يكى از امور مهم خانهدارى پخت و پز و تهيه غذاست.مراتبكاردانى و سليقه بانوان را به اثبات ميرساند.يك خانم كدبانو و با ذوق باصرف بودجه كم بهترين و خوشمزهترين غذاها را تهيه ميكند.اما يكخانم بىسليقه هم زياد بودجه صرف ميكند و هم غذايش دلچسب نخواهدبود. خانمى كه بتواند غذاهاى لذيذ و مطبوع تهيه كند.بدين وسيلهشوهرش را به خانه و زندگى علاقهمند ميسازد،و كمتر اتفاق مي افتد كه بههوس خوردن غذاهاى لذيذ به مهمانخانه و هتل برود.
رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:«بهترين زنان شما زنى استكه خودش را خوشبو كند و در طبخ غذا مهارت داشته باشد و اقتصاد را ازدست ندهد.چنين زنى يكى از عمال و كاركنان خدا خواهد بود.و عاملخدا هرگز با شكست و پشيمانى مواجه نخواهد شد(٥) ».
در اينجا نمىتوان در فن طباخى وارد شد و انواع غذاها و طرزتهيه آنها را تشريح كرد و اصولا از عهده نگارنده ساخته نيست،ليكنخوشبختانه كتابهاى خوبى در اين باره به وسيله آشنايان به فن طباخى وتغذيه نوشته شده در دسترس است،ميتوانيد آنها را بخوانيد و از تجربياتو سليقه شخصى خودتان نيز استفاده نماييد و غذاهاى خوشمزه و مفيد تهيهكنيد،ليكن تذكر چند مطلب ضرورت دارد:
مطلب اول-غذا خوردن فقط براى لذت بردن و پر كردن شكمنيست.بلكه منظور بزرگترى در كار است.انسان بدان جهت غذا ميخورد كهموادي را كه براى حفظ سلامت و ادامه حيات سلولهاى بدن ضرورت داردبه آنها برساند،مواد لازم در انواع غذاها و ميوهها و سبزيجات و حبوبات وگوشتها پراكندهاند،و به طور كلى به شش دسته تقسيم ميشوند:
اول-آب.
دوم-مواد معدنى مانند:كلسيم،فسفر،آهن،يد،مس.
سوم-مواد نشاستهاى.
چهارم-چربيها.
پنجم-پروتئين.
K C ويتامين اويتامين B ويتامين ششم-انواع ويتامينها مانند:ويتامين
بيشتر وزن بدن انسان را آب تشكيل ميدهد.آب غذاهاى جامد راحل ميكند تا به وسيله روده جذب شوند،درجه حرارت بدن را تنظيم ميكند،مواد معدنى براى رشد و نمو استخوانها و دندانها و تنظيم كار عضلاتضرورت دارند،مواد نشاستهاى و قندى توليد انرژى ميكنند، چربيها نيز انرژى و حرارت توليد ميكنند،پروتئين براى رشد بدن و تجديد سلولهاىكهنه ضرورت دارد.ويتامينها براى رشد بدن و استحكام استخوانها وتقويت اعصاب و تنظيم دستگاههاى بدن و سوختن غذاها در سلولهاضرورت دارند.
مواد مذكور براى حفظ سلامت انسان و ادامه حيات او كمالضرورت را دارد،هر يك از آنها آثار خاصى دارد و گوشهاى از حوائجبدنرا تامين ميكند،فقدان يا كمبود يا زيادى هر يك از اينها به حيات و سلامتانسان لطمه ميزند،و ممكن استبيماريهاى صعب العلاج و خطرناكى رابه وجود آورد.سلامت و بيمارى،طول عمر و كوتاهى آن،سلامت اعصاب وبيماريهاى روانى، شادى و افسردگى،زشتى و زيبايى و به طور كلى كليهحوادثى كه در بدن رخ ميدهد مربوط به كيفيت تغذيه انسان است.
