شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

العربية
فارسی
اردو
中国的
ภาษาไทย
हिंदी
বাংলা
Indonesia
Azəri
Swahili
Hausa
Türkçe
Bosnian
Pусский
Français
English

صفحه اصلی
كتابخانه
مقالات
كلیپهای صوتی
تصاویر
تقویم
جستجو

جستجو

تفسير الميزان جلد 2

فهرست

جستجو

تفسير الميزان جلد 2

تفسير الميزان جلد 2 نویسنده: علامه سيد محمد حسين طباطبائى‏ (ره)
گروه:

كتابخانه ›

کتابخانه قرآن کریم

مشاهدات: 69362
دانلود: 8058

سوره بقره ، آيات ۱۸۵ ۱۸۳
ويژگيهاى بيانى آيات تشريع روزه
بيان آيات
كلماتى در آيه وجوب روزه كه مفاد آن تسهيل امر روزه براى مؤ منين است
مقايسه اى بين سياق آيات روزه با آيات قصاص و وصيت
ويژگيهاى تعبير به (يا ايها الذين آمنوا)
معناى لغوى (صيام ) و (صوم ) و منظور از (الذين من قبلكم ) در آيه شريفه
روزه در اديان و اقوام ديگر، در بيان فلسفه و حكمت عمده روزه در اسلام
هدف از تشريح روزه در اسلام
بيام فايده روزه و اينكه نفع آن عايد خود انسان مى شود
گفتار بعضى از مفسرين عامه در باره (اياما معدودات ) و رد آن
استحباب روزه در روز عاشورا از بدعت هاى ابداعى بنى اميه است
روزه بر مريض و مسافر واجب نيست
روزه بر مسافر و مريض حرام است ، نه مباح
دو اشكال كه بر قول اين گروه وارد است
بيان عدم وقوع نسخ در آيات روزه و رد قائلين به وقوع نسخ در اين آيات
چكيده سخن در رد كسانى كه قائل به وقوع نسخ در آيات روزه شده اند
معناى كلمه (تطوع ) و موارد استعمال آن
مراد از جمله (وان تصوموا خير لكم )
اشكالاتى كه به قول اين گروه از مفسرين كه ان تصوموا خير و لكم را بمعنى استحبابروزه بر مريض و مسافر دانسته اند وارد است
فرق بين (انزل ) و (تنزيل ) و اشاره به وجه تسميه
مراد از نزول قرآن در ماه رمضان و نقد و بررسىاقوال مختلف درباره تدريجى يا دفعى بودننزول آن(۱۸)
رد گفتار كسانى كه آيه را حمل كرده اند برنزول جزئى از قرآن در ماه رمضان
آنچه در اين باره از تدبر در آيات كتاب استفاده ميشود
آيات ديگرى از قرآن كه دلالت مى كند قرآن ابتدا دفعى و سپس تدريجى نازل شده است
چكيده سخن در آنچه كه حاصل تدبر در آيات قرآنى است
گفتار بعضى از اهل بحث در توجيه نزول قرآن در ماه رمضان
توضيح بى پايگى و واهى بودن آن گفتار
آياتى از قرآن كريم كه دلالت مى كند پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قبل از بعثت و نزول قرآن هم نبى بوده و هم نماز مى خوانده است
استدلال به آياتى از سوره هاى محر و مدثر بر رد گفتار مفسر مذبور
رد بخش هاى ديگرى از گفتار اين مفسر
ورد استعمال كلمه (ناس )
بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات روزه ونزول قرآن )
(دو روايت در كيفيت روزه گرفتن پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم )
مراد از حديث قدسى : روزه فقط براى من است و من جزاى آن هستم (يا جزاى آنرا ميدهم )
رواياتى از امام صادق ( عليه‌السلام ) در ذيل آيه (اكتب عليكم الصيام )
چند روايت در باره معناى (قرآن )، (فرقان ) و (كتاب )
رواياتى در زير آيه (فمن شهد منكم الشهر فلصمه ) و حكم روزه ماه رمضان براى مسافرو مريض
دو روايت از امام صادق ( عليه‌السلام ) در باره تكبير عيد فطر و حكم شرعى آن
رواياتى درباره نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر
گفتار ابن عباس درباره ماه رمضان وليله مباركه و بررسى گفتار او
آيه ۱۸۶ بقره
بيان آيايه
نكات و دقايقى كه در آيه شريفه بكار رفته است و فرق بين دعا و سؤال و سخن در معناى عبوديت
نزديك بودن خداى سبحان به بندگان ، مقتضاى مالكيت مطلقه الهى و عبوديت عباد است
شرط استجابت دعا و اشاره به تقسيم دعا به غريزى (فطرى ) و زبانى
دو گونه دعا كه به هدف اجابت نمى رسد
آيات ديگرى از قرآن در باب دعاى و مضمون يگانه اى كه همگى آنها بر آن دلالت دارد
آنچه از آيات مربوطه استفاده مى شود اينست كه مطلق عبادات دعا هستند
بحث روايتى (شامل رواياتى در فضيلت ، شرائط و آداب دعا)
اخلاص در دعا به معناى ابطال اسباب عادى نيست
اشاره به دو نظام در زندگى انسان : نظام فطرى و نظام تخيلى
فرمايشات پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و اميرالمؤ منين عليه‌السلام درباره دعا
معناى اينكه فرموده اند: (عطيه به اندازه نيت است )
(فلسفه دست بلند كردن در حال دعا كه سيره پيامبر اسلام بوده است )
سفارشات رسول خدا به ابوذر و توضيح برخى از جملات آن
اشاره به رابطه دعا با اسباب عادى در فرمايش پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
اعتقاد به جريان امور عالم تنها از مسير اسباب خود سلب اختيار از خداوند نمى كند
فرمايش امام (عليه‌السلام) كه دعا هم از قدر است و رواياتى در باره رد قضاى الهى به سبب دعا
فرمايشات امام صادق ( عليه‌السلام ) در شرايط استجابت دعا
سر اينكه فرمود (اگر خدا را به حق معرفت ميشناختند كوهها در برابر دعاى شمامتلاشى ميشدند
آيه ۱۸۷ بقره
سوره بقره ، آيه ۱۸۷
ترجمه آيه
رعايت ادب در قرآن و استعاره اى لطيف درباره زوجين
ناسخ بودن آيه شريفه حكم قبلى را مبنى بر حرمتعمل زناشوئى در شبهاى ماه رمضان(۶۵)
رد توجيح فوق و پاسخ به توجيهاتى كه براى آيه شريفه كرده است
طرح يك اشكال در ارتباط با مسئله نسخ در آيه و پاسخ به آن )
نتيجه گرى مطالب و بيان معناى آيه شريفه
معناى (فجر) و بيان ابتداء فرمان روزه در ضمن يك استعاره زيبا
تجديد زمانى زمانى انتهاى روزه و فرق بين تمام وكمال و علت اينكه و علت اينكه در مورد روزه (اتموا) به كار رفته است
معناى اعتكاف و اشاره آيه شريفه به يكى از شروط آن
بحث روايتى (در زيل آيه كريمه احل لكم ليله الصيام الرفث الى نسائكم ...) و شاءن نزول آن )
دو روايت در شاءن نزول (احل لكم لليه الصيام ...) به نقل از تفسير (الدارالمنثور) سيوطى
