شرایط و اوصاف دوستان و همنشینان، از مسایل بسیار مهمی است که در روایات چهارده معصومعليهم‌السلام مورد تأکید قرار گرفته است.
به راستی چه کسی شایستگی دوستی دارد؟ چگونه باید دوستان حقیقی را انتخاب نمود؟ و به طور کلی شرایط یک دوست خوب چیست؟
پیش از آن که سؤالات فوق را از دیدگاه والیان امر یعنی مربیان حقیقی بشر که همان معصومانعليهم‌السلام هستند، مورد بررسی قرار دهیم، توجه شما را به نکته‌ای دقیق و لازم جلب می‌نماییم:
هیچ مسأله‌ای در زندگی بشر به اندازه «انتخاب» و گزینش اهمیت ندارد. انسان همیشه بر سر دو راهی است. صبح که از خواب برمی‌خیزد، با این سؤال مواجه می‌شود که: امروز چه کند؟ نسبت به مشکلات روزمره‌اش چه برخوردی داشته باشد؟ و تا چه اندازه فرصت را صرف فلان کار نماید؟
این سؤالات از مسایلی است که هر انسانی، خواه ناخواه، با آن روبرو است.
حال سخن این است که انسان چگونه آینده خود را با سؤالات مهم دیگری که پیش‌رو دارد، رقم بزند و بداند آیا موفق خواهد شد یا نه؟
در جواب این سؤال، گفتنی است که اگر آدمی با بینش و آگاهی لازم وارد کارزار زندگی شود، هرگز دچار شکست نخواهد شد. اگر درست انتخاب کند و خوب و بد را با دیدی باز در نظر بگیرد و پس از انتخابی صحیح، با جدیّت و کوشش به فعالیت بپردازد، به طور قطع و یقین به هدف دست خواهد یافت و به اوج موفقیت خواهد رسید.
انتخاب دوست و همنشین نیز یکی از سؤالات مهم و قابل توجه برای انسان است. هر کسی حق دارد از خود سؤال نماید که با چه کسی دوست شوم و ارتباط اجتماعی خود را با چه کسی محدود نمایم؟ بنابراین، آگاهی و بینش دقیق درباره این مسأله ضروری است؛ چرا که دوست و همنشین، نقش تعیین کننده‌ای در آینده و موفقیت یا شکست انسان ایفا می‌کند.
با توجه به مطلب فوق، کسانی که بر سر دو راهی انتخاب قرار گرفته‌اند، باید این نکته را مدنظر داشته باشند و بیش از پیش دقّت به خرج داده و مسیر دوست‌یابی را با بینشی صحیح بپیمایند، و دل را قلمرو محبّت هر کسی قرار ندهند، تا به پیروزی‌های درخشانی نایل آیند.
به این مثال توجه نمایید:
فرض کنید یکی از آشنایان شما ازدواج کرده است و شما برای شرکت در آن مجلس دعوت شده‌اید. با خود فکر می‌کنید که باید هدیه‌ای تهیّه نمایید. پس از ساعت‌ها فکر، به این نتیجه می‌رسید که برای شرکت در این مجلس، دسته گلی خریده و با دست پرگل وارد شوید.
به همین منظور به مغازه گل فروشی می‌روید. گل‌های موجود در مغازه سه دسته‌اند:
1. گل‌هایی که هم ظاهر زیبایی دارند و هم باطن زیبایی؛ یعنی هم قشنگ هستند و هم خوشبو؛
2. گل‌هایی که ظاهر زیبایی ندارند، ولی از بوی خوبی برخوردارند؛
3. گل‌هایی که ظاهر زیبایی دارند، اما بوی خوبی نمی‌دهند.
اکنون شما کدام دسته گُل را انتخاب می‌کنید؟ آیا تا گل زیبای خوشبویی هست، انسان عاقل سراغ گل‌های دیگر می‌رود؟! آیا گل خوشبویی که از ظاهر زیبایی نیز برخوردار است، بهتر از گل زیبای بدبو نیست؟
بنابراین، ما نیز باید در مورد انتخاب دوست و رفیق خود چنین نکته‌ای را در نظر داشته باشیم.
مبادا از روی احساسات و با فقط در نظر آوردن زیبایی ظاهر، دل به هر کس و نا کسی ببندیم. مبادا زمینه‌ای را فراهم کنیم که افراد فاسد و شرور، ما را به عنوان دوست برگزینند و سرانجام با هزار فریب و نیرنگ، ما را در کام فساد و انحراف بکشانند؛ چرا که ممکن است کار از کار بگذرد و تمام پل‌های پشت سر ویران گردد و دیگر فرصت بازسازی آن هرگز فراهم نیاید، و کار آدمی به جایی برسد که به خود بگوید:
ای کاش ظرف خاطره‌هایم را در اقیانوس فراموشی غرق نمی‌کردم و در جاده گناه و عصیان سرعت نمی‌گرفتم.
کاش اهداف مقدّس و الهی خود را تباه نمی‌نمودم و خویش را به بند می‌کشیدم و تا لب گور از دوستان حقیقی جدا نمی‌شدم.
کاش نیاز خود را در برابر نامحرمان دوست نما به حراج نمی‌گذاشتم و قیمت کالای زندگی‌ام را نمی‌شکستم، تا بازار دوستی‌ام چنین کساد نشود.
کاش در روابط غیر خدایی، نفس خود را به آب و آتش نمی‌زدم و این چنین آبروی خود را در برابر حقّ، در کاسه‌ای از شراب شهوت سر نمی‌کشیدم.
و کاش و صدها ای کاش دیگر.