پس از ذکر غدیریه های شریف رضی و سید مرتضی، به مصادر شرح زندگانی آنها بطور مشروح اشاره می شود. نام اساتید و شاگردان شریف رضی و سید مرتضی آورده شده و همچنین تألیفات آنها شمارش گردیده است. شریف رضی ۱۹ کتاب و رساله دارد که یکی از آنها نهج البلاغه است.
این کتاب از جمله محفوظات شریف رضی بوده و از زمان نگارش آن تا قرن اخیر حدود ۸۵ شرح بر آن نوشته شده است. سید مرتضی (متوفی ۴۳۶) با این که برادر بزرگتر شریف رضی است، سی سال پس از فوت برادر جهان را بدرود گفته است.
سید مرتضی نیز ۸۶ کتاب و رساله تألیف کرده که کتاب «الشافی» یکی از مهمترین آنها می باشد. این دو برادر از نوادر ومفاخر تاریخ اسلام هستند. گذشته از مراتب علمی این دو بزرگوار، جزالت بیان آنها در شعر همواره بر ستیغ قله ادب می درخشد.
ثعالبی درباره سید مرتضی می گوید: «امروز در مجد و شرافت، و در علم و ادب، و در فضل و کرم، ریاست به سید مرتضی - که در بغداد است - منتهی می شود» غدیریه خوارزمی خطیب خوارزمی (متوفی ۵۶۸) که از حفاظ مشهور حنفی مذهب است، غدیریه زیبایی دارد که ابیاتی از آن را ذیلا می خوانیم:
الا هل من فتی کأبی تراب | إمام طاهر فوق التراب | |
إذا ما مقلتی رمدت فکحلی | تراب مس نعل ابی تراب | |
الاياعين لاترق وجودى | الاياعين لاترق وجودى |
حدیث برائت وغدیر خم - آیا بر روی زمین جوانمرد و امام پاکی چون بو تراب وجود دارد؟ - آنگاه که چشمان مرا درد فرا گیرد، خاک پای بو تراب توتیای دیدگان من خواهد بود. - حدیث برائت و (روایت) غدیر خم ورایت خیبر، پایان سخن است.
ملک صالح از غدیریه سرایان دیگر، طلایع بن رزیک (مشهور به ملک صالح) می باشد که در سال ۵۵۶ به شهادت رسیده است. ابیات زیر از اشعار زیبای اوست که در مدح امیر المومنینعليه‌السلام سروده شده است:
یا عروه الدین المتین | وبحر علم العارفینا یا قبله للأولیاء | |
وکعبه للطائفینا من اهل بیت لم یزالوا | فی البریه محسنینا التائبین العابدین | |
الصائمین القائمینا العالمین الحافظین | الراکعین الساجدینا یا من إذا نام الوری |
- (ای علی!) ای ریسمان استوار دین، و ای دریای دانش دانشوران، - ای قبله اولیاء، و ای کعبه (مقصود) طواف کنندگان، - تو از خاندانی هستی که همواره در میان مردم، (نمونه و) نیکوکار بوده اند. - خاندان که همگی ایشان تائبان و عابدان (درگاه الهی هستند). روزه دارند و پیوسته نماز می گزارند. - آنان عالمان و حافظان حریم حقند و همواره (در پیشگاه عظمت الهی) در حال رکوع و سجود می باشند. - شما (خاندان پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله هستید که) هنگام خفتن مردم، شب را با نماز به روز می آورید.
ابن عودی نیلی (متوفی ۵۵۸) یکی دیگر از غدیر سرایان این عصر است، اشعار وی در روانی و استواری کم نظیر است. ابیات زیر از غدیریه بلند او انتخاب شده است:
واصفیت مدحی للنبی وصنوه | وللنفر البیض الذین هم هم | |
هم التین والزیتون آل محمد | هم شجر الطوبی لمن یتفهم | |
هم جنه المأوی هم الحوض فی غد | هم اللوح والسقف الرفیع المعظم | |
فلو لا هم لم یخلق الله خلقه | ولا هبطا للنسل حوا وآدم | |
وقد نصها یوم الغدیر محمد | وقال: ألا یا ایها الناس فاعلموا | |
لقد جاء نی فی النص: بلغ رسالتی | وها انا فی تبلیغها المتکلم علی وصیی | |
فاتبعوه فانه إمامکم | بعدی إذا غبت عنکم | |
الاياعين لاترق وجودى | الاياعين لاترق وجودى |
من مدح و ثنای خود را مخصوص پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله و همتای او کرده ام، همانانکه در درخشش و تابندگی بینظیرند.
-مراد از «تین» و «زیتون» خاندان پیامبرست، و در نظر کسانی که حقایق را درک می کنند، آنان شجره طوبی هستند. - جنه المأوی و حوض کوثر در فردای قیامت چیزی جز اهل بیت پیامبر نیست، آنان لوح محفوظ و چتر برافراشته و گسترده (رحمت الهی) می باشند. - اگر آل محمد نبودند خداوند هرگز مخلوقات خود را نمی آفرید و هیچگاه آدم و حوا برای پیدایش نسل بشر به زمین نمی آمدند.(۱)
- در روز غدیر محمد (مصطفی) نص خلافت علی را ابلاغ نمود و فرمود: ای مردم بدانید که: - فرمان الهی بر من نازل شده است تا رسالت خود را ابلاغ نمایم و اکنون برای تبلیغ آن سخن می گویم. - علی وصی من است پس فقط از او پیروی نمایید، و بدانید هنگامی که من از میان شما رفتم پس از من او امام شما خواهد بود. ممکن است برخی، فضایل مأثوره از ائمه معصومین را حمل بر غلو نمایند. برای توضیح، طی مطالب جلد پنجم سخنی در این باره خواهیم داشت.(۲)
____________________
(۱) مراجعه بفرمایید به الغدیر ج ۲ / ۳۰۰، ۳۰۱.
(۲) بحث غلو در جلد هفتم الغدیر آمده است که ما به اختصار در طی مطالب جلد پنجم به آن اشاره کرده ایم.