آيه ۱۸۸ بقره
سوره بقره ، آيه ۱۸۸
ترجمه آيه
بيان آيه
امضاى مالكيت خصوصى انسان در قرآن و محترم شمردن آن
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيه شريفه )
بحثى علمى و اجتماعى
بحث علمى و اجتماعى (پيرامون مالكيت فردى )
آيه ۱۸۹ بقره
سوره بقره ، آيه ۱۸۹
ترجمه آيه
بيان آيه
معناى هلال و وجه تسميه آن
در (يسئلونك عن لا هله ) چه چيزى مورد سئوال واقع شده است ؟!
ماههاى قمرى و نقش مهم آنها در تنظيم امور زندگى انسانها
بحث روايتى
پيرامون آيه شريفه (يسئلونك عن الاهلة ...) و شاءن نزول آن
روايتى از تفسير الدر المنثور در شاءن نزول آيه و نقد و بررسى آن
سوره بقره ، آيات ۱۹۰۱۹۵
آيات ۱۹۵ - ۱۹۰ بقره
ترجمه آيات
بيان آيات
سياق آيات در ارتباط با فرمان جهاد و قتال با مشركين مكه است
اشاره به جنبه دفاعى قتال در اسلام
معناى (فتنه ) در قرآن
لزوم دعوت قبل از قتال (۹۰)
نسخ نشدن آيه شريفه (قاتلوهم حتى لاتكون ) با آيه ۲۹ توبه
تجاوز ابتدائى مذموم و ممنوع ، و تجاوز در برابر تجاوز، پسنديده و مشروع مى باشد
معناى احسان در برابر ظالم
معرفى جهادى كه قرآن بدان فرمان داده
گفتارى پيرامون جهادى كه در قرآن بدان فرمان داده شده است
دسته هاى مختلف آيات قرآنى راجع به جهاد وقتال و مراتب و مراحل آن
اسلام و دين توحيد فطرى است و مجاهده در راه دفاع از اين دين نيز فطرى است
حكم قرآن درباره قتال با شرك هاى در لفافه و نمونه هايى چند از آيات قرآنى درباره آن
پاسخ به گفته غلط: اسلام دين شمشير و اجبار است و مخالف روش انبياى سلف مى باشد!
پاسخ به اشكال مسلمان شدن برخى از روى ترس وتحميل قانون به اقليت ها
مسئله قبال و سيره انبياء الهى در ارتباط با آن
بحث اجتماعى
بحث اجتماعى (در بيان اينكه هر قتال و مبارزه اى جنبه دفاعى دارد)
انسان و جايگاه او از نظر دفاعى در بين حيوانات
بحث روايتى (در ذيل آيات قتال
بحث روايتى
در ذيل آيات قتال
رواياتى در ذيل آيه (وقاتلوهم حتى لا تكون فتنه )
رواياتى در ذيل آيه (الشهر الحرام بالشهر الحرام ) و مسئله قتال در ماههاى حرام
رواياتى در ذيل آيه (و لا تلقوا بايديكم الى التهلكه )
آيات ۲۰۳ - ۱۹۶ بقره (مربوط به حج )
بيان آيات
فرق بين تمام و كمال و مراد از امر به اتمام حج
معناى حج و بيان اقسام آن در اسلام
معناى كلمه هدى و فرق آن با هديه
تفاوت اعمال و مناسك حج براى اهل مكه و غير آنها از مردم
وجه تشديد بليغ امر به تقوى در آيه شريفه (واتقوالله ...)
آيه اى كه دلالت مى كند بر اينكه دادوستد در حج حلال است
وقوف و كوچ از عرفات يكى ديگر از مناسك حج خانه خدا
دعوت به ذكر و ياد خدا و مبالغه در آن در خلال مناسك حج
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات حج و شاءن نزول و بيان آنها)
بحث روايتى ديگر
بحث روايتى ديگر (در باره حج تمتع و نقد و بررسى ترحيم آن بعد ازرسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
رواياتى چند از طريق اهل سنت در باره حج تمتع
رواياتى دال بر تشريح حج ثمتع در زمان پيامبر و نهى خليفه دوم آن بر اساس اجتهادشخصى
گفتار صريح عمر در اينكه آنچه رسولخدا انجام مى داده او از آن نهى مى كند
حكم خليفه دوم بر تصريح خود او بر خلاف قرآن است
بررسى كلى پيرامون نهى از متعه در حج
دلائلى كه در روايات براى تحريم حج تمتع (پس از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم )اقامه شده و نقدو رد آنها
تمتع در حج موافق با كتاب خداست نه نهى از آن
نهى عمر صراحتا اجتهاد در مقابل نص است
رد استدلال برخى كه گفته اند حكم تمتع در حج باعث تعطيل بازارهاى مكه است
رد استدلال برخى كه تشريع حج تمتع را بر مبناى قول عثمان بر اساس ترس از رسول خدا دانسته اند
حج تمتع مختص اصحاب پيامبر نيست
امتثال دستورات رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم واجب است ، احكام خدا نسخ ناشدنى است و والى حق ندارداحكام خدا و رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را تغيير دهد
اطاعتى كه آيه (اطيعوالله و اطيعواالرسول و اولى الامر منكم ) براى ولى امر قرار میدهد اطاعت در غير احكام است
ولى امر نمى تواند به منظور صلاح كار خود احكام خدا را زير و رو كند ولى آنچه مىكند به صلاح حال امت مى كند
تطبيق آنچه در باره حدود اختيارات ولى امر گفته شده با مسئله تمتع و آنچه از خليفه دومصادر شد
آيات ۲۰۷ ۲۰۴ بقره
بيان آيات
تقسيم مردم از نظر صفات و ذكر احوال و خصائص منافق
فساد تكوينى و فساد تشريعى و آنچه در آيه (و الله لا يحب الفساد) مورد نظر است
معناى عزت در آيه (اءخذته الغرة بالاثم ) و اينكه عزت حقيقى مراد نيست
بحث در معناى باء در (بالاثم ) و متعلق آن در آيه (اءخذته الغرة بالاثم )
دسته اى ديگر از مردم (در مقابل منافق )
بحث روايتى
دسته اى ديگر از مردم (در مقابل منافق )
روايات زيادى نقل شده كه آيه (و من الناس من يشرى نفسه ...) در شاءن امير المؤ منين عليه‌السلام در شب فراش نازل شده است
آيات ۲۱۰ ۲۰۸ بقره
بيان آيات
هفت آيه كامل كه راه نگهدارى وحدت دينى در جامعه انسانى را بيان مى كند
معناى (سلم ) كه بدان امر شده و مراد از (گام هاى شيطان )كه از آن زنهار داده شدهاست
خداوند متصف به صفات اجسام نيست و ظواهر برخى آيات بايد به وسيله آيات محكم قرآنى معنا بشود
توجيهى لطيف تر و دقيق تر از ظواهرى كه افعال حدوثى را به خداوند نسبت مى دهد
بحث روايتى
بحث روايتى (پيرامون مراد از آيات ياد شده )
بحث روايتى ديگر
تفسير آيه : (هل تنظرون ...) و آيات مشابه آن در روايات ائمهاهل بيت (عليه‌السلام) بر سه وجه
(بحث پيرامون رجعت )
مساءله رجعت ورد بر منكرين آن
روايات ائمه اهل بيت عليهم‌السلام نسبت به اصل رجعت متواتر است
