بهره مند سازد.
در اين نماز، از پروردگار مى خواهيم که خدايا، در هر خيرى که محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله را در اين روز وارد ساختى، ما را نيز داخل گردان و از هر بدى که محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله را در اين روز بيرون ساختى، ما را نيز خارج گردان. خدايا، ما از تو بهترين خيرها را مى طلبيم که بندگان نيکوکارت از تو خواسته اند. خدايا، از هر بدى که بندگان مخلصت از آن به تو پناهنده شده اند، به تو پناه مى برم.