نکرده است. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: آن هدیه چیست؟ گفت: صبر، و نیکوتر از صبر.
فرمود: آن چیست؟ گفت: رضا، و نیکوتر از آن. فرمود: آن چیست؟ گفت: زهد، و بهتر از آن. فرمود: آن چیست؟ گفت: اخلاص، و بهتر از آن. فرمود: آن چیست؟ گفت: یقین، و بهتر از آن. فرمود: گفتم: آن چیست ای جبرئیل؟ گفت: نردبان آن توکل بر خداست. گفتم: توکل بر خدا چیست؟ گفت: دانستن آنکه مخلوق [بدون خواست خدا]نه زیانی تواند زد و نه سودی تواند رساند. نه می تواند عطا کند و نه منع نماید. و نیز نومید بودن از مخلوق. هر گاه بنده چنین باشد دیگر برای هیچ کس جز خدا عملی انجام نمی دهد و جز خدا به کسی امید نمی بندد و از کسی نمی ترسد و به هیچ کس جز خدا چشم طمع نمی دوزد؛ این است توکل.
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: گفتم: ای جبرئیل، تفسیر صبر چیست؟ گفت: آن است که آدمی در سختی شکیبایی کند همان گونه که در شادی شکیبایی می کند، و در هنگام نیازمندی شکیبایی کند چنان که در وقت بی نیازی شکیبایی می کند، و در بلا و گرفتاری شکیبایی کند چنان که در عافیت و سلامتی شکیبایی می کند. بنا بر این از حال خود از بلایی که به او می رسد نزد کسی شکایت نکند.
گفتم: تفسیر قناعت چیست؟ گفت: آن است که به آنچه از دنیا به او می رسد قناعت ورزد؛ با چیز کم بسازد و بر عطای اندک سپاس گزارد.
گفتم: تفسیر رضا چیست؟ گفت: کسی که از آقای خود راضی است بر او خشم نمی گیرد، چه به نعمتهای دنیا برسد چه نرسد. و هیچ گاه به عمل اندک خود راضی نمی گردد.
گفتم: تفسیر زهد چیست؟ گفت: زاهد دوست می دارد کسی را که خالقش را دوست می دارد، و دشمن می دارد کسی را که خالقش را دشمن می دارد. از حلال دنیا احتیاط و دوری می کند و به حرام آن اعتنا نمی نماید، زیرا حلال آن حساب دارد و حرامش عقاب. بر همه مسلمانان مهر می ورزد چنان که به خود مهر می ورزد.
از سخن [بیهوده]خودداری می کند چنان که از مرداری که بوی گندش بلند شده دوری می کند. از کالای بی ارزش دنیا و زرق و برق آن دوری می کند چنان که از آتش دوری می نماید که مبادا شعله اش او را فرا گیرد. آرزوی خود را کوتاه می سازد و مرگ او پیش چشمش مجسّم است.
گفتم: ای جبرئیل، تفسیر اخلاص چیست؟ گفت: با اخلاص کسی است که از مردم چیزی نخواهد تا خود بدان دست یابد، و هر گاه به دست آورد بدان راضی می شود، و اگر چیزی در دستش باقی ماند در راه خدا می بخشد. و چون از مردم درخواستی نکرد به بندگی خود در برابر خداوند اقرار نموده، و اگر به چیزی دست یافت و بدان راضی شد پس از خداوند راضی شده و خدای بزرگ نیز از او راضی است. و اگر چیزی در راه خدا بخشید در حدّ وثوق و اعتماد به خدای خود قرار دارد.
گفتم: تفسیر یقین چیست؟ گفت: مؤمن چنان برای خدا کار می کند که گویی خدا را می بیند، و اگر او خدا را نمی بیند. خدا او را می بیند و به طور یقین می داند که آنچه به او رسیده نمی توانست از او خطا برود، و آنچه از او خطا رفته نمی توانست به او برسد. اینها که گفته شد شاخه های توکل و نردبان زهد است.
۳۰ - امام باقرعليه‌السلام می فرمود: فرشته ای نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و گفت: ای محمّد، خدایت سلام می رساند و می فرماید: اگر بخواهی همه ریگهای مکه را برایت طلا سازم! آن حضرت سر به سوی آسمان برداشت و گفت: پروردگارا، می خواهم روزی سیر باشم و سپاس تو گویم، و روزی گرسنه باشم و از تو درخواست نمایم.
۳۱ - امام باقرعليه‌السلام می فرمود: فرشته ای نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و گفت:
خداوند تو را مختار فرموده که بنده ای فروتن و رسول باشی یا پادشاه و رسول! آن حضرت به جبرئیلعليه‌السلام نگاه کرد و او با دست اشاره کرد که فروتنی اختیار کن.