بيان اينكه بين نشاءه دنيا و نشاءه قيامت مزاحمتى نيست همانگونه كه بين عالم برزخ وعالم دنيا هم مزاحمتى وجود ندارد
روز ظهور مهدى (عليه‌السلام) و روز رجعت و روز قيامت مراتب مختلف يك حقيقت هستند
آيات ۲۱۲ ۲۱۱ بقره
ترجمه آيات
بيان آيات
عبرت گرفتن از سرگذشت و سرنوشت بنى اسرائيل و اشاره به علت انحراف كفار
سرچشمه تمامى انحرافات زينت يافتن زندگى دنيا در نظر مردم است
آيه ۲۱۳ بقره
ترجمه آيه
بيان آيه
بيان آيه شريفه و اشاره به علت تشريح دين
آغاز خلقت انسان
آغاز خلقت انسان
فرضيه هاى علماى طبيعى امروز در باره تكامل بشر هيچ دليل علمى و يقينى ندارد
انسان از روحى و بدنى تركيب شده
انسان مركب از روح و بدن است
شعور حقيقى انسان و ارتباطش با اشيا
شعور حقيقى انسان و ارتباطش با اشيا
دانش هاى عملى انسان
دانش هاى علمى انسان
گوناگونى علوم و ادراكات انسان
هدايت خداوند كه مربوط به تمامى موجودات مى شود ، و هدايت او كه مختص انسان است
انسان هر چيزى را جهت انتفاع استخدام مى كند
به كار گرفتن هر چيزى توسط انسان ، به منظور انتفاع از آنها انسان هر چيزى را
مدنى بودن انسان انسان بمقتضاى طبيعتش مدنى است
پديد آمدن اختلاف ميان افراد انسان
پديد آمدن اختلاف ميان افراد انسان و لزوم تشريع قوانين در جوامع بشرى
راه هاى اعمال قانون در جامعه
بيان يك مثل براى درك بهتر مطالب فوق
تنها راه صحيح رفع اختلاف ، راه دين است
تنها راه صحيح رفع اختلاف راه دين است
اعتقاد به معاد و نقش آن در زندگى انسان
ستايش فراوان علم و علما در قرآن كريم خود سخن كسانى كه اساس دين را برجهل تقليد مى دانند باطل مى كند
اختلاف در خود دين
اختلاف در خود دين
انسان بعد از دنيا
انسان بعد از دنيا
(كان الناس امة واحدة ...) معناى كلمه (امت )، ريشه و موارداستعمال آن
بيان مراد از امت واحده بودن انسان و اشاره به پيدايش دو اختلاف در ميان آنها
بررسى مسئله اختلاف از قديم ترين عهد زندگى بشر
تفسيرهاى ديگرى بر (كان الناس امة واحدة ) و نقد ورد آنها
تفسير بعضى كه مفاد آيه را مدنى بالطبع بودن انسان در همه ادوار تاريخ پنداشته اند
سه وجه در رد گفتار مفسرين فوق الذكر
تفسير آيه (فبعث الله النبيين و مندرين ) و وجه اينكه تعبير به بعث و بنى شده نهارسال و رسول
نخستين كتاب آسمانى كتاب نوح عليه‌السلام بوده است
اختلاف در دين به وسيله علما و از طغيان و بغى پديد آمده است
سه طائفه كه خداوند آنان را معذور مى داند
فطرى بودن دين با غفلت و اشتباه منافاتى ندارد
نكاتى كه از آيه شريفه (كان الناس امة واحدة ) استفاده مى شود
عنايت خداى تعالى به رفع اختلافات انسانها و هدايت بشر بسوى كمال از راه بعث انبيا (عليه‌السلام)
تقرير دليل و برهان براى نبوت عامه
به حكم عقل و تجربه راه رفع اختلافات انسانها منحصر در تفهيم الهى از راه وحى ونبوت است
بيان اينكه تجربه و بحث كرده وقتى خلقت و تكوين اقتضای اثرى را داشت ديگراقتضاى خلافت آن را ندارد
(نكته ششم ) دين اسلام كه خاتم اديان است براى آخرين مرحله كمال انسان تشريع شده است
شبهه شريعت اسلام قابل انطباق با همه اعصار نيست و پاسخ بدان
گفتار در عصمت انبيا عليه‌السلام
نكته هفتم عصمت انبيا على نبينا و آله و عليهم‌السلام گفتار
عصمت انبيا (عليه‌السلام) از خطا در تلقى و در تبليغ وحى
عصمت انبيا (عليه‌السلام) از معصيت و ذكر آياتى كه به طور مطلق بر عصمت انبيا (عليه‌السلام ) دلالت دارند
آياتى كه به طور مطلق بر عصمت دلالت مى كنند
استدلال از طريق عقلى بر عصمت انبياء
استدلال به آيه (و ما ارسلنا من رسول الا ليطاع باذن الله ) بر عصمت انبياء
اشكال به آيات استدلال شده بر عصمت انبياء و پاسخ به آن
سبب و منشاء عصمت انبيا (عليه‌السلام ) نيرو و ملكه نفسانى آنها است نهعامل و سبب خارج از وجود ايشان
گفتارى در نبوت
گفتارى در نبوت
معناى (رسول ) و (نبى ) و فرق آن دو
انبيائى كه در قرآن از آنان ياد شده است
تعداد انبيا و انبياى اولوالعزم
بحث روايتى
بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيه (كان الناس ...) و پيرامون نبوت ومسائل آن )
روايتى از امام صادق( عليه‌السلام ) در اثبات نبوت و وجود انبياء الهى
روايتى مشهور در باره عدد انبياء و رسل و كتب مرسله
رواياتى درباره انبياى الواالعزم (عليه‌السلام)
معناى اولواالعزم و اقوال متعدد درباره انبياى اولوالعزم
روايتى از امام صادق (عليه‌السلام ) دالّ براينكه شريعت محمدى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كامل ترين شرايع است
بحث فلسفى
(درباره نبوت عامّه از جهت اثر آن در كمال يابى انسان )
عقل عملى و احساسات فطرى انسان بدون دعوت انبياء (عليه‌السلام ) كفايت نمى كند
بحث اجتماعى
(درباره نبوت و پاسخ به شبهات و اشكالات )
رابطه هدايت الهيّه و دعوت نبويه به هدايت تكوينيه
آثار تكوينى هدايت دينى در اصلاح جوامع بشرى و تاءثيرمتقابل عمل و نفس در يكديگر
اشاره به اقسام اجتماعات بشرى و اينكه تنها مى توان از تربيت دينى اميد خير و سعادت داشت
رابطه دعوت انبياء (عليه‌السلام) با فطرت انسانها
بطلان گفتار كسى كه در صدد توجيه طبيعى مسائل نبوت برآمده است
پاسخ به اين شبهه كه مسئله نبوت امرى خارق العاده و از فطرت همگانى بيگانه است
توضيحى درباره عصمت انبياء (عليه‌السلام) در پاسخ به شبهه
خطا و غلط در تكوين راه ندارد و ارتباط اين مسئله با عصمت انبياء
شعور باطنى انبياء (عليه‌السلام) يعنى وحى مانند شعور فطرى همگانى تغيير و تاءثيرپذيرنيست
نتايجى كه در اين مبحث به دست آمده
سوره بقره ، آيه ۲۱۴ (درباره ثبات و تسليم در برابر سختى ها و فتنه ها كه امت هابدان مبتلا مى گردند)
بيان آيه
بهشت رضوان و قرب رب العالمين در گرو تحمل سختى ها است و سنت الهى در ميان امم گذشته در بين امت اسلام تكرار خواهد شد (تكرار تاريخ )