ما از آنچه ميخوريم ساخته شدهايم،اگر انسان بداند چه چيز و چهمقدار بخورد كمتر بيمار خواهد شد،بدبختى اينجاست كه بدون توجه بهاحتياجات غذايى بدن و خواص و آثار خوردنيها شكمش را از غذاهاىخوشمزه پر ميكند و سلامتخويشتن را در معرض خطر قرار ميدهد،وقتىبه خود مي آيد كه كار از كار گذشته و كارخانه ظريف بدن فرسوده و مختلشده است،در آن هنگام به اين طبيب و آن طبيب،اين دارو و آن دارو پناهميبرد ليكن افسوس كه رنگ و روغن نمىتواند كارخانه فرسوده را ترميمكند،بدين جهت پيغمبر اسلام فرمود:«شكم مركز همه بيماريها است»(٦)
اتفاقا انتخاب غذا معمولا بر عهده بانوان است،پس صحت وسلامتخانواده در دست آنهاست، بنابراين يك بانوى خانهدار مسؤوليتبسيار سنگينى بر دوش دارد كه اگر اندكى در اين باره سهل انگارى كندممكن استخودش و شوهرش و فرزندانش را در معرض بيماريهاىسخت قرار بدهد،علاوه بر اينكه يك طباخ ماهرى استبايد يكغذاشناس كامل بلكه يك طبيب حاذق باشد،نبايد منظورش فقط پر كردنشكم اهل خانه باشد بلكه در وهله اول بايد موادي را كه براى حفظ سلامت وتامين حوائج غذائى بدن ضرورت دارد در نظر بگيرد،و تشخيص بدهد كهمواد لازم در كدام يك از خوردنيها و به چه مقدار وجود دارد،آنگاه بر طبقنيازمنديهاى گوناگون بدن از خوردنيها انتخاب كند و جزء برنامه خوراكقرار دهد،در عين حال سعى كند غذاهاى لازم و مفيد را به صورتىخوشمزه و دلپذير در آورده در اختيار خانواده قرار دهد.
پيغمبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:«وظيفه زن نسبتبهشوهرش اينست كه چراغ خانه را روشن كند و غذاى نيكو و شايسته تهيهببيند(٧) ».
زنى به رسول خدا عرض كرد:«خدمت كردن زن در خانه شوهر چهفضيلتى دارد؟فرمود:در مقابل هر كاريكه براى اداره امور منزل انجام دهدخدا نظر لطفى به او ميفرمايد.و كسيكه مورد نظر خدا واقع گردد معذبنخواهد شد(٨) ».
مطلب دوم-احتياجات غذائى افراد هميشه يكسان نيستبلكهنسبتبه سنين و احوال مختلف اختلاف پيدا ميكند،مثلا اطفال و جوانانچون در حال رشد و نمو هستند به مواد معدنى مخصوصا كلسيم نياز بيشترى دارند،بايد در برنامه غذائى آنها چيزهايى را داخل كرد كه از حيثمواد معدنى غنى باشند،همچنين افراد مذكور چون داراى حركت و فعاليتزياد هستند و بيشتر انرژى مصرف ميكنند به مواد انرژىزا مانند چربيها ومواد قندى و نشاستهاى بيشتر احتياج دارند،در تغذيه آنان بايد اين موضوعرعايتشود.
و همچنين احتياجات غذائى افراد نسبتبه نوع شغلشان مختلفاست:مثلا يك مرد كارگر احتياج بيشترى به چربيها و مواد قندى ونشاستهاى دارد،زيرا لازمه شغلش كوشش و فعاليت زياد است،اما كسيكهشغل راحت و آسانى داشته باشد به قدر يك كارگر احتياج به مواد مذكورندارد.برنامه غذاى تابستان با زمستان نيز يكسان نيست،برنامه غذاى يكبيمار نيز نميتواند با برنامه غذاى افراد سالم يكسان باشد،معمولا بايدبراى بيمار غذاى سبك و مقوى تهيه كرد،در مورد غذاى او بايد ازپزشك دستور گرفت،به هر حال يك خانم خانهدار بايد همه اين نكات رارعايت كند و بر طبق احتياجات افراد غذا برايشان تهيه كند.
مطلب سوم-يكى از نكات حساس و قابل توجه اينست كه وقتىسن انسان از چهل تجاوز كرد معمولا در معرض ابتلا به بيمارى چاقىقرار ميگيرد،شايد بعضيها چاقى را علامتسلامت مزاج بشمارند ليكناين موضوع كاملا اشتباه است،چاقى يكى از بيماريهاى خطرناك شمردهميشود و عوارض ناگواري را به دنبال دارد،اشخاص چاق در معرض ابتلاىبه بيماريهاى قلبى،فشار خون،سختشدن شريانها،بيماريهاى كليه و كبدو كيسه صفرا و مرض قند ميباشند،به تصديق پزشكان و تاييد آمارهاىشركتهاى بيمه افراد لاغر بيشتر از افراد فربه عمر ميكنند،وقتى سن انسان از چهل تجاوز كرد فعاليتبدن كمتر ميشود،در نتيجه، ميزانسوخت و ساز آن نيز تقليل مىيابد،بنابراين به چربيها و مواد قندى ونشاستهاى كمتر احتياج پيدا ميكند،در اين سنين دستگاه توليد نيروى بدنكه كالريها را به انرژى تبديل ميسازد كمتر كار ميكند،در نتيجه،كالريهاتبديل نشده در اطراف كمر و اطراف شرايين و اعضاء بدن جمع شده توليدچاقى ميكنند،بهترين علاج چاقى كم خورى است مخصوصا چربيها و موادنشاستهاى و قندى.
