سرآغاز زندگی کودک دوران شیرخوارگی اوست، و خداوند آن را با روش و نظم دقیق پی ریزی فرموده است، امّا دوران شیرخوارگی در آیات و روایات با اختلاف عبارات به شکل عام و خاص مطرح شده است. در آیه ی 233 سوره ی بقره، دوران شیرخوارگی (24) ماه بیان شده است و در آیه ی 14 سوره ی لقمان نیز دوران شیر خوارگی دو سال گفته شده است، ولی در آیه ی 14 سوره ی احقاف دوران حمل و شیرخوارگی سی ماه ذکر شده است؛ لذا فقها و مفسّران در تحلیل قضیه، حداقل دوران حمل را شش ماه و حداکثر کامل شیردهی را بیست و چهار ماه گفته اند و اگر حمل 9 ماه باشد شیر دهی 21 ماه و اگر حمل 6 ماه گردید مدت شیر دهی 24 ماه خواهد بود تا جمعاً 30 ماه کامل گردد. این مضمون از ابن عباس نیز نقل شده است.(1)
بنابراین دوران مشروع، مفید و کامل شیرخوارگی 24 ماه و حداقل آن 21 ماه می باشد، و کمتر از آن تلف شدن حق مشروع کودک خواهد بود. مگر در مواردی که عذر شرعی یا مصالحی وجود داشته باشد.
! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِعليه‌السلام قالَ:« ٱ لرِّضَاعُ وَاحِدٌ وَ عِشْرُونَ شَهْراً فَمَا نَقَصَ فَهُوَ جَوْرٌ عَلَی ٱ لصَّبِیِّ.»(2)
امام صادقعليه‌السلام : «دوران شیردهی (دست کم) بیست و یک ماه است. هر چه از این مقدار کم تر شود، بر کودک ظلم و ستم است.»
1- ) تفسیر نمونه: ج21/343. ذیل آیه ی 15 احقاف.
2- ) وسائل الشیعه:15/177؛ فروع کافی:2/92.
ص: 81
! و نیز از امام صادقعليه‌السلام روایت شده است: «... اگر او [شیر ده] بخواهد دوران شیردهی را کامل کند، دو سال تمام باید شیر دهد.»(1)
در تداوم شیرخوارگی نیاز کودک به غذا ضروری و اجتناب ناپذیر است که برخی مقررات به این شرح ارائه می گردد.
1. سرآغاز غذای کمکی کودک باید از شش ماهگی باشد جز موارد خاص، زیرا زودتر از آن خطر عفونت و سوء تغذیه و دیرتر از آن کاهش وزن را به دنبال دارد.
2. با شروع تغذیه، کودک به قطره ی آهن نیاز خواهد داشت.
3. غذای کمکی باید آبکی، کم حجم، بهداشتی، تازه، و دارای انرژی باشد و نیز هر هفته به کمّیّت و کیفیّت آن افزایش داده شود. (از یک قاشق شروع شود تا در مرور زمان به 12 قاشق برسد.)
4. هر هفته یک نوع غذای دیگر را باید اضافه کنند تا روشن شود که به طبع کودک تا چه حد سازگار است.
5. در حال غذا دادن نباید کودک با پشت یا پهلو خوابیده باشد بلکه باید به حال طبیعی نشسته یا نیمه نشسته باشد.
6. توصیه می شود که در صورت غذا دادن به کودک اول باید شیر و سپس غذای کمکی را بدهند.
7. پس از 6 ماهگی می توان از آب آشامیدنی سالم به کودک داد.
1- ) وسائل الشیعه:15/177؛ التهذیب :2/279.
ص: 82
8. اگر غذای کمکی به طبع کودک سازش نکرد پس از مدتی دوباره باید آزمایش کنند.
9. از 6 ماهگی تا یک سالگی از انواع غذاهای مناسب به کودک باید بچشانند تا کودک از غذاها نفرت نداشته باشد. و اگر در برابر برخی غذاها حساسیت نشان داد پس از یک هفته دوباره ازآن غذا به او بدهند.
10. تا یک سالگی به کودک، سفیده ی تخم مرغ، مرکّبات، عسل، اسفناج، تره، توت فرنگی، ادویه جات، شکر، نمک و... را نباید بدهند. زیرا برای کودک زیان آور است.
11. پس از یک سالگی اگر کودک از سلامت جسمی برخوردار باشد می تواند از اکثر غذاهای خانواده استفاده کند.
12. در حضور کودک نباید از خوردنی و آشامیدنی بد گفت، زیرا بدآموزی دارد و کودک از آن نفرت پیدا می کند و از فواید آن بی بهره خواهد ماند. هرغذایی دارای فواید و اثرات مثبت و مفید است.
13. برای تغذیه ی کودک از شیشه، ظروف غیربهداشتی و ظروف پلاستیکی به ویژه در خوراکی های گرم نباید استفاده کنند.
14. پستانک برای طفل بسیار مضرّ است لذا نباید از آن استفاده نمایند.
در این جا به برخی از عوامل نفرت انگیز از غذا اشاره می شود:
1. حسّاسیت نشان دادن و استفاده نکردن مادر در دورانی که حامله است از برخی خوراکی ها.
ص: 83
2. استفاده نکردن کودک از برخی غذاها در دوران کودکی.
3. نفرت و حساسیت نشان دادن اعضای خانواده یا دوستان از برخی غذاها. اگر کسی چیزی را دوست نداشته باشد نباید در حضور کودک مطرح کند، زیرا اثرپذیری طبیعت کودک خیلی قوی است. ]
4. سازش نکردن برخی از غذاها به طبیعت انسان.
5. تلقین و تقلید بی جا و بی اساس.
آن گونه که درباره ی شیر و غذای کودک از نظر مادی و جسمی رعایت مقرّراتی ضروری است، از نظر معنوی و روانی نیز رعایت نکاتی لازم است که به برخی اشاره می شود:
1. بردن نامِ خدا﴿بِسْمِ ٱ للهِ الرحمان ٱ لرَّحیمِ﴾ در هنگام شیردادن.
2. هرگاه مادر ناراحت و خشمگین است نباید به کودک شیر بدهد.
3. پیش از شیردادن یا غذا دادن با خنده و نشاط و صحبت کردن کودکانه روان کودک را باید نوازش دهد که فواید فراوانی دارد.
4. پرهیز از عتاب، خشونت و سر و صدا.
5. کودک را نباید از خواب بیدار کرد (چه خواب عمیق یا سطحی).
6. کودک را نباید ترساندکه بسیار خطرناک است.
7. هرگاه کودک ترسید کمی آب به صورتش بپاشند و با لطف خوش باید او را نوازش دهند.
8. در حضور کودک نباید ناراحتی و دعوا صورت بگیرد.
ص: 84
9. جز والدین که سالم باشند کسانی دیگر نباید لب و صورت کودک را ببوسند، زیرا ممکن است ویروس و میکروب منتقل شود.
10. از گذاشتن پنبه و... به گوش کودک باید خودداری کنند و در صورت نیاز باید به دستور پزشک عمل نمایند.
11. از سرمه کشیدن به چشم کودک باید پرهیز کنند.
12. دارو، اشیای آتش زا، وسایل برنده و هر چیز خطرناک را نباید در دسترس اطفال بگذارند.
13. در حضور کودک از فحاشی، بی ادبی، غیبت، رقص وساز، فیلم های خطرناک و... باید اجتناب کنند. [البته در غیر آن نیز حرام است.]
14. کودک را اگرچه به شوخی نباید سرکوب کرد.
15. در حضورکودک نباید از کسی بدگویی کنند. و...