معناى باساء و ضراء و اشاره به سنت جاريه الهى درباره همه انسانها
سوره بقره آيه ۲۱۵ (درباره انفاق )
ترجمه آيه
بيان آيه
توضيح نكته اى كه در عدم انطباق جواب به سؤال در آيه نهفته است
رد وجوه نادرست كه در مورد عدم تطابق سؤ ال و جواب در آيه گفته شده است
مواردى از آيات قرآنى كه در آنها يكى از فنون بلاغت كه انتقال از مطلبى به مطلب ديگر است به كار رفته است
بحث روايتى
(در ذيل آيه شريفه مذكوره و شاءن نزول آن )
سوره بقره ، آيات ۲۱۸ ۲۱۶
بيان آيات
چرا جنگيدن و قتال بر مؤ منين كره و گران بوده ؟
وجه تكرار كلمه عسى در آيه شريفه (و عسى ان تكرهوا)
سؤ ال درباره جنگ در ماه حرام و پاسخ آن
گفتارى پيرامون حبط
معنا و آثار حبط اعمال و بيان اينكه مراد از حبط ابطال مطلق اعمال (عبادى و معيشتى است )
بى اساس بودن نظام در اين كه آيا اعمال شخص مرتد تا حين مرگ باقى است يا به محض ارتداد حبط مى شود
بررسى مسئله تاءثير اعمال نيك و بد در يكديگر (احباط و تكفير)
مسئله اصلى در مبحث احباط و تكفير، زمان و مكان استحقاق جزائى اعمال است
گفتارى پيرامون احكام اعمال از حيث جزا
اشاره به اعمال نيك و بدى كه به انحاء مختلف در يكديگر اثر مى گذارد
نظامى كه از لحاظ پاداش و كيفر اعمال بر اعمال حاكم است مغاير نظام طبيعى اعمال است
اختلاف بين اين دو نظام نه تنها مخالف مبانى عقلى نيست بلكه مبتنى بر احكام كليه عقلائيه است
طريقه سخن گفتن قرآن با مردم در خصوصيات احكام جزا
نمونه هايى از موارد جزايى كه عقل عملى اجتماعى هم به آنها حكم مى كند
بيان عدم اختلاف و تعارض بين دو دسته آيات مربوط به جزاى اعمال
مردم از نفى علم از مجرمين در دنيا و آخرت
گفتارى از امام غزالى پيرامون نقل اعمال (از شخصى ديگر)
اشكال بر كلام غزالى
محفوظ بودن اعمال و تجسم آنها
وجود ارتباط بين اعمال انسان و حوادث خارجى اين جهان
نتايج اعمال نيك و بد افراد و جوامع در اين عالم
نعمت ها و بلاهاى الهى و عناوين آنها در خصوص دو دسته مختلف : امت صالح ، امت طالح وبد
اعتقاد به تاءثير اعمال انسان در پيدايش حوادث عمومى به معناى انكار نظام عليت در جهانطبيعت نيست
وجود شرور در دنيا جزئى از نظام تكوينى خالق عالم است
آنچه را خداى متعال آفريده است بيهوده و عبث خلق نكرده است
عوامل سعادت و خير بر عوامل شقاوت و شر غلبه دارد
به علت محدود بودن فكر و درك انسان ، غلبه خدائى براى اكثريت مردم مجهول است
غلبه معنويات غير غلبه جسمانيات است
مؤ من در هر حال منصور و غير مغلوب است و حق در دنيا هم در ظاهر و هم در باطن غالب است
مناط و ملاك در حق بودن و باطل بودن قول وفعل
اقوال و افعال نيك (حسنات ) منطبق بر حكم عقل هستند
بحث روايتى
(در ذيل آيات گذشته )
رواياتى به نقل از ابن عباس در خصوص آيه (و عسى ان تكوهوا شيئا ) و بيان مفاد روايت
روايتى در شاءن نزول آيه (يسئلونك عن الشهر الحرامقتال فيه ...)
داستانى از تاريخ صدر اسلام و شاءن نزول آيه حرمت جنگ در ماههاى حرام از زبان يك روايت
سوره بقره ، آيات ۲۲۰ ۲۱۹
بيان آيات
معناى خمر و ميسر و ذكر چگونگى بازى مسير
معناى (اثم ) و بيان مضرات جسمانى و اخلاقى ميگسارى
تحريم تدريجى ميگسارى توسط شارع مقدس اسلام
رد سخن بعضى از مفسرين كه گفته اند آيه سوره بقره صريح در حرمت شراب نيست
آخر مرحله در تحريم خمر و ميسر
شرح بقيه مفردات آيه شريفه سيئلونك عن الحمر و المسيرقل فيها اثم كبير
معناى عفو در (يسئلونك ماذا ينفقون قل العفو...)
دو نكته در آيه : ۱ تشويق مردم به تفكر پيرامون حقايق وجود ۲ عدم رضايت به تقليدو اطاعت كوركورانه
وجه اينكه مسلمانان از امر ايتام از پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم سوال كردند
ترخيص در اختلاط سرپرستان و اولياء ايتام با ايتام ، متضمن مساوات بين تمام مومنين است
بحث روايتى
(در ذيل آيات گذشته مربوط به شراب و قمار، انفاق و سرپرستى ايتام )
روايتى از ائمه معصومين عليه‌السلام در شدت حرمت شرب خمر
پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شارب خمر را لعنت مى كند
روايتى درباره وضع شارب خمر در روز قمامت
رواياتى در شاءن نزول (و يسئلونك ماذا ينفقونقل العفو) و معناى عفو
رواياتى در شاءن نزول (و يسئلونك عن اليتامى )
سوره بقره ، آيه ۲۲۱
ترجمه آيه
بيان آيه
معنا و مراتب شرك به موارد استعمال كلمه (مشرك ) و (كافر)
در قرآن كريم كلمه (مشرك ) بر غير اهل كتاب اطلاق شده و اطلاق آن براهل كتاب ثابت و معلوم نيست
ظاهر آيه شريفه تحريم ازدواج با زن و مرد بت پرست است نه ازدواج بااهل كتاب
عدم تعارض و عدم وقوع نسخ بين آيات سوره بقره و آيات سوره مائده و ممتحنه
ملاك شايستگى در طرف ازدواج ايمان است نه مزاياى اعتبارى ديگر
بحث روايتى
(در شاءن نزول آيه شريفه و لا تنكوا المشركات حتى يؤمن ...)
سوره بقره ، آيات ۲۲۳ ۲۲۲
بيان آيات
معناى (محيض ) و (اذى ) و وجه اينكه قرآن محيض را اذى خوانده است
آراء طوائف و مذاهب مختلف در مساءله محيض و رعايت اعتدال در نظريه اسلام در اين باره
معناى طهارت و بررسى منشاء پيدايش مفهوم طهارت و نجاست در بين مردم
كلماتى كه بر طهارت و نجاست مادى و معنوى دلالت دارند، و اينكه اسلام هر دو قسمطهارت و نجاست را معتبر شمرده است
اسلام دين توحيد است و تمام فروغ آن به همان اصل بر مى گردد. اصل توحيد طهارت و بقيه معارف آن نيز طهارتها هستند
بررسى گفتارى برخى مفسرين در استدلال به آيه (فاءتوا حرثكم انى شئتم )
معناى توبه و وجه اينكه توابين و متطهرين در آيه شريفه ان اللّه يحب التوابين و يحب المتطهرين به صورت مطلق آمده است
معناى آيه (فاتوا حرثكم انى شئتم ) با توجه به كاربرد دو گانه انى در زمان و مكان
حاصل كلام در معناى جمله (زنان شما كشتزار شمايند)
امر به ازدواج و تناسل و ديگر دستوراتى كه مربوط به زندگانى دنيوى است به امربه عبادت و ذكر خدا منتهى مى شوند