پس حضرت فرمود: می خواهم بنده ای فروتن و رسول باشم. آن فرشته در حالی که کلیدهای خزائن زمین را در دست داشت گفت: اگر پادشاهی را هم بپذیری از مقامی که نزد خدا داری نخواهد کاست.
۳۲ - علیعليه‌السلام در وصف پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله و تأسّی به آن حضرت فرمود: پیامبر پاک و پاکیزه خود را سرمشق گیر که از دنیا نیم لقمه ای برگرفت و چشمی بدان ندوخت.
از همه کس پهلویش از دنیا لاغرتر و شکمش از دنیا خالی تر بود. دنیا بر او عرضه شد ولی نپذیرفت. و هر گاه دانست که خداوند چیزی را دشمن دارد او نیز آن را دشمن داشت و چیزی را که خدا حقیر دانست او نیز حقیر شمرد. و اگر خصلتی جز این در ما نبود که دوست می داریم آنچه را خدا دشمن داشته، و بزرگ می داریم چیزی را که خدا کوچک شمرده، همین در مخالفت و دشمنی ما با خدا و سرپیچی از فرمان او بس بود! همانا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بر روی زمین غذا می خورد. چون بندگان می نشست.
کفش خود را به دست خویش پینه می زد و لباسش را وصله می دوخت. بر الاغ بی پالان سوار می شد و دیگری را هم در ردیف خود سوار می کرد. و چون دید پرنده ای با نقش و نگار بر در اتاقش آویخته، به یکی از زنان خود فرمود: ای فلانی، این پرده را از نظرم دور دار، که هر گاه به آن می نگرم به یاد دنیا و زرق و برق آن می افتم! پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله قلبا از دنیا روی گرداند و یاد آن را در درون خود بکشت. او دوست داشت زینتهای دنیا از نظرش پنهان باشد تا مبادا جامه ای زیبا و فاخر از آن برگیرد و آن را خانه همیشگی خود پندارد و امید اقامت در آن را در سر بپروراند.
پس دنیا را به کلی از جان خود بیرون کرد و یاد آن را از دل براند و آن را از نظر پنهان داشت. آری هر که چیزی را دشمن دارد نگاه به آن را نیز دشمن دارد و خوش ندارد نامی از آن در نزد او به میان آید.
۳۳ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: چیزی از دنیا برای رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله خوشتر از آن نبود که در دنیا گرسنه و ترسناک [از خدا و نگران از اوضاع]باشد.
۳۴ - حضرت حسین بن علیعليه‌السلام ضمن خبری طولانی در شرح حال رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: آن حضرت از ترس خدا چندان می گریست که جای نمازش تر می شد، با آنکه گناهی نداشت.
۳۵ - روایت است که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چندان می گریست که بیهوش می گشت.
به آن حضرت عرض شد: مگر خداوند گناهان گذشته و آینده شما را نبخشوده است؟ فرمود: آیا بنده شکرگزار خدا نباشم؟ بیهوشی های علی بن ابی طالبعليه‌السلام نیز در مقامات عبادت و بندگی چنین بود.
۳۶ - روایت است که ابراهیم خلیلعليه‌السلام هنگامی که به نماز می ایستاد از ترس خدا صدایی مانند صدای جوشش دیگ از او شنیده می شد، و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نیز چنین بود.
۳۷ - ابو سعید خدری گوید: چون آیه شریفه( اذْكُرُوا اللَّـهَ ذِكْرًا كَثِيرًا ) (۱) (خدا را فراوان یاد کنید) نازل شد، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله آن قدر به ذکر خدا مشغول شد که کفّار گفتند: او جن زده و دیوانه گشته است.
۳۸ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله روزی هفتاد بار به درگاه خدا توبه می کرد. راوی گوید: گفتم: آیا آن حضرت می گفت:
«استغفر اللّه و أتوب الیه» ؟ فرمود: نه، بلکه می گفت:
«أتوب الی اللّه» گفتم: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله توبه می کرد و هیچ گاه برنمی گشت ولی ما توبه می کنیم و باز به گناه برمی گردیم! امامعليه‌السلام فرمود: باید از خدا کمک خواست.
۳۹ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله از هیچ مجلسی گرچه کوتاه برنمی خواست مگر اینکه بیست و پنج بار استغفار می کرد.
۴۰ - امیر مؤمنانعليه‌السلام هر گاه به وصف رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله می پرداخت می فرمود:
رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله از همه مردم بخشنده تر، دلیرتر، راستگوتر، باوفاتر، نرمخوتر و
_______________________________________
۱- ۱) احزاب/۴۱.