خانمى كه به شوهرش علاقهمند استبه مجرديكه آثار و علائمچاقى را در او مشاهده نمود بايد فورا در برنامه غذائى او تجديد نظر كند،مواظب باشد پر خورى نكند،از مصرف چربيها و شيرينيها و خامهممنوعش سازد،مواد قندى و نشاستهاى مانند نان و برنج از عوامل مهمچاقى هستند،كارى كند كه مرد از اينها كمتر مصرف نمايد،به جاى اينهااز مواد پروتئيندار مانند:تخم مرغ و جگر و گوشت گوسفند و گوساله وپرندگان و ماهى و پنير بيشتر در برنامه غذايى او بگنجاند،زيرا اينها همرفع گرسنگى ميكنند و هم كالرى كمترى دارند، لبنيات نيز در اين سنينمناسب است،اگر از جانب طبيب ممنوع نباشد ميوهجات و سبزيجات نيزمناسب است،در اين باره با پزشك نيز مشورت كنيد و دستور بگيريد،رعايت همه اين نكات براى خانمى كه به شوهرش علاقهمند است كاملاضرورت دارد،در واقع حيات و سلامتشوهر به دست اوست،چون هرغذايى نزدش گذاشت ناچار تناول خواهد كرد.
ليكن اگر از شوهرت سير شدهاى و هوس بيوه شدن نمودهاى وميخواهى به طورى او را به قتل برسانى كه مورد تعقيب پليس قرار نگيرى و كسى از جنايت تو مطلع نشود خيلى آسان است،غذاهاى بسيار چرب وشيرين و خوشمزه تهيه كن و نزد شوهرت بگذار و با اصرار زياد بهپرخورى تشويقش كن،تا ميتوانى نان و برنج در برنامه غذايش بگنجان،يك سفره رنگارنگ و زيبا برايش پهن كن،در اين صورت او تا بتواندشكمش را از اين غذاهاى لذيذ پر ميكند.
اگر بدين برنامه عمل كردى مطمئن باش فاصله چندانى با بيوهشدن ندارى،بزودى او را از دستخواهى داد،در عين حال از خدمات وپذيرائيهاى تو اظهار رضايتخواهد نمود.
ممكن استخواننده گرامى بگويد:برنامه غذائى مذكور براى طبقهيك و ثروتمندان خوب است كه به انواع غذاهاى لذيذ و گرانقيمتدسترسى دارند اما براى طبقه سه كه اكثريت ملت را تشكيل ميدهند و باتلاش شبانه روزى لقمه غذاى سادهاى بدست مىآورند قابل عمل نيست،اينگونه افراد چگونه مىتوانند براى تامين حوائج عمومى بدن برنامهغذائى داشته باشند؟!
ليكن خواننده گرامى بايد بدين مطلب توجه داشته باشد كهخوشبختانه مواد ضرورى تغذيه بدن در همين غذاهاى ساده و طبيعى به قدركافى وجود دارد.اگر كدبانوى خانه از فن تغذيه و طبخ اطلاع كامل داشتهباشد مىتواند از همين حبوبات و ميوهجات ساده مانند نخود و لوبيا وعدس و گندم و سيب و پياز و گوجه و هويج و انواع مختلف سبزيجاتغذائى درست كند كه هم مطبوع باشد و هم مطابق بهداشت و حفظ الصحهليكن كاردانى و سليقه لازم دارد.
-------------------------------------------
١-اطلاعات ٢٣ بهمن ماه ١٣٤٨
٢-اطلاعات دوشنبه ٢٦ تير ماه ١٣٥١
٣ - اطلاعات ١١ اسفند ماه ١٣٤٨
٤-اطلاعات ٣ بهمن ماه ١٣٥٠
٥-وسائل ج ١٤ ص ١٥
٦-بحار ج ٦٢ ص ٢٩٠
٧-مستدرك ج ٢ ص ٥٥١
٨-بحار ج ١٠٣ ص ٢٥١