بحث روايتى
(در ذيل آيات گذشته مربوط به حيض ، طهارت ...)
رواياتى از امام صادق (عليه‌السلام) درباره احكام حائص و مفاد آيه (فاتوهن من حيث امركم الله ...)و (ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين )
روايتى از امام باقر (عليه‌السلام) درباره حالتهاى مختلف دل انسان و اينكه آيا بعضى موارد مورد ابتلاء مؤ منين نفاق محبوب مى شود يا خير؟!
توضيح و تفسير برخى قسمتهاى روايت مذكوره
رواياتى از معصومين (عليه‌السلام) درباره مفاد آيه (نساءكم حرث لكم ...)
روايتى از اهل سنت در شاءن نزول (نساوئكم حرث لكم ...) و بياناقوال مختلف در استدلال به آن
رواياتى چند از اهل سنت و بيان فتواى آنان بر جواز وطى از پشت همسر
استدلال ابن عباس درباره محيض و بررسى استدلال او
سوره بقره ، آيات ۲۲۷ ۲۲۴
بيان آيات
معناى كلمات (عرضه ) و (ايمان ) و وجه تسميه كلمه يمين به معنى سوگند
معناى آيه شريفه (و لا تجعلوا الله عرضه لايمانكم ...)
آثار سوء روانى و اجتماعى سوگند بسيار
معناى كلمه (لغو) و مراد از سوگند لغو در آيه قرآن
معناى (كسب ) و فرق آن با (اكتساب )
گفتارى پيرامون معناى قلب در قرآن كريم
تجربه وجود يك مركز فرماندهى در بدن كه به تمام اعضاء دستور صادر مى كند راثابت كرده است
پى بردن بشر به مغز به عنوان راءس البدن از دير باز بوده است
نظر ابوعلى سينا درباره مركز ادراكات نفسانى در انسان
اشاره به كراهت سوگندهاى لغو و بيهوده
تفسير آيه (للذين يؤ لون من نسائهم ) با توجه به مفردات آن
بحث روايتى
(شامل رواياتى راجع به قسم خوردن وايلاء)
رواياتى از صادقين (عليه‌السلام ) درباره ايلاء
سوره بقره ، آيات ۲۴۲ ۲۲۸
بيان آيات
اشاره به حكمت تشريع عده براى زن مطلقه
توضيحى مبسوط پيرامون واژه (قرء) و معناى آن
معناى كلمه (بعل ) و توضيح مرجع ضمير كلمه بعولتهن در آيه ت (و بعولتهن احقبردهن ...)
سزاوارتر بودن شوهران به مردان مطلقه نسبت به مردان ديگر در صلاق رجعى
تكرار كلمه (معروف ) در آيات طلاق نشانه اهتمام شارع مقدس نسبت به انجام اين عمل به وجه سالم است
(معروف ) از نظر اسلام و روش صحيح رعايت تساوى در قانونگذارى اسلام
معناى كلمه (تسريح ) و مراد از (تسريح زن بر احسان ) در آيه شريفه
مراد از نگهدارى زن به وجه معروف يا طلاق دادن به او وجه نيكو
وجه اينكه (امساك ) و (تسريح ) در آيه شريفه هم به قيد معروف و هم به قيد احسان مقيدشده اند
وضعيتى كه طلاق جايز شمرده شده و شوهر مى تواند مهريه را پس گرفته طلاق دهد
اكتفا به عمل به ظواهر دين و غفلت از روح آن و تفرقه بين احكام فقهى و معارف اخلاقى ،ابطال مصالح شريعت است
نوع سوم طلاق و حكم آن
لطائف و ظرائف دقيقى كه در آيات طلاق به كار رفته است
اشاره به حكمت نهى از امساك به قصد ضرر در آيه (فمن يفعل ذلك فقد ظلم نفسه ...)
مقصود از نعمت در (و اذكرو نعمة الله عليكم )
نهى آيه شريفه از دخالت اوليا در امر ازدواج مجدد همسرانى كه عده شان تمام شده و مى خواهند دوباره با همسر قبلى خود ازواج كنند
علت اينكه رجوع زنان به شوهران خود ازكى و اءطهر خوانده شده است
وجه اينكه در آيه شريفه به جاى كلمه (والد)، (مولودله ) آورده شده است
فرزند ملحق به پدر است يا مادر؟! و آيه قرآن كدام يك را معتبر مى داند
معناى كلمه ارضاع و حكم بچه شيرخواره پس از طلاق والدين او
بيام احكامى خچند در خصوص بچه شير خوار و وظايف والدين او پس از طلاق
عقائد قبل از اسلام در باره زن شوهر مرده
معنى تعريض و بيان فرق آن با كنايه
معناى اكنان و مراد آيه (و لا جناح عليكم فيما عرضتم ...)
معناى (عزم ) و وجه اينكه در آيه شريفه عقده نكاح به عزم وابسته شده است
معناى (موسع ) و (مقتر) و آيه شريفه (و متعوهن على الموسع قدره ...)
موردى از طلاق كه مرد بايد نصف مهر زن را به او بدهد
تشويق مردم به احسان و فضل نسبت به يكديگر در روابط بين خود
نماز از واجباتى است كه در هيچ حالتى ساقط نمى شود
معناى كلمه (عقل ) و بيان كلماتى كه در قرآن كريم درباره انواع ادركات انسانى آمده است)
معانى كلمات زن ، حسبان ، شعور، ذكر و عرفان و معرفت
معانى كلمات فهم ، فقه ، درايت ، فكر و راءى
معانى كلمات زعم ، علم ، حفظ، حكمت ، خبرت و شهادت
تشويق مردم به احسان و فضل نسبت به يكديگر در روابط بين خود درباره عقل و خردمندى انسان
در قرآن ، مراد از تعقل ادراك تواءم با سلامت فطرت است ، نه تعقل تحت تاءثير غرائز و اميال نفسانى
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات طلاق )
حكمت تحريم رجوع بعد از طلاق سوم
درباره وقوع سه طلاق با يك لفظ يا در يك مجلس از نظر خاصه و عامة
رواياتى در مورد طلاق خلع و مبارات
معناى خلع از زبان امام باقر (عليه‌السلام) و بيان اولين خلعى كه در اسلام واقع شده است
معناى (عسيله ) و روايت معروف به آن كه در زمان پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم واقع شده است
عقل متعه در محلل شدن كافى نيست
دو روايت در شاءن نزول آيه (فلا تعضلوهن ان ينكحن ازواجهن )
رواياتى در باره شير دادن به فرزند و احكام آن
آنچه در اسلام حكم سلبى و يا عدم صحت و عدم اعتبار بر آن بار شده است
رواياتى راجع به عده زن مطلقه و شوهر مرده
رواياتى در باره آيه (و لا حناح عليكم ان ...) و موردى كه بر پرداخت نصف مهر برمرد واجب مى شود
مراد از (صلوة وسطى ) در (حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى )
اقوال مفسرين در تفسير صلاة وسطى مختلف است
رواياتى در ارتباط با آيه (فرجالا او ركبانا...) و نماز خوف
بحث علمى
بحث علمى (پيرامون زن ، حقوق و شخصيت و موقعيت اجتماعى او از نظر اسلام و ديگرملل مذاهب )
زندگى زن در ملت هاى عقب مانده
زندگى زن در ملت هاى عقب مانده
زندگى زن در امتهاى پيشرفته قبل از اسلام
زندگى زن در ملت هاى متمدن قبل از اسلام
زن در ميان كلدانيان ، آشوريان ، روميان و يونانيان قديم
وضع زن در عرب و محيط زندگى عرب ،
وضع زن در عرب و محيط زندگى اعراب
نتايجى كه از آنچه گفته شد به دست مى آيد
اسلام چه تحولى در امر زن پديد آورد؟
تحولى كه اسلام در امر زن پديد آورد
هويت زن در اسلام
از نظر اسلام مرد و زن از نظر خلقت برابرند
ملاك برترى از نظر اسلام تقوى و پرهيزگارى است
نكوهش عرب جاهليت در قرآن به جهت بى اعتنايى به امر زنان
و زن و موقعيت اجتماعى زن در اسلام
دو خصلت ويژه در آفرينش زن
احكام مختص و احكام مشترك زن و مرد در اسلام
حيات اجتماعى سعادتمندانه ، حيات منطبق با خلقت و فطرت است
فطرت در مورد وظائف و حقوق اجتماعى افراد و عدالت بين آنان چه افتضائى دارد؟
معناى تساوى در مورد حقوق زن و مرد
عدم اجراى صحيح قانون به معناى نقص در قانونگذارى نيست
آزادى زن در تمدن غرب
آزادى زن در تمدن غربى
بحث علمى ديگر
بحث علمى ديگر (درباره زناشوئى و منشاء طبيعى و فطرى آن )
آيه ۲۴۳ بقره
گفتار يكى از مفسرين مبنى بر اينكه آيه در مقام بيان حكايتى واقعى نيست بلكه تمثيلى است از قيام و دفاع مردم
رد گفتار اين مفسر
بحث روايتى
بحث روايتى (در باره شاءن نزول آيه شريفه )
بيان آيات
بيان اتصال و ارتباط آيات مذكوره و آهنگ كلى آنها
وجه مقيد ساختن قتال و جهاد به قيد (فى سبيل الله )و اشاره به معناى قرض دادن به خدا معيار
معناى قبض و بسط و وجه اينكه سه صفت از صفات خداوند در اين آيه آمده است
غلط بنى اسرائيل براى حاكم كه موجب اعتراض آنها به فرماندهى طالوت شد
عمل به مصالح و قدرت بر اجراى آن ، لوازم و شرائط زمامدار است نه شرافت دودمان وثروتمندى
افعال خداى سبحان حكيمانه و داراى مصلحت است و در عين حال باري تعالى محكوم و مقهور مصالح نيست
گفتارى در معناى (سكينت ) آرامش روانى در سايه ايمان
اشاره به پيروى جمعى اندك و با ايمان بر لشگرى گران و بى ايمان ، در داستان طالوت و جالوت
لشكر طالوت سه طايفه شدند
استعاره از كنايه اى لطيف در: (ربنا افرغ علينا صبرا)
توضيحى درباره دفاع و فطرى بودن آن درذيل (لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض )
مسئله دفع و غلبه معنايى و عمومى است
گفته هاى ساير مفسرين در معناى دفع در آيه شريفه
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات گذشته ، مربوط به قرض دادن به خدا، داستان طالوت ، مراداز سكينت ...)
داستان جالوت و طالوت از زبان مبارك امام باقر (عليه‌السلام)
برسى و توضيح بعضى جملات روايت قم
داستان حضرت داود (عليه‌السلام ) و جنگ طالوت و جالوت بهنقل از امام صادق (عليه‌السلام )
روايتى در باره معناى سكينت
بحث علمى و اجتماعى
بحث علمى و اجتماعى (بررسى سه اصل تنازع بقا، انتخاب و تبعيت محيط در طبيعت و اجتماع و نظر اسلام در اين مورد)
اشكال به نظريه متقدمين از سوى دانشمندان متاءخر
نظريه كلى فلسفى در باره سه اصل مذكور
سخن بعضى از مفسرين مبنى بر اينكه آيه (لولا دفع الله ...)و آياتى ديگر به دواصل تنازع و انتخاب اشاره دارد
رد آن گفته و توضيح بطلان استشهادات آن مفسر از برخى آيات قرآنى
بررسى ادعاى ارتباط آيه (و لولا دفع الله الناس بعظهم ببعض ...) و دو قائده تنازع در بقا و انتخاب طبيعى
بحثى در تاريخ واينكه قرآن از چه نظر به آن اهتمام ورزيده است
دو عامل مهم همواره در فن تاريخ دخالت كرده و موجب فساد و بى اعتبارى آن گشته اند
عوامل ديگرى كه در گذشته و در عصر حاضر موجب بدگمانى به تاريخ نقلى شده اند
امتياز و اعتبار داستان هائى كه در قرآن آمده نسبت به عهدين و كتب تاريخ
آيات ۲۵۴۲۵۳ بقره
بيان آيات
دفع اين توهم كه بعد از دعوت انبيا (عليه‌السلام) جنگ چه فايده دارد؟ و اشاره به علل پيدايش جنگ ها در اين آيات
انيبا (عليه‌السلام ) در عين حال كه در اصل فضل رسالت مشتركند، از درجات مختلفى برخوردارند
اختلاف و درگيرى بين مردم از جانب خود آنها و مستند به اختيار انسانها است
دو نوع فضيلت و برترى كه بعضى از انبيا (عليه‌السلام ) بر بعض ديگر دارند
اقوال مختلف در باره اينكه در آيه مراد از پيامبرى كه خدا با او سخن گفته كيست ؟
اختلاف ديگر در معناى (دفع بعضهم درجات )و مراد از بعض در آن
آيه به اطلاق خود شامل تمام رسولان مى شود و دليلى بر اختصاص آيه وجود ندارد
گفتارى پيرامون تكلم خداى تعالى
ويژگيهاى انبيا (عليه‌السلام ) و اخبارى كه ايشان آورده اند امور حقيقيه هستند و در بيان حقائق الهيهمجاز گوئى نشده است
حقيقت (كلام ) و تعريف آن در عرف بنى آدم
در قرآن كريم تكلم به معناى معهود بين ما از خدا نفى و حقيقت معناى تكلم درباره خداى سبحان اثبات شده است
تكلم خداى تعالى مانند خلقت ، احياء، اماتة ، رزق و هدايت ازافعال زمانى خداوند است
موارد استعمال نفس (قول ) در قرآن مجيد
قول خدا در تكوينيات عبارت است از خود موجودات تكوينى
قول خداوند در غير تكوينيات و قول خدا با ملائكه و شيطان و كلام خود فرشتگان بايكديگر چگونه است ؟
الفاظ ديگرى در قرآن كه به معناى (قول ) و (كلام ) نزديك مى باشند
بيان حقيقى بودن استعمال لفظ (كلام ) و(قول ) در غير موارد بشرى
آنچه از مطالب گذشته به دست آمد
دادن بينات و تاءييد به روح القدس در باره حضرت عيسى (عليه‌السلام ) به نحوى خاص است
سرپيچى كردن از انفاق كفر و ظلم است
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات گذشته ، وقوع اختلاف بعد ازرسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رواياتى در باره تكليم خدا
روايتى در ارتباط با آيه (كان الناس امة واحدة ...) و اختلاف امت
رواياتى از ائمه معصومين عليهم‌السلام در باره تكلم خداوند
بحث فلسفى
بحثى فلسفى (در باره حقيقت كلام و مصاديق آن و بيان فلسفى متكلم بودن خداوند)
وجه تسميع علم كلام و اشاره با اختلاف اشاعره و معتزله در باره تقديم يا حادث بودن كلام خدا
نزاع اشاعره و معتزله پايه و اساسى ندارد
آيه ۲۵۵ بقره
ترجمه آيه
بيان آيه
معناى حى و گفتار پيرامون معناى حياط
اقسام سه گانه زندگان و زندگانى در آيات قرآنى
اوصاف زندگى دنيا در قرآن و اشاره به حيات جاودانى آخرت
حيات حقيقى حيات واجب الوجود است كه بالذات فناناپذير است
معناى ( قيوم )
اشكالى كه برخى در جمله (سنه و لا نوم ) كرده اند و پاسخ به آن اشكال
تاءثير علل و اسباب طبيعى به اذن و تاءثير و تصرف خدا منتهى مى گردد
حد شفاعت هم با شفاعت زبانى منطبق است و هم با سلبيت تكوينى
احاطه خداى تعالى بر آنچه كه با شفيعان حاضر است و آنچه از آنها غايب است
طرح يك سؤ ال و پاسخ به آن
علم ، هر چه هست از خدا هست همچنان كه قوت و عزت و حيات منحصر در خدا است
مراد از كرسى و وصعت كرسى خداوند در (وسع كرسيه ...)
بحث روايتى
رواياتى در فضيلت و اهميت آية الكرسى
مراد از كرسى
عرش و نسبت آن با كرسى
آيات ۲۵۷ ۲۵۶ بقره
بيان آيات
معناى رشد و غى و فرق آن دو با هدايت و ضلالت
نفى اكراه و اجبار در دين
علت اينكه در دين اكراه نيست
دلالت آيه شريفه بر اينكه اسلام دين شمشير و خون و اكراه و اجبار نيست
آيه (لا اكراه فى الدين ...) با آيات وجوب جهاد وقتال نسخ نشده است
معناى (طاغوت ) و موارد استعمال آن
چند قول در باره مراد از ظلمت و نور و اخراج از ظلمت به نور و بعكس
حق مطلب در مراد از خارج شدن از ظلمات به نور و بلعكس در آية الكرسى
بحث روايتى
بحث روايتى (در شاءن نزول آيه لا اكراه فى الدين و روايتى در باره مراد از ظلمات ونور در آيه )
آيات ۲۶۰ ۲۵۸ بقره
بيان آيات
منشاء اعتقاد به رب النوع ها و پرستش بتها
ادعاى ربوبيت سلاطين و حاكمان خودكامه به سوء استفاده از اعتقادات باطل عوام
محاجه و مشاجره ابراهيم (عليه‌السلام) با نمرود، پادشاه زمان كه مدعى الوهيت بوده
نيرنك نمرود در محاجه با ابراهيم
دفع يك توهم در باره جمله (خدا به او (نمورد) ملك و دولت داد)
توضيح احتجاجات ابراهيم ) عليه‌السلام) و تناسب آنها با عوامفريبى هاى نمرود و انحطاط فكرى مردم آن زمان
ارتجاج دوم ابراهيم ) عليه‌السلام) كه نمرود در برابر آن چاره اى جز تسليم نداشت
ستم كارى علت محروميت از هدايت است
گفتارى درباره اينكه احسان وسيله هدايت و ظلم باعث گمراهى است
لا اينكه بيان دو مقدمه براى روشن شدن وجه محروميت ظالمين از هدايت الهى به سوى كمال
در امور اعتبارى و تكوينى از هر امرى آثار خودش بروز مى كند
حق ، مرگ و تزلزلى ندارد و باطل نيز ثبات و بقائى ندارد هر چند صباحى امر برافرادى مشتبه شود
وجوح مختلفى كه مفسرين در باره عطف موجود در اين آيه گفته اند
حق ، مرگ و تزلزلى ندارد و باطل نيز ثبات و بقائى ندارد هر چند صباحى امر برافرادى مشتبه شود
آيات سه گانه اى مورد بحث و به كار رفتن سه جور سياق براى فهم مخاطب
طرح يك سؤ ال در ارتباط با آيه مورد بحث و پاسخ به آن
سخن بعضى از مفسرين مبنى بر اينكه مراد از موت در بيهوشى است .ورد آن
شرح قصه پيامبرى كه خدا او را مى راند و سپس زنده كرد و توضيح جوانب آن و پاسخبه اشكالاتى كه به نظر مى رسد
پيامبرى كه بعد از مرگ زنده شد، بعد از زنده شدن به صحت علم قبلى خود پى برد نهاينكه جاهل بود و علم پيدا كرد
مراد ابراهيم ) عليه‌السلام) از سؤ ال از چگونگى زنده كردن مردگان (ارنى كيف تحيى الموتى)
سه دليل بر اينكه مراد ابراهيم (عليه‌السلام) اين بود كه خدا كيفيت احياء را به او نشان دهد نهاصل احياء
گفته برخى از مفسرين مبنى بر اينكه ابراهيم (عليه‌السلام) درخواست علم به كيفيت احياء را نمودهنه ديدين آن را
پنچ دليلى كه مفسر مذكور بر اثبات گفتار خود آورده است
بى اعتبارى آن نظريه و پاسخ به دلايل پنچگانه آن
تفسير باطل يكى از مفسرين در باره درخواست ابراهيم عليه‌السلام از خداوند در خصوص رؤ يت چگونگى احياء مردگان
وجه بطلان تفسير مزبور
سؤ ال خداوند از ابراهيم عليه‌السلام و جواب ابراهيم ..(قال اولم تومن ؟ قال بلى ...)
وجود خطورات نفسانى موهوم و منافى عقايد يقينى منافاتى با ايمان و تصديق نداردوجود خطورات نفسانى موهوم و منافى عقايد يقينى منافاتى با ايمان و تصديق ندارد
در مشاهده و حس اثرى هست كه علم آن اثر را ندارد
نكاتى كه در پاسخ خداوند به درخواست ابراهيم وجود دارد
دو نكته اى كه با دقت در سؤ ال ابراهيم عليه‌السلام از خداوند در مى يابيم
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات محاجه ابراهيم عليه‌السلام) و درخواست او از خداى تعالى و پاسخ حضرت حق به او...)
رواياتى از اءئمه معصومين عليه‌السلام در باره (و اذقال ابراهيم رب ارنى كيف تحيى الموتى ...) و داستان آن
دو شبهه در ارتباط با اين روايت و پاسخ آن
سخن در اينكه چهار پرنده اى كه ابراهيم انتخاب كرد چه بودند
امام رضا ( عليه‌السلام) و ماءمون عباسى و بحث در باره ابراهيم ( عليه‌السلام) و احياء اموات
آيات ۲۷۴ ۲۶۱ بقره
بيان آيات
گفتارى پيرامون انفاق
تعديل ثروت ها، كم كردن فاصله طبقاتى ، ايجاد برادرى بين مسلمين و ...علل و اهداف تاءكيد شديد نسبت به انفاق است
از بين رفتن انفاق و شيوع ربا در بين مردم بزرگترين عامل فساد اجتماعى كنونى در جهان غرب است
معناى (كمثل حبت انبتت ) و بررسى امثال قرآنى ديگر نظير آن
توضيحى در مورد امثال و چگونگى تمثيلات قرآن كريم
فوائد و آثار اجتماعى انفاق به قصد تحصيل رضاى خدا
آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا
رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزاربهتر است
رياكارى در هر عمل مستلزم نداشتن ايمان به خدا و روز جزا در آنعمل است
معناى (ابتغاء مرضات الله ) و وجوهى كه در معناى (تثبيت نفس ) ذكر شده و بيان وجه صحيح در معناى آن
تشبيه و تمثيل انفاق خالص و انفاق تواءم با من و اذى
كيفيت مالى كه بايد انفاق بشود
ترس از فقر بر اثر انفاق اعمال طيب و دلپسند، وسوسه شيطانى است
خوددارى از انفاق مال طيب باعث كفر به خدا، اتلاف نفوس ، هتك اعتراض ، رواج جنايت وفحشا است
خلاصه گفتار در تذكراتى كه خداوند در آيه مورد بحث مى دهد
معناى (حكمت )
نكاتى در باره آيه (و من يوت الحكمه ...)
چند نكته كه جمله (و ما للظالمين من انصار) بر آنها دلالت دارد
ترك انفاق از گناهان كبيره است و چون حق الناس است كفاره و توبه پذير نيست
آثار و نتايج انفاق علنى و مزيت و فضيلت انفاق پنهانى
خداوند خاطر شريف پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را تسلى مى دهد
مؤ منين تا آنجا كه مى توانند تظاهر به فقر نمى نمايند و دست سؤال دراز نمى كنند
نكته التفات از همه مسلمين به شخص پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در آيه شريفه
بحث روايتى
بحث روايتى (در ذيل آيات انفاق )
خرج كردن براى زن و فرزند صدقه است و يكى از راههاى خداست
هر عملى كه مورد رضايت خدا باشد و براى خدا انجام شود فى سبيل الله است و هر نفقه اى در راه خدا صدقه مى باشد
رواياتى در ارتباط با نزول آيه (يا ايهاالذين آمنو انقو...)
دو روايت در ارتباط با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...)
معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان
بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند
رواياتى در مورد اينكه آيه : (الذين ينفقون اموالهم ...) در باره امير المؤ منين على صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نازل شده است
آيه شريفه در حق ابى بكر نازل شده است
آيات ۲۸۱ ۲۷۵ بقره
بيان آيات
آيات ۲۸۱ ۲۷۵ بقره
در اسلام در باره هيچ يك از گناهان مانند ربا خوارى و حكومت دشمنان دين بر جامعه اسلامى سخت گيرى و تشديد نشده است
معناى (مخبط) شدن انسان و منحرف شدن او از راه مستقيم و نظام عقلائى زندگى
توضيح اينكه ربا خوار، مخبط، و خارج از نظام صحيح زندگى است
و استدلالى قوى و به جا عليه ربا خواران با استفاده از سخن خودشان ، در آيه شريفه
پنج نكته در آيه (الذين ياءكلون الربا...)
آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه بعضى از ديوانگى ها بر اثر مس شيطان رخ مى دهد
سخن بعضى از مفسرين مبنى بر عدم انكار ديوانه شدن با مس شيطان
بيان نادرستى آن سخن و رد دلائل آن
نادرستى گفته برخى از مفسرين كه گفته اند تشبيه ربا خوار به جن زده بيان حال ربا خواران در روز قيامت است
سخن صاحب المنار در رد نظر آن مفسران
به خطا رفتن صاحب المنار در بيان معناى تشبيهى كه در آيه شده است
وجه تشبيه بيع به ربا، نه بلعكس در سخن رباخوارن : (قالو انما البيعمثل الربا)
حرمت ربا و حليت بيع و ساير احكام الهى تابع مصالح و مفاسد مى باشد
جمله : (فمن جائه موعظة من ربه ...) در باره همه اعمال زشت قبل از ايمان و توبه است و شامل همه مسلمين در تمام اعصار مى باشد
به اين جمله استناد كرده اند
معناى جمله : (يمحق الله الربا و يربى الصدقات خدا ربا را نابود مى كند و صدقات را نمو و زيادت مى دهد)
دو نكته در بيان آثار گناهان و زشتى ها در فرد و اجتماع و آثار شوم ربا خوارى درعصر حاظر
فرق بين رباى انفرادى و رباى اجتماعى
بيان ضعف چند قول كه در تفسير جمله (يمحق الله الربا و يربى الصدقات )گفته شده است
معناى جنگيدن ربا خوار با خدا و رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و جنگيدن خدا ورسول با رباخوار
بحث روايتى
بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات مربوطه به ربا و عذاب رباخوار
دو روايت در بيان مراد از مؤ عظه در (فمن جاءه مؤ عظة من ربه ...)
روايتى در ذيل آيه (يمحق الله الربوا و...)
روايتى در ارتباط با (و ذروا ما بقى من الربوا...)
رواياتى در ذيل (و ان كان ذو عسرة ...)
بحث علمى
بحث علمى (تحليل علمى ربا و مفاسد اجتماعى و اقتصادى آن با اشاره اى به : تاريخچه ملكيت ، قيمت گذارى ، پول ، معاملات ...)
معناى ربا و ربا خوارى و آثار شوم آن
بحث علمى ديگر
بحث علمى ديگر (گفتار غزالى پيرامون طلا و نقره (درهم و دينار) و معاملات ربوى درآنها)
اشكالاتى بر نظريات غزالى در باره طلا و نقره و مسئله ربا
آيات ۲۸۳ ۲۸۲ بقره
بيان آيات
بيان و توضيح دو آيه شريفه مربوط به احكام قرض و رهن
استفاده نادرستى كه از جمله (اتقوالله و يعلم كم الله ) شده است
آيه ۲۸۴ بقره
توضيح معناى : (و ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه )و بيان اينكه خداوند انسانها رابه جهت احوال و ملكات نفسانى منشاء اعمال محاسبه مى كند
اقوال نادرستى كه در تفسير آيه : (ان تبدو ما فى انفسكم ..و)گفته شده است
بحث روايتى
بحث روايتى : (روايات مختلف و معارضى كه در باره نسخ يا عدم نسخ آيه (ان تبدو:)آمده است
نقد روايات مذكوره و اثبات بطلان قول به منسوخ شدن به آيه كريمه (ان تبدو)
آيات ۲۸۶ ۲۸۵ بقره
بيان آيات
توضيح معنايى كه اين دو آيه در صدد بيان آن هستند
اين آيات در مقام نسخ آيه قبل نيستند
يكى از زيباترين سبك هاى قرآنى (نقل قول بدون آوردن كلمه گفت يا گفتند)
حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خداى سبحان
تكليف نكردن به آنچه كه در قدر و اختيار انسان نيست سنت خداوند در بين بندگان است
خطا و نسيان از اخيار آدمى خارج است ولى مقدمات خطا و نسيان اختيارى است
خطا و نسيان ، تمرد نيست ، چون از اختيار آدمى خارج است
دعوت عمومى به سوى دين توحيد و جهاد در راه اعلاى آن ، اولين وظيفه مومنين بعد از ايمان و اظهار عبوديت حق است
فهرست مطالب

1%

تفسير الميزان جلد 2

نویسنده: علامه محمد حسين طباطبايي رحمه الله عليه